Avrupa da UEA Üyesi Ülkelerin Mesken Elektrik Fiyatlarının Vergisel Açıdan İncelenmesi Esra AKGÜL* *Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, ETK Uzman Yardımcısı, Ankara/TÜRKİYE (Aralık 214) ÖZET Çalışmada, 2 Avrupa ülkesi ile Türkiye ve Yunanistan ülkelerinin son 5 yıla ait mesken kullanıcıları için elektrik fiyatları incelenmiştir. Veriler, B22 veri tabanından alınmıştır. Çalışmanın amacı, B22 verilerini kullanarak Türkiye nin Avrupa Ülkeleri ile elektrik fiyatlarını değerlendirmek ve B22 veri tabanına bir bakış açısı sağlamaktır. Bu araştırma da, satın alma gücü paritesi ya da kişi başına düşen gelir gibi ülkeler arasında gerçekçi bir karşılaştırmayı sağlayacak reel bir sıralama yapılmamıştır. Yapılan analize göre, Avrupa Birliği üyesi 2 ülke ile ülkemizdeki elektrik fiyatları karşılaştırıldığı zaman, ülkemizdeki elektrik fiyatlarının AB ülkelerinden daha ucuz olduğu görülmüştür. Avrupa Birliği üye ülkelerinde meskenlerde tüketilen her 1 MWh için vergiler dahil ortalama elektrik fiyatı 242 USD olarak hesaplanırken, Ülkemizde ise bu fiyat 172 USD olarak hesaplanmıştır. GİRİŞ Fiyat ve enerji kaynaklarının güvenilirliği, özellikle elektrikte, bir ülkenin enerji arz stratejisinde kilit unsurlardır. Genellikle nispeten homojen fiyatlarla küresel piyasalarda işlem gören fosil yakıtların fiyatının aksine elektrik fiyatları AB üye ülkelerinde daha geniş bir yelpazeye sahiptir. Avrupa Birliği, 199'ların ikinci yarısından itibaren elektrik piyasalarının liberalleştirilmesinde rol aldı. 23 yılında kabul edilen direktiflerle, iç piyasalarda elektrik için ortak kurallar belirlendi. Ticari müşteriler için 1 Temmuz 24 tarihinde, tüm tüketiciler (haneler dahil) için ise 1 Temmuz 27 tarihi itibariyle pazarlar açma ve kendi tedarikçilerini seçmelerine izin veren bir yapı oluşturuldu. Bazı ülkeler gerekli önlemleri benimseyerek çok daha yavaş ilerlerken bazı ülkelerde liberalizasyon süreci hızlı gelişmiştir. Temmuz 29'da, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi, tüketiciler için gerçek ve etkili bir tedarikçi seçiminin yanı sıra fayda sağlamaya yönelik yasal önerilerin üçüncü paketini kabul etmiştir. Böylece tüketicilere farklı tedarikçiler arasından seçim yapabilmeleri teşvik edilmiştir. Elektrik fiyatlarının şeffaflığı yaygınlaştırılmıştır. Çalışmada, Avrupa ülkeleri bölgeler bazında değerlendirmeye alınmıştır. Elektrikten alınan vergi ile toplam elektrik fiyatları ayrı ayrı incelenmiştir. *e-mail:ekarakis@enerji.gov.tr
38,1 12,42 113,46 95,91 63,79 55,81 38,44 4,4 22,72 64,46 7,81 66,1 43,82 32,87 36,99 45,66 35,58 44,98 121,37 236,15 211,98 32,29 315,58 277,9 261,73 26,86 258,47 23,67 225,1 22,8 215,43 213,38 26,72 199,16 18,76 171,8 171,53 167,34 415,14 48,75 MESKEN KULLANICILARI İÇİN ELEKTRİK FİYATLARI VE VERGİLERİ Avrupa Birliği üyesi 2 ülke ile ülkemizdeki elektrik fiyatları karşılaştırıldığı zaman, ülkemizdeki elektrik fiyatları AB ülkelerinden daha ucuz olduğu görülmüştür. Avrupa Birliği üye ülkelerinde meskenlerde tüketilen her 1 MWh için vergiler dahil ortalama elektrik fiyatı 242 USD olarak hesaplanırken, Ülkemizde ise bu fiyat 172 USD olarak hesaplanmıştır. 214 Yılı 2. Çeyrek Elektrik Fiyatları 2 Elektrik Kurulu Gücü, 212 Seri 1 Seri 2 *B22 verileri kullanılmıştır. Avrupa Birliği nin hem enerji konusunda hem de diğer iş alanlarında lider ekonomilerinden Birleşik Krallık ta 1 MWh için elektrik fiyatının 261 USD olduğu görülmektedir. Kuzey ülkelerinden olan Danimarka, 416 USD ile elektrik fiyatları açısından en pahalı ülke konumunda bulunmaktadır. Danimarka, Avrupa da elektrik enerjisi vergisinin hacmi açısından da lider konumundadır. %6 lık bir vergi söz konusudur. Avrupa da en pahalı elektriği Danimarka kullanırken, Türkiye yirmi ikinci sırada yer almaktadır. Danimarka da elektriğin pahalı olmasının nedeni yeşil enerji kullanımına ilişkin devlet teşvikleridir. Danimarka, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı konusunda Avrupa da lider ülke konumundadır. En Yüksek Elektrik Fiyatı Danimarka'dan sonra Almanya da gerçekleşmiştir. Yenilenebilir enerji yatırımları konusunda Avrupa lideri konumunda olan Almanya da 1 MWh için elektrik fiyatı 49 USD olarak belirlenmektedir. Almanya nın elektrik enerjisi vergisi konusunda da Danimarka ya çok yakın olduğu görülmektedir. Bu ülkede tüketici için nihai elektrik vergisi %5 civarındadır. Balkan ülkelerinden olan Macaristan da elektrik fiyatlarının Avrupa Birliği ortalamalarının daha da altında olduğu ve tüketicilerin daha ucuz elektrik kullanma fırsatına sahip olduğu
gözlemlenmektedir. Avrupa Birliği ülkelerindeki en ucuz elektrik fiyatının 121 USD ile Norveç ve 167 USD ile Macaristan ülkelerinde olduğu görülmektedir. lk 1 da yer alan diğer Avrupa ülkeleri ise İspanya, Belçika, İsveç, Avusturya ve Portekiz ülkeleridir. Bu ülkelerde hane halkına satılan 1 MWh elektrik enerjisinin fiyatı 26 ila 27 dolar arasında değişmektedir. Elektrik Satış Fiyatları Yüzde Değişimi -19 NORVEÇ -9 MACARİSTAN -13-11 ESTONYA TÜRKİYE ÇEK CUMHURİYETİ POLONYA FİNLANDİYA FRANSA İSVİÇRE SLOVENYA LÜKSEMBURG SLOVAKYA-2 BELÇİKA İNGİLTERE HOLLANDA AVUSTURYA İTALYA İRLENDA ALMANYA DANİMARKA 2 2 3 4 5 8 7 7 7 1 12 16 16-25 -2-15 -1-5 5 1 15 2 Türkiye ile OECD ülkeleri arasında yapılan karşılaştırmada, elektriğin mesken satış fiyatındaki değişimi %1 oranında azalmıştır. Bölgeler Bazında Avrupa Ülkeleri ile Türkiye nin elektrik fiyatları ve vergilerini değerlendirirsek;
1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 Bölgeler Bazında Avrupa Ülkeleri ve Türkiye Haritası 1.Bölge - Orta Avrupa da yer alan aşağıdaki ülkeler için elektrikten alınan vergiler ve toplam elektrik fiyatları değerlendirilmiştir. 12 35 1 3 8 25 6 2 15 4 1 2 5 Avusturya Macaristan Slovenya Çek Cumhuriyeti Slovakya Avusturya Macaristan Slovenya Çek Cumhuriyeti Slovakya 2.Bölge Avrupa nın kuzeyinde yer alan aşağıdaki ülkeler için elektrik fiyatları değerlendirildiğinde;
1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 25 5 Fiyatı (USD/MWh) 2 4 15 3 1 2 5 1 Estonya Finlandiya İrlenda Norveç İsveç İngiltere Danimarka Estonya Finlandiya İrlenda Norveç İsveç İngiltere Danimarka Zengin ülke-pahalı elektrik kuralının dışına çıkmanın en bariz örneklerinden biri Norveç tir. Kişi başı milli gelirinin çok yüksek olmasına rağmen, Norveç te elektrik tarifelerinin yeteri kadar düşük olması dikkat çekmektedir. Bunun en önemli nedeni ise ülkede elektrik enerjisinin büyük ölçüde hidroelektrik santrallerinde üretilmesidir. Hidroelektrik santrallerinin ürettiği enerji daha ucuza mal olduğu için fiyatlar düşüktür. 3.Bölge Avrupa nın güneydoğusunda yer alan aşağıdaki ülkeler için elektrik fiyatları değerlendirildiğinde; 14 12 1 8 6 4 2 35 3 25 2 15 1 5 Fransa İtalya Portekiz Fransa İtalya Portekiz Fransa, İtalya ve Portekiz ülkelerinin elektrik fiyat artış eğilimleri benzerlik göstermektedir. Ancak Portekiz de elektrikten alınan vergi miktarı 211 yılının 2. Çeyreğinden itibaren
1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 1Q21 2Q21 3Q21 4Q21 1Q211 2Q211 3Q211 4Q211 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 kademeli olarak artış göstermiştir. Elektrikten alınan vergi miktarı Portekiz de en düşük iken toplam elektrik fiyatının Fransa dan daha pahalı olduğu görülmektedir. Elektrik talebinin yaklaşık yüzde 8 ini nükleer yakıt kaynaklı elektrik santrallerden karşılayan Fransa da elektrik fiyatları 213 USD a kadar düşmektedir. 4.Bölge Avrupa nın kuzey doğusunda yer alan aşağıdaki ülkeler için elektrik fiyatları değerlendirildiğinde; 25 5 2 4 15 3 1 2 5 1 Belçika Almanya Polonya Lüksemburg Hollanda İsviçre Belçika Almanya Polonya Lüksemburg Hollanda İsviçre Almanya nın elektrik enerjisi vergisi konusunda en pahalı ülke olduğu görülmektedir. Bu ülkede tüketici için nihai elektrik vergisi %5 civarındadır. 5.Bölge Türkiye ve Yunanistan ülkeleri için elektrik fiyatları değerlendirildiğinde; 8 7 6 5 4 3 2 1 25 2 15 1 5 Yunanistan Türkiye Yunanistan Türkiye
Tüketim artışı ve doğalgaz kesintileri, elektrik fiyatlarını olumsuz etkilemiştir. Elektrik fiyatları, aşırı soğuklar ve doğalgaz sıkıntısı sebebiyle 212 yılında artış oranı yüksek seviyeye çıkmıştır. Doğalgazın yeterli olmaması sebebiyle gazla çalışan elektrik santrallerinin bir bölümü devre dışı bırakılırken bir kısmı ise ikincil yakıta (motorin, fuel-oil) geçmiştir. Enerji Yönetimi, aşırı tüketimden dolayı artan talebi karşılamakta zorlanmıştır. Bu durum, serbest piyasa olarak bilinen PMUM'da elektrik fiyatlarını olumsuz etkilemiştir. SONUÇ İstisnalar göz önünde bulundurulduğunda, elektrik enerjisinin fiyatı genelde ülkenin ekonomik kalkınma düzeyi ve kişi başına düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasılası ile ilişkilidir. Çoğu zaman bununla bağlantılı olarak zengin olmayan ülkelerde elektrik tarifesi ciddi bir sosyal faktöre dönüşmektedir. Kaynaklar http://www.beyond22.com/ http://ec.europa.eu/eurostat/documents/38154/41386/searticle212s1.pdf/364a98b3-648f-4716- b95a-71484f43a9f http://www.ofen.com.tr/en-pahali-elektrikte-turkiye-22-sirada/