Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar Özge Yalçıner Ercoşkun * Özet: Bu çalışmada, çevre ve çevresel istihdam yönünde yeşil yakalılar ve yeşil ekonomiye katkıları araştırılmıştır. Yeşil yakalı mesleklerin hangi konularda olabileceği, ne şekilde tanımlanabileceği ortaya konulmuştur. Çevre mühendisi, şehir plancısı, peyzaj mimarı, çevre hukukçusu, rüzgar türbini kuranlar, organik tarımla uğraşan çiftçiler vb. pek çok yeşil yakalının önemi, bu işlerde çalışmanın avantajları, önündeki engeller ve çevresel istihdamın başarı göstergeleri saptanmaya çalışılmıştır. Ulusal düzeyde bulunan birtakım rakamlar sonucu Türkiye de yaklaşık yarım milyon kişinin yeşil yakalı sayılabileceği, on bine yakın firmanın çevre dostu uygulamalara destek verdiği ve altı yüze yakın sivil toplum kuruluşunun (STK) çevre konusunda çalıştığı düşünülürse, durgun ekonominin ve işsizliğin gelecekte yeşil iş ve yeşil yakalı sektörü sayesinde olumlu etkilenebileceği açıktır. Araştırmada, yeşil yakalı istihdamını artıracak kamu politikaları ve yerel politikalar konusunda uluslararası örneklerden de yararlanılarak karar vericilere yönelik politika paketleri çeşitli şemalarla desteklenerek sunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Yeşil yakalılar, yeşil ekonomi, Türkiye de çevresel istihdam, sürdürülebilir kamu politikaları. The Concept of Green-Collar and Green Collars in Turkey Abstract: The aim of the study is to explore Green collars and their contribution green economy in terms of environment and environmental workforce. It has also attempted to set forth the fields of green-collar jobs and how these jobs can be defined. In this context, the study has tried to identify the importance of green collars such as environmental engineer, urban planner, landscape architect, environmental lawyer, wind turbine installers, farmers making organic agriculture etc. as well as the advantages and drawbacks of being employed in green jobs, and indicators of achievement of environmental workforce. At the national level, some figures show that in Turkey, nearly half a million people can be considered green collars; ten thousand companies support environmentally friendly practices and six hundred GOs deal with environmental issues. Green job and green collar sector will have a positive impact on recession and unemployment in the future. In this research, public policies and local policies backed by international policy package examples are presented via some schemes for decision-makers. Key Words: Green collars, green economy, environmental workforce in Turkey, sustainable public policies. * Dr., Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 19 Sayı 3 Temmuz 2010, s.25-48.
26 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 GĐRĐŞ Doğal kaynakların hızla tükenmesi, yeryüzü taşıma kapasitesinin üstüne çıkılması ve küresel ısınmanın kötü etkilerinin baş göstermesi ile uluslararası düzeyde hükümetler, Avrupa Birliği (AB) ve pek çok ilgili kuruluş iklim değişikliğine uyum ve küresel ısınmanın kötü etkilerini azaltma stratejilerini içeren dokümanlar yayımlamaktadırlar. 2008 yılında küresel ekonomik kriz, ekolojik krizin üstüne gelerek pek çok ülkeyi derinden etkilemiş, çoğu kişiyi işsiz bırakmıştır. 2008 de dünya gündemine yeni gelen önemli konulardan biri de yeşil yakalılar olmuştur. Düşük karbon salımı ile sürdürülebilir bir ekonomiye yönelen ülkeler yeşil yakalı meslekler ile canlanacak ve gelişmesini devam ettirecektir. Tarımda, imalatta, enerjide, Ar-Ge de, yönetimde ve hizmetlerde çevre kalitesini koruyup geliştirecek yeşil işler, ülke ekonomisini sürdürülebilir hale getirecektir. Küresel iklim değişikliğinin etkilerini azaltacak, yeni istihdam paketleri yaratacak, gelişmiş çevre politikalarına sahip bir kamu yönetimi ile küresel yeni bir yeşil düzene geçilecektir. Bu kapsamda bu çalışmada, ekosistemi ve biyo-çeşitliliği korumaya yardımcı olan, enerjiyi, malzemeyi ve su tüketimini yüksek verimlilik stratejileri ile azaltan, düşük karbon ekonomisi yaratan ve her türlü atık ve kirliliği engelleyen işler ortaya konulmaktadır. Đlk bölümde yeşil meslekler, yeşil yakalılar üzerine tanımlar, çeşitli dünya örnekleri ve tartışmalar anlatılmaktadır. Daha sonra yöntem ve araştırma soruları açıklanmaktadır. Sektörlere göre yeşil mesleklerin dağılımı yapılmakta ve çeşitli yorumlarla yeşil yakalı işlerin avantajları ve önlerine çıkan engeller ortaya konulmaktadır. Başarı göstergelerine değinildikten sonra ekonomik ve ekolojik kriz içindeki Türkiye de ulusal düzeyde yeşil yakalıların durumu analiz edilmektedir. Buradan yola çıkılarak ulusal düzeyde kamu politikaları ve yerel politikalar konusunda öneriler yapılmakta ve çalışma sonlandırılmaktadır. TA IMLAR, ÖR EKLER, TARTIŞMALAR Clare W. Graves in beşeri değerlere göre gelişmenin sekiz evresini tarif eden spiral dinamik genel bir sistem kuramıdır ve özünde toplumların bir spiral içinde olduğu, yaşam koşulları değiştikçe onların da değiştiği ve olgunlaştığı anlatılmaktadır (Cowan - Todorovic, 2000). Değişen yaşam koşulları ile değerler ve değerlerin ifade ediliş şekli de değişmektedir. Her bir düzey bir renkle anlatılmaktadır (Şekil 1). Bej renginde 100.000 yıl önce başlayan ve sadece hayatta kalabilmek için uğraşan insanoğlu, mor renk düzeyinde kabile düzenine girmiş, kırmızıda ise benmerkezli bir güç halini almıştır. Dünyadaki toplumların %20 si bu şekilde yönetilmektedir. Daha sonra mavi renk düzeyi gelir ki daha özgür ve milliyetçi bireyler bir düzen altında, kanunlar çerçevesinde yönetilirler. Bir sonraki turuncu renkte ise doğal kaynakların tükenmesi ve iklim değişikliğinin
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 27 olumsuz etkilerini önemseyen, teknolojik gelişmeleri heyecanla karşılayan, iyi yaşam koşulları arayan toplumlar yeralmaktadır. Çin, Brezilya, Hindistan, Türkiye vb. pek çok gelişmekte olan ülkelerle dünya bu turuncu düzeyin hâkimiyeti altındadır. Bir üst düzey olan yeşilde ise uyum, kolektif bilinç ve gelişme, katılım gibi hususlar ön plana çıkmaktadır. Ekolojik yerleşimlerin olduğu gelişmiş ülkeler bu düzeydedir. Sarı ve turkuaz düzeyinde bütüncül bir organizma ve herkese saygıyı içeren açık sistemlere çıkılması oldukça zaman alacaktır. Buna göre ülkemizin yeşil düzeye ulaşması için sürdürülebilirlik yolunda yeni kamu politikaları geliştirmesi ve yeşil yakalıları istihdam etmesi gerekmektedir. Şekil 1. Spiral Dinamik Kuramındaki Seviyeler Kaynak: Roemischer, 2002.
28 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 Yeşil yakalı meslekler, çevresel kaliteyi koruyan ve zenginleştiren mesleklerdir. Mavi yakalılar gibi düşük düzeyden yükseğe, az maaştan çok maaşa ve değişik yeteneklere göre durumu değişmektedir (UNEP, 2008, Apollo Alliance - Green For All, 2008). Yeşil işler yereldir. Yapılı ve doğal çevrede dönüşüm ve iyileştirmeyi içerir. Binalarda iyileştirme, güneş panelleri yerleştirme, toplutaşım hatları inşa etme, biyodizelle çalışan araba üretme gibi pek çok işi kapsar (Durning, 1999). Daha sürdürülebilir bir ekonomi için işgücü, şu şekilde etkilenmektedir; yeni işkolları yaratılır, bazı işler başka yerlere kayar (fosil yakıtlardan yenilenebilir enerjilere, atık toplamadan geri dönüşüme), bazı işler kaybolur, bazıları ise dönüşür. Eğer bir iş, çevre kalitesini geliştirmiyorsa, aileyi geçindirecek güce sahip değilse, düşük bir konumdan daha yukarılara çıkma fırsatı yoksa yeşil iş olarak sayılamaz. Yaşanabilir koşullar sağlayan bir maaş, yüksek oranda işten zevk almak çok önemlidir (Gürbüz, 2008). Yeşil yakalı işler kısa erimli projelerden çok, uzun dönemde sürdürülebilir bir ekonomi inşa etmek, sosyal, ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliği toplum için vizyon oluşturarak yerelde geliştirmek demektir (Apollo Alliance - Green For All, 2008). Aslında yeşil yakalılar dünyanın korunmasına yardımcı olan mavi yakalılardır. Cassio ya göre (2009) yeşil işlerde çalışanlar her türlü eğitim mezunlarından oluşabilirken yeşil yakalılar daha uzmanlık isteyen konulara talip olurlar ancak her zaman üniversite mezunu olmaları gerekmez. Yeşil yakalıların ürettikleri çıktılar daha sürdürülebilir, halkın görüşüne yatkın, hükümetin koyduğu kurallara uygun ve yeryüzü ekolojisine saygılıdır (Jones, 2009). ABD, 2007 de yeşil iş yasasını çıkarmıştır. Bu yasa 125 milyon ABD dolarını ulusal ve eyalet düzeyindeki eğitim programlarına yatırmayı, yeşil sanayideki işçi açığını kapatmayı, enerji etkin inşaat ve taşıt, yenilenebilir enerji ve biyoyakıtları geliştirmeyi hedeflemiştir. Bu yönde yeni işkolları geliştirmek ar-ge faaliyetlerini desteklemek ve eğitim müfredatını hazırlamayı vaat etmiştir. Bu yasa, iş çevreleri, işçi kuruluşları, meslek odalarınca geniş kabul görmüştür (US Gov., 2007). Peşi sıra başkanlık seçimlerinde de Obama, halkına ABD için yeni enerji planı ile 10 yıl içinde 5 milyon yeşil yakalı işgücü yaratacağı ve 150 milyar dolarlık yatırım yapacağını vaat etmiş, başkan olduktan sonra ise sözünde durarak ilk etapta 1 milyon yeni işgücü getirecek çevre paketini imzalamıştır (Living Cities, 2009). Yenilebilir enerji kaynaklarını, güneş panellerini, rüzgar türbinlerinin ve yeraltı ısı pompalarının üretimini 2020 ye kadar %25 artırmak, 250 milyon m 2 bina alanını enerji etkin hale getirmek için eyleme geçilmiştir. Dünyada enerji sektöründe rüzgar enerjisinde 30.000, güneş pillerinde 170.000 kişi, güneş kolektörlerinde 60.000, biyo-yakıt sektöründe ise 1,2 milyon kişi çalışmaktadır. Rüzgar enerjisinde Almanya, güneş enerjisinde Çin, biyo-yakıtta Brezilya, jeotermalde 21.000 çalışanı ise ABD öncü konumdadır (UNEP, 2008).
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 29 Dünyada yapı sektöründe ABD de 3,5 milyon kişi enerji verimliliği üzerine çalışmaktadır. Almanya da, 2006 dan bu yana 342.000 daire iyileştirilmiş, bu konuda çalışan 145.000 e ulaşmıştır. AB, 2030 yılında 2,5 milyon kişinin yapı sektörünün enerji etkin hale getirilmesinde çalışacağını öngörmektedir (UNEP, 2008). Çin de, Japonya da hibrit, biyodizelli, elektrikli taşıt ve toplutaşım araçlarının üretimi için 1 milyondan fazla kişi çalışmaktadır (Renner, 2008). Geri dönüşüm sektöründe işgücü büyüyerek Çin de, ABD de ve Brezilya da milyon düzeyine ulaşmıştır. Organik tarımda ise ekim, dikim, bakım faaliyetleri için konvansiyonel tarımdan çok daha fazla insangücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Dünya Bankası ormanları canlandırma, meyve ağacı dikimi, tıbbi bitkiler vb. konularda dünyada 1,6 milyon kişinin çalışacağını öngörmektedir. Đspanya, Almanya, Hollanda, ABD ve Arjantin, Kyoto Protokolü ne uyum çerçevesinde geniş katılımla, yapıları iyileştirme, seragazı salımlarını 2030 dan önce yarıya indirme, yeşil yakalı işleri geliştirme için ulusal düzeyde ciddi gayret sarf etmektedir (UNEP, 2008). Uluslararası düzeydeki tartışma konusu ise yeşil işlerin küresel ekonomik krize çare olup olmayacağıdır. ABD başkanı açıkladığı hükümet paketinde bunu işsizliğe çare olarak ilan etmiştir. UNEP raporu (2008), American Progress raporu (Pollin vd. 2008), ABD belediye başkanları konferansı raporu (2008) vb. pek çok rapor bunu desteklemekte, yeşil işleri krizden çıkış ve işsizliğe çare olarak görmektedir. Bezdek vd. (2008), yaptıkları bilimsel çalışmada çevre koruma ile ilgili işlerin yeni işkolları yaratabileceği, bazı işleri öldürebileceği ancak işsizlik konusunda olumlu etki yaratacağını ortaya koymuştur. Ancak Tuerck vd. (2009), daha katı ekonomi çerçevesinde eski yöntemlere, taş devrine dönülmesinin çare olmadığını, her yeni çıkan işkolunun ciddi bir maliyete neden olduğunu, mevcut küresel durgunluğa karşı yeşil yakalı işlerin çare olamayacağını, bunun mortgage gibi bir balon olduğunu, mevcut işkollarının kaybına yol açacağını savunmaktadır. Ulaşımda, tarımda, enerjide ve konut sektöründe kârzarar analizlerinin çok iyi yapılması gerektiğini vurgulamaktadır. BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon, yeni düzenin yeşil olması gerektiğini söylemekte, ABD, Đngiltere, Fransa, Almanya ve Japonya özel sektörde ve kamuda yeni yatırımlarla buna destek vermektedir (Newsweek Türkiye, 2008). Hükümetler üstte bu tür önemli kararlar alırken tabandan yukarıya hareket olarak pek çok belediye başkanı da önemli projelere imza atmaktadır. Örneğin ABD de Berkeley Belediyesi ekoloji merkezi ile geri dönüşüm sözleşmesi imzalayarak, güneş enerjisi şirketleriyle, çalışanlarının bisiklet kullanması için bisiklet firmalarıyla anlaşarak, okulların sağlıklı ürünler alabilmeleri için fırınlarla iletişim kurarak yeşil işleri desteklemektedir (Pinderhughes, 2007). Yeşil yakalı işler konusunda, özellikle alt gelir grupları ve siyahların işgücüne katılması konusunda uğraş veren Apollo Alliance ve Green For All hareketi hazırladıkları ra-
30 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 porda (2008), ABD de pek çok belediyenin eylemlerine yer vermişlerdir. Los Angeles Belediyesi nin küresel ısınmaya karşı pek çok kamu binasını iyileştirme programı, Milwaukee Belediyesi nin yine yapı iyileştirmede 7000 kişiyi çalıştıracağı proje, Washington Belediyesi nin yeşil meslek danışma kurulu önemli örneklerdir. Chicago Belediyesi nin peyzaj, e-atık dönüşüm, enerji etkin yapı vb. konularda 5000 kişiye meslek edindirme programı, South Bronx un yoksulluğa ve işsizliğe karşı yeşil yakalıları istihdama özendirme programı, Lincoln Park yeşil sertifika edindirme ile kentsel enerji dönüşüm programı diğer desteklenen konulardır. Kaliforniya Belediyesi her yıl yeşil ekonomisi için yerleşimlerdeki 200 yeşil işin tanımını, açık pozisyonları, istenenleri, eğitim, staj programlarını ve yol haritasını bir rehber eşliğinde açıklamaktadır (Green Jobs Guidebook, 2009). Japonya da ise Kyoto Protokolü çerçevesinde her yıl yeşil istihdam sağlayan en iyi 10 eko-belediye seçilmektedir (Japan for Sus., 2009). YÖ TEM Bu çalışma, yeni, uluslararası gündemde ve özgün bir konu olan yeşil yakalı işleri, Türkiye nin bilim çevresine getirerek yeşil yakalıları araştırmayı hedeflemiştir. Bu çalışmanın araştırma soruları şunlardır: Neden yeşil meslekler geleceğimiz olacak? Durgun ekonomi ve işsizliğe çare midir? Hangi meslekler yeşil kategoride ve bunlara destek işgücü nedir? Çevresel olarak sürdürülebilir bir ekonomi yaratmak yeni işkollarını da beraberinde getirir mi? Türkiye nin yeşil yakalı potansiyeli nedir? Kamunun istihdam etmesi gereken yeni işkolları var mı? Kamu eliyle neler yapılabilir? Buna göre konu uluslararası düzeyde araştırılmış, internet, uluslararası dergi ve kitaplar taranmıştır. Çeşitli olumlu ve olumsuz görüşler tartışılmış, başarı göstergeleri saptanmıştır. Ulusal düzeyde çeşitli veriler, istatistikler toplanmış, sorgulanmış ve yorumlanmıştır. Belli tahminler yapılarak özellikle kamunun istihdamı ve rolü üzerinde durulmuştur. Sonuçta kamu politikaları ve yerel politikalar ile ilgili çözüm önerileri, işsizliğe karşı modeller için kavram şemaları ile karar vericilere yönelik bir çalışma yapılmıştır. SEKTÖRLERE GÖRE YEŞĐL ĐŞLER, OLUMLU YÖ LERĐ, E GELLERĐ VE BAŞARI GÖSTERGELERĐ Yeşil mesleklerin sınıflandırmalarıyla ilgili pek çok çalışma bulunmaktadır. Aslında hangi mesleğin yeşil olarak sayılacağı da tartışma konusudur. En az atık üreten, enerjisini yenilenebilir kaynaklardan alan, kirletmeyen yerlerde çalışanlar ve kendisini doğal kaynakların sürdürülebilirliği için adayanlar yeşil yakalı olarak değerlendirilmektedir (Bezdek vd., 2008). Dolayısıyla tarlasında hem organik hem de konvansiyonel tarım yapan çiftçi doğaya tarımsal ilaçlarla zarar verdiği için yine yeşil yakalı sayılamaz. Burada gezegeni koruma, doğaya tam saygı ve çevresel bilinç konusu önemlidir (Ehmcke vd., 2009). Ekolojik ve
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 31 teknolojik ürünler icat eden, tasarlayan ve test eden tüm yönetici ve mühendisler, yeşil işleri destekleyen yatırımcı ve finansçılar, çevre dostu ürün ve hizmetleri almaya teşvik eden pazarlama sektöründekiler, yeşil yapı tasarlayanlar, çevreci işler yapan işadamları ve sürdürülebilirlik konusunda çalışan eğitimciler yeşil yakalı kategorisindedir (Ehmcke vd., 2009) UNEP raporunda (2008) yeşil yakalıları; enerji, yapı, ulaşım, sanayi ve geridönüşüm, gıda-tarım ve ormancılık olarak 6 ana sektörde ele almıştır. Keaton vd. (2008), yeşil işgücü yatırımlarında bina iyileştirilmesi, toplutaşım, enerji etkin otomobiller, rüzgar gücü, güneş enerjisi ve biyoyakıtlar olarak temel alanları belirlemiştir. Pollin ve Lim (2008) bu alanlarda çalışan her türlü yönetici, mühendis, tekniker ve işçiyi yeşil yakalı olarak adlandırmaktadır. Green Jobs Guidebook (2009) yeşil iş konularını 12 sınıfa ayırmıştır: düşük karbon ve yenilenebilir enerji, karbon tutumu ve depolanması, enerjinin depolanması, enerji verimliliği, yeşil yapılar, ulaşım, karbon piyasası, iklim değişikliğine uyum, kamu sektörü, danışmanlık ve araştırma, atık azaltımı ve yönetimi, kar amacı gütmeyen sektörler. Bu alanlarda tasarım, geliştirme, ekipman, satış, ticaret, mühendislik, danışma, hukuk ve politika konularında elemanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Pinderhughes (2007) ise, yeşil yakalıların çalışabileceği 22 sektör belirleyerek en ayrıntılı çalışmayı yapmıştır. Buna göre: 1) Bisiklet satışı ve tamiri hizmetleri, 2) Çevreci taşıt üretimi, biyo-dizel vb. alternatif yakıt istasyonları, 3) Enerji etkin iyileştirme projeleri, 4) Organik ürün yetiştirme, 5) Çevre dostu, sertifikalı ahşaptan mobilya yapımı, 6) Yeşil yapı-inşaat, 7) Atık kompost işlemleri, 8) Malzeme ve molozun yeniden kullanımı, 9) Zararlı malzeme temizliği, 10) Sürdürülebilir peyzaj, 11) Güneş paneli, bisiklet, çevreci çöp bidonları vb. çevre teknolojilerin imalatı, 12) Dönüştürülmüş malzemenin tekrar kullanımı, 13) Konutta ve ticari yapılarda zehir içermeyen temizlik, 14) Parkların ve açık alanların geliştirilmesi ve bakımı, 15) Zehir içermeyen mürekkeple ve dönüştürülmüş kağıtlarla matbaacılık, 16) Toplutaşım,
32 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 17) Geri dönüşüm, 18) Güneş enerjisi kurulum ve bakımı, 19) Ağaç dikme ve budama işlemleri, 20) Kentsel tarım ve kent çeperinde tarım, 21) Suyun korunması-iyileştirilmesi, 22) Evin tüm performansının artırılması (yalıtım, doğal havalandırma vb.). Görüldüğü üzere oldukça geniş bir perspektifte çok değişik işkollarında yeşil yakalılara ihtiyaç bulunmaktadır. Cassio (2009), bunlara organik kıyafet üretimi, eko-turizm ve çevre hukukunu da eklemektedir. Bazı meslekler de geleceğin en çevreci on mesleği gibi sıralamalara tabi tutulmaktadır: organik tarımla uğraşan çiftçiler, enerji verimliliği için çalışan mimar ve müteahhitler, rüzgar türbini imalatçıları, ekologlar, yeşil yatırımcılar, geridönüşümcüler, alternatif enerjilerle çalışan sistem mühendisleri, sürdürülebilir kentler için şehir plancıları gibi (Tokat, 2009). Özellikle dünyada kamu sektöründeki yeşil yakalılar incelendiğinde, enerji, çevre, orman, jeolojik araştırmalar, iklim ve meteoroloji, özel çevre koruma, tarım, kıyı alanları, kirlilik kontrolü, halk sağlığı, su kaynakları, hava kalitesi, inşaat, ulaşım, atık yönetimi, şehir ve bölge planlama konularında kent, bölge ve ülke düzeyinde çalışanlar bulunmaktadır. Bu işkollarında çalışan mimar, mühendis, şehir plancısı yanı sıra hukukçu, denetçi, tekniker, asistan, operatör, bilgisayarcı, finansçı vb. elemanlar destek olmaktadır (Cassio, 2009). Yeşil mesleğe sahip olmak iyi bir ücret, sağlık hizmeti, zevkli bir iş ve tatmin anlamına gelmektedir. Yeşil meslekler hızla büyüyen geleceğin meslekleri olarak görülmektedir. Yeşil işlerde eğitim programlarıyla daha yüksek kademelere gelinebilir. Yapı, peyzaj, tamirat vb. işlerde emekliler, kadınlar, engelliler çalışabilir. Sorumluluk duygusu fazla, olumlu, etik kurallara uyan, dakik, özgür çalışabilen ve temel sunum, dinleme, iletişim ve yazma yetenekleri olanlar, fakirler ve küçük yerlerde oturanlar başvurabilir. Hem kamuda hem özel sektörde desteklenmesi gereken, yer gösterilmesi gereken, maddi ve manevi destek isteyen bir sektördür. Çalışma bakanlığı, ticaret odaları, belediyeler tarafından meslek edindirme programları ile işgücü piyasasına hazırlanması gerekmektedir (Pinderhughes, 2007). Yeşil yakalı işler, orta sınıfı kuvvetlendirir, yoksulluğa karşı ekonomik olarak kendi kendine yeterlilik sağlar, yerel ekonomileri destekler ve hem kırda hem de kentte toplulukların yeniden oluşturulmasını sağlar (LGGJP, 2008). Yeşil yakalı işlerin önündeki engellerden birisi kalifiye eleman eksikliğidir. Söz konusu çevre dostu alanlarda çalışacak ve yeni teknolojilerden anlayan uzman, tasarımcı, mühendis, tekniker ve ustayı halihazırda bulmak kolay değildir. Yönetim zorluğu da bulunmaktadır. Yöneticiler bilinçli, yeni teknolojilere açık
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 33 ve hevesli olmalıdır (Bezdek vd., 2008). Çeşitli meslek edindirme, çıraklık-usta eğitim programlarına ve ar-geye ciddi fonlar ayrılması gerekir. Eşitlikçi, güvenli çalışma ortamları yaratılmalı, vergi indirimleri vb. politikalar üretilmelidir (UNEP, 2008). Yeşil iş geliştirmek isteyen kamu ve özel sektör yöneticileri, süreci izlemek ve başarılarını ölçmek için aşağıdaki başarı göstergelerine bakabilir (Apollo Alliance, 2008): Ortaklar: Paydaş grupların çeşitliliği, düzeyi ve eğitim programlarına katılım süresi, Politika başarıları: Çevresel ve ekonomik hedeflere erişmede yeşil yakalı iş programlarının sonucu erişilen politikalar, Đşler: Kentte-bölgede yeşil yakalı iş sayısı ve kalitesi, Katılımcılar: Yeşil yakalı iş edindirme programlarına katılan katılımcı sayısı, Eğitim sonuçları: Eğitilen katılımcı yüzdesi, Fonlar: Kentte kamu ve özel sektör eliyle yapılan yeşil yatırımların miktarı, düzeyi ve finanssal sözleşmelerin süresi. ULUSAL DÜZEYDEKĐ BULGULAR Bu bölümde Türkiye deki işsizlik verileri ortaya konulduktan sonra Türkiye nin enerji verimliliği üzerine çalışmaları, yeşil yakalılar kategorisine girebilecek mesleklerin ayrımı yapılmakta ve çalışan sayıları ortaya konulmaktadır. Yeşil iş yapan firmalarla ilgili araştırmalar sunulduktan sonra kamu kuruluşlarındaki çevresel istihdam konusundaki durum yorumlanmaktadır. Ayrıca potansiyel işgücü olarak yüksek eğitim kurumları analiz edilmektedir. Temmuz 2009 da açıklanan TUĐK verilerine göre (tuik.gov.tr, 2009) 2009 yılı Nisan döneminde istihdam edilenlerin sayısı, 2008 in aynı dönemine göre 530 bin kişi azalarak 20 milyon 698 bin kişiye düşmüştür. Đstihdam edilenlerin %24 ü tarım, %19,2 si sanayi, %5,6 sı inşaat ve %51,2 si ise hizmetler sektöründedir. Genelde lise ve yükseköğretim mezunlarının işgücüne katılma oranları yüksektir. Türkiye genelinde işsiz sayısı 2008 e göre 1 milyon 285 bin kişi artarak 3 milyon 618 bin kişiye yükselmiştir. Đşsizlik oranı %14,9, tarım dışı işsizlik oranı %18,2, genç nüfusta işsizlik oranı %26,5 tur. Bu işsizlerin %73 ü erkek ve %61,1 i ise lise altı eğitimlidir. Görüldüğü üzere Türkiye nin en önemli sorunlarından biri işsizliktir. Bu kapsamda çevre ve çevresel istihdam konuları da AB ye uyum sürecinde en çok ilerleme kaydedilmesi gereken konu olarak görülmektedir. Öyleyse yeşil yakalı istihdamı ve özellikle bu konuda kalifiye ve ara eleman yetiştirmek Türkiye için önemli bir adımdır. AB sürecinde çıkartılan organik tarım, yenilenebilir enerji kanunları, 2008 de yürürlüğe giren enerji kaynaklarının ve enerji kullanımında verimliliğin artırılması yönetmelikleri
34 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 kapsamında binalarda ve ulaşımda enerji verimliliği yönetmelikleri önemli gelişmelerdir. Kyoto Protokolü nün imzalanması, TBMM içinde iklim değişikliği ve çevre komisyonlarının çalışması ve ilgili bakanlıkların çevre konusunda yürüttükleri Dünya Bankası ve AB projeleri olumlu ilerlemelerdir. Türkiye nin yenilenebilir enerji konusundaki potansiyelleri birkaç yıldır pek çok yayında yer almaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı nın açıklamalarında 2020 yılına kadar 130 milyar dolarlık yatırım yapılması planlanmaktadır. Bakanlık, Türkiye rüzgar ve güneş enerjisi atlaslarını yayımladıktan sonra Türkiye nin elektrik üreten bütün tesislerinin 192 milyar KWs e ulaştığı ancak 380 milyar KWs ve 48 bin MW rüzgar potansiyeli ile tüm enerji ihtiyacının karşılanabileceği ve fazlasının oluşabileceğini ortaya koymuştur. 102 GW güneş kolektörü potansiyeli ile dünyadaki lider konumdadır (UNEP, 2008). Đthal edilen doğalgaz yerine alternatif enerji potansiyelini değerlendirmek gereklidir. Türkiye de sanayi sektöründe enerji verimliliği alanında KOBĐ lere yönelik 400 milyar dolarlık bir pazarın ortaya çıkabileceği görülmektedir. Ekipman ve santral kuruluşu da dahil dünyadaki temiz enerji sektöründe %3 lük bir pazar payı edinilirse bu da 2,75 milyar dolarlık yeni yatırım anlamına gelmektedir (Newsweek Türkiye, 2008). Đnşaat sektörü incelendiğinde Türkiye nin toplam enerji tüketiminin %31 ini temsil etmektedir. 8,7 milyon mevcut bina için 2 milyar dolar, yeni binalarda enerji verimliliği için 300 milyon dolarlık yatırım potansiyeli bulunmaktadır (Newsweek Türkiye, 2008). Türkiye nin seragazı salımları 2007 sonunda 372,6 milyon tona ulaşmıştır. Birlemiş Milletler Đklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında Ek-1 ülkesi olarak anılan grupta yer alan Türkiye, %119 luk artışla açık ara önde gitmektedir (Gürbüz, 2009). En büyük artış 2006-2007 yılları arasında 40 milyon ton olarak görülmüştür. Toplam karbon salımının %20 sinin ulaştırma sektörü tarafından üretilen ülkede salım kontrol donanımı bulunmayan 2 milyon 400 bin otomobil, yakıt tüketimini hızla artırmaktadır. 2003-2004 te 325 bin otomobil hurdaya çıktığında karbon salımı %5 azaltılmıştı, yıllık pazar 350 bin ise bu rakam çok önem kazanmaktadır (Newsweek Türkiye, 2008). Türkiye deki yeşil yakalılar konusuna gelindiğinde tanımlamadaki zorluklar, özel sektörde bu işgücünü ortaya koyan verilerin olmayışı ve kamu sektöründe de ayrıntılı çalışmaların yapılmaması yeşil yakalı işgücünün boyutlarının tam olarak çıkarılmasına olanak tanımamaktadır. Üzerine yapılmış bir bilimsel çalışma bulunmayıp sadece Baykan ın (2009) bir araştırma notu bulunmaktadır. Bu çalışma kapsamındaki araştırmalar sonucunda 2. bölümde belirtilen yeşil işlerin ulusal düzeydeki analizi ve bulunan rakamlar aşağıda ayrıntı olarak verilmektedir.
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 35 TMMOB nin araştırmasından alınan verilere göre (TMMOB, 2009) yeşil yakalı mühendisler, mimarlar ve şehir plancıları tespit edilmiştir. Doğrudan yeşil yakalıların sayısı 269.279 kişidir. Bu yeşil yakalılara destek verebilecek diğer ilgili mühendislerin sayısı ise 162.209 dur (Çizelge 1). Baykan ın bulgularına göre (2009) güneş enerjisi sektöründe 2000 kişi, rüzgar enerjisinde 6500 kişi, yalıtım sektöründe ise 15.000 kişi çalışmaktadır. Isı Su Ses ve Yangın Yalıtımcıları Derneği ne (ĐZODER) göre (izoder.org.tr, 2009) Türkiye de 225 adet yalıtım malzemesi üreten firma bulunmaktadır. Tarım Bakanlığı verilerine göre (tarim.gov.tr, 2009) organik tarım konusunda kontrol ve sertifikasyon firması 11 adettir ve organik tarım yapan üretici sayısı 9.383 tür. Kamu sektöründe ise 8.485 kişi bulunmaktadır. Yeşil yakalı mühendis, mimar ve şehir plancıları ve ilgili mühendisler, güneş ve rüzgar enerjisi ile ilgili çalışanlar, organik tarım üreticileri ve kamu sektöründekiler toplandığında 472.856 kişi Türkiye deki mevcut yeşil yakalıları oluşturmaktadır. Bu yarım milyona yaklaşan kişi sayısı büyük bir rakamdır. Veritabanı oluşturması açısından çalışan bilgilerine ulaşılamadığı halde diğer yeşil işler, firma sayısı, STK lar ve belediyeler Çizelge 2 de sunulmuştur. Çizelge 2 den de anlaşıldığı üzere gelecek vaat eden yeşil iş piyasasında geri dönüşüm hızla gelişmekte, çevre konusunda uğraş veren STK sayısı oldukça artmaktadır. Yerel yönetimler geri kazanımda daha da hızlanmalı, e-atık konusu yaygınlaştırılmalı, bisiklet uygulamaları artırılmalıdır. Çizelge 1. Türkiye deki TMMOB a Bağlı Yeşil Yakalılar ve Yeşil Yakalılara Destek Verebilecek Diğer Đlgili TMMOB a Bağlı Mühendisler Yeşil Yakalılar Toplam Sayı Mühendisler Toplam Sayı Çevre Müh. 8664 Harita ve Kadastro Müh. 9189 Elektrik Müh. 57755 Jeofizik Müh. 5434 Đç Mimarlar 2519 Jeoloji Müh. 16215 Đnşaat Müh. 66028 Kimya Müh. 28055 Meteoroloji Müh. 993 Maden Müh. 11158 Mimarlar 33272 Makine Müh. 85466 Orman Müh. 12246 Metalurji Müh. 6692 Peyzaj Mimarları 4590 Şehir Plancıları 4694 Tekstil Müh. 5405 Ziraat Müh. 73113 Toplam 269279 Toplam 162209 Kaynak: TMMOB, 2009. Çizelge 2. Yeşil Đş Yapan Firma Sayıları, STK lar ve Belediyeler Yeşil iş yapan firmalar Toplam Sayısı
36 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 Lisanslı atık dönüşüm firmaları 49 Ambalajlarını geri dönüşüme gönderen ekonomik işletmeler 3107 Bitkisel atık yağ toplayan lisanslı tesisler 5 Elektronik atık toplayan firmalar 2 Atık pil toplayan firmalar 13 Biyodizel üretimi yapan firmalar 7 Üretici-bisiklet satışı yapan firmalar 13 Ekoturizmle uğraşan seyahat acentaları 5811 Binalarda enerji yöneticisi sertifika eğitimi veren firmalar 1 Çevre konusunda çalışan STKlar 577 Geri kazanım uygulamaları yapan ilçe belediyeleri 104 Kaynak: Paker - Baykan, 2008; cevko.org.tr; izoder.org.tr; istanbulcevreor.gov.tr; epdk.gov.tr; dhl.com.tr; exitcom.com.tr; bisikletfederasyonu.gov.tr; tursab.org.tr; tarim.gov.tr; edsmenerji.com.tr, 2009. Üniversitelerde de bir uyanış başlamıştır. ĐTÜ deki Enerji Enstitüsü, Ege Üniversitesi nde Güneş Enerjisi Enstitüsü, Đzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Jeotermal Enerji Araştırma ve Uygulama Merkezi, Gebze Đleri Teknoloji Enstitüsü Rüzgar Enerjisi Araştırma Enstitüsü ndekiler ve diğer üniversitelerde kurulan eğitim amaçlı güneş evleri inşa edenler bu konularda uğraş veren Ar-Ge kolundaki yeşil yakalılardır. Potansiyel yeşil yakalılar konusu araştırıldığında ÖSYM nin meslek yüksek okulları rehberinde mezun olduklarında yeşil yakalı sayılabilecek öğrenci yetiştiren programlar tespit edilmiştir. Çizelge 3 te 9 kategoride sınıflandırılan toplam 51 bölüm bulunmuştur. Eski bir tarım ülkesi olan Türkiye de, ayrıca son zamanlarda inşaat sektöründe de gelişmeler sağlayan bir ülkede, istenen yeşil yakalı sınıfına uyan ve gerçekten ara eleman olarak gelecek vaat eden bu işler, tarım ve yapıda yoğunlaşmıştır (toplam 26 bölüm). Yöreye göre değişen özellikteki bu alt programlarda çevre ve enerji konusunda özellikle ekoloji, yenilenebilir enerji altında güneş, rüzgar, jeotermal, biyokütle, biyogaz vb. dallarda, yapıda ise yerel malzeme, alternatif eko-yapı teknolojileri ve sistemleri gibi programlar açılmalı, bu konularda potansiyel yeşil yakalılara önem verilmelidir.
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 37 Konu Ormancılık Tarım Hayvancılık Çevre Yapı Çizelge 3. Yeşil Konularda Meslek Yüksek Okullarının (MYO) Alt Programları MYO Alt programları Ağaç işleri, Mobilya ve dekorasyon, Selüloz ve kağıt teknolojileri Bağcılık, Endüstri bitkileri yetiştirme ve değerlendirme, Fidan ve fidecilik, Hasat sonrası teknolojisi, Organik tarım, Meyve sebze işleme, Seracılık, Peyzaj uygulama, Subtropik iklim bitkileri, Sulama teknolojisi, Tarım alet ve makineleri, Tarımsal işletmecilik, Kooperatifçilik, Sulama, Pazarlama, Tıbbi ve aromatik bitkiler, Tohumculuk, Zeytin endüstrisi, yetiştiriciliği ve değerlendirilmesi Arıcılık, Balık yetiştiriciliği, Besicilik, Süt ve ürünleri Çevre kirlenmesi ve kontrolü, Çevre sağlığı, Jeoteknik teknikerliği, Laboratuar, Sualtı teknolojisi, Turizm Emlak ve emlak yönetimi, Isıtma ve sıhhi tesisat teknolojileri, Đç mekan koruma ve yenileme, Đklimlendirme ve soğutma, Đnşaat, Restorasyon, Kooperatifçilik, Yalıtım teknolojisi, Yapı denetim yardımcılığı, Yerel Yönetimler Hidroelektrik santralleri, Termik santral makineleri ve enerji üretimi Karayolu ulaşımı ve trafik, Lojistik, Raylı sistemler Endüstriyel Elektronik, Otomotiv Enerji Ulaşım Makine Sanat Doğal taş dekorasyonu, Geleneksel el sanatları, Matbaacılık, Halı ve kilim, Moda ve tekstil tasarımı Kaynak: ÖSYM, 2009. Kamudaki Yeşil Yakalılar Kamuda çalışan yeşil yakalılarla ilgili veriyi TUĐK in 1997 den bu yana tuttuğu çevresel istihdam ve harcamalar envanterine bakarak çıkartmak mümkündür (tuik.gov.tr, 2009). Envanter soru kağıdında çevresel faaliyetlerde çalışan memur, yüksek ve orta seviyede teknik personel, vasıflı-vasıfsız işçinin tespiti yapılmaktadır. Meslek olarak sayılanlar şunlardır: çevre, kimya, inşaat, makine, elektrik, harita, jeoloji ve ziraat mühendisleri ile şehir plancıları, biyolog, topoğraf, teknik ressam, çevre sağlığı teknisyeni, inşaat teknikeri ve diğerleridir. Yeşil iş olarak çevre kirliliğini önleme, azaltma ve çevre koruma amaçlı yapılan veri toplama, değerlendirme, master plan, projelendirme, inşaat, kurulum, kontrollük, danışmanlık, işletme, ölçüm, izleme, denetleme, planlama/yönetim ve ekipman sağlama işleridir. Faaliyet konuları şunlardır (tuik.gov.tr, 2009): Dış ortam havasını ve iklimi koruma, Su hizmetleri, Atıksu yönetimi hizmetleri, Atık yönetimi hizmetleri, Toprak ve yeraltı suyunu koruma,
38 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 Gürültü ve vibrasyonun azaltılması, Biyolojik çeşitliliğin ve peyzajın korunması, Enerji, Radyasyona karşı koruma (dış güvenlik hariç), Araştırma ve geliştirme, Diğer. Bunların içine yeşil inşaat ve enerji etkin yapı konusunun da girmesi gerekir. 2009 yılında yayımlanan TUĐK in kamu sektöründeki çevresel istihdam ve harcamalar envanterine göre (tuik.gov.tr, 2009); kamu sektörünün toplam çevresel harcamaları, 2007 yılında 9,18 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Çevresel harcamaların, 4,82 milyar TL sini cari harcamalar ve 4,36 milyar TL sini yatırım harcamaları oluşturmaktadır. Yatırım harcamalarının %78,7 si belediyelere, %2,6 sı il özel idarelerine ve %18,7 si diğer kamu kurum ve kuruluşlarına aittir. Kamu sektörü yatırım harcamalarının %49 unu su hizmetleri, %32 sini atıksu yönetimi hizmetleri, %7 sini biyolojik çeşitliliğin ve peyzajın korunması için yapılan harcamalar oluşturmaktadır. 2007 yılında, kamu sektörü çevresel yatırım harcamalarının gayri safi yurtiçi hasıla içindeki payı binde 5,1 dir. Bu rakamın kısa vadede yüzdeye dönüşmesi gerekmektedir. Belediyelerin çevresel yatırım harcamalarında 2006 yılına göre %63 lük, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının çevresel yatırım harcamalarında ise %23 lük bir artış görülmektedir. Kamu kurum ve kuruluşlarının çevresel istihdamı 8485 kişidir (tuik.gov.tr, 2009). Kamu kurum ve kuruluşlarında 2007 yılında çevresel faaliyetlerde istihdam edilen 8485 personelin %78'i sadece çevresel faaliyetlerle ilgili işlerde çalışırken, %22'si diğer faaliyetlerin yanı sıra çevresel faaliyetleri de yürütmektedir. Çevresel faaliyetlerde çalışan personelin%62 si yüksekokul ve üzeri, %22 si lise ve dengi okul mezunudur. 2007 de kamuda çevre istihdam rakamı neredeyse 1997 rakamına eşittir (Şekil 2). 1997 den beri sürekli artan personel, 2005 yılında 14500 kişiye ulaşmış ama son yıllarda önemli oranda azalmıştır. Bu azalış 2005 yılında Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün Đl Özel Đdareleri ne devrinden ve 2007 yılında Tarım Bakanlığı Đl Müdürlüklerinde çalışanların sayılmamasından kaynaklanmaktadır. Hükümet tarafından açıklanan son istihdam paketi çerçevesinde 120 bin kişinin, ağaçlandırma,erozyon kontrolü çevre düzenlemesi gibi işlerde istihdamı hedeflenmektedir. Bu kamuda geçici de olsa çevresel istihdamı artıracaktır (Baykan, 2009).
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 39 Şekil 2. Kamu Sektöründe Çevresel Đstihdam 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1997 1999 2000 2001 2002 2004 2005 2006 2007 Kaynak: tuik.gov.tr, 1997-2009. YEŞĐL ĐŞGÜCÜ ĐÇĐ KAMU POLĐTĐKALARI- YEREL POLĐTĐKALAR Bu bölümde yeşil işler, yeşil yakalı işgücünü artırmak için kamunun, hükümetlerin üstüne düşenler, bazı ilkeler, finanssal konular ve eğitim konuları üzerinde durulmaktadır. Öncelikle merkezi yönetim ve merkezi yönetimin yapması gereken çoklu işbirlikleriyle ilgili bazı politikalar daha sonra ise belediyelerle ilgili yerel politikalar verilmekte ve şemalarla desteklenmektedir. Düşük karbon üreten ve daha sürdürülebilir bir ekonomiye gidiş, ivme kazanırken pek çok yeni yeşil iş doğacaktır. Şirketler yeşil buluş, tasarım ve teknoloji konusunda arayış içindeyken işçiler ve dezavantajlı gruplar henüz fosil yakıtla çalışan işyerlerine bağlıdır. Kamu politikası olarak hükümet, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı başta olmak üzere yeşil ekonomiye geçişte kazanan ve kaybedenleri tespit edip aradaki farkı azaltmaya çalışmalıdır. Yeşil işgücü yaratmak için dünyada bazı büyük firmalar 10-15 yıllık projeksiyonlarla kendilerine yatırım hedefleri koymaktadır. Hükümet politikaları da iş dünyasına ufuk açmak, bazı firmaların yapamayacağı altyapıyı kurmak ve tüm aktörler için uygun zemini, yasal düzenlemeleri yaratmak için yeşil projelere ar-ge desteği ve fon arayışı içinde olmalıdır. Finanssal konular başta olmak üzere birtakım kamu politikaları önerileri aşağıdadır (UNEP, 2008): Teşvikler: Yenilenebilir enerji, eko-teknoloji, temiz üretim yöntemleri, toplutaşım, organik tarım gibi konularda sanayiye çeşitli destekler vermek
40 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 Karbon piyasaları: Karbon salımlarını azaltma konusunda yeni hedefler koymak ve bu konuda işgücü yaratmak Vergi reformu: Avrupa ülkelerinde uygulandığı üzere eko-vergiler düzenleme, kirletici ekonomik faaliyetlerin vergilerini yükseltip yeşil işlerin vergilerini düşürmek Hedefler, yetkiler: Yeşil teknoloji, ürün ve hizmetler, işgücü konusunda yasal düzenlemeler yapmak, Bayındırlık ve Đskan Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı ve belediyelerin yeşil iş geliştireceklere uygun arsa sağlaması, arazi kullanım politikaları, yapı yönetmelikleri, taşıtlar ve bazı ekipmanlar için enerji standartları oluşturmak ve yenilenebilir enerji üretimi için hedefler koymak Enerji alternatifleri: Yenilenebilir enerjinin geliştirilmesi önündeki engelleri kaldıracak yaratıcı politikalar üretmek, şebekeye uygun fiyatlarla elektrik fazlasını verme konusunda düzenlemeler yapmak Ürünün dönüştürülmesi: Ürünün ömrü bittiğinde dönüştürülmesi ya da uygun biçimde bertarafını sağlamak için toplanması konusundaki düzenlemeleri yapmak Eko-etiketleme: Tüm tüketici ürünlerin üzerinde eko-etiketleme düzenlemeleri yapmak Ar-Ge bütçeleri: Fosil yakıtlar konusunda desteği geri çekmek, yenilebilir enerjiler ve eko-teknolojiler için daha fazla fon vermek Uluslararası destekler: Yardım kuruluşlarından, kredi ajanslarından ekoalternatifler konusunda BM, Dünya Bankası, AB vb. mali ve teknik destek almak. Bu politikalarla hükümetler milyonlarca yeni yeşil iş olanağı yaratabilir ve işsizliğe çare bulabilirler. Kamu, özel sektörü iklim ve doğal kaynakları koruma konusunda ikna etmekle sorumlu olmalıdır. Aynı zamanda üniversiteler, iş dünyası, yerel yönetimler, esnaf, ticaret, sanayi odaları ile meslek odaları, birlikler ve diğer STK lar yeşil meslek edindirme kursları, eğitim programları konusunda işbirliği yapmalıdır. Dezavantajlı gruplar, yoksullar ve gençler ara eleman olarak eğitilmelidir ve çeşitli yeşil sektörlere yerleştirilmelidir. Kamu yeşil yakalı işleri oluşturacak, çekici hale getirecek, geliştirecek ve sürdürülebilir platformları sağlamalıdır. White ve Walsh ın (2008) kamu ve özel sektöre yönelik stratejileri şunlardır: Yeşil işlerde akıllı davranabilmek için: Yeşil işleri üretebilecek hedef sektörleri bulmak, Đşgücü piyasasının fırsatlarını ve engellerini belirleyecek uygun verileri kullanmak,
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 41 Yeşil iş programlarını geliştirmek için ölçüm ve değerlendirme yapmak. Yeşil işlerde ortaklıklar sayesinde iyi giden işleri sürdürebilmek için: Yeşil iş yaratma araçları olarak enerji standartlarını ortaya koymak, Yeşil iş kümelerine öncelik vermek, Mevcut işleri koruyan, yeni işgücü yaratan işkolları tasarlamak, Yeşil ekonomik gelişme ve işgücü piyasası arasında bağlantı kurmak, Yeşil sanayi ortaklıkları inşa etmek, Mevcut işgücü sistemine yeşil yakalı istihdamı entegre etmek. Yeşil işlerin toplumun, işçilerin yararına olması için: Kamu yararını en üst seviyede tutmak, Daha yeşil kariyer olanakları yaratmak, Yoksulluğa karşı yeşil işleri geliştirmek. Yerel politikalara gelindiğinde; yerel halkı gözeten ve yeşil yakalı istihdamı sağlamak isteyen belediye başkanları için Uluslararası Yerel Çevre Girişimleri Konseyi (ICLEI- International Council for Local Environmental Initiatives), Herkes için Yeşil (Green For All) ve Amerikan Đlerleme Merkezi nin (CAP- Center for American Progress) hazırladığı bir sözleşme bulunmaktadır (LLGJP, 2008). 24 Haziran 2008 tarihli, Yerel Yönetimler Yeşil Đş Teminatı isimli sözleşmede kentinin çevresel kalitesini artıracak, orta sınıfı güçlendirecek, yerel ekonomiyi canlandıracak yeşil yakalı işlerin yaratılması için belediye başkanının imzası yer almaktadır. Kamu ve özel sektörün işbirliği, iklim değişikliğine karşı çözümleri, yenilenebilir enerji için piyasa yaratılması, sosyal eşitlik için mesleki eğitim programları geliştirmek için başlatılmış bir harekettir. Bu sözleşmede 5 adımlı bir süreç tarif edilmiştir. Bunlar; 1) Eylem için gönül vermek, 2) Yeşil yakalı işkolları yaratmak için çoklu ortaklıklar kurmak, 3) Hedefleri belirlemek ve fırsatları ortaya çıkarmak, 4) Yerel eylem planı hazırlamak, 5) Süreci izlemek, değerlendirme ve geri besleme yapmak. Dünyada bu konuda adım atan belediyeler 2. bölümde özetlenmiştir. Đzlenecek adımlar konusunda Şekil 3, yerel yöneticilere yardımcı olabilir.
42 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 Şekil 3. Yeşil Yakalı Đşleri ve Yeni Enerji Ekonomisinde Fırsatları Teşvik için Đzlenecek Adımlar Kaynak: Apollo Alliance - Green For All, 2008. Kamudaki yöneticilere örnek olabilecek yeşil istihdam politikaları şunlar olabilir: Kamu yapılarında enerji etkin iyileştirmeler yapmak, Yenilenebilir enerji sistemlerinin kamu yapılarında kurulumunu yapmak, Yeni kamu yapılarını yeşil standartlara göre inşa etmek, Toplutaşım altyapısının kurmak ve kuvvetlendirmek, Yönetimin kendi filosunu alternatif yakıtlı araçlardan oluşturmak, Ağaçlandırma, yeşil alan oluşturma, yeşil çatı ve diğer yeşil altyapı uygulamalarını yapmak, Yerel üreticilerden ve hizmetlerden yararlanmak, Yeşil imalat yapan firmalara uygun yer ve arsa sağlamak, Yeşil yapı yönetmeliklerinin uygulanmasını denetlemek vb. Son olarak işsizliğe ve yoksulluğa çare olabilecek yeşil işlerin ve paydaşların yer aldığı çok katılımlı bir modelin kavram şeması Şekil 4 te görülmektedir. Geliştirilen bu modelde hedef kitle olarak seçilen yoksul kesim, gençler, işsizler ve dezavantajlı gruplar içindeki kadınlar, siyahlar, özürlüler vb. yenilenebilir enerji projelerinde ve enerji etkin projelerde çalışarak iş deneyimi kazanma yolunda acemilikten kariyere giden yolda ilerleyebilirler. Bu kişilerin en başta ve
Yeşil Yakalı Kavramı ve Türkiye deki Yeşil Yakalılar 43 en alt seviyede yardım alacağı kuruluşlar, iş ve işçi bulma kurumları ve toplum yararına çalışan organizasyonlardır. Orta seviyede ise eğitim programları ve zor becerileri elde edecekleri meslek yüksek okulları sayesinde kamu kurumlarına girebilir, iş piyasasında çalışabilir ve en son uzman olarak kariyer sahibi olabilirler. Burada aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya bir sistem etkileşimli olarak eyleme geçme biçimi benimsenmelidir. Şekil 4. Đşsizliğe karşı çok katılımlı bir model
44 Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3) Temmuz 2010 SO UÇ Bu araştırma, yeşil yakalıları ve yeşil işleri tanımlamıştır. Yeşil yakalı sayılabilecek meslekleri ortaya koymuştur ancak bunlar tartışmaya açıktır. Kamu sektöründe ve özel sektörde farklı araştırmalar, ayrıntılı anketlerle tespit, sınıflama ve alt sınıflamalar yapılması gerekmektedir. Ulusal düzeyde bu konu henüz gündemde olmasa da bu araştırmanın bulgularına göre yenilenebilir enerji ve geridönüşüm piyasası gelişmekte ve iyi gelir getirmekte, bu alanda çalışan yeşil yakalılar hızla artmaktadır. Ancak TUĐK te ayrıntılı istatistiksel veri bulunmadığı ve kamu sektörünün çevresel istihdamında hangi kurum ve kuruluşların sayıldığına dair bilgiler eksik olduğu, özel sektörde ise firmalarda çalışan sayıları bilinmediği için bu araştırmada bulunan toplam yeşil yakalı sayısı global bir değeri ifade etmekte ve genel bir fikir vermektedir. Gelişmekte olan diğer ülkelerin çevre ve alt sektörlerinde kamu ve özel sektörde her düzeyde karşılaştırma ve projeksiyonlar yapabilmek için bu verilere ihtiyaç duyulmaktadır. 2009 yılında yayımlanan TUĐK verilerine göre 2007 yılında kamu sektörünün çevresel yatırım harcamalarının GSYH içinde payının binde 5,1 olması çevre konularına daha fazla önem verilmesi gerektiğini ve ar-ge desteğinin artması gerektiğini göstermektedir. Buna bağlı olarak yeşil yakalı sayısı artacak ve milyon seviyesini geçecektir. Hükümetin başlattığı enerji verimliliği hareketine ve yeşil yakalı istihdamına katkı vermesi gereken kuruluşlar olarak; T.C. Başbakanlık, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı başta olmak üzere Bayındırlık ve Đskan Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Çevre Dostu Binalar Derneği (ÇEDBĐK), Đnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği (ĐMSAD), meslek odaları ve diğer STK lar, AB ajansları, tüketiciler ve medya daha etkin işbirliğinde çalışmalıdır. Hükümet politikaları içinde iş dünyasına uygun zemini, yasal düzenlemeleri hazırlamak ve yeşil projelere ar-ge desteği ve fon arayışı olmalıdır. Yenilebilir enerji kaynaklarını, yerli güneş panellerini, rüzgar türbinlerinin ve yeraltı ısı pompalarının üretimini desteklemek, binaları enerji etkin hale getirmek için eyleme geçilmelidir. Hibrit, biyodizelle veya elektrikle çalışan taşıt ve toplutaşım araçlarının üretimi desteklenmeli, gerekli vergi indirimleri yapılmalı, eko-krediler sunulmalıdır. Türkiye deki belediyelerin yeşil iş geliştireceklere uygun arsa sağlaması gerekir. Ayrıca belediyeler önce kendi binalarını küresel ısınmaya karşı iyileştirme programıyla enerji etkin hale getirmeli, çalışanlarını alternatif yakıtla çalışan servislerle getirip götürmeli, yeşil toplutaşım ve bisiklet konusunda düzenleme-