Ceviz Meyvelerinde Uç Yanıklığı Hastalığı(Apical Necrosis of Walnut Fruit, AN) Hastalık ile ilgili genel açıklamalar Ceviz meyvelerinde uç yanıklığı (AN), Akdeniz zonunda yer alan ülkelerde ceviz üretim alanlarını tehdit eden yeni bir hastalıktır. Hastalık erken meyve dökülmelerine yol açarak dikkat çekici ürün kayıpları neden olur (Şekil 1). AN ilk olarak İspanya da [1,2] 90 ların sonlarına doğru erken meyve dökümü ile gözlenmiştir. Sonraki yıllarda ise Fransa [5,6] ve İtalya daki [3] ceviz üretim alanlarında saptanmıştır. Son zamanlarda, Türkiye de özellikle Marmara Bölgesi'nde ceviz yetiştiriciliği yapılan alanlarda erken meyve dökülmeleri nedeniyle önemli verim kayıpları kaydedilmiştir[9]. Şekil 1. Ceviz meyvelerinde uç yanıklığı hastalığının neden olduğu olgunlaşmamış meyve dökülmeleri Hastalığın Simptomları Hastalık,ceviz meyvesinin apikal uç bölgesinde meydena gelmektedir. Hastalığın ilk belirtisi, apikal uçta küçük koyu kahverengi veya siyahımsı olmayan, suda haşlanmış lezyonlardır. Meyvenin gelişimi ile simptom gelişimi pararlel bir seyir izler. Meyve büyüdükçe, belirtiler de gelişir ve 2-15mm çapında kuru kahverengi lezyonlar, yuvarlak ve düzgün sınırlı bir hale gelir. Daha sonra bu lezyonlar daha düzensiz bir gelişim gösterir ve zamanla tüm meyveyi kaplar (Şekil 2A). Meyve ucunda siyah suda haşlanmış görünme sahip olan bu belirtiler,
ceviz yetiştiriciliğinde önemli bir sorun olan bakteriyel yanıklık hastalığının (Xanthomonas arboricola pv. jugandis) meyvede neden olduğu belirtilerden farklıdır. Meyvenin apikal uç noktasından başlayan infeksiyon vejetasyon periyoduyla ilişkili olarak meyve içine doğru ilerler ve epikarp, mezokarp dokularını infekte eder ve bu dokulardan tohuma kadar ulaşabilir. Epikarp ve mezokarpta kuru ve sert lezyonlar gözlenirken, tohumda ise lezyonlar çürüklük şeklindedir. Meyve kabuğu sertleşmeye başladıktan sonra oluşan yeni lezyonlar, epikarp ve mezokarp dokularında sınırlı kalır, meyve içine doğru ilerleyemez. (Şekil 2B). Yere düşen meyvelerde oluşan lezyonlar, ağaç üzerindeki kalan meyvelere oranla daha şiddetlidir ve meyvenin iç dokularına kadar ilerler (Şekil 2C). Şekil 2. Ağaç üzerinden toplanan meyvelerde AN ın neden olduğu eksternal simptomlar (A) Ağaç üzerinden toplanan meyvelerde AN ın neden olduğu internal simptomlar (B) Yere düşen meyvelerde gözlenen internal simptomlar (C). Meyve kabuğunda gözlenen lezyonlar (external) ile meyvenin iç kısmındaki (internal) lezyonlar arasında korelesyon olmayabilir. Meyvenin apikal uç bölgesinde gözlenen küçük bir nekroz, meyve içindeki tüm dokuları etkileyen bir enfeksiyona neden olabilir [7] (Şekil 3). Erken dönemde gözlenen enfeksiyonlar yoğun meyve dökülmelerine neden olurken, geç dönemdeki enfeksiyonlar hasat edilmiş ceviz meyvelerinde belirtilerin gözlenmesine neden olur. Şekil 3. Eksternal ve internal nekrozlar arasında her zaman korelasyon olmayabilir
Hastalığa neden olan organizmalar Ceviz meyvelerinde uç yanıklığı hastalığının oluşumundan sorumlu organizmaların başında Xanthomonas arboricola pv. juglandis (Xaj) gelmektedir. Yapılan izolasyonlar sonucunda, İspanya, Fransa ve Türkiye deki ceviz bahçelerinden alınan örneklerden Xaj izole edilmiştir (Şekil 4). Xaj nin üretim sezonu boyunca hem ağaç üzerinde bulunan, hem de yere düşen meyvelerin tüm dokularında mevcut olduğu saptanmıştır. Şekil 4. Hastalık ile bulaşık ceviz meyvelerinden izole edilen Xanthomonas arboricola pv. juglandis in TMM (Modified Tween Medium) besiyerinde gelişimi Yapılan izolasyonlar sonucunda bakterinin yanı sıra bazı funguslar da izole edilmiştir. Özellikle yetiştirme dönemi sonunda toprağa düşmüş meyvelerin dış dokulardan, Fusarium ve Alternaria türlerine rastlanmıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalar ve patojenisite testi sonuçlarına göre; hastalığın oluşumundan esas sorumlu olan etmenin Xaj olduğu kabul edilirken, hastalık oluşumunda rol oynayan diğer etmen olan Fusarium türlerinin ise, bakterinin neden olduğu infeksiyon ile interaksiyona girerek hastalığın oluşumunda etkili olduğu düşünülmektedir. Alternaria spp. nin ise bakteriler tarafından önceden enfekte edilen ölü dokularda fırsatçı bir saprofit olarak kolonize olduğu düşünülmektedir [7]. İtalya da bu hastalık üzerine yapılan etiyolojik çalışmaya göre, AN de olduğu gibi simptomatolojik açıdan meyvede benzer belirtiler ve erken meyve dökülmelerinin gözlendiği ceviz plantasyonlarında AN den sorumlu etmen olarak Fusarium ve Alternaria türlerinin önemli bir rol oynadığı belirtilmiştir [3,4]. Hastalığa Karşı Ceviz Çeşitlerinin Duyarlılığı Yapılan tarla gözlemlerine göre; birçok ticari ceviz çeşidinin hastalığa karşı duyarlı olduğu saptanmıştır. Chandler, Hartley, Lara, Mayette, Rendede, Serr, Vina ve yerel Türk ceviz çeşidimiz olan Bilecik in AN a karşı son derece duyarlı olduğu saptanmıştır. Ceviz yetiştiriciliği yapılan bölgelerde 'Franquette', 'Payne', 'Pedro' ve 'Howard' çeşitlerinin ise hastalığa daha az duyarlı olduğu gözlenmiştir. Yerel Türk çeşitlerinden Yalova 1, Yalova 2,
Yalova 4 ve ŞEBIN çeşitlerinin ise hastalığa karşı dayanıklı olduğu (çok az duyarlı) bildirilmektedir. Hastalığın epidemiyolojisi Hastalık meyve gelişiminin ilk evrelerinde, henüz meyvenin olgunlaşmadığı erken dönemde meydana çıkar. Çevre koşulları hastalık etmenlerinin gelişimine elverişli ise ilk enfeksiyonlar hemen meyve tutumundan sonra meydana gelir ve enfeksiyon ceviz meyvesinin dokularında eksternal ve internal olarak yayılır. Enfeksiyonlar kabuk sertleştikten sonra perikarp dokusunda sınırlı kalır. Meyve kabuğun henüz sertleşmeye başlamadan önceki dönem epideminin en yüksek olduğu dönemdir ve bu dönem de meyve dökülmelerinin oldukça yoğun olarak görüldüğü dönemdir. İnfeksiyonun meyvenin eksternal dokusundan internal dokusuna ilerlemesi; Xaj nin epifitik populasyonunun birincil inokulum kaynağı olduğunu düşündürmektedir. Patojen olan Fusarium spp., bakterinin daha önceden enfekte ettiği dokularda kolonize olarak ikincil enfeksiyonların oluşmasına neden olabilir. Bununla birlikte hastalık belirtileri ve şiddeti artar. Yere düşen meyvelerde ikincil infeksiyonlara neden olan Alternaria spp. ise meyvede çürümelere yol açabilir. Hastalığın oluşumu için gerekli çevresel koşullar henüz tam olarak saptanamamıştır. Ancak ceviz yetiştiriciliği yapılan alanlardaki oransal nem oranı ve sıcaklık koşullarının, hastalığın meyve bahçesindeki yaygınlığı ve şiddeti üzerinde etkisi büyüktür. Bu hastalığın ceviz meyvelerinde enfeksiyona neden olmasında mikrobiyal infeksiyonun yanısıra, topraktaki bitki besin maddelerinin de etkisi vardır. Hafif bünyeli, asidik topraklar, düşük magnezyum ve mangan içeriğine sahip topraklar, özellikle fosfor ve kalsiyum eksikliğinin yoğun olarak görüldüğü alanlarda hastalığa karşı yatkınlık görülmektedir [6]. Hastalıkla Mücadele Hastalığın epidemiyolojisi hala tam olarak bilinmemektedir. Dolayısıyla, AN sorununun mücedelesine dönük olarak yapılan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu hastlığı önlemek amacıyla, cevizde bakteriyel yanıklık hastalığının da mücadelesinde önerilen bakırlı preparatlarla koruyucu ilaçlama önerilmektedir [8]. Bunun dışında; ağaçlarda mumyalanmış ve yere düşen meyvelerin toplanması, tarlada inokulum kaynağınını azaltarak ve verim kayıplarını önleyerek hastalıkla mücadelede katkı sağlayabilir. Ceviz yetiştiriciliği için uygun toprak ve iyi bir gübreleme hastalığın meydana getireceği zararı azaltmaya yardımcı olur [6]. YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Aletà N., Ninot A., 2002. La bactériose et la nécrose apicale du noyer en Espagne. InfoNOIX 19:8. 2. Arquero O., Lovera M., Rodriguez R., Salguero A., Trapero A., 2005. Characterization and development of necrotic lesions of walnut tree fruits in southern spain. Acta Horticulturae 705: 457-461 3. Belisario A., Maccaroni M., Corazza L., Balmas V., Valier A., 2002. Occurrence and etiology of brown apical necrosis on Persian (English) walnut fruit. Plant Disease 86: 599-602.
4. Belisario A., Maccaroni M., Coramusi A., Corazza L., Figuli P., Pryor B.M., 2004. First report of Alternaria species groups involved in disease complexes of hazelnut and walnut fruit. Plant Disease 88: 404. 5. Bouvet G., 2005. Walnut blight-apical necrosis: test of agronomic control. Acta Horticulturae 705: 447-449. 6. Garcin A., Duchesne D., 2001. Walnut blight and apical necrosis. Acta Horticulturae 544: 379-387. 7. Moragrega C., and Özaktan H., 2010. Apical necrosis of Persian (English) walnut (Juglans regia): an update. Journal of Plant Pathology (in press) 8. Ninot A., Aletà N., Moragrega C., Montesinos E., 2002. Evaluation of a reduced copper program to control bacterial blight of walnut. Plant Disease 86: 583-587. 9. Özaktan H., Akat S., Akköprü A., Yavas M. 2009. Etiological approach to brown apical necrosis on walnut fruits in Turkey. Files of the COST 873 WG1-4 Meeting: Active research to combat bacterial diseases of stone fruits and nuts resistance and Control strategies against bacterial diseases of stone fruits and nuts. Cetara 2009. Available from: http://www.cost873.ch/_uploads/_files/hozaktan_banturkey_italy_1.pdf Bu rapor; COST 873 Aksiyonu kapsamında, 15-16 Temmuz 2010 tarihleri arasında Girona- Ispanya da düzenlenen Ceviz meyvelerinde Kahverengi Uç Nekrozu araştırmalardaki ilerlemeler, etiyolojik tartışmalar konulu STF2.2 toplantısı sonucunda oluşturulmuştur. Kontakt: concepcio.moragrega@udg.edu