Metal Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI UŞAK İLİ, ULUBEY İLÇESİ, (ULUBEY VE EŞME İLÇELERİ SINIRINDA) GÜMÜŞKOL KÖYÜ ENCON ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ. ANKARA, MAYIS 2013
Proje Sahibinin Adı Adresi TÜPRAG Metal Madencilik San ve Tic. A.Ş. İran Caddesi Turan Emeksiz Sokak No:1, 06700, Gaziosmanpaşa / ANKARA Telefon ve Faks Numaraları 0 (312) 468 45 36 0 (312) 468 26 46 Projenin Adı Proje Bedeli Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi:(İli, İlçesi, Mevkii) Kışladağ Altın Madeni Kapasite Artışı 354.000.000 ABD Doları Uşak İli, Ulubey İlçesi, (Ulubey ve Eşme İlçeleri Sınırında) Gümüşkol Köyü İR 7302 Ruhsat Alanı Koordinatları Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zone (Ruhsat Alanı Koordinatları) Y X 677500 4267500 685000 4267500 685000 4267000 692000 4267000 692000 4255000 686460 4255000 687350 4255775 687400 4257600 687333 4257610 684118 4258089 684026 4258102 684035 4258141 684263 4258197 686207 4258677 686000 4259000 684500 4258500 683000 4258500 683000 4257475 682834 4257367 681350 4256400 683900 4255300 684800 4255000 680000 4255000 680000 4257500 677500 4257500 Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) Raporu Hazırlayan Kuruluşun/Çalışma Grubunun Adı Adresi Telefon ve Faks Numaraları e-posta Zone 35 Ek-1 Listesi, Madde 28- Madencilik projeleri ENCON Çevre Danışmanlık Ltd. Şti. Reşit Galip Cad. No: 120, 06700, Gaziosmanpaşa-ANKARA 0 (312) 447 71 22 (pbx) 0 (312) 447 69 88 encon@encon.com.tr Rapor Sunum Tarihi 24/05/ 2013
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI İÇİNDEKİLER BAŞLIK SAYFASI İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ EKLER LİSTESİ Sayfa I IV V VI l. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ 1 l.1. Proje Konusu, Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği 1 I.1.1. Projenin Önem ve Gerekliliği 8 I.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması 12 I.2.1. Proje Alanı ve Kurulacak Tesisler 12 I.2.2. Rezerv Özellikleri ve Madencilik Faaliyetleri (Mevcut Tesisler ve Kapasite Artışları) 12 I.2.3. Çevre Madenlerden Gelecek Olan Yüksek Tenörlü Cevher veya Konsantreden Tank Liçi Metodu ile Altın Üretimi 27 I.2.4. İşletme Döneminde Ortaya Çıkan Yeni İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli Olan İlave Tesisler 32 I.2.5. Altyapı ve Diğer (Yardımcı) Tesisler 34 I.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Olası Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (su, hava, toprak kirliliği, gürültü, titreşim, ışık, ısı, 38 radyasyon vb.) I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi 39 I.4.1. Mevcut Madencilik İşlemleri ve Önerilen Kapasite Artırım Projesi Kapsamındaki Faaliyetler 40 I.4.1.1. Madencilik Metodu 40 I.4.1.2. Cevher Zenginleştirme 40 I.4.1.3. Proje İçin Yerleşim Planı ve Altyapı 41 I.4.1.4. Ekonomik Olmayan Kayaların Depolanması 42 I.4.1.5. Yığın Liçi Alanı 42 I.4.2. Cevher Zenginleştirme Tesisi Kapsamındaki Faaliyetler 42 I
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI I.4.3. İşletme Döneminde Ortaya Çıkan İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli Olan Ek Faaliyetler 43 I.4.4. Eylemsizlik Alternatifi 44 II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU (Proje Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler) 45 III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ 55 III.1. Nüfus Özellikleri 55 III.2. Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler 57 III.2.1. Jeolojik Özellikler (Tektonik Hareketler, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Deprem Riski Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi 57 Riski vb.) III.2.2. Hidrojeolojik ve Hidrolojik Özellikler 64 III.3. Doğal Afet Durumu (Depremsellik) 70 III.4. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler 71 III.5. Toprak 72 III.6. Topografya 73 III.7. Hava Kalitesi 75 III.8. Gürültü 75 III.9. Biyolojik Çevre 75 III.10. Mülkiyet Durumu 76 III.11. Mimari ve Arkeolojik Miras 77 III.12. Peyzaj Özellikleri 77 III.13. Hassasiyet Derecesi (Ek V teki Duyarlı Yöreler listesi de dikkate alınarak) 78 III.14. Proje Alanının Arazi Kullanımı (Tarım, Orman Alanları) 80 IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER 83 IV.1. Önerilen Projenin Aşağıda Belirtilen Hususlardan Kaynaklanması Olası Etkilerinin Tanıtımı 84 IV.1.1. Proje İçin Kullanılacak Alan 84 IV.1.2. Doğal Kaynakların Kullanımı 89 IV.1.3. Kirleticilerin Miktarı, Çevreye Rahatsızlık Verebilecek Olası Sorunların Açıklanması ve Atıkların En Aza İndirilmesi 89 IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı 90 IV.2.1. Hava Kalitesine Etkiler 90 IV.2.2. Su Kalitesine Etkiler 91 II
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI IV.2.3. Gürültü 91 IV.2.4. Toprak 92 IV.2.5. Biyolojik Çevre Üzerine Etkiler 92 IV.2.6. Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerindeki Etkiler 93 IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması İçin Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı 94 IV.3.1. Açık Ocak Alanı 94 IV.3.2. Yığın Liçi Alanı 94 IV.3.3. Ekonomik Olmayan Kaya Depo Alanı 95 IV.3.4. Asit Kaya Drenajının Değerlendirilmesi 96 IV.3.5. Diğer Katı Atıklar 97 IV.3.6. Toz Kontrolü 97 IV.3.7. Gürültü 98 IV.3.8. Yüzey Drenajı 98 IV.3.9. Toprak 99 IV.3.10. Evsel Atık Su 99 IV.3.11. Doğaya Yeniden Kazandırma 99 V. HALKIN KATILIMI 101 V.1. Projeden Etkilenmesi Muhtemel Halkın Belirlenmesi ve Halkın Görüşlerinin Çevresel Etki Değerlendirmesi Çalışmasına Yansıtılması için 101 Önerilen Yöntemler V.2. Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar 102 V.3. Bu Konuda Verilebilecek Diğer Bilgi ve Belgeler 103 VI. YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ 104 EKLER 108 KAYNAKLAR 119 RAPORUN HAZIRLANMASINDA GÖREV ALANLAR 121 III
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo I.1. Türkiye de Altın Üretimi 11 Tablo I.2. Proje Alanında Mevcut Ünitelerde Önerilen Proje Doğrultusundaki Değişiklikler 12 Tablo I.3. Yeni Kuzey Yığın Liç Alanı, Kuzey EOK Depolama Alanı, Faz 4 Tesis Alanı, Kuzey ADR Tesisi ve Havuzlar ile İşletme Döneminde Ortaya Çıkan İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli 13 İlave Tesisler ve Kaplayacakları Alanlar Tablo I.4. Güney Yığın Liç Alanı nın Genişlemesi ve Cevher Tonajı 20 Tablo I.5. Kuzey Yığın Liç Alanı nın Cevher Kapasitesi ve Cevher Tonajı 20 Tablo I.6. Güney EOK Depolama Alanı Mevcut ve Nihai Konfigürasyonlarının Karşılaştırması 26 Tablo I.7. Kuzey EOK Depolama Alanı nın Yıllara Göre Konfigürasyon Karşılaştırması 27 Tablo I.8. Mevcut ve Önerilen Kapasite Artışı Projesi Kapsamındaki Madencilik İşlemlerinin Aşamaları ve Olası Çevresel Etki 39 Kaynakları Tablo II.1. Uşak İli ve İlçelerinin Nüfusları (TÜİK 2012) 45 Tablo II.2. Faaliyet Alanının Çevresindeki Büyük Yerleşim Birimlerine Göre Konumu 46 Tablo II.3. İR 7302 İşletme Ruhsat Alanı Koordinatları (15717,69 ha) 47 Tablo II.4. A.R 201101161 Arama Ruhsatı Alanı (1474,89 ha) 47 Tablo II.5. Önerilen Faaliyet Alanı Koordinatları (2509,08 hektar) 47 Tablo III.1. Uşak İli ve İlçelerinin Nüfusları (TÜİK 2012) 57 Tablo III.2. Proje Alanı Civarındaki Barajlar ve Göletler 68 Tablo III.3 MGM tarafından 1970-2011 yılları arasında kayıt altına alınmış meteorolojik verilerin bir özeti 71 Tablo III.4. Proje Faaliyet Alanındaki Toprak Grubu, Arazi Kullanım Şekli, 2011 ve 2013 Yıllarındaki Faaliyet Alanı Büyüklüğü 73 Tablo III.5. Proje Faaliyet Alanı için Mülkiyet Dağılımı 76 Tablo III.6. Kışladağ Maden Alanı Civarındaki Arkeolojik Sit Alanları 77 Tablo III.7. Faaliyet Alanı Arazi Kullanım Dağılımları 80 Tablo IV.1. Önerilen Kuzey Yığın Liç Alanı, Kuzey ADR Tesisi ve Havuzlar, Kuzey EOK Depolama Alanı ve İşletme Döneminde Ortaya Çıkan İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli Faaliyetlere 85 Yönelik Kapsamlaştırma Matrisi İnşaat Aşaması Tablo IV.2. İşletimdeki Tesis Üniteleri ve Önerilen Kapasite Artışı Projesi Kapsamında Öngörülen Faaliyetler İçin Kapsamlaştırma 86 Matrisi İşletme Aşaması Tablo IV.3. Önerilen Kuzey Yığın Liç Alanı, Kuzey ADR Tesisi ve Havuzlar Alanı, Kuzey EOK Depolama Alanı ve İşletme Döneminde Ortaya Çıkan İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli Faaliyetlere 87 Yönelik Kapsamlaştırma Matrisi İşletme Aşaması Tablo IV.4. İşletimdeki Tesis Üniteleri ve Önerilen Kapasite Artışı Projesi Kapsamında Öngörülen Faaliyetler ile Önerilen Kuzey Yığın Liç Alanı, Kuzey ADR Tesisi ve Havuzlar Alanı, Kuzey EOK Depolama Alanı ve İşletme Döneminde Ortaya Çıkan 88 İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli Faaliyetlere Yönelik Kapsamlaştırma Matrisi Kapanış Aşaması IV
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil I.1. Proje Alanının Yer Bulduru Haritası 3 Şekil I.2. Projenin Ruhsat Alanı Haritası 4 Şekil I.3. 2011 Yılı ÇED İzni Alınmış Alan ile 2013 Yılında ÇED İzni Alınması Öngörülen Alanın Topografik Harita Üzerindeki Konumları 5 Şekil I.4. Şekil I.5. Şekil I.6. Şekil I.7. Şekil I.8. Şekil I.9. Cevher Hazırlama ve İşleme Tesisi Kavramsal Proses Akım Şeması ABD Doları Cinsinden Altın Fiyatlarındaki Değişimin Grafiksel Sunumu Euro Cinsinden Altın Fiyatlarındaki Değişimin Grafiksel Sunumu 1984-2011 Yılları Arasında Altın Üretiminde Önde Gelen Ülkelerin Altın Üretim Miktarları 1995-2012 Yıllarında Altın İthalatındaki Değişim Türkiye de 2000-2010 Yılları Arasındaki Altın Üretimi (AMD, 2011) Şekil I.10. Kışladağ Altın Madeni proje faaliyet alanına ait genel 14 yerleşim ve üniteler Şekil I.11. Kışladağ Altın Madeni Açık Ocağı 16 Şekil I.12. Kışladağ Altın Madeni Kırma-Eleme Tesisleri 18 Şekil I.13. Kışladağ Altın Madeni nde Kullanılan Yığınlayıcı Konveyör 19 Şekil I.14. Kışladağ Altın Madeni nde Kullanılan Radyal Yığınlayıcı 19 Şekil I.15. Kışladağ Altın Madeni Güney ADR Tesisİ 25 Şekil I.16. Kışladağ Altın Madeni Güney Ekonomik Olmayan Kaya 26 Depolama Alanı, 2012 Şekil I.17. Konsantre İşleme Tesisi Akım Şeması 31 Şekil I.18. Tesisin Fiziki Konumu ve Yol Durumu 36 Şekil II.1. Proje Alanının Türkiye deki Konumunu Gösterir Harita 52 Şekil II.2. Proje Alanı ve Çevresindeki Yerleşim Yerlerini Gösterir Harita 53 Şekil II.3. Kışladağ Altın Madeni Genel Görünüş, 2012 54 Şekil III.1. Uşak İli, 1927-2012 Yılları Arası Nüfus Değişim Grafiği (TUİK, 2012 56 Şekil III.2. Uşak İli ve Türkiye Nüfus Piramitlerinin Karşılaştırılması (TUİK, 2012) 56 7 9 10 10 11 12 V
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI Sayfa Şekil III.3. Proje Alanının Stratigrafik Görünümü 61 Şekil III.4. Maden Alanı ve Civarında Yeraltı Suyu Seviyesi 67 Şekil III.5. Proje Faaliyet Alanı İçerisinden Geçen Havza Sınırı, Sürekli ve Süreksiz Dereler 69 Şekil III.6. Uşak İli Deprem Bölgeleri Haritası (Afet İşleri, 2000) 70 Şekil III.7. Proje Faaliyet Alanının Topografyası 74 Şekil III.8. Uşak İli Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası 79 Şekil III.9. Proje Faaliyet Alanının Arazi Kullanım Haritası 82 Şekil IV.1. Açık Ocak ve Yığın Liç Alanı 95 Şekil IV.2. Ekonomik Olmayan Kaya Depo Alanı 96 Şekil IV.3. Ekonomik Olmaya Kaya Depo Alanı Çevresinde İnşaatı Süren Kuşaklama Kanallarından Bir Görüntü 98 VI
EKLER LİSTESİ KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI Sayfa Ek 1 Kışladağ Altın Madeni Projesi için Çevre ve Orman Bakanlığı 108 Tarafından Verilen ÇED Olumlu Görüşü Ek 2 Proje ile İlgili Resmi Yazılar 110 Ek 3 Altın Üretim Tesisi Alanında İnce Karbon Kurutma Tesisinin 113 Kurulmasına İlişkin T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Tarafından Verilen Onay Yazısı Ek 4 Yığın Liç Alanı Hücre Tabanları ile Havuz Tabanlarının Geçirimsizliğinin Sağlanması İnşaatına İlişkin İlgili Kurumlar Tarafından Verilen İş Bitim Raporu, Kalite Kontrol ve İş Bitim Raporu Kontrolü, İş Bitim Raporu Onayı 114 VII
BÖLÜM I PROJENİN TANIMI VE GAYESİ
BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ l.1. Proje Konusu, Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği Kışladağ Altın Madeni Kapasite Artırımı Projesi Uşak İli, Ulubey ve Eşme İlçeleri sınırında, Gümüşkol Köyü yakınlarında yer almakta olup İR 7302 numaralı işletme ruhsatlı ve 201101161 numaralı arama ruhsatlı sahada TÜPRAG Metal Madencilik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi (TÜPRAG) tarafından gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. İşletme ve arama ruhsatları sırasıyla Ek-2.1 ile Ek-2.2 de, proje alanının yer bulduru haritası Şekil I.1 de ruhsat alanı haritası ise Şekil I.2 de sunulmaktadır. Kışladağ Altın Madeni, 2003 yılında mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın 27.06.2003 tarih ve 840 sayılı kararı ile Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı (bkz. Ek-1*) almıştır. 2006 yılında etkin biçimde işletme faaliyetlerine başlayan proje için, 2011 yılında kapasite artışı gündeme gelmiş ve konuya yönelik hazırlanan ÇED Raporu ile Kapasite Artırımı Projesi, Çevre ve Orman Bakanlığı nın 06.06.2011 tarih ve 2195 sayılı kararı ile onaylanarak söz konusu yatırım ikinci kez Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı (bkz Ek-1.*) almıştır. Bu ÇED Raporu na konu olan proje ise, Kışladağ açık ocağında, arama sondajları ile tespit edilen yeni rezerv alanlarından ekonomik olarak faydalanabilmek amacıyla yeni bir kapasite artışı projesinin hazırlanmasıdır. Kapasite artışı, planlanan üretim miktarlarındaki artışa paralel olarak, mevcut ve planlanan tesislerdeki hacimsel artışları ve bu kapsamdaki niceliksel artışları, prosese yönelik destek düzenlemeleri, çevresel açıdan ihtiyaç duyulacak gelişimleri içeren, çok yönlü ve çok kapsamlı planlamalardan oluşmaktadır. Kışladağ Altın Madeni Kapasite Artışı Projesi için hazırlanmış olan ÇED Raporu nun yasal dayanağı, projenin 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği nin (19.12.2009, 14.04.2011 30.06.2011 ve 05.04.2013 tarihli değişiklikleri ile beraber) Ek-1 inde yer alan listede, 28. Madde Madencilik Projeleri, a bendi (25 hektar ve üzeri çalışma alanında açık işletme ve cevher hazırlama tesisleri), c bendi (biyolojik, kimyasal, elektrolitik ya da ısıl işlem yöntemleri uygulanan cevher zenginleştirme tesisleri) ve d bendi (kırma-eleme-yıkama tesisleri) kapsamına girmesidir. Proje süresince izlenecek bütün yasal ve işleyişe yönelik süreçlerde, 15/6/1985 tarih ve 18785 sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 3213 sayılı Maden Kanunu (15.06.1985, en son değişiklik tarihi 12.07.2012) ve 06.11.2010 tarih ve 27751 sayılı Resmî Gazete ile yayımlanan Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği (en son değişiklik tarihi 04.04.2012) hükümleri temel teşkil edecektir. 2011 yılında ÇED Olumlu kararı alınmış olan proje ile hedeflenen, o döneme kadar üretilen cevher miktarı da dâhil olmak üzere 180,6 milyon ton olan toplam cevher üretiminin projenin ekonomik ömrü boyunca gerçekleştirilmesiydi; bu defa ki kapasite artışı ile öngörülen durum ise, 2012 yılına kadar gerçekleştirilmiş olan üretim miktarı da dâhil olmak üzere cevher üretiminin maden ömrü sonunda toplam 600 milyon tona ulaştırılmasıdır. 2011 yılında ÇED Raporu nda verilen rakamlara göre, madenin hedeflenen yıllık üretim kapasitesi 12,5 milyon ton olarak öngörülmüş olup, hâlihazırda da bu kapasite üzerinden devam etmektedir. Kapasite artışı ile hedeflenen üretim miktarları, yıllık üretim miktarının maksimum koşullarda 35 milyon tona (2015 ve 2028 yılları arasındaki durum) çıkarılmasıdır. Gerçekleştirilmesi planlanan projenin ekonomik ömrünün 17 yıl olması ve 2029 yılında sonlandırılması planlanmaktadır. 2011 yılında ÇED 1
izni alınmış olan alan ile 2013 yılında ÇED izni alınması öngörülen alanların 1/25.000 ölçekli topografik harita üzerindeki gösterimi Şekil I.3 te verilmektedir. 2013 ve 2029 yılları arasındaki işletme dönemi boyunca çıkarılması öngörülen altın cevherinin ortalama tenörü 0,66 gr/ton, gümüş için belirlenen ortalama tenör ise 1,5 gr/ton dur. 2006 yılından beri işletmede olan Kışladağ Altın Madeni nin temel işletme yöntemlerinde kapasite artışına bağlı bir değişiklik olmayacaktır. Buna göre, proje faaliyetlerine yönelik temel akış aşağıda özetlenmiştir. Projeye ait akım şeması Şekil I.4 te sunulmaktadır. Maden planı çerçevesinde açık ocaktan delme ve patlatma yöntemi kullanılarak cevherin çıkarılması, Çıkarılan cevherin uygun boyuta getirilmesi amacıyla üç aşamalı kırma eleme sisteminden geçirilmesi, 2
Şekil I.1. Proje Alanının Yer Bulduru Haritası 3
TÜPRAG METAL MADENCILIK SAN. VE TIC. A.Ş. KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI Şekil I.2. Projenin Ruhsat Alanı Haritası 4
TÜPRAG METAL MADENCILIK SAN. VE TIC. A.Ş. KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI Şekil I.3. 2011 Yılı ÇED İzni Alınmış Alan ile 2013 Yılında ÇED İzni Alınması Öngörülen Alanın Topografik Harita Üzerindeki Konumları 5
Cevherin, konveyörler (bantlı taşıyıcılar) vasıtası ile kuzey ve güney yığın liçi alanlarına serilmesi, Serilen cevherin üzerine seyreltik siyanür çözeltisinin damlatmalı sistem vasıtasıyla dağıtılması, Seyreltik siyanür çözeltisinin yığın boyunca süzülerek, cevherin içindeki altını çözmesi ve yüklü hale gelen çözeltinin delikli boru ağı ile yığının tabanından toplanarak, çözelti havuzlarına ulaştırılması, Adsorpsiyon Desorpsiyon Reaktivasyon (ADR) tesisinde, yüklü çözeltiden altının ayrılması (zenginleştirme), Altının dore külçeler halinde dökülmesi, Çevre madenlerden gelen yüksek tenörlü konsantrelerin işlendiği Konsantre İşleme Tesisinde tank liçi yöntemi ile altın dore külçeler elde edilmesi, Ekonomik anlamda değeri olmayan kayacın (ekonomik olmayan kaya) belirlenen depolama alanlarında depolanması. Yukarıda sıralanmış olan temel proses akışı aynı kalmak üzere, kapasite artışı projesi ile üretim miktarındaki artışa paralel olarak, vaziyet planında değişiklikler, prosese yönelik eklemeler ve çevresel tedbirler bakımından bazı ilaveler gerçekleştirilecektir. Bunlar genel hatları ile aşağıda sıralanmaktadır: Kapasite artışı kapsamında yıllık cevher üretiminin 12,5 milyon tondan 35 milyon tona çıkarılacak olması (2015-2028 yılları arası) nedeniyle mevcut açık ocak, güney yığın liçi alanının genişlemesi ve ek olarak, kuzey yığın liçi alanının inşası, Çıkarılacak cevher miktarına paralel olarak, artan ekonomik olmayan kaya (EOK) miktarının mevcut güney EOK (kapasite artışı ile depolama kapasitesi yaklaşık 196 milyon tona çıkan) ve yapımı planlanan kuzey EOK depolama alanlarında (hedeflenen depolama alanı kapasitesi yaklaşık 928 milyon ton) depolanması, bütün maden ömrü boyunca toplamda yaklaşık 1.125 milyon ton EOK nın düzenli ve stabil bir yapı oluşturacak biçimde yığılması, Mevcut birincil kırıcının kaldırılması yerine yeni bir birincil (döner) kırıcının inşa edilmesi; mevcut ikincil ve üçüncül kırıcı hattına işletim kapasitesi yıllık 22,5 milyon ton olan yeni bir kırma-eleme hattı daha eklenmesi, Yedi aşamadan oluşması planlanan güney yığın liçi alanının kapasitesinin 234 milyon ton cevher depolanabilecek ve işlenebilecek şekilde arttırılması, Beş aşamada inşa edilmesi planlanan kuzey yığın liçi alanı ve bu alanda çözelti yönetimi amacı ile proses havuzlarının oluşturulması, kapasite artışı kapsamında yaklaşık 366 milyon ton cevherin bu alanda depolanması ve işlenmesi, Kuzey yığın liçi alanı için yeni ADR (Adsorpsiyon Desorpsiyon Reaktivasyon) tesisi kurulması, 6
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ KAPASİTE ARTIŞI Şekil I.4. Cevher Hazırlama ve İşleme Tesisi Kavramsal Proses Akım Şeması 7
Cevherin içindeki bakır konsantrasyonun yüksek olduğu durumlarda bakır minerallerinin siyanür çözeltisinde çözünmesi ve dolayısıyla kullanılan siyanür miktarını arttırması, siyanürün geri kazanımını olumsuz etkilemesi ve altın kazanımı verimliliğini düşürmesini önlemek amacıyla, yüklü çözeltiden bakırın ayrılmasını sağlamak amaçlı her iki ADR tesisinde SART ünitesinin devreye girmesi, Kışladağ Altın Madeni sahasına, Efemçukuru Altın Madeni nin de içinde olduğu çevre madenlerden gelen konsantrelerin tank liçi yöntemi ile işlenerek dore altının elde edildiği konsantre işleme tesisinin yıllık 50.000 ton olan kapasitesinin, kapasite artışı projesi ile yıllık 105.000 tona çıkarılması ve SART ünitesinin kurulması, Artan patlayıcı madde ihtiyacına karşılık, yıllık 18.000 ton emülsiyon patlayıcı üretme kapasitesine sahip bir emülsiyon patlayıcı üretme tesisi ve 50 ton kapasiteli patlayıcı madde deposu oluşturularak iş güvenliği ve çevre emniyetinin artırılması, Faaliyet alanının bütününde, su yönetimini sağlamak ve tesis için ihtiyaç duyulan suyun sistemde toplanmış olan sulardan geri kullanımını temin etmek amacıyla, faaliyet alanındaki tesisler ile temas halinde olan ya da olmayan suların depolandığı su toplama havuzlarının oluşturulması, Yüzey alanlarındaki artışa paralel olarak açığa çıkacak üst toprağın, mevcut depolama alanlarına ilave edilecek yeni üst toprak depolama alanlarında depolanması, Maden alanı doğusunda idari ofisler, yardımcı birimler ve atölyeleri içeren yeni bir alanın kurulması, Maden ulaşım yolunda değişiklikler, tesis alanında yeni servis ve taşıma yollarının oluşturulması ve köy ulaşımlarını sağlayacak yeni bağlantı yolu ve köprü inşasının gerçekleştirilmesi, İşletme dönemi boyunca faaliyet alanından toplanan temas sularının arıtılması amacı ile faaliyet alanının kuzeyinde bir endüstriyel atık su arıtma tesisi daha kurulması, Kışladağ Altın Madeni için 2011 yılında gerçekleştirilen kapasite artırımı ile ÇED alanı 851 hektara ulaşmıştır. Bu ÇED çalışmasına konu olan Kapasite Artışı Projesi ile ÇED alanının 2.509 hektara ulaşması ve böylece yaklaşık üç kat büyümesi planlanmaktadır. I.1.1. Projenin Önem ve Gerekliliği Kimyada Au sembolü ile gösterilen, parlak sarı renkte metalik bir element olan altının atom numarası 79, ergime noktası 1064 C, kaynama noktası 2966 C ve 20 C deki özgül ağırlığı 19,3 g/cm 3 tür Altın, dünyanın geniş bir bölümünde düşük konsantrasyonlarda bulunur. Yer kürenin 0,001 ppm (milyonda bir)ini teşkil ettiği düşünülmektedir. Altının parlak sarı rengi, 8
asitlere karşı dayanıklılığı, tabiatta serbest halde bulunabilmesi ve kolay işlenebilmesi gibi özellikleri, insanların ilk çağlardan beri ilgisini çekmiştir. Bununla birlikte, yüksek elektrik iletkenliği ve kimyasal tepkimelere kolay girmemesi, altını, sanayide aranan bir hammadde olarak ön plana çıkarmaktadır. Yukarıda bahsedilen önemli özelliklerinin yanı sıra, altın bankacılık sektöründe de borç ödeme aracı olarak sıklıkla tercih edilmektedir. Zanaatçılar tarafından işlenen altının gümüşlü, paladyumlu, bakırlı veya platinli alaşımları da kuyumculuk sektöründe kullanılmaktadır. Dünyadaki yıllık altın tüketimi yaklaşık 4334 tondur. Yıllık altın üretimi ise, yaklaşık 2689 tondur. Aradaki fark ise, bankalardaki stoklardan ve hurda altın satışlarından karşılanmaktadır. Merkez Bankalarında en çok altın rezervine sahip olan ülkelerin başında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) (8.134 ton), Almanya (3.401 ton), IMF (2.814 ton), İtalya (2.452 ton), Fransa (2.435 ton), Çin (1054 ton), İsviçre (1040 ton), Rusya (789 ton), Japonya (765 ton), Hollanda (612 ton) gelmektedir. Türkiye ise bu sıralamada 116 tonla, 26. sıradadır (http://www.altinmadencileri.org.tr/index.php?secim=9&mid=107). T.C.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2011 yılı verilerine göre, dünyada üretilen altının %60 ı mücevher, %15 i altın para, %11 i elektronik, %5 dişçilik, %3 madalya ve %6 sı da diğer sanayilerde kullanılmaktadır. ABD Doları ve Euro cinsinden altın fiyatlarında 2005 ve 2012 yıllarındaki değişimi gösterir grafikler Şekil 1.5 ve Şekil 1.6 da verilmektedir; (http://www.gfms.co.uk/media_advisories/gold%20survey). Şekil 1.5 ve Şekil 1.6 da görüldüğü gibi, son yedi yıl içinde ABD $/ons ve Euro/ons cinsinden altın fiyatlarındaki artış grafikte görülmektedir. Şekil 1.7 de ise, dünyadaki önemli altın üreticilerinin son 27 yıl içindeki üretim miktarlarındaki değişim görülmektedir. ABD $/ons Ortalama ABD $/ons Ocak-05 Ocak-06 Ocak-07 Ocak-08 Ocak-09 Ocak-10 Ocak-11 Ocak-12 Şekil I.5. ABD Doları Cinsinden Altın Fiyatlarındaki Değişimin Grafiksel Sunumu 9
ABD $/ons Ortalama Euro /ons Euro / ons Ocak-05 Ocak-06 Ocak-07 Ocak-08 Ocak-09 Ocak-10 Ocak-11 Ocak-12 Şekil I.6. Euro Cinsinden Altın Fiyatlarındaki Değişimin Grafiksel Sunumu Güney Afrika Avustralya Kuzey Amerika Çin Latin Amerika Diğer Ton Şekil I.7. 1984-2011 Yılları Arasında Altın Üretiminde Önde Gelen Ülkelerin Altın Üretim Miktarları Türkiye nin altın ithalatı 1995-2010 yılları arasında 2494 ton olarak gerçekleşmiştir. Buna göre, Türkiye'nin yıllık altın ithalatının ortalama 156 ton olduğu görülmektedir. Altın ithalatının ton olarak 1995-2012 yıllarındaki değişiminin grafiksel gösterimi Şekil I.8 de verilmektedir (www.iab.gov.tr/istatistikler). Altın fiyatlarının 2009 ve 2010 yıllarında aşırı derecede yükselmesi nedeniyle altın ithalatında önemli miktarda azalma olmuş ve ihtiyaç yurt içinden yastık altı altın olarak tabir edilen hurda kullanımından karşılanmıştır. Türkiye nin altın mücevherat ihracatı 2011 yılında 1.847 milyon ABD doları karşılığı olarak gerçekleşmiştir ve bu yılda ihracat yapılan ilk beş ülke Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, Kazakistan, Rusya Federasyonu ve ABD olmuştur (T.C. Ekonomi Bakanlığı, İhracat Genel Müdürlüğü, 2012. Altın Mücevherat Sektörü Raporu). 10
Türkiye nin Altın İthalatı Ton Şekil I.8. 1995-2012 Yıllarında Altın İthalatındaki Değişim T.C.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2011 yılı verilerine göre, jeolojik yapısı ve dünyadaki altın oluşum modellerine dayanılarak yapılan hesaplamaya göre, Türkiye nin altın potansiyelinin 6.500 ton olduğu ve bu rezervle de dünyanın ikinci ülkesi haline gelebileceği tahmin edilmektedir. Türkiye de 2003-2010 yılları arasındaki altın üretimi Tablo I.1 de sunulmaktadır. 6500 ton altın potansiyelinin henüz 710 tonu üretime hazır rezerv haline getirilmiştir. Altın madeni aramaları arttıkça bu rakam artmaktadır (Altın Madencileri Derneği, AMD, 2011). Tablo I.1. Türkiye de Altın Üretimi Altın Üretim Miktarı (ton)* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 5,39 5 5 8,04 9,92 11,12 14,45 17 * (metal olarak) Türkiye, dünyada kişi başına en fazla altın satın alımında, Suudi Arabistan ve Hong Kong un arkasından üçüncü sırada yer almaktadır (AMD, 2011). Bu açıdan, Türkiye önemli bir talep kaynağı olarak görülmektedir. Yukarıda da değinildiği gibi, Türkiye nin 16 yılda toplam altın ithalatı 2500 tona yaklaşmakta olup, bugünkü fiyatlarla değeri yaklaşık 120 milyar ABD Dolarıdır. Ekonomik açıdan yeraltı zenginliği olarak değerlendirildiği takdirde iktisadi kalkınmaya katkıda bulunacaktır. Türkiye de son on yıldaki altın üretimine bakıldığında, özellikle 2007-2011 yılları arasındaki dönemde üretimde önemli boyutta bir artışın yaşandığı görülmektedir (bkz Şekil I.9). Bu gelişimde önemli bir pay, 2005 yılında işletmeye alınan ve etkin biçimde 2006 yılında üretime başlayan Kışladağ Altın Madeni ne aittir. Söz konusu Kapasite Artışı Projesi ile TÜPRAG, yaklaşık 354 milyon ABD Doları tutarında bir yatırımın gerçekleşmesini sağlayacaktır. Bu proje ile çıkarılacak, toplamda 535 milyon ton cevherden, rafine edilerek saflaştırılacak altın miktarı 222 ton olacaktır. Bu bölüm başlığı altında verilen rakamlar dikkate alındığında, projenin sunduğu üretim miktarının büyüklüğü ve Türkiye ekonomisine getireceği hareketlenme oldukça önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. 11
Şekil I.9. Türkiye de 2000-2011 Yılları Arasındaki Altın Üretimi (AMD, 2011) I.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması I.2.1. Proje Alanı ve Kurulacak Tesisler Kışladağ Altın Madeni Ege Bölgesi nde, Uşak İl sınırları içinde olup, İzmir in yaklaşık 180 km doğusunda ve Uşak İl merkezinin 35 km güneybatısında yer almaktadır. Hâlihazırdaki Kışladağ Altın Madeni İşletmesi nde yer alan faaliyet birimleri (açık ocak, ekonomik olmayan kaya depolama alanı, yığın liçi alanı, teknik ve idari tesisler) yaklaşık 851 hektarlık bir faaliyet alanı içinde bulunmaktadır. Önerilen Projenin getireceği ünite sayısı ve kapasitedeki artış ile proje faaliyet alanı yaklaşık üç katına genişletilerek 2.509 hektara çıkarılması planlanmaktadır. 2011 yılında ÇED izni verilen proje alanındaki ünitelerde önerilen Proje doğrultusunda gerçekleşecek olan alan değişiklikleri Tablo I.2 te; Kışladağ Altın Madeni ne yeni eklenecek Kuzey Yığın Liç Alanı, Kuzey EOK Depolama Alanı, İdari Ofisler ve Yardımcı Birimler Alanı, Kuzey ADR Tesisi ve havuzlar ile mevcut Kışladağ Altın Madeni nin işletme döneminde ortaya çıkan ihtiyaçların giderilmesi için gerekli ilave tesislerin kapladıkları alanlar ise Tablo I.3 te sunulmaktadır. Kışladağ Altın Madeni proje faaliyet alanına ait genel yerleşim ve ünitelere ilişkin ayrıntılı görünüm, Şekil I.10 da verilmektedir. Tablo I.2. 2011 Yılında ÇED İzni Verilen Proje Alanındaki Ünitelerde Önerilen Proje Doğrultusundaki Değişiklikler Ünite Adı 2011 yılı CED Alanı (ha) Önerilen Proje Sonrasında Kaplayacağı Alan (m 2 ) Açık Ocak 90,47 257,08 Güney EOK Depolama Alanı 151,54 141,1 Güney Yığın Liçi Alanı 283,2 231,97 Konsantre İşleme Tesisi 1,3 3,23 Güney ADR Tesisi 0,76 0,76 Bitkisel Toprak Depolama Alanları 18,6 102,5 İdari Ofisler ve Yardımcı Birimler Alanı 9,3 24,5 Toplam Proje Faaliyet Alanı 851 2.509 12
Tablo I.3. Yeni Kuzey Yığın Liç Alanı, Kuzey EOK Depolama Alanı, Faz 4 Tesis Alanı, Kuzey ADR Tesisi ve Havuzlar ile İşletme Döneminde Ortaya Çıkan İhtiyaçların Giderilmesi İçin Gerekli İlave Tesisler ve Kaplayacakları Alanlar Ünite Adı Toplam Alanı (ha) Kuzey ADR Tesisi 23,6 Kuzey Ekonomik Olmayan Kaya Depolama Alanı 477,06 Kuzey Yığın Liçi Alanı 362,9 Yeni Kırma Eleme Ünitesi ve Stok Alanı 16,44 Emulit Tesisi ve Patlayıcı Madde Deposu 13,45 Maden Ulaşım Yolu Giriş Alanları 1 Temiz su toplama havuzu NCWP1 1,59 Temiz su toplama havuzu NCWP3 8,08 Ara çözelti havuzu ISP2 0,86 Ara çözelti havuzu ISP3 0,90 Ara çözelti havuzu ISP4 0,78 Ara çözelti havuzu ISP5 0,69 Aşırı yağış (Taşkın) havuzu SWP2 0,52 Aşırı yağış (Taşkın) havuzu SWP3 3,67 Aşırı yağış (Taşkın) havuzu SWP4 3,89 Temas suyu havuzu CWP6 1,79 Temas suyu havuzu CWP7 2,24 Temas suyu havuzu CWP8 5,93 Temas suyu havuzu CWP11 1,84 Karot Depolama Alanı 21 Trafo Alanları 18,1 Toplam 966,33 13
TÜPRAG METAL MADENCILIK SAN. VE TIC. A.Ş. Şekil I.10. Kışladağ Altın Madeni proje faaliyet alanına ait genel yerleşim ve üniteler 14
I.2.2. Rezerv Özellikleri ve Madencilik Faaliyetleri (Mevcut Tesisler ve Kapasite Artışları) Toplam Cevher ve İşletilebilir Rezervler İşletilebilir rezervle ilgili hesaplar, işletme birim maliyeti ve metalin satış fiyatı gibi ekonomik parametrelerle ilgili varsayımlar kullanılarak elde edilmiştir. Bu değerlerle ilgili tahminler projenin fizibilite çalışmasının hazırlanması sırasında geliştirilmiştir. Daha sonra bu değerlere dayanılarak ocak şev açıları, maden basamaklarının genişlik ve yüksekliği ve ocak ulaşım rampasının genişlik ve eğimini içeren optimum bir ocak tasarımı geliştirilmiştir. Daha sonra işletilebilir rezerv miktarları, optimum ocak tasarımı içindeki muhtemel ve görünür kaynakların toplamı olarak hesaplanmıştır. Rezervin hesaplanmasında matematiksel modelleme yöntemi kullanılmış, cevher bloklara bölünerek her bir blok için tonaj ve tenör değerleri öngörülmüştür. Proje ömrü boyunca rezerv geliştirme sondajları ile daha önce cevher olduğu kanıtlanamamış olan blokların da tenörleri tespit edilip rezerve dâhil edilebilmesi hedeflenmektedir. Böylece toplam rezervde bir artış meydana gelmesi beklenmelidir. Yapılacak fizibilite çalışmaları ile rezerv belli aralıklarla güncellenmektedir. Bu projeye konu olan 2011 yılında tamamlanmış rezerv artışı ve fizibilite çalışmaları sonucunda rezerv miktarı, 2011 yılında mülga Çevre ve Orman Bakanlığı na (ÇOB) sunulan ÇED Raporu nda belirtilen 1,07 g/t Au tenörde 180,6 milyon cevherden, 0,66 g/t Au tenörde 600 milyon ton cevhere çıkarılmıştır. Rezerv geliştirme ve arama sondaj çalışmaları önümüzdeki yıllarda da sürdürülecektir. Kışladağ Altın Madeni için 2013 yılı itibariyle işletilebilir rezerv ortalama 0,66 g/t Au tenörde 600 milyon ton cevher olarak hesaplanmıştır. 2012 yılı Aralık ayı sonuna kadar gerçekleştirilmiş madencilik faaliyetleri sonunda 64,7 milyon ton cevher çıkarılmış, kalan işletilebilir rezerv miktarı yapılan rezerv geliştirme çalışmalarına göre 2012 yılı Aralık ayı sonu itibariyle yaklaşık 535,4 milyon ton olarak hesaplanmıştır. Madencilik Metotları Kışladağ Altın Madeni sahasında mevcutta uygulanan ve önerilen Proje kapsamında uygulanacak madencilik metodu, delme ve patlatmanın yükleme ve taşıma yöntemleri ile birlikte kullanıldığı konvansiyonel açık ocak işletmeciliğidir. Mevcut durumda Kışladağ Altın Madeni nde ocaktan delme ve patlatma ile çıkarılan kayaçlar altın tenörünün ekonomik olarak kazanıma uygunluğu bakımından değerlendirilerek cevher ve ekonomik olmayan kayaçlar olarak ikiye ayrılır. Ekonomik olmayan kayaçlar EOK depolama alanına gönderilerek depolanır. Altın tenörü ekonomik kazanım için uygun olan cevherin çıkarılmasından zenginleştirme işlemine kadar olan prosesler ise aşağıda anlatılmaktadır. Açık ocak madenciliği ile elde edilen cevherden altın kazanımı işlemi ile ilgili ayrıntılar ise, hem mevcut cevher zenginleştirme tesisi için hem de çevre madenlerden gelecek olan konsantrelerin işlenmesi için mevcut Konsantre İşleme Tesisi ile ilgili başlık altında aşağıda sunulmaktadır. Madenin Çıkarılması Kışladağ Altın Madeni sahasında mevcut durumda açık ocaktan maksimum üretim yılda yaklaşık 12,5 milyon tondur. Rezerv geliştirme çalışmaları sonucunda bulunan rezervlerin de işletime açılması sonunda açık ocakta yapılacak üretimin yıllık ortalama 35 milyon tona çıkarılması planlanmaktadır. Sonuçta açık ocakta gerçekleştirilmesi planlanan 15
toplam üretim, 2013 yılı başına kadar gerçekleştirilen üretim haricinde yaklaşık 535,4 milyon ton olacaktır. Üretimle eş zamanlı yapılan kazı çalışmalarında ise çıkarılan ekonomik olmayan kaya miktarı 2012 yılı sonu itibari ile 80 milyon tondur. Yeni üretim programı sonucunda planlanan toplam ekonomik olmayan kaya üretimi, gerçekleştirilen üretim haricinde yaklaşık 1,044 milyon ton olacaktır. Şekil I.11 de mevcut açık ocak görülmektedir. Şekil I.11. Kışladağ Altın Madeni Açık Ocağı, 2012 Delme ve patlatmayı takiben cevher, yükleyiciler vasıtasıyla kamyonlara yüklenecektir. Malzeme buradan troley sistem yardımıyla rampa yukarı ana kırıcıya taşınacaktır. Açık ocaktan üretim sırasında çıkacak ekonomik olmayan kaya ise, kamyonlar ile mevcut güney ekonomik olmayan kaya ve troley sistemi ile yeni kuzey ekonomik olmayan kaya depo alanına taşınacaktır. Bu bağlamda, açık ocağın proje ömrü boyunca her yıl derinleşmesi, kuzey ekonomik olmayan kaya alanına taşıma mesafesi ve bu alan içinde ulaşım mesafeleri göz önünde bulundurularak, işletmede tesis edilecek havadan bir hat vasıtasıyla elektrik enerjisi ile çalışan kamyonlar (troley sistemi) kullanılması planlanmıştır. Bahse konu troley hattı yaklaşık 13 km olacaktır. Troley sisteminin sağladığı avantajlar ÇED Raporu nda ayrıntıları ile verilecektir. Cevher Hazırlama ve Kırma Kışladağ Altın Madeni nde mevcut durumda cevher hazırlama işlemi, Kışladağ cevherinin, içindeki altının yığın liçi işlemi ile alınabilmesini sağlamak amacıyla, üç aşamalı kırmaya tabi tutulmasıyla başlamaktadır. Yapılan metalürjik testler sonucunda yığın liçi alanına gönderilen cevherin kırma eleme tesisinde 6,3-8,0 mm boyutunda olacak şekilde kırılmasına karar verilmiş olup, bu boyutlarda yapılan yığın liçi işleminin madenin işletme döneminde de en uygun sonuçları verdiği tespit edilmiştir. Yığın liç alanına 16
gönderilen cevherin özellikleri dikkate alındığında cevher tane boyutuna ek olarak, diğer belirleyici unsurun altının tenörü olduğu görülmektedir. Bu çerçevede, madenden çıkarılırken patlatma ile uygun boyuta getirilen, ancak oldukça düşük tenörlü olan (0,20g/t- 0,33g/t Au) cevher, hiç bir kırma ve eleme işlemine tabii tutulmadan doğrudan kamyonlar ile güney yığın liçi sahasına nakledilecektir. Yıllık 12,5 Milyon ton cevher işleme kapasitesine sahip mevcut kırma-eleme tesisinde birincil kırıcı saatte 2050 ton kırma kapasitesine sahip döner kırıcıdır. Birincil kırıcıdan gelen geniş hacimli kırılmış cevher ikincil kırıcıya gönderilmeden önce titreşimli elek yardımıyla ayrılmaktadır. İri taneli malzeme ikincil ve üçüncül kırma-eleme ünitelerinin bulunduğu hatta beslenirken ince taneli malzeme üçüncül kırma-eleme sisteminden geçirilerek diğer hattan gelen cevherle birlikte kısa süreli olarak stoklanmakta ve yığın liçi alanına konveyörler yardımıyla taşınmaktadır. İkincil ve üçüncül kırma-eleme üniteleri bir standart konik kırıcı, üç kısa kafalı konik kırıcı ve titreşimli eleklerden oluşmaktadır. Maden alanındaki mevcut kırma-eleme tesislerinin fotoğrafı Şekil I.12 de sunulmaktadır. Kapasite Artışı Projesi ile birincil kırıcı olarak kullanılan döner kırıcının yerine %70 verimlilikte saatte 5790 ton kapasiteye sahip yeni bir döner kırıcı inşa edilmesi ve mevcut ikincil ve üçüncül kırma-eleme hattına benzer yıllık 22,5 Milyon ton kırma-eleme kapasitesine sahip bir hat daha eklenmesi planlanmaktadır. Birincil kırıcı sonrasında iri taneli cevher stok alanında toplanan kırılmış cevher konveyörlerle mevcut ve planlanan kırma-eleme hatlarına ayrı ayrı beslenecektir. Planlanan yeni ikincil ve üçüncül kırma - eleme üniteleri, iki konik kırıcı, altı kısa kafalı konik kırıcı ve titreşimli eleklerden oluşacaktır. İri taneli cevher stok alanından gelen malzeme öncelikle titreşimli elekten geçirilerek elek üstü malzeme ikincil kırıcılara, elek altı ise ince cevher eleğine aktarılacaktır. İkincil kırıcılar gelen malzemenin %80 ini 30mm boyutuna getirecek şekilde tasarlanmış iki adet konik kırıcıdan oluşacaktır. Buradan konveyörler ve besleyiciler yardımıyla üçüncül kırıcılara aktarılan malzeme %80 i 14mm boyutuna kırılmak üzere 6 adet konik kırıcıdan geçerek titreşimli eleğe gönderilecek ve 6,3 8,0 mm arası boyuta ulaşan son ürün ince cevher stok alanına gönderilecektir. İnce cevher eleğinde malzeme boyutu 6,3 8,0 mm den büyük elek üstü cevher ise üçüncül kırma-eleme sistemine aktarılacak ve istenilen boyuta geldikten sonra ince cevher stok alanına gönderilecektir. İnce cevher stok alanında toplanan cevher konveyörler (bantlı taşıyıcı) yardımıyla güney ve kuzey yığın liçi alanlarına taşınacaktır. 17
Şekil I.12. Kışladağ Altın Madeni Kırma-Eleme Tesisleri, 2012 Aglomerasyon ve Taşıma Sabit yükseklikteki bir radyal yığınlayıcı, ince eleklerden çıkan cevheri yığın liçi alanına iletilmek üzere bantlı taşıyıcıya (konveyör) iletmektedir. Bu aşamadaki standart işletim biçimi, kırılmış cevherin taşıyıcıya iletilmesi şeklindedir. Buna alternatif olarak, radyal yığınlayıcı, cevheri, 34.000 ton malzeme alabilecek yeni bir ince cevher stok alanına iletecek şekilde de ayarlanabilmektedir. Cevher ince cevher stok alanından yığın liç alanına taşınırken bir bant konveyör taşıyıcı, hareketli taşıyıcılar ve cevheri yığın liçi alanı üzerine serecek radyal yığınlayıcılar kullanılmaktadır. Önerilen proje kapsamında güney yığın liçi alanına cevher taşıyan konveyör hattı yeniden inşa edilecek ve bu hatta paralel kuzey yığın liçi alanına cevher taşımak amacı ile yeni bir konveyör hattı inşa edilecektir. Cevher bantlı taşıyıcıyla taşınırken, ph kontrolü ve ilave olarak aglomerasyon işlemine yardımcı olmak amacıyla cevhere kontrollü şekilde kireç ve su eklenmektedir. Kireç eklenmesi, yığın liçi operasyonu boyunca ihtiyaç duyulan 10 ila 11 arasındaki ph düzeyinin sağlanması için gereklidir. Şekil I.13 ve Şekil I.14 te sırasıyla madendeki konveyörler ile radyal yığınlayıcıya ait fotoğraflar sunulmaktadır. 18
Şekil I.13. Kışladağ Altın Madeni Kırma Eleme Tesisleri Konveyörü Şekil I.14. Kışladağ Altın Madeni nde Kullanılan Radyal Yığınlayıcı, 2012 19
Yığın Liçi Mevcut durumda Güney Yığın Liçi Alanı na saatte yaklaşık 2.100 ton cevher taşınmaktadır. Önerilen Kapasite Artışı Projesi ile güney ve kuzey yığın liçi alanlarına taşınan cevher miktarının, saatte yaklaşık 5.970 ton cevhere çıkarılması planlanmaktadır. Güney Yığın Liçi alanında ilk 4 fazın inşaatı tamamlanmış ve işletmeye geçilmiştir. Önerilen proje ile Tablo I.4 te sunulan cevher miktarlarının liç işlemine tabi tutulabilmesi amacı ile yığın liçi alanında faz-5 taban alanının arttırılması ve planlanan 6. fazda liç işlemlerinin tamamlanmasını takiben uygulanacak ara astar katmanı üzerine çözelti boruları ve cevher serilerek 7. fazın oluşturulması planlanmaktadır. Ara astar katmanı üzerine serilecek 10 metrelik yığınlarla güney yığın liçi alanının zeminden yüksekliği maden ömrü sonunda toplam 120 metreye ulaşacaktır. 2013 yılından itibaren Güney Yığın Liç Alanı 5 ve 6. fazlarının inşa edilmesi ile taban alanı mevcut durumdaki yaklaşık 206 hektardan 231,7 hektara çıkarılacaktır. Bu alanın kapasite artışı ile maden ömrü sonunda toplamda 234 milyon ton cevheri barındıracak şekilde tasarlanmıştır. Tablo I.4. Güney Yığın Liç Alanı nın Genişlemesi ve Cevher Tonajı Fazlar Cevher Tonajı (milyon ton) Faz 5 Faz 6 166 Faz 7 68 Toplam 234 Planlanan kapasite artışı ile üretilecek cevher miktarındaki artış sebebi ile mevcut güney yığın liçi alanının kuzeyinde Kuzey yığın liçi tesisi inşa edilmesi planlanmaktadır. Kuzey yığın liçi tesisi 363 ha alanda, yaklaşık 366 milyon ton cevher yığınlanmasına ve liç edilmesine olanak sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Tablo I.5 ten görüleceği gibi kuzey yığın liçi alanı beş aşamada inşa edilecek ve işletilecektir. 1. ve 3. fazların inşası ve işletmesi sonrasında yığın üzerine ara astar katmanı serilecek ve çözelti toplama sistemi oluşturulacaktır. Ara astar katmanı üzerinde 10 m lik yığınlar halinde cevher serilerek 4. faz oluşturulacaktır. Kuzey yığın liçi alanında Faz 1 topografyaya bağlı olarak 970m seviyesine kadar cevher yığınlanarak oluşturulacaktır. Maden ömrü sonunda faz-4 ün tamamlanmasıyla faz 1 üzerinde yığınlanan cevherinin yüksekliği yaklaşık 120 metreye ulaşacaktır. Son olarak, Faz-5 ilk 4 fazın kuzey batı bölümünde 50 m yüksekliğinde inşa edilecektir. Tablo I.5. Kuzey Yığın Liç Alanı nın Cevher Tonajı Fazlar Cevher Tonajı (milyon ton) Faz 1 84,89 Faz 2 104,70 Faz 3 55,13 Faz 4 99,97 Faz 5 21,26 Toplam 365,95 Güney yığın liçi proses alanının tabanı 4. faza kadar mülga Çevre ve Orman Bakanlığı nca onaylanmış Kışladağ Altın Madeni Projesi ÇED Raporu nda ve Kışladağ Altın Madeni Projesi Kapasite Artırımı ÇED Raporu nda belirlenen sızdırmazlık önlemleri doğrultusunda sıkıştırılmış kil, jeosentetik kil astar ve jeomembran astar malzemelerinin kullanıldığı kompozit astar sistemleri kullanılarak inşa edilmiştir. Ayrıca tabanda iki astar 20
tabakası arasına sızıntı kontrol sistemleri yerleştirilmiştir. Kışladağ Altın Madeni yığın liçi alanı fazlarının inşaatı ve denetiminden sorumlu DSİ 2. Bölge Müdürlüğü tarafından, yığın liçi alanında geçirimsizliğin sağlanması için bu malzemelerin kullanılması ve malzeme özellikleri onaylanmıştır. Yığın liç alanı hücre tabanları ile havuz tabanlarının geçirimsizliğinin sağlanması inşaatına ilişkin onaylar Ek-4 te sunulmaktadır. Bu aşamadan sonra ve önerilen proje kapsamında 2011 yılında Kışladağ Altın Madeni Projesi Kapasite Artırımı ÇED Raporu nda belirlenen sızdırmazlık önlemleri güney ve kuzey yığın liçi alanlarında uygulanacaktır. Kompozit astar sistemi, sıkıştırılmış yapısal dolgu zemin üzerine, jeosentetik kil astar serilmesi ve bu malzemenin jeomembran ile kaplanması ile oluşturulacaktır. Bu tabakaların arasına yine aynı şekilde sızıntı kontrol sistemleri yerleştirilecektir. Yığın liçi topuk stabilite alanlarında duraylılığın sağlanması amacı ile gerekli görülür ise jeosentetik kil astar yerine sıkıştırılmış kil ve jeomembran kullanılarak kompozit astar sisteminin oluşturulması planlanmaktadır. Jeomembran astar üzerine yerleştirilen çözelti toplama boruları ve astar üstü filtre malzemesi serilecek ve cevher yığınlanmaya başlanacaktır. Astar üstü filtre malzemesi olarak, yakın çevreden satın alınan 5 ile 30 mm boyutları arasındaki malzeme kullanılmaktadır. Yığınlanan cevherin üzerinde dağıtım boruları ve damlatma sistemi oluşturularak liç işlemine başlanır. Yığın liçi esnasında üstten damlatılan çözelti içinde çözünen altın ve gümüş, yüklü çözelti yi oluşturur. Yüklü çözelti, yığın liçi alanından cazibeyle ADR tesisine akacak şekilde tasarımlanmıştır. Yüklü çözeltideki altının ADR ünitesinde kazanılmasından sonra kalan yüksüz çözelti tekrar yığın liçi alanına pompalanarak sisteme geri döndürülmektedir. Kışladağ cevheri üzerinde yapılan metalürjik testler yığın liçi ile cevherden maksimum altın kazanımının toplamda en fazla 60-80 m yığın yüksekliği ile elde edilebileceğini göstermiştir. Bu sebeple, Kapasite artışı kapsamında, Güney yığın liçi alanı 7. Faz ve kuzey yığın liçi alanı 2. ve 4. Faz cevher yığınlama işlemi öncesinde, jeomembran, çözelti toplama boruları ve astar üstü filtre tabakasından oluşan ara katman astarı serilecektir. Ara katman astar yapısı yığın liçi taban alanının genişlemesine gerek kalmadan serilecektir. Ayrıca, ara katman astar yapısının olmadığı duruma kıyasla ara astar üzerine serilecek cevherden yüklü çözelti daha etkin ve hızlı bir şekilde sirküle edilerek altın ve gümüş kazanımını sağlayacaktır. Yığınların her birinin yaklaşık yükseklikleri on metredir. Her on metrede bir yığının üzerine borular ve damlatmalı dağıtım sistemi yardımıyla liç çözeltisi dağıtılmaktadır. Cevherden altının alınabilmesi için yığının 90-120 gün süreyle liç işlemine tabi tutulmasının uygun olduğu hesaplanmıştır. Yüksüz çözelti yığın liçi alanında bulunan cevherin üzerine ortalama 8 L/m 2 /sa hızda damlatılmaktadır. Söz konusu yüksüz çözeltinin damlatılma hızı 5,5 L/m 2 /sa ile 12 L/m 2 /sa arasında değişmektedir. Yığın liçi alanının her bölümü, emniyet için, yüklü çözeltiyi bağımsız olarak toplayabilecek hücrelere ayrılmaktadır. Her hücre bu çözeltileri toplayacak bir borulama sistemine sahip şekilde tasarlanmıştır. Bu sistem ana çözelti toplama borusuna bağlanmaktadır. Altın içeren çözeltiyi en etkin şekilde toplamak ve yığın liçi alanından herhangi bir sızmayı önlemek amacıyla bu alan, madencilik projelerinde uygulanan en iyi mühendislik teknikleri kullanılarak projelendirilmiştir. Her iki yığın liç alanı için tasarlanan sızdırmazlık sistemi ve bu sistemlerin değerlendirmesi, hazırlanacak ÇED Raporu nda ayrıntılı olarak sunulacaktır. Çözelti Yönetimi Yığın liçi çözeltilerinin akışını yönetmek amacıyla farklı amaçlı beş tip havuz kullanılmaktadır. Bu havuzlar: 21
Altının ayrılması amacıyla ADR tesisine gitmeden önce yüklü çözeltinin toplanacağı yüklü havuzlar, Ayırma işleminden gelen yüksüz çözeltinin tekrar kullanım amacıyla yığın liçi alanına gönderildiği yüksüz havuzlar, Düşük tenörlü çözeltinin depolanarak altın kazanım tesisinde işleme uğramadan liç alanına döndürüldüğü ara havuzlar Yüksek yağış koşullarında proses çözeltisini tutabilecek ve ADR tesisine gönderecek proses havuzları ve Taşkın önleme amacı ile inşa edilen aşırı yağış (taşkın) havuzlarıdır. Tüm proses havuzlarında sıkıştırılmış kil veya jeosentetik kil astar üzerine çift kat jeomembran ile aşırı yağış (taşkın) havuzlarında ise sıkıştırılmış kil veya jeosentetik kil astar üzerine tek kat jeomembran ile sızdırmazlık sistemi oluşturulmaktadır. Astar tabakaları arasına sızıntı izleme sistemleri yerleştirilmektedir. Havuzlarla ilgili ayrıntılar hazırlanacak olan ÇED Raporu nda sunulacaktır. ADR tesisleri (Adsopsiyon, Desorpsiyon, Rejenerasyon) Altın zenginleştirme işlemi, yüklü çözeltiden altının ayrılması ile gerçekleşir. Söz konusu işlem aşağıda sıralanan beş aşamayı içermektedir: Karbon adsorpsiyonu Karbonun sıyrılması SART işlemi Karbonun reaktivasyonu Elektroliz ile Kazanım ve Rafinaj Kapasite artışı kapsamında kuzey yığın liçinden toplanan yüklü çözeltiden altının zenginleştirilmesi amacı ile kurulması planlanan yeni (kuzey) ADR tesisinde de mevcuttaki Güney ADR tesisinde gerçekleştirilen ve planlanan işlemler uygulanacaktır. Karbon Adsorpsiyonu Güney ADR Tesisi nde havuzdan gelen yüklü çözelti sabit bir kaba elekten geçirildikten sonra seri halde çalışan üç hattan oluşan ve her hatta beşer adet bulunan karbon kolonlarına pompalanmaktadır. Kapasite Artışı Projesi kapsamında oluşturulan Kuzey ADR Tesisi nde ise, dört adet kolon hattının kullanılması ve her bir hatta sekiz adet karbon kolonunun bulunması planlanmaktadır. Güney ADR Tesisi nde her bir kolonun karbon kapasitesi sekiz ton olup Kuzey ADR Tesisi nde (her gün her setten sıyrılması beklenen karbon miktarı) söz konusu karbon kapasitesi 14 ton olarak tasarlanmıştır. Yukarıda anlatıldığı üzere, yığın liç alanından karbon kolonlarına taşınan yüklü çözelti içindeki altın ve gümüş, aktif karbon tanecikleri yüzeyine adsorbe olmaktadır. Karbon adsorpsiyonunda, karbon kolondan kolona akış yönünün tersine ilerlemekte ve yüklü karbon ilk kolondan asitle yıkanmak üzere karbon sıyırma devresine bir borulama sistemi vasıtasıyla, tek bir karbon transfer pompası kullanılarak iletilmektedir. Bu aşamada, karbon kolonlarından deşarj edilen çözelti karbon emniyet eleğinden geçirilerek yüksüz çözelti havuzuna graviteyle ulaşmaktadır. Karbon kolonlarında altına bağlanan 22
karbonlar asit yıkama tankına transfer edilmekte son karbon kolonundan ayrılan yüksüz çözelti ise yüksüz havuza gönderilmeden önce bakır giderimi amacıyla SART işlemine geçirilmektedir. Bakır konsantresinin azalması ile yığın liçine gönderilen çözeltiye eklenecek sodyum siyanür miktarının da azalması öngörülmektedir. Karbonun Sıyrılması Yüklü karbon, kolonlardan karbon susuzlaştırma eleğine ve ardından fiberglas bir asit yıkama tankına iletilmektedir. Asitle yıkama işlemi ile karbon tanecikleri üzerinde kalan kalsiyum kalıntıları, magnezyum, sodyum tuzu, silika ve ince demir tanecikleri alınmaktadır. Organik kalıntılar asitle temizlenemediği için sıyırma işlemi sırasında uygulanan ısıl etkileşimle alınabilmektedir. Mevcut Güney ADR de asit yıkama tankı bir seferde yaklaşık sekiz ton karbonu tutacak kapasitededir. Karbon, bir yatak hacmi %3-5 lik hidroklorik asit çözeltisi ile yıkanmakta, beş yatak hacmi su ile durulanmakta ve daha sonra bir yatak hacmi %1 lik sodyum hidroksit çözeltisi ile nötralize edilmektedir. Planlanan Kuzey ADR tesisi kapsamında gerçekleştirilen asitle yıkama ve karbon sıyırma işleminin ise, tek seferde 14 tonluk aktifleşmiş karbonu tutacak kapasitede olan dört adet karbon sıyırma kolonlarında gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Günde sadece bir kolonda sıyırma işlemi gerçekleştirilmektedir. Sıyırma kolonlarından geçerek karbonlardan ayrılan yüklü çözelti ısı transferi ünitesinden geçerek elektroliz hücrelerine gönderilmek üzere yüklü sıyırma çözeltisi tankına aktarılmaktadır. Yüklü çözeltinin içeriğindeki bakır konsantrasyonunun yüksek olması durumunda yüklü sıyırma çözeltisi sıyırma kolonunun üst kısmından deşarj edilerek soğuk sıyırma tankına alınmaktadır. Burada ayrılan yüksüz çözelti içeriğindeki bakırın alınması amacıyla kapasite artırımı kapsamında her iki ADR de de kurulması planlanan SART ünitesine gönderilecek, yüklü çözelti ise ısı transferi ünitesinden geçirilerek yüklü sıyırma çözeltisi tankına ulaşacaktır. Böylelikle, yüklü sıyırma çözeltisi tek geçişte %90 altın zenginleştirmesini sağlayacak olan Güney ADR Tesisi nde iki elektroliz hücresine, Kuzey ADR Tesisi nde ise, sekiz elektroliz hücresine pompalanacaktır. SART İşlemi (Sülfürleştirme, Asitleştirme, Geri Dönüşüm, Yoğunlaştırma) Yukarıda da anlatıldığı üzere, altın rezervlerinin çoğu büyük miktarda siyanür ile çözünebilen bakır içermektedir. SART işleminin amacı, siyanüre tutunan bakırı ortadan kaldırmak, böylece siyanürün geri kazanımını arttırarak kimyasal kullanım miktarını azaltmak ve altın kazanımını (verimliliği) arttırmaktır. Bu yöntem ile siyanür liçinde çözünmüş bakır konsantrasyonları kontrol edilebilmektedir. Söz konusu yöntem üç ana aşamadan meydana gelmektedir. Bakır Kazanımı Nötralizasyon ve Filtreme Gaz Arıtma Son karbon kolonundan gelen yüksüz çözelti ve soğuk sıyırmadan ayrılan yüksüz çözelti bakır kontaktörüne beslenmektedir. Sülfürik asidin (H 2 SO 4 ) ph ı düşürmesi ile bakır ve siyanür arasındaki bağ kırılır. Serbest kalan bakır eş zamanlı eklenen sülfit reaktifi (NaHS), sayesinde çöker. Çökeltme tankına kostik maddenin (NaOH) eklenmesi ile sülfür nötralizasyonu gerçekleşir. Böylece, diğer komplekslerle tepkimeye girmeyen ve çözelti 23