İÇİNDEKİLER VERGİ USUL HUKUKU...1 Kısa Tarihçesi...1 GİRİŞ...3 Kanunun Kapsamı...3 Vergi Kanunlarının Uygulanması ve Yorumu...4 İspat...7 BİRİNCİ KİTAP Vergilendirme BİRİNCİ KISIM Genel Esaslar BİRİNCİ BÖLÜM 1. Vergi Uygulamasında Yetki...21 1.1. Vergi Dairesi...21 1.2. Mahremiyet...22 1.2.1. Mahremiyet Hükmüne Getirilen İstisnalar...24 1.2.1.1. Beyanların İlanı...25 1.2.1.2. Vergi Levhası...27 1.2.1.3. Sahte veya Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Düzenleyenlerin/Kullananların Meslek Odalarına ve TÜRMOB a Bildirilmesi...31 1.2.1.4. Bankalara Vergi Tahsiline Yönelik Bilgi Verilmesi... 33 1.2.2. Müeyyide...33 1.2.3. Mahremiyeti İhlal Edenlere Uygulanacak Ceza...34 1.2.4. Bilgi Edinme Hakkı ve Mahremiyet İlişkisi...34 1.3. Yasaklar...35 1.3.1. Önemli ve İlginç Durumlar...36 1.4. İdarenin Yardımı...37 IX
İKİNCİ BÖLÜM 2. Vergi Sorumluluğu...39 2.1. Mükellef...39 2.1.1. Vergi Sorumlusu...40 2.1.2. Vergi Numarası...43 2.1.2.1. Vergi Numarasına İlişkin Müeyyide...44 2.1.2.2. Özellik Arz Eden Durumlar...45 2.2. Vergi Kimlik Numarası...46 2.2.1. Özel Kanunlarda Yapılan Düzenlemeler...48 2.2.2. Maliye Bakanlığına Verilen Yetkiler ve Vergi Kimlik Numarası... Uygulaması...49 2.2.2.1. Bankacılık İşlemleri...50 2.2.2.2. Diğer Mali İşlemler...52 2.2.2.3. Bankacılık ve Diğer Mali İşlemlerde Vergi Kimlik Numarasının Tespitine İlişkin Hususlar...54 2.2.3. Vergi Kimlik Numarasına İlişkin Cezalar...55 2.2.3.1. Vergi Kimlik Numarası Tespit Etme ve Kayıtlarda Gösterme Zorunda Olanlar İçin...55 2.2.3.2. Vergi Kimlik Numarası Almak Zorunda Olanlar İçin...56 2.3. Vergi Ehliyeti...58 2.4. Kanuni Temsilcilerin Ödev ve Sorumluluğu...60 2.4.1. Kanuni Temsilciler...60 2.4.1.2. Vergi Ödevlerinin Yerine Getirilmediğinin Kanuni... Temsilcinin Değişmesinden Sonra Ortaya Çıkarılması...78 2.5. Vergi Kesenlerin Sorumluluğu...78 2.6. Mirasçıların Sorumluluğu...83 2.7. Mücbir Sebepler...84 2.7.1. Vergi İdaresince Mücbir Sebep Olarak Kabul Edilen Durumlar...90 2.7.2. Mücbir Sebeplerle Gecikme ve İşlemeyen Süreler...92 2.7.2.1. Mücbir Sebep Halinin İspatı...95 2.7.3. Mücbir Sebep Nedeniyle Ertelenecek Vergi Ödevleri...96 2.7.3.1. Mücbir Sebep Halinde Vergi Borçlarının Ödeme Süresinin Uzaması...98 2.7.4. Mücbir Sebeplerin Sona Ermesi...99 2.7.5. Mücbir Sebep Kimler İçin Geçerlidir?...99 X
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Süreler...101 3.1. Kanuni ve İdari Süreler...101 3.2. Ölüm Nedeniyle Sürelerin Uzaması...101 3.3. Zor Durum...103 3.3.1. Uygulamada Zor Durum Hali Kabul Edilen Sebepler...104 3.4. Sürelerin Hesaplanması...106 3.4.1. Resmi Tatiller...107 3.4.2. Posta ile Gönderilen Beyannameler ve Bildirimler...107 3.5. Mali Tatil Nedeniyle Uzayan Süreler...107 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. Vergi Alacağının Tayini...109 4.1. Vergiyi Doğuran Olay...109 4.2. Tarh... 111 4.3. Tebliğ... 111 4.4. Tahakkuk... 111 4.5. Tahsil... 112 4.6. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergiler... 113 İKİNCİ KISIM Tarh ve Tahakkuk Usulü BİRİNCİ BÖLÜM 1. Beyannameye Dayanan Tarh... 115 1.1. Elektronik Ortamda Beyanname Verme Zorunluluğu ve Tarh... 117 1.2. Elektronik Ortamda Gönderilmesi Zorunlu Beyannameler...121 1.3. Maliye Bakanlığının Beyanname Verme Süresini Uzatma Yetkisi...122 XI
İKİNCİ BÖLÜM 2. İkmalen, Re sen ve İdarece Tarh...124 2.1. İkmalen Vergi Tarhı...124 2.1.1. Özellik Arz Eden Durumlar...124 2.2. Re sen Vergi Tarhı... 126 2.2.1. Takdir keyfi olamaz...127 2.2.2. Re sen Takdir Sebebi Sayılan Durumlar...128 2.2.2.1. Vergi beyannamesi kanuni süre geçtiği halde verilmemişse...129 2.2.2.2. Süresinde verilmekle beraber beyannamede vergi matrahına ilişkin bilgilerin gösterilmemiş olması...132 2.2.2.3. Vergi Usul Kanununa göre tutulması mecburi olan defterlerin tamamen ya da kısmen tutulmamış veya tasdik ettirilmemiş olması veya vergi incelemesine yetkili olanlara ibraz edilmemesi...133 2.2.2.4. Defter kayıtları ve bunlarla ilgili belgelerin vergi matrahının doğru ve kesin olarak tespitine imkan vermeyecek derecede noksan, usulsüz veya karışık olması dolayısıyla ihticaca salih bulunmaması...135 2.2.2.5. Götürü gider esasına göre zirai kazancı tespit edilen mükellefin gerçek usulde giderlerini belgeleyememesi...140 2.2.2.6. Tutulması zorunlu olan defterlerin veya verilen beyannamelerin gerçek durumu yansıtmadığına dair delil bulunması...140 2.2.2.7. Harcama ve tasarrufların vergisi ödenmiş veya vergiye tabi olmayan gelirlerden sağlandığı ispatlanamazsa...141 2.2.2.8. Yeminli mali müşavirlere ve serbest muhasebeci mali müşavirlere imzalatma zorunluluğu getirilen beyannamelerin imzalatılmaması veya tasdik raporu ibraz edilmemesi...141 2.2.2.9. VUK un mükerrer 175 inci maddesi ile getirilen mecburiyetlere uyulmaması...143 2.2.3. Re sen ve İkmalen Tarh Sebeplerinin Bir Arada Bulunması...143 2.2.4. İlginç Yargı Kararları...143 2.3. Takdir Kararı...146 2.4. İhbarname Esası...146 2.5. Verginin İdarece Tarhı...148 XII
Önemini Kaybeden Hükümler...149 3. Tahrir Usulü ve Ortalama Kâr Hadleri...149 3.1. Zirai Kazanç Ölçüleri...150 3.2. Emlak Vergisine İlişkin Hükümler...150 DÖRDÜNCÜ KISIM Takdir, Zirai Kazançlar ve Özel Komisyonları BİRİNCİ BÖLÜM 1. Takdir Komisyonu...154 1.1. Komisyonlara Üye Seçimi...155 1.2. Takdir Komisyonunun Görev ve Yetkileri...156 1.3. Üyelerde Aranacak Vasıflar ve Yemin...160 1.4. Karar ve Toplanma Yeter Sayısı...161 1.5. Devam ve Görev Süresi...161 1.6. Komisyonların Ücretleri...162 2. Tâdilat Komisyonları...163 BEŞİNCİ KISIM Tebliğler BİRİNCİ BÖLÜM 1. Tebliğ Esasları ve Muhataplar...164 1.1. Tebliğ Esasları...165 1.1.1. Tebliğ edilecek belge ve yazı bir hüküm ifade etmelidir...165 1.1.2. Tebliğ bilinen adreslere yapılmalıdır...166 1.1.3. Tebliğ bilinen adreslere posta ile iadeli taahhütlü olarak yapılmalıdır...166 1.1.4. Adresi bilinmeyenlere ilan yolu ile tebliğ yapılır...167 1.1.5. Daire veya komisyonlarda tebliğ ancak ilgilinin istemesi halinde mümkündür...167 XIII
1.2. Tebliğ Yapılacak Kimseler...169 1.3. Veli, Vasi ve Kayyımlara Tebliğ...174 1.4. Özel Durumlar...174 1.4.1. Tasfiye ve İflas Halindeki Kurumlara Tebliğ...174 1.4.2. Ortaklıktan Ayrılanlara Yapılan Tebliğ...176 1.4.3. Umumi Vekile Tebliğ...176 1.4.4. Alındılarda kime tebliğ edildiği belli olmalıdır....176 1.4.5. Muhatabın bulunamaması halinde posta vasıtası ile köy azasına... tebliğ yapılamaz...177 1.4.6. Adi Ortaklıklarda, Aile Reisi Beyanında ve Mirasçılarda Tebliğ. 177 1.4.7. Tebliğ Evrakının Kaybolması...178 1.4.8. Hükümlü ve Tutuklulara Yapılacak Tebliğ...178 1.5. Vasıtalı Tebliğ...179 1.6. Yabancı Ülkelerde Bulunanlara Tebliğ...180 1.6.1. Türk Vatandaşı Olmayanlara Tebliğ...180 1.6.2. Türk Vatandaşlarına Tebliğ...180 1.7. Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Tebliğ...180 İKİNCİ BÖLÜM 2. Posta ile Tebliğ Usulü...181 2.1. Bilinen Adreslere Tebliğ...181 2.2. Tebliğ Evrakının Teslimi...183 2.3. Memur Vasıtası ile Tebliğ...184 2.4. Elektronik Tebliğ...185 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. İlan Yoluyla Tebliğ...188 3.1. İlan Yolu ile Tebliğ Ne Zaman Yapılır?...188 3.2. İlanın Şekli...190 3.3. İlanın Muhteviyatı ve Sonuçları...192 XIV
ALTINCI KISIM Vergi Alacağının Kalkması BİRİNCİ BÖLÜM 1. Ödeme...194 1.1. Verginin Ödeneceği Daire...194 1.2. Ödeme Zamanı...195 1.2.1. Maliye Bakanlığınca Belirlenecek Ödeme Süreleri...195 1.2.2. Mücbir Sebep Hali İlan Edilen İl, İlçe ve Yerlerdeki Mükelleflerin Vergi Borçlarının Ödeme Süresi...196 1.3. Özel Ödeme Zamanları...197 1.3.1. Uzlaşma Halinde Ödeme Zamanı...198 1.3.2. Yargı Yoluna Gidilmesi Halinde Ödeme...199 1.3.3. Teminat Gösterilmesi Halinde Uzayan Süre...199 1.3.4. Pişmanlık Halinde Ödeme...200 1.4. Gecikme Faizi...200 1.4.1. Tarhiyat Dava Konusu Yapılmamışsa...201 1.4.2. Tarhiyat Dava Konusu Edilmişse...202 1.4.3. Uzlaşılan Vergilerde Gecikme Faizi...203 1.4.4. Cezalarda İndirme Hükmünden Yararlanılması Halinde...203 1.4.5. İhtirazi Kayıtla Verilen Beyannamelerde Tahakkuk Eden Vergilerin Vergi Mahkemesinde Kaldırılması Ancak Danıştay da Onanması Halinde Gecikme Faizi...204 1.4.6. Gecikme Faizi Oranının Değişmesi...207 1.4.7. Özel ve İlginç Durumlar...209 1.4.7.1. Taksitle Ödenmesi Gereken Vergilerde Gecikme Faizi...209 1.4.7.2. Gecikme Faizinin Süresi Verginin Vadesine Göre Hesaplanır...210 1.4.7.3. Gecikme Faizi İstenmesi İçin Mükellefin Kusuru Aranmaz...210 1.4.7.4. Katma Değer Vergisi Tevkifatının Beyan Edilmemesi/ Yapılmaması Halinde Gecikme Faizi... 211 1.4.7.5. Gecikme Faizi Uygulanacak Verginin İlgili Olduğu Dönem Dışındaki Dönemlerde Mükellefin Alacağının Bulunması...213 XV
1.4.7.6. Tarhiyatın İdarenin Kusurundan Kaynaklandığı Durumlarda...214 1.4.7.7. İflas Halinde Gecikme Faizi Hesaplanacak Süre...215 1.4.7.8. Tahakkuktan önce ödeme yapılması gecikme faizini keser...215 1.4.8. Süresinden Sonra Pişmanlık Talebi Olmaksızın Verilen Beyanname Üzerine Tahakkuk Eden Vergiye de Gecikme Faizi Uygulanır...216 1.4.9. Yanılma Halinde Gecikme Faizi Hesaplanmaz...218 1.5. İadesinde Gecikilen Vergiler İçin Mükelleflere Ödenecek Faiz...218 1.5.1. Gecikme Faizi Ödenecek Vergiler... 220 1.5.1.1. Yürürlük... 221 1.5.1.2. Faizin Muacceliyet Kazanacağı Zaman... 221 1.5.1.3. İstenen Belgelerin Tamamlanması...221 1.5.2. Faizin Hesaplanması...222 1.5.3. ABD de Eksik veya Fazla Ödenen Vergiler İçin Faiz Uygulaması..223 1.5.4. Mükelleflere Ödenen Faiz İçin Memurlara Rücu Edilebilir mi?..224 1.5.5. Yargı Kararı...224 İKİNCİ BÖLÜM 2. Zaman Aşımı ve Terkin...226 2.1. Zaman Aşımının Mahiyeti...226 2.1.1. Zaman Aşımının Durması...227 2.1.2. Zaman Aşımı ile İlgili Özel Durumlar...234 2.1.2.1. Tasfiyeye Giren Kurumlarda...234 2.1.2.2. Veraset ve İntikal Vergisinde...234 2.1.2.3. Emlak Vergisinde...235 2.1.2.4. Damga Vergisinde...235 2.1.2.5. Yıllara Sâri İnşaat ve Onarım İşlerinde...237 2.1.2.6. İthalde Alınan Vergilerde...238 2.1.2.7. Yatırım İndirimi ve Döviz Kazandırıcı Faaliyetler İçin Damga Vergisi ve Harç İstisnasında...238 2.2. Düzeltmede Zaman Aşımı...239 2.3. Terkin...243 2.3.1. Terkin Nasıl Yapılır?...247 XVI
2.3.2. Zirai Faaliyette Terkin...248 2.4. Tahakkuktan Vazgeçme...249 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Vergi Hatalarını Düzeltme...251 3.1. Vergi Hataları...251 3.2. Hesap Hatası...251 3.2.1. Matrah Hatası...251 3.2.2. Vergi Miktarında Hata...254 3.2.3. Verginin Mükerrer Olması...254 3.3. Vergilendirme Hataları...255 3.3.1. Mükellefin Şahsında Hata...255 3.3.2. Mükellefiyette Hata...255 3.3.3. Mevzuda Hata...255 3.3.4. Vergilendirme ve Muafiyet Döneminde Hata...256 3.4. Hataların Meydana Çıkarılması...256 3.5. Düzeltme Yetkisi ve Reddiyat...257 3.6. Vergi Hatalarını Düzeltme Yolları...261 3.6.1. Re sen Düzeltme...261 3.6.2. Başvuru Üzerine Düzeltme...261 3.6.3. İdari Düzeltme Yolları...263 3.7. Yargısal Düzeltme Yolları...263 3.7.1. Dava Açma Süresi İçinde...263 3.7.2. Şikayet Yolu ile Müracaat...264 3.8. Düzeltmenin Şümulu...270 3.8.1. Uzlaşılan Vergi ve Cezalarda Düzeltme...271 3.8.2. Katma Değer Vergisinde Hataların Düzeltilmesi...273 YEDİNCİ KISIM Yoklama ve İnceleme BİRİNCİ BÖLÜM 1. Yoklama...275 1.1. Maksat ve Yetki...275 1.1.1. Günlük Hasılatı Tespit Etmek...275 XVII
1.1.2. Ödeme Kaydedici Cihazlara İlişkin Yoklamalar...276 1.1.3. Kayıt ve Belge Düzenini Denetlemek...276 1.1.4. Nakil Vasıtalarının Kontrolü veya Yol Denetimi...276 1.1.5. Belge Bulundurmayan Taşıtları Trafikten Alıkoymak...277 1.2. Yoklamaya Yetkili Olanlar...280 1.3. Yoklama Sonuçlarının Bildirilmesi ve Toplu Yoklama...281 İKİNCİ BÖLÜM 2. Vergi İncelemeleri...282 2.1. Amaç...282 2.2. Vergi İncelemesine Yetkililer...282 2.2.1. 646 sayılı KHK Sonrası Dönemde...282 2.2.2. 646 sayılı KHK Öncesi Dönemde...283 2.2.3. İncelemeye Yetkili Diğer Kişiler ve Hususlar...286 2.2.3.1. Takdir Komisyonları...286 2.2.3.2. Diğer Kanunlara Göre İnceleme Yetkisi...286 2.2.3.3. İnceleme yetkisi Vergi Usul Kanununda sözü edilen unvandaki kadroya atanmakla başlar...289 2.2.3.4. Vekaleten Görev Yapanların Yetkisi...289 2.2.3.5. Gruplarda görevli denetim elemanı inceleme açısından bulunduğu ille sınırlı değildir...290 2.3. İncelemeye İlişkin Usul ve Esaslar...290 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Arama...303 3.1. Arama Yapılacak Durumlar ve Usul...303 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. Bilgi Toplama...307 4.1. Bilgi Verme...307 4.2. Bilgi Vermemenin Müeyyidesi...308 XVIII
İKİNCİ KİTAP BİRİNCİ KISIM Bildirmeler BİRİNCİ BÖLÜM 1. İşe Başlama...313 1.1. İşe Başlamayı Bildirme...313 1.1.1. Bildirimde Aranan Belgeler...314 1.1.2. Münhasıran Sahte Belge Düzenlediği Tespit Edilenlerin Yeniden İşe Başlamalarında Mükellefiyet Tesisi İçin Aranan Şartlar...315 1.2. Tüccarlarda İşe Başlamanın Belirtileri...322 1.2.1. Bir İşyeri Açmak...322 1.2.2. İşyeri Açılmamış Olsa Bile Ticaret Siciline veya Mesleki Bir Teşekküle Kaydolunmak...323 1.2.3. Kazançları Basit Usulde Tespit Edilen Ticaret Erbabı İçin İşle Fiilen Uğraşmaya Başlamak...323 1.3. Serbest Meslek Erbabında İşe Başlamanın Belirtileri...323 1.4. İşyeri...325 İKİNCİ BÖLÜM 2. Değişiklikler...327 2.1. Adres Değişiklikleri...327 2.2. İş Değişiklikleri...327 2.3. İşletmede Değişiklik...328 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. İşi Bırakma...329 3.1. İşi Bırakmanın Bildirilmesi...329 3.1.1. Vergi Dairesince İşi Bırakmış Sayılma...332 XIX
3.1.1.1. Gayrifaal Mükelleflerin Durumu...332 3.1.1.2. Münhasıran Sahte Belge Ticareti Yapanların Kaydının Terkini...337 3.2. Tasfiye ve İflas...339 3.3. Nakil...339 3.4. Ölüm...339 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. Bina ve Arazi Değişiklikleri...340 4.1. Yeni İnşaat...340 BEŞİNCİ BÖLÜM 5. Bildirmelerde Süre ve Şekil...341 5.1. Süre...341 5.1.1. İşe Başlamada...341 5.1.2. İşi Bırakma ve Değişiklikte...341 5.1.3. Ölüm ve Mirasçıların Murisin Faaliyetini Devam Ettirmeleri...342 5.2. Yazılı Bildirme Esası...342 5.3. Posta ile Gönderme...342 5.4. Bildirimde Bulunmamanın Müeyyidesi...344 5.5. Özel ve İlginç Durumlar...345 5.5.1. Taşıtlara ilişkin bildirim süresi...345 5.5.2. Ticaret şirketleri...345 5.5.3. İşin bırakılması halinde kullanılmamış belgeler iptal ettirilmelidir...345 5.5.4. Müsadere edilmek üzere aracın yediemine teslim edilmesi hali işi bırakma sayılır...346 5.5.5. Yurt dışında meydana gelen kazalarla ilgili olarak dış temsilciliklerimizden belge alınmalıdır...346 5.5.6. Ferdi işletmenin aktif ve pasifiyle kül olarak devri işi bırakma sayılır...346 5.5.7. İrtibat büroları...347 XX
İKİNCİ KISIM Defter Tutma BİRİNCİ BÖLÜM 1. Genel Esaslar...348 1.1. Maksat...348 1.2. Müeyyide...348 1.3. Kayıt Serbestisi ve Tek Düzen Hesap Planı...349 1.4. Defter Tutacak Olanlar...353 1.4.1. Ticaret ve Sanat Erbabı...353 1.4.2. Ticaret Şirketleri ve Kooperatifler...353 1.4.3. İktisadi Kamu Müesseseleri...354 1.4.3.1. Döner Sermayeli Kuruluşlar...354 1.4.4. Dernek ve Vakıflara Ait İktisadi İşletmeler...355 1.4.5. Serbest Meslek Erbabı...355 1.4.6. Çiftçiler...356 1.5. Defter Tutmaktan İstisna Edilenler...357 1.5.1. Gelir Vergisinden Muaf Esnaf ve Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Çiftçiler...357 1.5.2. Gelir Vergisi Kanununa Göre Kazançları Basit Usulde Tespit Edilenler...357 1.5.3. Kurumlar Vergisinden Muaf Olan...357 1.5.3.1. İktisadi Kamu Müesseseleri...357 1.5.3.2. Dernek ve Vakıflara Ait İktisadi İşletmeler...358 1.5.4. Mükerrer 257 nci Maddeye İstinaden Defter Tutma Zorunluluğu Kaldırılanlar...359 1.5.5. Aile Sağlığı Merkezleri...359 1.5.6. Serbest Bölgelerde Faaliyette Bulunanlar...360 1.6. Hesap Dönemi...361 1.6.1. Özel Hesap Dönemi...361 1.6.2. Kıst Hesap Dönemi...362 İKİNCİ BÖLÜM 2. Defter Tutma Bakımından Tüccarlar...363 2.1. Tüccar Sınıfları...363 XXI
2.1.1. Birinci Sınıf Tüccarlar...363 2.1.2. İkinci Sınıf Tüccarlar...365 2.2. Sınıf Değiştirme...365 2.2.1. Birinci Sınıftan İkinci Sınıfa Geçiş...365 2.2.2. İkinci Sınıftan Birinci Sınıfa Geçiş...366 2.3. Geçici 19 uncu Madde ile Yapılan Düzenleme...368 2.4. Özel ve İlginç Durumlar...368 2.4.1. Birden fazla işyeri olanlarda defter tutma...368 2.4.2. İadeler satış tutarına dahil edilmez...369 2.4.3. Ticaret siciline tescil edilmeyen şirketler adi ortaklık statüsüne tabi tutulur...369 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Bilanço Usulüne Göre Defter Tutma...370 3.1. Bilanço Esasında Tutulacak Defterler...370 3.1.1. Yevmiye Defteri...370 3.1.2. Defteri kebir...371 3.1.3. Envanter Defteri ve Bilanço Günü...371 3.1.3.1. Envantere Alınması Gereken Bina ve Arazi...371 3.1.3.2. Envanter Listesi...373 3.1.3.3. Büyük Mağaza ve Eczanelerde Envanter...373 3.1.4. Amortisman Kayıtları...374 3.1.5. Bilanço...374 3.1.5.1. Öz sermayenin Hesaplanması...375 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutma...379 4.1. İşletme Hesabı Esasında Tutulacak Defterler...379 4.2. İşletme Hesabında Envanter...379 BEŞİNCİ BÖLÜM 5. Sınai Müesseselerin Tutacakları Defterler...380 5.1. İmalat Defteri...380 XXII
ALTINCI BÖLÜM 6. Bazı Müesseselerin Tutacakları Özel Defterler...381 6.1. Finans Kurumları...381 6.2. Damga Resmi Kayıtları...381 6.3. Damga Vergisi Defteri...382 6.4. Yabancı Nakliyat Kurumları...382 6.5. Gayrimenkul ve Menkul Sermaye İratlarına İlişkin Kayıtlar...382 6.6. Ambar Defteri...382 YEDİNCİ BÖLÜM 7. Serbest Meslek Erbabında Defter Tutma...383 7.1. Serbest Meslek Kazanç Defteri...383 7.2. Amortisman Kayıtları...383 7.3. Özel Kayıtlar...384 7.3.1. Avukatlık Kanununa Göre Tutulacak Defterler...384 SEKİZİNCİ BÖLÜM 8. Zirai Kazançlarda Defter Tutma...386 8.1. Çiftçi İşletme Defteri...386 8.2. Amortisman Kayıtları...386 DOKUZUNCU BÖLÜM 9. Kayıt Nizamı...387 9.1. Kayıtlarda Kullanılacak Dil...387 9.1.1. Kayıtlar Türkçe Olmalıdır...387 9.1.2. Kayıtlarda Kullanılacak Para Birimi...388 9.1.2.1. Defter sayfasının başına (1000 TL) ibaresi yazılarak kayıtlarda son üç sıfır atılabilir...390 9.2. Defterler mürekkeple yazılmalıdır...391 XXIII
9.3. Yanlış kayıtların düzeltilmesi...391 9.4. Boş satır bırakılamaz...391 9.4.1. Kaydın onayın bulunduğu sayfanın arkasına yapılması...392 9.4.2. Yevmiye Kayıtlarının Defteri Kebire Yapılması...393 9.5. Kayıt Zamanı...394 ONUNCU BÖLÜM 10. Defterlerin Tasdiki...395 10.1. Tasdike Tabi Defterler...395 10.2. Tasdik Yeri ve Zamanı...395 10.2.1. Noterlerin Tutacakları Defterlerin Tasdiki...398 10.2.2. Döner Sermayeli İşletmelerin Defterlerinin Tasdiki...398 10.2.3. Farklı Adreslerde Farklı Faaliyetleri Olan Mükelleflerde Tasdik...398 10.3. Tasdik Ettirmemenin Müeyyidesi...398 ONBİRİNCİ BÖLÜM 11. Diğer Kanunlara Göre Defter Tutma Zorunluluğu...400 11.1. Türk Ticaret Kanununa Göre Tutulacak Defterler...400 11.1.1. Defter Tutmak Zorunda Olanlar...400 11.1.2. Tutulacak Defterler...401 11.1.3. Müeyyide...403 11.2. Bankacılık Kanununa Göre Tutulacak Defterler ve Kayıt Nizamı...404 11.3. Sigorta Mevzuatına Göre Tutulacak Defterler...405 11.4. Dernekler Kanununa Göre Tutulacak Defterler...405 11.5. Tarım Ürünleri Lisanslı Depo İşleticilerinin Tutacakları Defterler...407 11.6. Serbest Bölgelerde Faaliyette Bulunanların Tutacakları Defterler...407 11.7. Sendika ve Konfederasyonların Tutacakları Defterler...408 XXIV
ÜÇÜNCÜ KISIM Vesikalar BİRİNCİ BÖLÜM 1. Kayıtların Tevsiki...410 1.1. İspat Edici Belgeler...410 1.1.1. Vergi Beyannamelerinin Meslek Mensuplarınca İmzalanması ve Yeminli Mali Müşavir Tasdik Raporları...412 1.1.2. Tahsilat ve Ödemelerin Banka, Benzeri Finans Kurumu veya Posta İdaresince Düzenlenen Belgelerle Tevsik Zorunluluğu...415 1.1.3. Kira Ödeme ve Tahsilatında Tevsik...418 1.1.4. Ücret ve Ücret Niteliğindeki İstihkakların Bankalar Aracılığıyla Ödenmesi Zorunluluğu...419 1.2. Tevsiki Zaruri Olmayan Kayıtlar...421 1.2.1. Örf ve Teamüle Göre Bir Belgeye Dayandırılması Alışılmış (Mutad) Olmayan Giderler...422 1.2.2. Belgenin Teminine İmkan Bulunmayan Giderler...422 1.2.3. Vergi Kanunlarına Göre Götürü Olarak Tespit Edilen Giderler. 423 1.3. Özellik Gösteren Durumlar...423 1.3.1. Ferdi İşletmenin Devri...423 1.3.2. Reklamasyon giderleri belgelendirilmelidir....424 1.3.3. Yurt Dışı Seyahat ve Konaklama Hizmet Bedelleri...424 1.3.4. Altyapı Hizmeti Verenlere Ödenen Depozitoların İadesi veya Devri...425 1.3.5. Yapı Denetim firması adına Muhasebe Müdürlüğü hesabına aktarılan hak ediş ödemeleri üzerinden yapılan kamu idare payı kesintilerinin tevsiki...425 İKİNCİ BÖLÜM 2. Fatura ve Fatura Yerine Geçen Belgeler...426 2.1. Faturanın Tanımı...426 2.2. Faturanın Şekli...427 2.2.1. Sevk İrsaliyesi...432 XXV
2.2.1.1. Sevk İrsaliyesinin Şekli...433 2.2.1.2. Sevk İrsaliyesi Düzenleyecek Olanlar...435 2.2.1.3. 173 ve 345 Sıra No lu VUK Genel Tebliğlerinde Yapılan Diğer Açıklamalar...438 2.2.2. İrsaliyeli Fatura...441 2.3. Fatura nizamı...441 2.3.1. Açık Fatura - Kapalı Fatura...445 2.3.2. Proforma Fatura...445 2.4. Fatura Kullanma Mecburiyeti...449 2.5. Özellik Gösteren Durumlar...451 2.5.1. Kat Karşılığı İnşaatlarda Fatura...451 2.5.2. Yaş Sebze ve Meyve Komisyonculuğunda Belge Düzeni...452 2.5.3. Akaryakıt Bayilerinde Belge Düzeni...452 2.5.4. Özel Kartlar veya Yemek Çekleri Kullanılmak Suretiyle Lokanta veya Restoranlarda Verilen Hizmetlere İlişkin Belge Düzeni..454 2.5.5. Taşınabilir Elektronik Aygıtlarla Düzenlenen Faturalar...456 2.5.6. Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İlaç Satışlarında Fatura Düzenleme Süresi...456 2.5.7. Devre Tatil Hakkını Satanlara Yapılan Ödemeler...458 2.5.8. PTT nin Adi Posta Gönderileri ile Posta Pulu ve Posta Kartları Satışı...458 2.5.9. Zeytinyağı İşleme Hizmetinde Belge Düzeni...458 2.5.10. Taşıyıcı Kooperatiflerinin Üyelerinden Topladıkları Aidatlar... 459 2.5.11. Bankalara Ait Kredi Kartı Okuyucuları Kullanılarak Yapılan Kontör Satışlarında Belge Düzeni...459 2.5.12. Nihai Tüketicilere Elektronik Ortamda Kredi Kartıyla Yapılan Kontör Satışlarında Belge Düzeni...460 2.5.13. Bedeli Kredi Kartı Kullanılmak Suretiyle Ödenen Taşımacılıkta Belge Düzeni...461 2.5.14. Otomatik Satış Makineleri ile Yapılan Satışlarda Belge Düzeni..461 2.5.15. İnternetten Satışa Aracılık Edilen İşlemlerde Belge Düzeni...462 2.6. Perakende Satış Belgeleri...463 2.6.1. Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihazlarla Düzenlenecek Belgeler.465 2.6.2. Uçak ve Yolcu Biletleri...467 2.6.3. Elektronik Sistemler Kullanılarak Yapılan Otopark İşletmeciliğinde Belge Düzeni...468 XXVI
2.7. Fatura Yerine Geçen Belgeler...469 2.7.1. Gider Pusulası...469 2.7.2. Müstahsil Makbuzu...472 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Serbest Meslek Makbuzları...473 3.1. Makbuz Zorunluluğu...473 3.1.1. Makbuz Düzenlemek Zorunda Olmayanlar...473 3.1.2. Serbest Meslek Makbuzunun Özellikleri...473 3.1.3. Serbest Meslek Erbabının Demirbaşlarını Satması...474 3.1.4. Serbest Meslek Erbabının İade Ettiği Malzemelerin Belgelenmesi...475 3.1.5. Hizmet Akdi ile Çalışan Serbest Meslek Erbabının Durumu...475 3.1.6. İcra Dairelerince Alacaklı Taraf Avukatına Ödenmesine Karar Verilen Vekalet Ücretlerinin Belgelendirilmesi...476 3.1.7. Serbest Meslek Faaliyetinde Bulunan Hekimler (Diş Hekimleri ile Veteriner Hekimler Dahil) Tarafından Kullanılacak Kredi Kartı Okuyucuları ve POS Fişleri...477 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. Ücretlilere İlişkin Belgeler...480 4.1. Ücret Bordrosu...480 BEŞİNCİ BÖLÜM 5. Diğer Evrak ve Vesikalar...482 5.1. Taşıma ve Otel İşletmelerine Ait Belgeler...482 5.1.1. Taşıma İrsaliyeleri...482 5.1.2. Yolcu Listeleri...483 5.1.3. Günlük Müşteri Listeleri...484 5.2. Muhabere Evrakı...484 5.3. Kıymetli Evrakta Bulunacak Bilgiler...485 5.4. Diğer Vesikalar...486 5.5. Maliye Bakanlığınca İhdas Edilen Belgeler...486 5.5.1. Ambar Tesellüm Fişleri...486 XXVII
5.5.2. Adisyon...487 5.5.3. İkrazatçılar ve Finansman Şirketleri Tarafından Düzenlenecek Belgeler...488 5.5.4. Bankalar Tarafından Düzenlenecek Belgeler...490 5.5.5. Sigorta Şirketleri ile Acenteler Tarafından Düzenlenecek Belgeler...492 5.5.5.1. Sigorta Poliçeleri...492 5.5.5.2. Sigorta Komisyon Gider Belgesi...492 5.5.6. Aracı Kurumlar Tarafından Düzenlenecek Belgeler...493 5.5.7. Dip Koçanlı Perakende Satış Fişi...494 5.5.8. İrsaliyeli Fatura...495 5.5.9. Döviz ve Kıymetli Maden Alım Satım Belgesi...495 5.5.10. Uygunluk Belgesi...496 5.5.11. Üçlü Reçete...497 5.5.12. Orman Kooperatifleri Ödeme Cetveli...498 5.5.13. Elektronik Bilet ve Elektronik Yolcu Listesi...498 5.5.14. Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonu Tarafından Kullanılan Belgeler Evrak Tevzi Listesi ile Gelir Makbuzları...500 5.6. Elektronik Defter, Belge ve Kayıt...500 5.6.1. Elektronik Defter ve Belge Uygulamasından Yararlanacak Mükelleflerin Taşımaları Gereken Şartlar...503 5.6.2. Elektronik Fatura (e- Fatura)...507 5.6.2.1. e-fatura Uygulamasından Yararlanma ve e-fatura Zorunluluğu...508 5.6.2.2. e-fatura Düzenlenmesi ve İletilmesi...509 5.6.2.3. e-fatura Uygulamasının Kullanımı...509 5.6.2.4. Bilgi İşlem Sistemlerinin Entegre Edilmesi Yoluyla Kullanım...510 5.6.2.5. e-fatura Portalı Aracılığı ile Kullanım...510 5.6.2.6. e-faturanın Güvenliği, Muhafaza ve İbrazı... 511 5.6.2.7. EFKS Kapsamında Düzenlenen Faturalar... 511 5.7. Derneklerin Düzenleyecekleri Belgeler...512 DÖRDÜNCÜ KISIM 1. Ekim ve Sayım Beyanı...513 1.1. Ekim ve Sayım Beyanı...513 1.2. Ekim Sayım İlmühaberi... 514 1.3. Ücret ve Sorumluluk...514 XXVIII
BEŞİNCİ KISIM 1. Vergi Karnesi...516 1.1. Karne Mecburiyeti...516 ALTINCI KISIM 1. Muhafaza ve İbraz Ödevleri...517 1.1. Defter ve Belgeleri Muhafaza...517 1.2. Defter Tutmak Zorunda Olmayanların Muhafaza Ödevi...518 1.3. Karnelerin Muhafazası...519 1.4. Defter ve Belgelerle Diğer Kayıtların İbraz Mecburiyeti...519 1.4.1. Yeminli Mali Müşavirlere İbraz Zorunluluğu...519 1.5. e-faturanın Muhafazası ve e-arşiv...520 1.6. İbraz ve İncelemeye Arz Etmemenin Müeyyidesi...522 1.7. Diğer Ödevler...523 2. Yetki...525 2.1. Belge Basım Yönetmeliği...525 ÜÇÜNCÜ KİTAP Değerleme İktisadi Kıymet Değerleri BİRİNCİ BÖLÜM 1. Değerleme Esasları...535 1.1. Değerlemenin Tarifi...535 1.2. Değerleme Günü...535 1.3. Değerlemede Esas...536 1.4. Değerleme Ölçüleri...536 1.4.1. Maliyet Bedeli...537 1.4.1.1. İktisap için yapılan ödemeler...537 1.4.1.2. Değerin artırılması için yapılan ödemeler...537 1.4.1.3. Müteferri (bağlı) olarak yapılan ödemeler...538 XXIX
1.4.2. Borsa rayici...540 1.4.3. Tasarruf Değeri...541 1.4.4. Mukayyet Değer...542 1.4.5. İtibari Değer...542 1.4.6. Rayiç Bedel...542 1.4.7. Vergi Değeri...543 1.4.8. Emsal Bedeli veya Emsal Ücreti...544 1.4.8.1. Ortalama fiyat esası...545 1.4.8.2. Maliyet bedeli esası...546 1.4.8.3. Takdir esası...547 1.4.8.4. Emsal bedeli yerine geçen değerler...548 1.4.8.5. Emsal ücreti...548 1.4.9. Özellik Gösteren Durumlar...548 1.4.9.1. İşletmeden çekilen gayrimenkuller...548 1.4.9.2. Yatırım Döneminde Ortaya Çıkan Kur Farkları...554 İKİNCİ BÖLÜM 2. İktisadi İşletmelere Dahil Kıymetleri Değerleme...556 2.1. Gayrimenkuller...556 2.1.1. Gayrimenkul Gibi Değerlenecek İktisadi Kıymetler...558 2.1.2. Gayrimenkullerde Maliyet Bedeline Giren Giderler...566 2.1.3. Maliyet Bedeline Eklenmesi veya Doğrudan Gider Yazılması İhtiyari Giderler...567 2.1.4. İnşa ve İmal Edilen Gayrimenkuller...570 2.1.5. Gayrimenkullerin Değerini Artırıcı veya Genişletici Giderler...571 2.1.6. Maliyet Azaltıcı Unsurlar...573 2.1.7. Özel Maliyet Bedeli...574 2.2. Demirbaş Eşya...576 2.3. Emtia...576 2.3.1. Altın Kredisi...580 2.3.2. İmal Edilen Emtia...581 2.3.2.1. Mamulün Vücuda Getirilmesinde Sarf Olunan İptidai (İlk) ve Ham Maddelerin Bedeli...581 XXX
2.3.2.2. Mamule İsabet Eden İşçilik...582 2.3.2.3. Genel İmal Giderlerinden Mamule Düşen Hisse...582 2.3.2.4. Ambalajlı Olarak Piyasaya Sürülmesi Zorunlu Olan Ürünlerde Ambalaj Malzemesinin Bedeli...583 2.3.2.5. Genel İdare Giderlerinden Mamule Düşen Hisse...584 2.3.2.6. Giderlerden Mamullere Pay Verilmesinde Esas...588 2.3.3. Emtiada Düşük Bedelle Değerleme...589 2.3.4. Kıymeti Düşen Mallarda Değerleme...590 2.3.4.1. Ödeme Kaydedici Cihazın Yanması veya Kaybolması...595 2.3.4.2. Normal Fireler ve Zayi Olma...596 2.4. Tarım Ürünlerinin ve Hayvanların Değerlemesi...599 2.5. Menkul Kıymetlerin Değerlemesi... 600 2.5.1. Menkul Kıymet Nedir?...600 2.5.2. Değerleme Ölçüsü...601 2.5.2.1. Alış Bedeli ile Değerlenen Menkul Kıymetler...602 2.5.2.2. Borsa Rayici ile Değerlenecek Menkul Kıymetler...606 2.5.2.3. Değerleme Günü İtibariyle Getirisi Hesaplanarak Değerlenecek Kıymetler... 607 2.5.3. Bedelsiz Alınan Hisse Senetlerinin Değerlemesi...612 2.5.4. Türev Kıymetler (Derivatives)...613 2.5.4.1. Opsiyon Sözleşmeleri...614 2.6. Yabancı Paraların Değerlemesi...615 2.6.1. Geçici Vergiye İlişkin Değerlemelerde Esas Alınacak Kurlar...616 2.6.2. Bankaların Uygulayacakları Kurlar...617 2.6.3. Döviz Cinsinden Düzenlenmiş Senetlerde Reeskont...618 2.6.4. Döviz Cinsinden Avansların Değerlemesi...618 2.6.5. Yetkili Müesseselerce T.C. Ziraat Bankasında Bloke Ettirilen Dövizin Değerlemesi...622 2.7. Alacak ve Borçların Değerlemesi...622 2.7.1. Alacak ve Borç Senetlerinde Reeskont...623 2.7.1.1. Reeskonta Tabi Tutulabilecek Alacak ve Borçlar...624 2.7.1.2. Uygulanacak İskonto Oranı ve Yöntemi...631 2.7.2. Dövize Bağlı Senetlerde Reeskont...634 2.7.3. Vadeli Mevduat ile Vadesi Ertesi Hesap Döneminde Biten Kredilerin Hesap Dönemi Sonuna Kadar Tahakkuk Eden Faizi...634 2.8. İlk Tesis ve Taazzuv Giderleri...638 XXXI
2.8.1. Kuruluş Giderleri...640 2.8.1.1. İlk Kuruluşta...640 2.8.1.2. Faaliyeti Devam Eden Kurumlarda Kuruluş Giderleri...640 2.8.2. Örgütlenme Giderleri...641 2.8.3. Petrol Kanununa Göre Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri...642 2.9. Peştemallık...642 2.10. Geçici Hesaplar...642 2.10.1. Repo ve Ters Repo İşlemlerinde Değerleme...644 2.10.2. Geçici Hesaplar Karşılıklar İlişkisi...647 2.10.3. Devre Tatil...648 2.11. Kasa Mevcudu...651 2.12. Tahviller...651 2.13. Karşılıklar...652 2.14. Özel Haller...657 2.15. Serbest Meslek Erbabında Değerleme...659 2.16. Finansal Kiralama İşlemlerinde Değerleme...661 2.16.1. Kiracı Tarafından Yapılacak İşlemler...664 2.16.2. Kiralayan Tarafından Yapılacak İşlemler...667 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Servetleri Değerleme...670 3.1. Esaslar...670 3.2. Ticari Sermayeye Dahil Servet Unsurlarının Değerlemesi...670 3.2.1. Mükellef Tarafından Beyanı Sırasında...670 3.2.2. Vergi Dairesince Yapılacak Değerleme...672 3.3. Ticari Sermayeye Dahil Olmayan Servet Unsurlarının Değerlemesi...678 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. ENFLASYON DÜZELTMESİ...680 4.1. Enflasyon Düzeltmesinin Kapsamı...681 4.2. Enflasyon Düzeltmesini Gerektiren Şartlar...682 XXXII
4.3. Enflasyon Düzeltmesini Sona Erdiren Şartlar...684 4.4. Enflasyon Düzeltmesi Yapılacak İlk Bilanço...685 4.5. Maliye Bakanlığının Yetkisi...685 4.5.1. Farklı Endeks Yetkisi...685 4.5.2. Enflasyon Düzeltmesi Yapılacak Mali Tabloları Belirleme...686 4.5.3. Düzeltme İşleminde Esas Alınacak Parasal Olmayan Kıymetleri Belirleme...686 4.5.4. Düzeltme İşleminde Esas Alınacak Tarihleri Belirleme...687 4.5.5. Ortalama Ticarî Kredi Faiz Oranının Tespiti ve Düzeltme İşleminde Esas Alınacak Tutarları Belirleme...687 4.6. İşlenmiş Altın İmalat ve Ticareti Yapanlarda Düzeltme Zorunludur...688 5. DÜZELTME NASIL YAPILIR?...691 5.1. 31/12/2003 Tarihli Bilançonun Düzeltilmesi...691 5.1.1. Uygulanacak Hükümler...691 5.1.2. Düzeltme Katsayıları...691 5.2. Parasal Olmayan Kıymetler İtibariyle Düzeltme İşlemlerinin Yapılması. 692 5.2.1. Aktif Kalemlerin Düzeltilmesi...692 5.2.1.1. Mali Duran Varlıklar ve Menkul Kıymetlerin Düzeltilmesi...692 5.2.1.2. Maddi Duran Varlıkların Düzeltilmesi...699 5.2.1.3. Özel Tükenmeye Tabi Varlıkların Düzeltilmesi...703 5.2.1.4. Stoklar, İlk Madde ve Malzeme ile Ticari Malların Düzeltilmesi...706 5.2.1.5. Verilen Avanslar...712 5.2.1.6. Verilen Depozito ve Teminatlar...714 5.2.1.7. Reel Olmayan Finansman Maliyetleri...714 5.2.1.8. Birikmiş Amortismanlar...719 5.2.1.9. Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Haklar ve Şerefiyelerin Düzeltilmesi...722 5.2.2. Pasif Kalemlerin Düzeltilmesi...723 5.2.2.1. Öz Sermaye Kalemlerinin Düzeltilmesi...723 5.2.2.2. Borçların Düzeltilmesi...725 5.2.2.3. Düzeltilmiş Kâr/Zarar...728 5.2.2.4. Pasifte Yer Alan Fonların Düzeltilmesi...730 5.2.2.5. Karşılıkların Düzeltilmesi...731 5.3. Düzeltilmeyecek Kıymetler- Parasal Kıymetler...734 XXXIII