T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) METAL TEKNOLOJİSİ BORULARI BÜKME ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ- 1...3 1. EL İLE BORU BÜKME...3 1.1. Bükülecek Borularda Açınım Hesaplamaları...3 1.2. El Ve Aparatlarda Boru Eğme Bükme...4 1.2.1. İçi Boş Boruları Elde Bükme Yöntemleri...4 1.2.2. İçi Doldurulan Boruların Elde Bükme Yöntemleri...4 1.2.3. Hidrolik Boru Bükme Aparatı (Konusu Anlatılacak)...4 UYGULAMA FALİYETİ...5 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...8 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...10 2. MAKİNALARDA BORU BÜKME... 10 2.1. Boru Bükmede Kullanılan Makinalar...10 2.1.1.Malafalı Boru Bükme Makineları...10 2.1.2. Hidrolik Boru Bükme Makinesi...11 2.1.3. Profil Bükme Makinası...12 2.1.4. CNC Mandreli Bükme Makinesi...13 UYGULAMA FALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...18 MODÜL DEĞERLENDİRME...21 CEVAP ANAHTARLARI... 22 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...23 KAYNAKLAR...24 i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK 521MMI219 Metal Teknolojisi Metal Doğramacılığı MODÜLÜN ADI Boruları Bükme MODÜLÜN TANIMI Bükme aparatlarında ve makinelerde boru bükme işlemi ile ilgili bilgi ve becerilerin verildiği öğrenim materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL Makinelerde Kesme modülünü almış olmak YETERLİK MODÜLÜN AMACI Borulara çeşitli biçimlerde bükme yapmak Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam ve ekipman sağlandığında, tekniğine uygun olarak, el ile aparatlarda ve makinede boru bükme işlemini yapabileceksiniz. Amaçlar Tekniğe uygun olarak boruları el ile aparatlarda istenilen açı ve ölçülerde bükebileceksiniz. Tekniğe uygun olarak boruları makinelerde istenilen açı ve ölçülerde bükebileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam: Atölye ortamı ve gerçek çalışma ortamı. Donanımlar: Mengene, markalama takımları, basit bükme kalıpları, bükülecek boru gereç, bükme makineları. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu modül içerisinde her öğrenme ve uygulama faaliyetinden sonra yapılan ölçme ve değerlendirmeler ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı testlerle, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modülle size metal teknolojileri alanında mesleğiniz ile ilgili soğuk şekillendirme kısmının en önemli konularından biri olan boruları bükmeyi öğreneceksiniz. Her geçen gün gelişmekte olan teknoloji ile değişik makineler piyasaya sürülmektedir.çağa ayak uydurabilmemiz için daima kendimizi geliştirmeliyiz. Evimizde kullandığımız mobilyaların çoğu boru bükme yöntemi ile imal edilmektedir (masa, sandalyeler vb). Otomotiv sektöründe koltuk iskeletleri yapımında kullanılmaktadır. Bu örnekleri daha da artırabiliriz. Elde ve makinelerde; boru bükme yöntemlerini öğrenecek, değişik şekil ve ebatta eşyalar yapabileceksiniz. Elde ve makinelerde boru bükme işlemi, parçaların şekillendirilmesi, ölçü ve gönyesine Getirilmesi, istenilen açı ve ölçülerin elde edilmesi bizim için önemlidir. Bu modülü başarıyla tamamladığınızda mesleki yeterliliğinizi daha da artırarak, sektörün istediği vasıflardan birine daha sahip olacaksınız. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 Bu faaliyet sonucunda uygun ortam, araç-gereç, ekipman ve koşullar sağlandığı taktirde istenilen açı ve ölçülerde, el aparatları ile boru bükme işlemini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizdeki el ile boru bükme işlemi yapan işletmelere gidip bükme işlemlerini yerinde inceleyerek sonucu rapor halinde arkadaşlarınıza sonunuz. 1. EL İLE BORU BÜKME 1.1. Bükülecek Borularda Açınım Hesaplamaları Şekil 1.1: Açınım veuzunluk hesalamaları D : Dış çap Çevre uzunluğu: L = П dm d : iç çap Açıya bağlı yay uzunluğu: L = П dm α / 360 0 dm: ortalama çap L : Açınım uzunluğu (tam boy) l 1,l 2 : kısmi uzunluk α : Büküm açısı Örnek: D = 180 mm; d = 160 mm; α = 220 0 dm =? ;L =? dm = ( D + d ) / 2 = (180 + 160 ) / 2 = 170 mm L = ( П dm α ) / 360 0 = (3,14 170 220 0 ) / 360 0 = 326.21 mm Toplam uzunluk: L = l 1 + l 2 + 3

Örnek: D = 360mm; d = 350 mm ; l 2 = 70mm; α =270 0 L =? dm = (D + d) / 2 = (360 + 350) /2 = 355 mm L = l 1 + l 2 = (П dm α ) / 360 0 + l 2 = (3,14 355 270 0 ) /360 + 70 = 906.025 mm 1.2. El Ve Aparatlarda Boru Eğme Bükme 1.2.1. İçi Boş Boruları Elde Bükme Yöntemleri Fazla hassasiyet gerektirmeyen ve yumuşak gereçlerden yapılmış (alüminyum, bakır ve pirinç ) ince cidarlı borular soğuk ve sıcak olarak elde bükülebilir. Bükülmek istenen parçların şekline uygun kalıplar hazırlanır. Daha sonra kalıp mengeneye bağlanarak, bükme işlemi esnasında, boru çeperlerinin bükülen kısmı çeşitli yerlernden tavlanarak veya tavlanmadan bükülebilir. 1.2.2. İçi Doldurulan Boruların Elde Bükme Yöntemleri Bükülecek boruların biçimlerinin bozulmaması için borunun içine soğuk ve sıcak bükümlerde, kum, bilyalar zinciri ve helisel bir yayla doldurulur. Soğuk bükümlerde ise; reçine, mastik ve kurşunla doldurulur yahut bir malafadan yararlanılır. Doldurulan boruların bükülmesi, elle yahut bir tutma parçası ile veya bir iş kalıbı yardımyla yapılır. 1.2.3. Hidrolik Boru Bükme Aparatı (Konusu Anlatılacak) El ve aparatlarda boru eğme-bükmede aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir; Tavlama işlemi gerektiren durumlarda ısıyı, bükülmesi gereken yerlere tutunuz. Et kalınlığı az olan borularda bükümün iç kısmı dışa nazaran daha çok tavlanmalıdır. Büyük çaplı borularda muhtelif kısımlar birbiri ardınca tavlanarak bükülmelidir. Sıcak bükümlerde kumun kuru olmasına dikkat edilmelidir. Malafada büküm yapılacaksa malafa yağlanmalıdır. Borunun bir sıvı ile doldurulması gerekiyorsa doldurma işlemi bir defada yapılmalıdır., Kalıplarda büküm yapılacaksa kalıbın sağlamlığı kontrol edilmelidir. Eğer boruda kaynak varsa, kaynak kısmının tarafsız bölgede bulundurulması gerekir. Boru bükümlerinde bükülecek çap, en az boru çapının iki katı olmalıdır. 4

UYGULAMA FALİYETİ FAALİYETİ El ile boru bükmeyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. Resmi verilen iş parçasını işlem basamaklarını takip ederek el ile yapınız. Bu işlemi gerçekleştirirken önerilere uyunuz. Şekil 1.2: İş parçası İşlem basamakları Ön hazırlığı yapınız. Bükülecek açı ve şekle göre açınım boyunu hesaplayarak parçayı kesiniz. Bükmek istediğiniz şekle göre basit kalıp hazırlayınız. Resim 1.1 Kalıp Kalıbı mengeneye bağlayınız. öneriler İş önlüğü ve eldiven kullanınız. Araç ve gereçleri hazır hale getirniz. Açınım hesaplarını dikkatli yapınız. Yanlış bulacağınız açınım boyu, parçanın hatalı kesilmesi ve hurdaya atılmasına sebep olur. Mengene kolunu iyice sıkınız. Boru uçlarının sıkı bir şekilde kapalı olup olmadığını kontrol ediniz. Aksi durumda uçlardan dökülecek madde borunun boşalmasına sebep olacağından sağlıklı büküm elde edemeyiz. Eğer kum doldurulacaksa, sıcak bükümlerde kumun kuru olmasına dkkat ediniz. Resim 1.2: Kalıbın mengeneye bağlanması 5

Sıcak ya da soğuk bükme türüne göre borunun içini uygun madde ile doldurarak malzemenin uçlarını kapatınız. Bükülmek istene ölçüyü kırmızı kalem ile işaretleyiniz Büküm kısmının iç tarfından dışa doğru ısıtınız. Isının 200-500 o C arasında olmasına dikkat ediniz. Sıcak kısma dokunmayınız Bükmeyi yavaş şekilde yapınız. Aksi durumda hatalı bükülebilir. Şekil 1.3: Kum doldurma Bükülecek malzemeye basit bir kalıpta el ile istenilen şekli veriniz. Bükülmek istenen ölçüyü ayarlayınız. Resim 1.6: Doğru büküm Resim 1.3: Kalıpta öçü ayarlama Sıcak bükümyapılacak ise, oksi-gaz alevi ile ısıtınız. Resim 1.7: Hatalı büküm Resim 1.4: Bükülecek kısmın ısıtılması Isıtarak kalıp istikametinde bükünüz. 6

Açılı kısmı düz bir yüzeye dayayarak ölçünüz. Resim 1.5: Kalıpta bükme Kalıptan çıkarıp soğutunuz. Açılı mastarlar yardımıyla açı kontrolünü yapınız Ölçüsünü kontrol ediniz. Resim 1.8: Ölçü kotrolü Açısını kontrol ediniz. Resim 1.9: Açı kontrolu 7

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Dış çapı 120 mm, iç çapı 100 mm, ortalama çap 110 mm ve açısı 90 0 olduğuna göre açıya bağlı yay uzunluğu aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) 85 mm B) 85.36 mm C) 86 mm D) 86.35mm 2. Ortalama çap uzunluğu 150 mm açısı 180 0 ve l 2 = 50 mm olan borunun boyu aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) 285 mm B) 285.5 mm C) 286 mm D) 286.5 mm 3. Boru bükümlerinde bükülecek çap en az boru çapının kaç katı olmalıdır? A) İki B) Üç C) Dört D) Beş 4. Borunun içini soğuk ve sıcak bükümlerde kum, bilyalar zinciri ve helisel bir yayla doldururuz. Soğuk bükümlerde ise reçine, mastik ve kurşunla doldururuz yahut bir malafadan yararlanırız. Bu işlemleri yapmamızın sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Bükme işleminin daha kolay yapılması için B) İstenilen açının elde edilebilmesi için C) Bükülecek boruların biçimlerinin bozulmaması için D) Borunun boyunda meydana gelebilecek kısalmaların önlenmesi için DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 8

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Ön hazılık yaptınız mı? Bükülecek açı ve şekle göre açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgisine uygun parçayı kestinız mi? Bükmek istediğiniz şekle göre basit kalıp hazırladınız mı? Sıcak ya da soğuk bükme türüne göre borunun içini uygun madde ile doldurarak malzemenin uçlarını kapatınız. mı? Bükülmek istenen ölçüyü ayarladınız mı? Sıcak büküm yapılacaksanız, oksi-gaz ile ısıttınız mı? Bükülecek malzemeyi basit bir kalıpta el ile istenilen şekli verdinizmi? Ölçüsünü kontrol ettiniz mi? Açısını kontrol ettiniz mi? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uyduniz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 9

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Bu faaliyet sonucunda uygun ortam, araç-gereç, ekipman ve koşullar sağlandığı taktirde istenilen açı ve ölçülerde makineler ile boru bükme işlemini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizdeki makineler ile boru bükme işlemi yapan işletmelere giderek bükme işlemlerini yerinde inceleyip sonucu rapor halinde arkadaşlarınıza sonunuz 2. MAKİNALARDA BORU BÜKME 2.1. Boru Bükmede Kullanılan Makinalar 2.1.1.Malafalı Boru Bükme Makineları Resim 2.1: Malafalı boru bükme makinesı Et kalınlığı ince olan mobilya ve büro eşyası yapımında kullanılan boruların bükülmesinde kullanılır. İki metreye kadar olan uzunlukta borular bükülebilir. Bükülecek boruların l 2 boyunda (Şekil 1.1 e bakınız) büküm kalıbının çapına büküm açısına göre kısalmalar meydana gelir. 10

2.1.2. Hidrolik Boru Bükme Makinesi Resim 2.2: Hidrolik boru bükme makinesi Resim 2.3:Hidrolik bükme kalıpları Hidrolik boru bükme makinesi, sıhhi tesisat işleri için gerekli olan boru bükme işlerine çok uygun olmaktadır. Özellikle hidorlik düzeneğinin insan gücüyle çalışması şantiye işlerine uygun olmaktadır. Aparat üzerinde çoğu kez parmak cinsinden boru çaplarına uygun dişi ve erkek kalıpları vardır. Bunlar aracılığıyla borular belli büküm yarıçaplarında 90 0 ye kadar bükülebilir. Kullanılan kalıplar Resim 2.3 te verilmiştir. Paçanın makineye bağlanması Resim 2.4, makinada bükme Resim 2.5 Parçanın makinedan çıkartılması Resim 2.6 da verilmiştir. Resim 2.4: parçanın Resim 2.5: Parçayı makinede Resim 2.6: Parçanın Makineye bağlanması bükme makineden çıkartılması 11

2.1.3. Profil Bükme Makinası Resim 2.8: Parçanın merdaneye bağlanması Resim 2.9: Parçanın bükmeye başlaması Resim 2.7 : Profil bükme makinesi Resim 2.10: parçanın bükülmüş şekli Merdaneler piramit şeklinde dizilmiş olup, üst merdane tahriksiz, yukarı ve aşağı doğru üst merdane ayar kolu vasıtasıyla ayarlanabilir ( Resim 2.8 ). Alt merdaneler motor tahrikli olup ileri-geri sarma pedalları ile çalıştırılır ( Resim 2.9 ) Profil bükme makinesi ile kavis şeklindeki bükümler yapılmaktadır ( Resim 2.10 ). Kıvrılabilen profil tipleri:, L, T, Z, Y, vs. ( Şekil 2.1 ) Şekil 2.1: Kıvrılabilen profil tipleri 12

2.1.4. CNC Mandreli Bükme Makinesi Resim 2.11: CNC mandreli bükme makinesi Bükülmek istenen boruların resimleri hazırlanarak kotrol panelindeki bilgsayara yüklenir. Gerekli komutlar verilerek çalıştırılır ( Resim 2.12 ). Hassas bükümlerin yapılmasında kullanılan CNC boru bükme makineleri aynı parçayı değişik açı ve ölçülerde büker. 3000mm uzunluğunda, 0-5mm et kalınlığında borular mandrele bağlanarak (Resim 2.13) 00-2100 ye kadar aynı parçayı 8 değişik açı ve ölçüde bükebilir( Resim 2.14 ). Daha çok otomotiv sektöründe koltuk iskeleti yapımında vb seri üretimler için tercih edilir. Resim 2.12: Kontrol paneli Resim 2.13:Parçanın Resim 2.14: Parçanın mandrele bağlanması değişik açı ve ölçüde bükülmesi 13

Makinalarda Boru Bükümede Dikkat Edilecek Hususlar Malafalı boru bükme makinasında büküm yaparken büküm kalıbının çapına ve büküm açısına göre borunun l 2 boyunda kısalmalar meydana geleceğinden, bu durumu göz önünde bulundurunuz. Sürtünmeyi azaltmak için malafayı yağlayınız. Dikişli boruların bükme işleminde dikiş yeri nötr eksen üzerine getirilmelidir. Hidrolik boru bükme makinesi ile çalışırken bükülecek kısım işaretlenmeli, açı şekli tebeşir ile yere çizilmeli ve birbirine parelel bükümler için boru aynı eksende tutulmalıdır. CNC mandreli bükme makinesi sadece gerekli teknik bilgiye sahip kişiler tarafından kullanılmalıdır. Büküm yapılan alanın dışında durulmalıdır, aksi durumda dönen boru size çarparak iş kazaları meydana gelir. Makinalerın Takım Ve Avadanlıklarını Koruma Makine bulunan yağlama tertibatları kontrol edilerek gerektiğinde yağlanmalıdır. Kalıp değişimi sonrasında kalıp bağlama vidaları iyice sıkılmalıdır. İş bittikten sonra makine temizlenmeli ve eski konumuna getirilmelidir. 14

UYGULAMA FALİYETİ FAALİYETİ Makina ile boru bükme işlemini aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. Şekil 2.2: İş parçası İşlem basamakları Bükülecek açı ve şekle göre açının boyunu hesaplayarak parçayı kesiniz. Bükülecek boru malzemesine göre ve bükme açısına göre malafa boyunu ayarlayınız. öneriler Açınım hesaplarını dikkatli yapınız. Yanlış bulacağınız açınım boyu, parçanın hatalı kesilmesi ve hurdaya atılmasına sebep olur. Bükülecek borunun çapına göre bükme kalıbını değiştiriniz. Resim 3.1: Malafa boyunun ayarlanması Bükülecek malzemeyi bükme makinesine bağlayınız. 15

Bükme kalıbının çapı ve bükme açısından dolayı borunun l 2 boyunda kısalma meydana geleceğinden malafa boyunu ayarlarken bu durumu göz önünde bulundurunuz. Resim 3.2: Parçanın makineye bağlanması Makineyi çalıştırarak bükme işlemini yapınız. Resim 3.3: Boyda gelen kısalma Baskı sıkma pabucunu sıkınız. Kalıp sıkma kolunu iyice sıkınız. Bükme kolundan tutarak bükmek istediğiniz açıyı, açı ayar düzeneği üzerindeki açıya getiriniz. Resim 3.4: Bükmenin şekli Resim 3.5: Bükmeye başlama Bükmüş olduğunuz parçayı makineden çıkarınız ( Resim 3.6 ). Kalıp sıkma kolunu gevşetiniz ( Resim 3.6). Baskı pabucu sıkma kolunu gevşetiniz. 16

Bükme kolunu başlangıç konumuna getiriniz (Resim 3.7).Parçayı Çekiniz. Uygulama faaliyeti-1 deki açı ve ölçü kontrol yöntemlerini uygulayınız. Resim 3.6: Kalıp sıkma kolunu gevşetilmesi Resim 3.7: Parçanın makineden çıkartılması Bükülen parçanın ölçülerini ve bükme açısını kontrol ediniz. 17

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Malafalı boru bükme makinasinde bükülecek boruların l 2 boyunda meydana gelen kısalmaların sebebi aşağıdakilerde hangisidir? A ) Kullanılan büküm kalıbının çapı B ) Büküm kalıbının çapı ve büküm açısı C ) Büküm açısı D ) Bükülecek borunun uzunluğu 2. Malafalı boru bükme makinesinde büküm yaparken neden malafayı yağlama ihtiyacı duyarız? A ) Sürtünmeyi azaltmak için B ) Sürtünmeyi artırmak için C ) Büküm açısını daha iyi ayarlamak için D ) Hiçbiri 3. Sıhhi tesisat işleri için gerekli olan boru bükme makineleri aşağıdakilerden hangisidir? A ) Malafalı boru bükme makineleri B ) CNC mandreli bükme makineleri C ) Hidrolik boru bükme makineleri D ) Profil bükme makineleri 4. Merdaneler piramit şeklinde dizilmiş olup üst merdane tahriksiz, yukarı ve aşağı doğru üst merdane ayar kolu vasıtasıyla ayarlanabilen, Alt merdaneler motor tahrikli olup ileri-geri sarma pedalları ile çalıştırılan ve kavis şeklindeki bükümlerin yapıldığı makineler aşağıdakilerden hangisidir? A ) Malafalı boru bükme makinaları B ) CNC mandreli bükme makinaları C ) Hidrolik boru bükme makinaları D ) Profil bükme makinaları 18

5. Aşağıdakilerden hangisi makinelerde boru bükerken dikkat edilececk hususlardan biri değildir? A ) Dikişli boruların bükme işleminde dikiş yeri nötr eksen üzerine getirilmelidir B ) CNC mandreli bükme makinesini sadece gerekli teknik bilgiye sahip olan kişiler tarafından kullanılmalıdır. C ) Birbirine parelel bükümler için boru ayrı eksende tutulmalıdır. D ) Büküm yapılan alanın dışında durulmalıdır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 19

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Ön hazırlık yaptınız mı? Bükülecek açı ve şekle göre açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgisine uygun parçayı kestiniz mi? Bükülecek boru malzemeye göre ve bükme açısına göre malafa boyunu ayarladınız mı? Bükülecek malzemeyi bükme makinesine bağladınız mı? Baskı sıkma pabucunu ve Kalıp sıkma kolunu iyice sıktınız mı? Bükme kolundan tutarak bükmek istediğiniz açıyı, açı ayar düzeneği üzerindeki açıya getirdiniz mi? Bükülecek malzemeyi makina ile istenilen şekli verdiniz mi? Ölçüsünü kontrol ettiniz mi? Açısını kontrol ettiniz mi? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uydunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak eksiklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 20

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Ön hazılık yaptınız mı? Bükülecek açı ve şekle göre açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgisine uygun parçayı kestiniz mi? Bükülecek boru malzemeye göre ve bükme açısına göre malafa boyunu ayarladınız mı? Bükülecek malzemeyi bükme makinasına bağladınız mı? Baskı sıkma pabucunu ve kalıp sıkma kolunu iyice sıktınız mı? Bükme kolundan tutarak bükmek istediğiniz açıyı, açı ayar düzeneği üzerindeki açıya getirdiniz mi? Bükülecek malzemeyi makina ile istenilen şekli verdiniz mi? Ölçüsünü kontrol ettiniz mi? Açısını kontrol ettiniz mi? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uydunuz mu? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 21

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1 İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 B 3 A 4 C ÖĞRENME FAALİYETİ 2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 A 3 C 4 D 5 C Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz. 22

ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR Boru bükme ile ilgili muhtelif internet adresleri. Çevrenizdeki sanayi bölgelerindeki boru bükme atölyeleri. 23

KAYNAKLAR KAYNAKLAR SERFİÇELİ, Y. Sait, Metal İşleri Meslek Teknolojisi, MEB Yayınları, İstanbul 2002. LALİK,Sıtkı. (Çeviren), Arbeitsstelle für Betriebliche Berufsausbildung, Bonn ABB, BEUT-VERTRIEB GMBH. BERLIN W 15.KÖLN.FRANKFURT (MAIN) KULAKSIZ, Özcan ( Çevirmen ), Metal Mesleğinde Tablolar, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii A.Ş., Ankara 1995. ÇALIŞKAN, Hikmet, Metalleri Soğuk Şekillendirme, Ankara 1979. Major, S.K.T A.Ş, CNC Mandreli bükme makinası, Bursa 2005. Tezmaksan Mak. San. ve Tic A.Ş,İstanbul 2005. Töreci makina Ticaret,İstanbul 2005. www.torecimakina.com.tr 24