HR.Ü.Z.F.Dergisi, 2009, 13(1):43-49- J.Agric.Fac.HR.U., 2009, 13(1):43-49 DİYARBAKIR EKOLOJİK KOŞULLARINDA BAZI YONCA (Medicago sativa L.) ÇEŞİTLERİNİN TOHUM VERİMLERİNİN SAPTANMASI Mehmet BAŞBAĞ Yayın Geliş Tarihi: 13.02.2009 Araştırma Makalesi ÖZET Bu araştırma, Diyarbakır sulu koşullarında yonca çeşitlerinin tohum verimlerini ve bazı verim unsurlarını belirlemek amacıyla 2002-2003 yılları arasında yürütülmüştür. Araştırmada materyal olarak 18 farklı yonca çeşidi kullanılmıştır. Deneme, Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü araştırma alanında dört tekerrürlü ve tesadüf blokları deneme desenine göre planlanmıştır. İki yıllık ortalama sonuçlara göre; yonca çeşitlerinin bitki boyları 49.7-69.4 cm, tohum verimleri 17.94-33.92 kg da -1, bin tane ağırlığı 1.68-2.20 g ve çimlenme oranları %71.91-77.00 arasında değişim göstermiştir. Çeşitler içerisinde en yüksek bitki boyu değerlerini sırasıyla P.5929, Ladak ve Kayseri; tohum verimini P.5929 ve Şark Yoncası; bin tane ağırlığını Diamont ve Peru; Çimlenme oranını ise Oranga, Gt-58, P.5929 ve Elçi çeşitleri vermiştir. Anahtar Kelimeler: Yonca, Medicago sativa, çeşitler, tohum verimi DETERMINATION of SEED YIELDS of SOME ALFALFA (Medicago sativa L.) CULTIVARS in DIYARBAKIR ECOLOGICAL CONDITIONS ABSTRACT This study was conducted to determine seed yield and some yield components of alfalfa cultivars under Diyarbakir conditions during the years 2002-2003. As materials, in this study 18 alfalfa cultivars were used. The experiment was carried out as randomized block design with four replications in the field crops research area of Agricultural Faculty, Dicle University. According to the average of two years results of alfalfa cultivars; plant height, seed yield, 1000 seed weight and seed germination of cultivars were changed between 49.7-69.4 cm, 17.94 33.92 kg da -1, 1.68-2.20 g, 71.91-77.00%, respectively. The highest plant height were obtained P.5929, Ladak and Kayseri; the highest seed yield were obtained P.5929 and Sark; the highest 1000 seed weight Diamont and Peru; the highest seed germination Oranga, Gt-58, P.5929 and Elci alfalfa cultivars. Keywords: Alfalfa, Medicago sativa, cultivars, seed yield GİRİŞ Yurdumuzda hayvanların beslenmesi, geniş ölçüde çayır ve mera alanlarına dayanmaktadır. Dolayısıyla, bu alanlardaki yoğun baskı nedeniyle gün geçtikçe verim ve kaliteleri düşmektedir. Hayvanlarımızın kaliteli kaba yem ihtiyaçlarını karşılaması için özellikle tarla tarımı içerisinde yem bitkilerine de yer vermek gerekmektedir. Bu amaçla, yem bitkilerinin kraliçesi olarak d a adlandırılan yonca baklagil yem bitkileri içerisinde ot verimi ve kalitesi açısından ilk akla gelen çok yıllık yem bitkisidir. Ülkemizde diğer yem bitkilerinde olduğu gibi yonca tarımında da en önemli sorunlardan birisi kaliteli sertifikalı tohumluk yetersizliğidir. Yonca tohum tedariki 2007 yılı rakamlarına göre toplam 4095.3 ton dur. Bunun 3059.1 tonu özel sektör tarafından doğrudan yurt dışından ithal olup, 258.2 tonu kamu sektörü tarafından üretilmiştir. Toplam tedarik edilen yonca tohumluğunun 3339.8 ton u da yurt içinde dağıtımı yapılmıştır (Anonim, 2008). Buna göre dekara 2 kg yonca tohumluğu hesabı ile 2007 yılı yonca ekiliş alanımız tahminen 166.885 ha olmuştur. Bu miktar da hayvancılığımızın kaliteli kaba yem ihtiyacı için yetersizdir. Dünyanın farklı ülkelerinde tohumluk yonca konusunda yapılan araştırmalarda, Manga (1981), yonca varyetelerinde tohum veriminin Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Diyarbakır mbasbag@dicle.edu.tr
3.95-79.22 kg da -1 ; Craiu ve ark. (1983), farklı fosfor ve azot uygulamalarında tohum veriminin 49.1-72.5 kg da -1, bin tane ağırlığının 2.05-2.09 g ve çimlenme oranının %83.8-87.6 olarak elde ettiklerini; Açıkgöz ve ark. (1984), tohum veriminin 9.1-47.3 kg da -1, Çelik (1985), farklı sıra aralığı, sulama rejimi ve fosfor uygulamalarında tohum veriminin 7.0-39.8 kg da -1 ve bin tane ağırlığının 2.13-2.42 g olduğunu; Montanari ve Lovato (1988), tohum öncesi farklı dönemlerde ot amaçlı biçimlerde tohum veriminin 28.2-65.6 kg da -1, bin tane ağırlığının 1.82-1.94 g ve çimlenme oranının %48-77 arasında değişim gösterdiğini; Anlarsal ve ark. (1996), farklı çeşit ve hasat dönemlerinde yoncada tohum verimlerinin 10.0-26.2 kg da -1, bin tane ağırlığının 1.61-1.89 g, çimlenme gücünün %75.6-90.6 arasında değiştiğini; Bolanos- Aguilar ve ark. (2002), ortalama 80.1 kg da -1 tohum verimi elde ettiklerini; Iannucci ve ark. (2002), tohum veriminin 20.67-35.33 kg da -1 ve bin tane ağırlığının da 2.03-2.453 g arasında değiştiğini; Avcı ve ark. (2007), farklı sıra aralıklarında tohum veriminin 53.7-63.4 kg da -1, bin tane ağırlığının 2.05-2.06 g ve çimlenme oranının da %88.3-88.8 olduğunu; Ilic ve Dukic (2006), tohum verimini 42.63-65.14 kg da -1 arasında elde ettiklerini; Basbag ve Tukel (2006), farklı sıra arası ve sıra üzeri mesafelerinde yoncanın tohum veriminin 18.54-34.64 kg da -1 ve bin tane ağırlığını ise 2.239-2.487 g aralıklarında değiştiğini; Şengül (2006) tohum verimini 20.6-56.7 kg da -1, bitki boyunu 53-112.5 cm, bin tane ağırlığını 1.63-2.06 g ve çimlenme oranını %72.3-91.3 olarak elde ettiklerini; Mermer ve Serin (2007), farklı sıra aralıkları ve tohumluk miktarlarında tohum verimini 18.0-28.8 kg da -1, bitki boyunu 94.3-103.6 cm ve bin tane ağırlığını 1.87-2.5 g aralıklarında oluştuğunu bildirmektedirler. Bu çalışma, Diyarbakır koşullarında 3 yıllık ot üretimi yapılmış olan faklı yonca çeşitlerinin tohum verimlerini de saptamak amacıyla 2002-2003 yıllarında yürütülmüştür. MATERYAL ve METOT Materyal Bu araştırma, 1999-2001 yılları arasında yürütülen Diyarbakır Sulu Koşullarında Yonca ve Üçgül Çeşit Verim ve Adaptasyonlarını Araştırma Projesi (TÜBİTAK-TOGTAG-2261 no lu proje) nin sonuçlanmasını müteakip, aynı yonca çeşitlerinin 3 yıllık ot amaçlı üretimden sonra bunların tohum performanslarını da belirlemek amacıyla 2002 ve 2003 yıllarında 2 yıl süre ile yürütülmüştür. Denemenin ekimi 12.05.1999 tarihinde Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanında yapılmıştır. Araştırmada, 18 yonca çeşidi ile kurulmuş olup, kullanılan çeşitlerin orijinleri ve sağlandığı kuruluşlar Çizelge 1 de verilmiştir. Araştırılan çeşitlerinden 8 i non-dormant (P.5929, Syn-1, Elçi, Peru, Moapa, Diamont, Gt-58 ve Diabloverde) ve 10 u da dormant (Ladak, Arrow, Rimpaus, Oranga, Kayseri, Bilensoy 80, Şark ve yerli Populasyonlardan Pop-1, Pop-2 ve Pop-3) özellik göstermiştir. İklim ve Toprak Özellikleri Bölge, genelde Akdeniz ve Doğu Anadolu karasal iklimin etkisi altında bulunmaktadır. Diyarbakır da, uzun yıllar ortalaması, yıllık ortalama sıcaklık 15.8 o C, toplam yağış 481.6 mm ve ortalama nispi nem %53.8 dolaylarındadır. Ortalama sıcaklık, Temmuz ve Ağustos aylarında 30 o C nin üzerine çıkmaktadır. En düşük ortalama sıcaklıklar ise Aralık ve Ocak aylarında meydana gelmekte ve 1.7 o C ye kadar düşmektedir. Yörede ilk don tarihi Ekim ayı sonu ve son don ise 24 Nisan a kadardır. Yıllık yağışın önemli bir kısmı kış aylarında düşmekte, Haziran ve Eylül aylarında ise hemen hemen hiç yağış düşmemektedir. En yüksek nispi nem değerleri ise Kış aylarında ortaya çıkmakta ve %70 in üzerinde oluşmaktadır. En düşük nispi nem değerleri ise yaz oluşmakta ve %27 ye kadar düşebilmektedir. Araştırmanın yürütüldüğü yıllara ilişkin bazı iklim değerleri Çizelge 2 de verilmiştir. 2002 yılına ait toplam yağış miktarları (383.7 mm), uzun yıllar ortalamasından (488.6 mm) düşük çıkarken, 2003 yılına ait toplam yağış miktarı (598.7 mm) uzun yıllar ortalamasından fazla olmuştur. Ortalama sıcaklık bakımından, deneme yılları ile uzun yıllar ortalaması arasında önemli bir farklılık görülmez iken, nispi nem değerleri her iki yıl da uzun yıllar ortalamasından düşük çıkmıştır. Araştırma yeri büyük toprak grubuna giren düz ya da düze yakın eğimlerde, derin veya orta derin, ABC profilli zonal topraklardır. Bu profillerde bol miktarda kalsiyum bulunmaktadır. Toprak yapısı itibariyle ana maddesi ince bünyeli alüviyal materyal veya kireç taşından ibarettir. Organik madde ve fosfor kapsamları düşük olan topraklar, toprak profili boyunca (0-150 cm) % 49-67 arasında değişen yüksek oranlarda kil içerirler. Ayrıca, tuzluluk oranı bit-ki yetiştiriciliğine elverişli, toprak su geçirgenliği iyi bir yapıya sahiptir (Anonim, 1997). 44
Çizelge 1. Araştırmada kullanılan yonca çeşitleri, orijinleri ve sağlandığı kuruluşlar. Çeşit Adı Orijini Sağlandığı Kuruluş P.5929 ABD Pioneer Tohumculuk AŞ., Adana Kayseri Türkiye Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum Syn-1 Türkiye Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Adana Bilensoy 80 Türkiye Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum Şark Türkiye Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum Ladak ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Elçi Türkiye Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Peru ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Oranga New Zealand Margot Forde Forage Germplasm Centre, New Zealand Moapa ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Diamont ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Arrow ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Rimpaus ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Gt-58 ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Diabloverde ABD Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Diyarbakır Yerli Pop 1 Türkiye Tarım İl Müdürlüğü Çiftçi Eğitim Şubesi, Diyarbakır Yerli Pop2 Türkiye Tarım İl Müdürlüğü Çiftçi Eğitim Şubesi, Diyarbakır Yerli Pop3 Türkiye Tarım İl Müdürlüğü Çiftçi Eğitim Şubesi, Diyarbakır Çizelge 2. Araştırma yerinin bazı iklim özellikleri (Anonim, 2004). Ortalama Sıcaklık ( o C) Yağış (mm) Nispi Nem (%) Aylar 2002 2003 Uzun Yıllar 2002 2003 Uzun Yıllar 2002 2003 Uzun Yıllar Ocak 0.7 4.0 1.7 31.2 68.4 73.5 77 78 76 Şubat 5.6 2.5 3.5 46.1 151.8 67.1 58 76 72 Mart 9.4 6.5 8.1 73.0 80.7 67.9 64 64 65 Nisan 12.2 13.4 13.8 65.0 80.6 70.5 69 66 63 Mayıs 17.9 20.4 19.3 34.9 5.4 42.1 48 45 56 Haziran 26.3 26.4 25.9 1.3 26.9 7.0 29 25 37 Temmuz 31.0 31.7 31.0 0.0 0.0 0.7 19 14 27 Ağustos 29.8 31.5 30.3 0.0 0.3 0.5 22 15 27 Eylül 25.0 25.0 24.8 5.5 0.9 2.7 27 21 32 Ekim 18.6 19.0 17.0 15.7 33.3 31.1 42 40 48 Kasım 10.2 9.0 9.6 36.6 62.5 54.0 55 68 67 Aralık 4.0 4.0 4.1 74.4 87.9 71.5 71 76 76 Ort. /Top 16.0 16,1 15,6 383,7 598,7 488,6 48,4 49 53,8 Yöntem Araştırma, tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Denemede parsel boyları 5 m, sıra arası mesafe 20 cm ve her parsele 6 sıra ekim yapılmıştır. E- kimde dekara 3 kg olacak şekilde tohumluk kullanılmıştır. Denemeye ekim öncesi dekara saf madde üzerinden 4 kg azot (N) ve 10.2 kg fosfor (P 2 O 5 ) gübresi verilmiştir. Denemenin sulanması yağmurlama şeklinde yapılmıştır. İklim durumuna göre, sulama aralığı 7-12 gün arasında, sulama süresi de ortalama 8 saat sürmüştür (h=7.86 mm h -1 ). Denemeye yağışlar hariç, yıllık toplam olarak 1250 mm civarında su verilmiştir. Su tüketiminin en fazla olduğu aylar ise Temmuz-Ağustos ayları olmuştur. Parsellerde yabancı ot, hastalık ve zararlı görülmediğinden herhangi bir kimyasal mücadele yapılmamıştır. Araştırma parselleri ilkbaharda çiçeklenme başlangıcında (%10 çiçeklenme dönemi) mini bahçe traktörüne monte edilmiş çayır biçme makinası ile biçilmiş ve biçimden sonra gelişen sürgünler tohuma bırakılmıştır. Çiçeklenme döneminde bölgede yeterli düzeyde yabani arı populasyonu görüldüğü için dölleyici arı takviyesi yapılmamıştır. Bitki boyları, tohum hasadından önce her parselden tesadüfen seçilen 10 bitkinin yerde itibaren sürgün uçlarına kadar olan mesafe ölçülmüş ve cm olarak parsel bitki boyları elde edilmiştir. Çeşitlerin tohum hasatları, salyangozların 2/3 veya 3/4 ünün koyu kahve renk aldığı dönemde (Pedersen ve ark., 1972) 2002 yılında 45
5 Eylül ve 2003 yılında 9 Eylül tarihlerinde, parsel uçlarından 0.5 m kenar tesirleri bırakıldıktan sonra yine mini bahçe traktörü ile biçilmiştir. Biçilen bitkiler birkaç gün güneşte kurutulduktan sonra, baklagil tohumları için özel yapılmış deneme harman makinasında harmanlanarak tohumları çıkarılarak tartılmış ve parsel tohum verimleri (kg da -1 ) elde edilmiştir. Bin tane ağırlığı için, her parselden elde edilen tohumlardan 4 tekerrürlü olarak 100 er adet sayılmış ve hassas terazide tartarak ortalaması alınmıştır. Çimlenme testleri, her bir çeşidin tekerrüründen 100 adet tohum (4x100) petri kutularında kağıt havlu arasına ekilerek, çimlendirme dolabında 20 o C de yapılmıştır. Sayımlar 4. ve 10. günlerde yapılarak % çimlenme oranları elde edilmiştir (Anonim, 1985). Daha sonra bu değerler açı değerlerine çevrilerek istatistik analiz yapılmıştır. Bulgular, MSTAT-C istatistik paket programı kullanılarak varyans analizine tabi tutulmuş ve ortalamalar arası farklılıklar Duncan testine göre değerlendirilmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Bitki Boyu Araştırmada ele alınan çeşit, hat ve populasyonlarının (çeşit) bitki boyu ve tohum verimine ilişkin ortalama değerleri ve oluşan gruplar Çizelge 3 te verilmiştir. Çizelge 3 te görüldüğü gibi, ortalama bitki boyu yönünden çeşit, hat ve populasyonlar arasındaki farklar her iki yıl ve iki yıllık ortalamaya göre istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Bitki boyu ortalamaları, 2002 yılında 63.6 cm, 2003 yılında 55.6 cm ve iki yıllık ortalamaya göre ise 59.6 cm olmuştur. 2002 yılında çeşitlere göre en yüksek bitki boyu P.5929 ve Ladak tan elde edilirken, bunu Peru ve Kayseri çeşitleri izlemiştir. En düşük bitki boyunu ise Bilensoy 80 vermiştir. 2003 yılında en yüksek bitki boyu P.5929 dan elde edilirken, bunu sırasıyla Kayseri, Syn-1, Peru ve Elçi çeşitleri izlemiştir. En düşük bitki boyunu ise Pop-3 vermiştir. İki yıllık ortalamaya göre bitki boyları 49.7-69.4 cm arasında değişim göstermiştir. En yüksek bitki boyu P.5929 dan elde edilirken, bunu sırasıyla Ladak ve Kayseri çeşitleri izlemiştir. En düşük bitki boyunu ise Pop-3 ve Bilensoy 80 vermiştir. Yonca da bitki boyuna ilişkin elde edilen bulgular, Şengül (2006) ün bulgularıyla kısmen uyuşurken, Mermer ve Serin (2007) in bulgularından ise düşük çıkmıştır. Bu farklılıklar muhtemelen çeşit, ekolojik koşullar ve tesisin yaşından kaynaklanmıştır. Tohum Verimi Araştırmada ele alınan çeşitlerin tohum verimleri ortalamaları yıllara göre farklılık göstermiştir. Tohum verimi ortalamaları, 2002 yılında 27.91 kg da -1, 2003 yılında 24.70 kg da -1 ve 2 yıllık ortalamaya göre ise 26.31 kg da -1 olmuştur (Çizelge 3). 2002 yılında tohum verimleri 19.50-36.30 kg da -1 arasında değişirken, en yüksek tohum verimini P.5929 ve Şark Yoncası vermiştir. Bu çeşitleri Gt-58 ve Diabloverde çeşitleri takip etmiştir. En düşük tohum verimleri ise yerel populasyonlardan (Pop-3, Pop-1 ve Pop-2) elde edilmiştir. 2003 yılında tohum verimleri 16.38-31.53 kg da -1 arasında değişim göstermiştir. En yüksek tohum verimi P.5929 dan elde edilmiş ve bunu Oranga, Elçi, Diamont ve Şark Yoncası çeşitleri izlemiştir. En düşük verimleri ise Pop-3 ve Pop-1, Pop-2 ve Bilensoy 80 den elde edilmiştir. İki yıllık ortalama sonuçlara göre ise, tohum verimleri 17.94-33.92 kg da -1 arasında oluşmuş ve en yüksek tohum verimlerini P.5929 ve Şark Yoncası çeşitleri vermiştir. En düşük verim değerleri ise yerel populasyonlardan (Pop-3, Pop-1 ve Pop-2) elde edilmiştir. Tohum verimine ilişkin elde edilen bulgular, Manga (1981), Açıkgöz ve ark. (1984), Çelik (1985), Montanari ve Lovato (1988), Anlarsal ve ark. (1996), Iannucci ve ark. (2002), Basbag ve Tukel (2006), Şengül (2006) ve Mermer ve Serin (2007), ın bulgularıyla uyum içerisinde iken, Craiu ve ark. (1983), Bolanos-Aguilar ve ark. (2002), Avcı ve ark. (2007), Ilic ve Dukic (2006) in bulgularından düşük bulunmuştur. Bu düşüklük muhtemelen farklı çeşit, ekolojik koşullar ve tesisin yaşından kaynaklanmıştır. Bin Tane Ağırlığı Araştırmada ele alınan tüm çeşitlerin bin tane ağırlık ortalamaları yıllara ve iki yıllık ortalamaya göre istatistiksel olarak farklılık göstermiştir (Çizelge 4). Bin tane ağırlık ortalamaları, 2002 yılında 1.95 g, 2003 yılında 1.92 g ve 2 yıllık ortalamaya göre ise 1.94 g olmuştur. 2002 yılında bin tane ağırlığı 1.50-2.28 g, 2003 yılında 1.74-2.15 g ve iki yıllık ortalamaya göre ise 1.68-2.20 g aralıklarında değişmiştir. Çeşitler içerisinde Diamont; 2002, 2003 ve iki yıllık ortalamalarına göre en yüksek değerleri verirken, bunu 2003 yılı hariç Peru çeşidi takip etmiştir. En düşük bin tane ağırlığını ise; 2002 yılında Bilensoy 80 çeşidi, 2003 yılında Pop-2 ve iki yıllık ortalamaya göre 46
Kayseri ve Bilensoy 80 çeşitleri vermiştir. Bin tane ağırlığına ilişkin elde edilen bulgular Craiu ve ark. (1983), Çelik (1985), Montanari ve Lovato (1988), Anlarsal ve ark. (1996), Mermer ve Serin (2007), Şengül (2006) ün bulgularıyla benzerlik gösterirken, Avcı ve ark. (2007), Basbag ve Tukel (2006), Iannucci ve ark. (2002) ın bulgularında düşük çıkmıştır. Bu farklılıklar, muhtemelen farklı ekolojik koşullar ve çeşitlerden kaynaklanmıştır. Çimlenme Oranı Araştırmada ele alınan tüm çeşitlerin çimlenme değerleri ortalamaları 2002 yılı ve iki yıllık ortalamaya göre istatistiksel olarak farklı bulunmuştur (Çizelge 4). Çimlenme değerleri ortalamaları, 2002 yılında %76.42, 2003 yılında %73.09 ve 2 yıllık ortalamaya göre ise %74.76 olmuştur. Çimlenme değerleri 2002 yılında %72.41-79.70 arasında değişmiştir. En yüksek çimlenme değeri Kayseri çeşidinden elde edilirken, en düşük değeri ise Arrow çeşidi vermiştir. 2003 yılında çimlenme değerleri %70.16-75.94 arasında değişmiştir. Bu yılda en yüksek çimlenme değerini Elçi çeşidi verirken, en düşük değer ise Moapa çeşidinden elde edilmiştir. İki yıllık ortalamaya göre çimlenme değerleri %71.91-77.00 aralıklarında değişim göstermiştir. En yüksek çimlenme değerini Oranga çeşidi verirken, en düşük değer Moapa dan elde edilmiştir. Çimlenme ile ilgili olarak elde edilen bulgular, Montanari ve Lovato (1988), Anlarsal ve ark. (1996) ve Şengül (2006) ün bulgularıyla uyumlu iken, Craiu ve ark. (1983) ve Avcı ve ark. (2007) nın bulgularından düşük çıkmıştır. SONUÇ Diyarbakır sulu koşullarında 3 yıl ot amaçlı kullanımdan sonra tohuma bırakılan 18 farklı yonca çeşidi ile yürütülen bu araştırmada P.5929 ve Şark Yoncası çeşitleri en yüksek tohum verim değerlerini vermişlerdir. Bu araştırma, günümüzde yonca tohum ihtiyacının hat safhada olduğu ülkemizde, yoncanın üç yıl ot amaçlı kullanımdan sonra dahi azımsanmayacak derecede tohum verimi alınabileceğini ortaya koymuştur. Teşekkür Bu araştırmanın gerçekleştirilmesi öncesi maddi destek sağlayan TÜBİTAK-Tarım, Orman ve Gıda Teknolojileri Araştırma Grubu na teşekkürü bir borç bilirim. Çizelge 3. Yonca çeşitlerinde bitki boyu, tohum verimi değerleri ve oluşan gruplar*. Bitki Boyu (cm) Tohum Verimi (kg da -1 ) Çeşitler 2002 2003 Ort. 2002 2003 Ort. P.5929 71.6 a* 67.1 a 69.4 a 36.30 a 31.53 a 33.92 a Kayseri 68.1 ab 63.1 ab 65.6 ab 25.98 d-g 24.58 e-h 25.28 fgh Syn-1 66.2 bc 62.3 ab 64.3 bc 25.75 e-h 21.78 hı 23.76 hı Bilensoy 80 54.6 g 46.1 hı 50.3 ı 24.15 fgh 19.50 ıj 21.83 ıj Şark 62.5 cde 59.7 bc 61.1 cde 35.48 a 28.20 a-d 31.84 ab Ladak 71.6 a 61.2 b 66.4 ab 28.93 b-e 25.75 c-g 27.34 efg Elçi 65.9 bcd 61.9 ab 63.9 bcd 27.48 c-f 28.85 abc 28.16 cde Peru 68.2 ab 62.2 ab 65.2 b 31.23 bc 25.28 e-g 28.25 cde Oranga 62.8 cde 52.1 efg 57.4 efg 30.73 bc 30.28 ab 30.50 bc Moapa 61.2 def 58.8 bcd 60.0 ef 27.48 c-f 22.63 ghı 25.05 gh Diamont 65.7 bcd 55.4 cde 60.5 c-f 26.18 e-g 28.60 a-d 27.39 d-g Arrow 64.3 b-e 45.0 hı 54.7 gh 24.43 fgh 28.03 b-e 26.23 e-h Rimpaus 61.3 def 52.8 ef 57.1 fg 30.08 bcd 25.70 c-g 27.89 c-g Gt-58 63.0 cde 53.6 def 58.3 efg 32.33 ab 27.30 b-f 29.81 bcd Diabloverde 59.8 ef 60.6 bc 60.2 def 32.28 ab 23.85 fgh 28.06 c-f Pop-1 59.6 ef 46.8 ghı 53.2 hı 21.80 hı 16.95 j 19.38 jk Pop-2 61.4 def 49.7 fgh 55.5 gh 22.30 ghı 19.40 ıj 20.85 j Pop-3 57.4 fg 42.0 ı 49.7 ı 19.50 ı 16.38 j 17.94 k Ort. 63.6 55.6 59.6 27.91 24.70 26.31 L.S.D (%5) 4.81 5.58 3.87 4.11 3.74 2.84 C.V. (%) 5.52 7.64 6.54 11.03 10.66 10.89 *Aynı sütun içerisinde benzer harf ile gösterilen ortalamalar arasında Duncan testine göre %5 olasılık sınırları içinde istatistiki olarak fark yoktur. 47
Çizelge 4. Yonca çeşitlerinde bin tane ağırlığı, çimlenme Oranı ve oluşan gruplar*. Bin Tane Ağırlığı (g) Çimlenme Oranı (%) Çeşitler 2002 2003 Ort. 2002 2003 Ort. P.5929 2.10 bc 2.05 b 2.08 bc 77.77 a-d 75.56 76.66 ab Kayseri 1.53 hı 1.84 ghı 1.68 ı 79.70 a 70.43 75.06 a-d Syn-1 1.65 gh 2.07 b 1.86 gh 76.48 a-e 72.10 74.29 b-e Bilensoy 80 1.50 ı 1.89 e-h 1.70 ı 75.53 a-e 74.88 75.20 a-d Şark 2.00 cd 1.82 hıj 1.91 fg 75.24 b-e 71.88 73.56 de Ladak 2.15 ab 1.82 hıj 1.98 def 77.13 a-d 73.08 75.10 a-d Elçi 2.00 cd 1.99 bcd 2.00 cde 76.80 a-d 75.94 76.37 abc Peru 2.28 a 2.00 bc 2.14 ab 75.42 a-e 72.41 73.91 cde Oranga 1.73 fg 1.87 fgh 1.80 h 78.36 abc 75.63 77.00 a Moapa 1.78 fg 1.96 cde 1.87 gh 73.67 de 70.16 71.91 e Diamont 2.25 a 2.15 a 2.20 a 74.47 cde 73.34 73.90 cde Arrow 2.05 bcd 1.86 fgh 1.95 ef 72.41 e 71.93 72.17 e Rimpaus 2.10 bc 1.92 def 2.01 cde 75.23 b-e 70.44 72.83 de Gt-58 2.08 bc 1.89 e-h 1.98 ef 78.90 ab 75.01 76.95 ab Diabloverde 2.10 bc 2.04 b 2.07 bcd 76.51 a-e 72.63 74.57 a-e Pop-1 2.03 bcd 1.90 efg 1.96 ef 77.56 a-d 72.35 74.95 a-d Pop-2 1.85 ef 1.74 j 1.80 h 78.70 abc 73.89 76.30 abc Pop-3 1.93 de 1.76 ıj 1.84 gh 75.79 a-e 74.05 74.92 a-d Ort. 1.95 1.92 1.94 76.42 73.09 74.76 L.S.D (%5) 0.14 0.080 0.087 4.324 ÖD 2.683 C.V. (%) 5.555 3.183 4.544 3.274 3.959 3.618 *Aynı sütun içerisinde benzer harf ile gösterilen ortalamalar arasında Duncan testine göre %5 olasılık sınırları içinde istatistiki olarak fark yoktur. Kaynaklar Açıkgöz, E., Ekiz, H. ve Karagöz, A. 1984. Ankara kıraç koşullarında bazı yonca çeşitlerinin verim ve önemli tarımsal özellikleri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3, 33-69. Anlarsal, A.E., Yücel, C ve Gülcan, H. 1995. Yoncada (Medicago sativa L.) farklı hasat dönemlerinin tohum verimi, çimlenme ve fide özelliklerine etkisi üzerinde bir araştırma. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(3), 87-102. Anonim. 1985. Seed Science and Technology. ISTA, Vol. 13, No. 2. Anonim. 1997. Ankara Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü, Toprak Analiz Sonuçları, Ankara. Anonim. 2004. Diyarbakır Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Yıllık Hava Raporları, Diyarbakır. Anonim. 2008. Ülkesel Tohumluk Tedarik, Dağıtım ve Üretim Programı 2008. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Tohumculuk Dairesi Başkanlığı, Ankara. Avcı, M., Aydemir, S.K., Çınar, S., Hatipoğlu, R, Yücel, C., İnal, İ., Yücel, H., Gültekin, R. ve Aktaş, A. 2007. Çukurova koşullarında farklı sıra aralığı mesafesinin yonca (Medicago sativa L.) nın tohum verimine etkileri üzerine bir araştırma. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-27 Haziran, Erzurum, 75-78. Başbağ, M. ve Tükel, T. 2006. The effects of inter and intra row spacing on the seed yield of alfalfa (Medicago sativa L.) in the Southeastern Anatolia Project area. International Conference-Sustainable Development and New Technologies for Agricultural Production in GAP Region, May 29-31, Şanlıurfa, Turkey, 141-143. Bolanos-Aguilar, ED., Huyghe, C., Ecalle, C. Hacquet, J. ve Julier, B. 2002. Effect of cultivar ande on seed yield in alfalfa. Crop Science, 42, 45-50 Craiu, D., Florea, A., Gaidanov, I. ve Negrila, M. 1983. Experimental results with lucerne seed crops obtained in the Danube Plain. Institutul De Cercetari Pentru Cereale Şi Plante Tehnice Fundulea, 14(2), 171-183. Çelik, N. 1985. Şark yoncası (Medicago sativa L.) nda sıra aralığı, sulama rejimi ve fosforlu gübre uygulamalarının tohum verimi ve kriterlerine etkileri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 4, 67-75. Iannuccia, A., Fonzob, N.D. ve Martiniello, P. 2002. Alfalfa (Medicago sativa L.) seed yield and quality under different forage 48
management systems and irrigation treatments in a Mediterranean environment. Field Crops Research, 78(1), 65-74. Ilic, O. ve Dukic, D. 2006. Corellations among alfalfa yield components. Genetika, 38(3), 251-258. Manga, İ. 1981. Erzurum Ekolojik Koşullarında Yetişebilen Önemli Yonca Varyetelerinin Bazı Morfolojik Ve Biyolojik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Yayın No. 577, Ziraat Fakültesi Yayın No. 261. Mermer, A. ve Serin, Y. 2007. Farklı sıra aralığı ve tohum miktarı uygulamalarının adi yonca ( Medicago sativa L.) nın Bilensoy çeşidinde tohum verimi ve bazı verim unsurlarına etkisi. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-27 Haziran, Erzurum, 277-280. Montanari, M. ve Lovato, A. 1988. Influence of staggered forage cuttinns prior to seed cutting on lucerne (Medicago sativa L.) seed yield. Estratto Dalla Rivista Di Agronomia, 22( 3), 159-165. Pedersen, M.W., Bohart, G.E., Marble, V.L., Klostermeyer, E.C. 1972. Seed production practices. Alınmıştır: Alfalfa Science and Technology, C.H. Hanson (ed.), American Society of Agronomy, Inc., Publisher, Madison, Wisconsin, USA. Şengül, S. 2006. Using path analysis to determine lucerne (Medicago sativa L.) seed yield and its component. New Zealand Journal of Agricultural Research, 49, 107-114. 49