Dicle Vadisinde Pamuk Üretimi Yapan İşletmelerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma

Transkript

1 Dicle Vadisinde Pamuk Üretimi Yapan İşletmelerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma Abdullah SESSİZ 1, M. Murat TURGUT 2, F. Göksel PEKİTKAN 3 1 Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Diyarbakır 2 Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Adana 3 Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, İzmir asessiz@dicle.edu.tr Özet: Bu çalışma, Dicle Vadisi (Diyarbakır-Batman) tarım işletmelerinde pamuk tarımında mekanizasyon özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, 2008 yılı pamuk yetiştirme sezonunda Diyarbakır merkezden Batman çayına kadar olan bölgede sulu tarım yapan rasgele seçilen 214 adet işletmenin sahiplerine uygulanan bir anket çalışması ile yürütülmüştür. Anket kapsamına alınan işletmelerin yaklaşık % 87 sinde pamuk hasat makinasının kullanıldığı tespit edilmiştir. İşletme başına düşen pamuk hasat makinası sayısı 0.36 adet, ortalama işletme büyüklüğünün ha olduğu, işletmelerde traktör başına düşen üretim alanı ha/traktör ve 1000 ha başına düşen traktör sayısı adet, traktör başına düşen makina sayısı 4.62 adet olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Pamuk Tarımı, Mekanizasyon Özellikleri, Dicle Vadisi A Study to Determine the Cotton Mechanization Properties of the Managements in Dicle Valley Abstract: In this study, to determine the cotton mechanization properties of the farms in Dicle Valley (Diyarbakır-Batman) region an inquiry has been made to the manager of 214 farms in 2008 cotton cultivation season, randomly selected between center Diyarbakır and Batman beck. As a result, the managements using cotton pickers were determined 87%. It was determined that the cotton picker per management was 0.36, the average farm size ha, the unit area per tractor was ha/tractor and the tractor per 1000 ha area was The machine per tractor was Keywords: Cotton Cultivation, Mechanization Properties, Dicle Valley GİRİŞ Pamuk, ülke ekonomisinde oluşturduğu katma değer ve işgücü açısından oldukça önemli bir tarımsal üründür. Dünyada çeşitli nedenlerle doğal elyafa olan talebin artması, pamuğa olan ihtiyacın ve dolayısıyla pamuk tüketiminin artmasına neden olmuştur. Dünya üretiminin yaklaşık % 80 i, Türkiye nin de içinde olduğu sekiz ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Günümüzde, Türkiye, pamuk ekim alanı yönünden Dünya da yedinci; birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden dördüncü; pamuk üretim miktarı yönünden altıncı; pamuk tüketimi yönünden beşinci; pamuk ithalat yönünden dördüncü ülke konumundadır (Öztürk ve Ören, 2005). Ülkemiz genelinde 2007 yılı itibarıyla ha ekim alanında pamuk üretimi yapılmakta olup, pamuk iç ve dış ticaretimizde büyük ekonomik değer taşımaktadır (Anonim, 2008). 90 li yılların sonlarına doğru GAP projesinin kademeli olarak devreye girmesine paralel olarak Ege ve Çukurova bölgelerinde işçi temininde zorluklar başlamıştır. Azalan işçi sayısı nedeniyle üretim maliyetinin arttığı, elle hasadın ekonomik avantajının azaldığı görülmüş, işçiye olan talep ve maliyet artışı üreticiyi zorunlu olarak makina kullanmaya itmiştir yılında tek makine ile başlayan makinalı hasat uygulamaları giderek yaygınlık kazanmıştır. Nitekim, 2006 yılı sonu itibariyle pamuk hasadında makinalaşma oranının % 16 civarına ulaştığı ülkemizde 277 adet makinanın fiili olarak çalıştığı belirlenmiştir (Öz ve ark., 2007). GAP ın uygulamaya geçmesi ve 1998 yılında bölge topraklarının sulamaya açılmasıyla birlikte, Ege ve Çukurova Bölgelerinde pamuk üretim alanları azalırken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde pamuk üretim alanları artmıştır. Günümüzde, Türkiye nin 65

2 pamuk üretiminin yaklaşık %50 si Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden sağlanmaktadır. Bölgede pamuk tarımı ile uğraşan üreticilerin büyük bir çoğunluğu mekanizasyon araçlarını tarım teknolojisine uygun kullanmamaktadır. Tohum yatağı hazırlığı tamamen pullukla işlemeye dayalı olan geleneksel yöntemle yapılmaktadır. Bu yöntemin, toprağın fiziksel yapısı üzerine sakıncalarının olmasının yanında maliyeti de oldukça yüksektir. Pamuk üretimindeki maliyet içerisinde en büyük payı pamuk hasadı oluşturmaktadır. Özellikle işçi teminindeki zorluklar, üreticileri makinalı hasada yönlendirmektedir. Ülkemizde 2006 yılı verilerine göre 500 adet olan pamuk toplama makinasının 153 adedi Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bulunmaktadır (Anonim, 2008b). Pamukta verimi artırmanın ve maliyeti düşürmenin temel yolu mekanizasyon zincirini oluşturmaktan ve makinalı hasattan geçmektedir. Bu çalışmada Dicle Vadisi bölgesinde pamuk tarımı yapan işletmelerin mekanizasyon yapısı ve özellikleri incelenmiştir. MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Araştırma, Dicle Vadisi genelinde 214 adet işletmede anket çalışması şeklinde yapılmıştır. Anketteki işletmeler, bölgede pamuk tarımıyla uğraşan işletmeleri temsil edecek şekilde rasgele seçilmiştir. Yöntem Çalışma kapsamında pamuk üretimi yapan işletmelerin arazi büyüklük dağılımları, pamuk mekanizasyonundaki uygulamaları ve alet-makina varlıklarına ait bilgiler incelenmiş ve elde edilen veriler tablolar halinde değerlendirilmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI Genel Tarımsal Yapı ve Özellikler Araştırma kapsamında incelenen 214 adet işletmenin arazi büyüklük guruplarına göre dağılımı Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1 incelendiğinde işletmelerin % 8 inin 50 da dan küçük arazi büyüklüğüne sahip olduğu görülmektedir DİE verilerine göre Türkiye de 50 da dan küçük tarım işletmelerinin oranı % dir (Anonim, 2001). Aynı oran Güneydoğu Bölgesi için % dir (Anonim, 2001). 500 da dan büyük arazilere sahip işletmelerin oranı ise % olarak belirlenmiştir. Bu durum yörede pamuk üretimi yapan işletmelerin ortalama arazi büyüklüğünün Türkiye ortalamasının üzerinde olduğunu göstermektedir. Çizelge 1. İşletmelerin arazi büyüklük guruplarına göre dağılımı Arazi Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (adet) Dağılım (%) <50 8 3, , , , , , , , , ,61 > ,22 TOPLAM ,00 Çalışma kapsamında incelenen işletmelerin toplam pamuk üretim alanı da olarak belirlenmiştir. Şekil 1 de işletmelerin toplam pamuk üretim alanı görülmektedir. İncelenen işletmelerde pamuk üretim alanı, toplam arazi varlığının yaklaşık % ini oluşturmaktadır. 83,01% 16,99% Pamuk Diğer Şekil 1. İncelenen işletmelerin toplam pamuk üretim alanları İşletmelerin % sı pamuk üretimini kendi arazilerinde, % 2.24 ü ise kiraladıkları arazilerde yapmaktadır. İşletmelerin pamuk yetiştiriciliği yaptıkları süre, yıl olarak Çizelge 2 de görülmektedir. Ayrıca Çizelge 2 incelendiğinde GAP projesinin kademeli olarak devreye girmesiyle birlikte pamuk üretim alanlarının arttığı görülmektedir. İşletmelerin yaklaşık % 71 inin son 10 yıldır pamuk üretimi yaptığı ve pamuğun bölge için yeni ve geleneksel ürünlere alternatif bir ürün olduğu görülmektedir. 66

3 Çizelge 2.İşletmelerin pamuk yetiştiriciliği yaptıkları süre Pamuk Yetiştiriciliği Süresi(yıl) İşletme Sayısı Dağılım (adet) (%) < , , ,49 > ,14 TOPLAM ,00 İşletmelerin Mekanizasyon Uygulamaları ve Özellikleri Toprak İşleme ve Bakım Pamuk tarımında geleneksel toprak işleme yöntemi hakimdir. İşletmelerde, sonbaharda kulaklı pulluk ve kültivatörle sürüm, tapan uygulaması ve yabancı ota karşı ilaçlama; ilkbaharda ise yabancı ot kontrolü amacıyla ilaçlama yada kültivatörle yüzeysel sürüm, tapan uygulaması ve ekim yapılmaktadır. Ekim Anket kapsamında seçilen işletmelerin % si Nisan ayının ilk yarısı içinde, % ü Nisan ayının ikinci yarısı içinde ve % 3.74 ü Mayıs ayının ilk yarısı içinde pamuk ekimini gerçekleştirmektedirler. Çalışmada işletmelerin % inin mekanik ekim makinası ile % inin ise pnömatik ekim makinası ile ekim yaptıkları belirlenmiştir. Üreticilerin % sı havlı tohum kullanırken, % ü delinte tohum kullanmıştır. Sulama Ankete katılan 214 adet işletmeden 172 adet (%80.37) işletme sulama için Dicle nehrinin ve Batman çayının suyunu kullanırken, 42 adet (%19.63) işletmenin sulama amaçlı kuyusu bulunmaktadır. İncelenen 52 adet (%24.30) işletmenin sulama sistemi mevcut iken, 162 adet (%75.70) işletmenin sulama sistemi bulunmamaktadır. Bununla birlikte 2007 yılından bu yana Devlet tarafından % 50 hibeyle üreticilere sağlanan sulama sistemleri vasıtasıyla pamuk tarımında yağmurlama ve damla sulama sistemlerinin kullanımının yaygınlaştığı tespit edilmiştir. Defoliant Uygulaması Defoliant uygulamasının üreticiler tarafından farklı zamanlarda yapıldığı görülmüştür. İşletmelerin % si hasat öncesinde 250 ml/da ölçeğinde defoliant uygulaması yapmaktadır. Defoliant uygulaması yapan işletmelerin % i hasattan 15 gün önce, % si hasattan 3 gün önce, % 6.88 i hasattan 20 gün önce, % 3.70 i hasattan 10 gün önce ve % 2.12 si hasattan 30 gün önce defoliant uygulaması yapmaktadır. Hasat Anket kapsamındaki işletmelerin % inde pamuk hasat makinası mevcuttur. Ancak işletmelerin % 76 sında makine kullanımı söz konusudur. İşletme başına düşen pamuk hasat makinası sayısı 0.36 adet olarak hesaplanmıştır. İşletmelerin pamuk hasadında makina kullanım oranları Şekil 2 de görülmektedir. İnceleme kapsamındaki işletmelerin % u pamuk hasadında insan gücü ve makina, % si sadece makina, % i ise sadece insan gücü kullanmaktadır. 41,12% 13,08% 45,79% El ile Hasat Makina ile Hasat Makina ve El ile Hasat Şekil 2. Pamuk hasadında makina kullanım oranı Pamuk hasadında makina kullanan üreticilerin % lik bir oranla büyük çoğunluğu makinalı hasada son 2 yıldır geçmiştir. Son 1 yıldır makinalı hasat yapan işletmelerin oranı % iken, son 3 yıldır makinalı hasada geçen işletmelerin oranı % 9.14 olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlar dikkate alındığında bölgede pamuk hasadında makinalaşmanın son birkaç yıldır yoğunlaştığı görülmektedir. Traktör Varlığı Araştırma kapsamındaki işletmelerin traktör varlığı Çizelge 3 te görülmektedir. İşletmelerin % sinde traktör mevcuttur. İşletmelerdeki traktör varlığı 67

4 ise 189 adettir ve işletme başına 0.88 adet traktör düşmektedir. Çizelge 3. İşletmelerin Traktör Varlığı Traktörü Olan İşletmeler Traktörü Olmayan İşletmeler Adet % Alet-Makina Varlığı İşletmelerde mevcut olan alet ve makina varlığı ve işletme başına düşen alet ve makina sayısı Çizelge 4 te verilmiştir. Anket kapsamında incelenen 214 adet işletmede toplam 950 adet tarım iş alet ve makinası bulunmaktadır. İşletme başına düşen toplam tarımalet ve makinası sayısı 4.44 adettir. Çizelgeye göre işletmelerde bulunan tarım makinalarının % ünü kulaklı pulluğun oluşturduğu ve işletme başına düşen kulaklı pulluk sayısının ise 0.92 olduğu görülmektedir. Alet-makine varlığı bakımından ikinci sırayı ise % lık oranla kültivatör almaktadır. Anket kapsamındaki işletmelerde sayıca en az olan alet ve makinalar, dipkazan, harman makinası, tarım arabası ve merdane olarak belirlenmiştir. Traktör veya makinası olmayan işletmeler, makinaları komşu yada akraba ile ortak kullanım yoluyla yada kiralama yoluyla temin etmektedirler. Çizelge 4. İşletmelerdeki Tarım Alet-Makina Varlığı ve İşletme Başına Düşen Alet-Makina Sayısı Alet-Makine Cinsi Adet % Alet-Mak./ İşletme Pamuk Hasat Mak. 76 8,00 0,36 Ekim Mak ,58 0,60 Tarla Pülverizatörü 87 9,16 0,41 Kulaklı Pulluk ,63 0,92 Kültivatör ,26 0,68 Diskaro ,00 0,62 Merdane 58 6,11 0,27 Tapan ,68 0,52 Dipkazan 1 0,11 0,00 Harman Makinası 1 0,11 0,00 Tarım Arabası 13 1,37 0,06 TOPLAM ,00 4,44 Çizelge 5. İşletmelerin Mekanizasyon Düzeyi Göstergeleri Mekanizasyon Düzeyi Göstergeleri Traktör/ Traktör/ Makina/ İşletme 1000 ha Traktör ha/ Traktör Çizelge 5 te görüldüğü gibi işletme başına düşen traktör sayısının 0.88 adet olduğu belirlenmiştir yılı verilerine göre bu oran Türkiye için 0.31 adet, Güneydoğu Bölgesi için 0.13 adet olarak belirlenmiştir (Evcim ve ark., 2004). Bu araştırmada incelenen işletmelerin işletme başına düşen traktör varlığı Türkiye ortalamasından ve Güneydoğu Bölgesi ortalamasından yüksektir. Bunun temel nedeni olarak anket kapsamında incelenen işletmelerin sulu tarım yapan işletmeler olmaları ve gelir düzeylerinin bölge ortalamasının üzerinde olması gösterilebilir. Traktör başına düşen işletme alanı büyüklüğü ise ha dır yılı verilerine göre Türkiye de traktör başına düşen işletme alanı büyüklüğünün ha/traktör, Güneydoğu Bölgesi ortalamasının ha/traktör olduğu (Koçtürk ve ark., 2007) göz önüne alındığında bu değerin Türkiye ortalamasından düşük, bölge ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir. Anket kapsamındaki işletmelerde traktör başına düşen makina sayısı 4.62 olarak bulunmuştur. Evcim ve ark. (2004) traktör başına düşen makina sayısı Türkiye ortalamasını 4 adet olarak belirtmiştir. Koçtürk ve ark. (2007) ise çalışmalarında, 2004 yılı Türkiye ortalamasını 4.8 adet, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ortalamasını 4.7 adet olarak belirtmiştir. Bu verilere göre, bölgede pamuk üretimi yapan işletmelerin makine varlığının Bölge ortalamasından ve Türkiye ortalamasından düşük bir değerde olduğu görülmektedir ha lık alana düşen traktör sayısı ise adettir. Bu değer 2004 yılı Türkiye ortalaması olan 43.3 traktör/1000 ha dan küçük, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ortalaması olan 16.8 traktör/1000 ha dan (Koçtürk ve ark., 2007) büyüktür. Mekanizasyon Düzeyi Araştırmada ele alınan işletmelerin mekanizasyon düzeyi göstergeleri Çizelge 5 te verilmiştir. 68

5 TARTIŞMA ve SONUÇ Diyarbakır merkezden Batman a kadar uzanan ve Dicle Vadisi olarak adlandırılan (Diyarbakır-Batman) bölgede pamuk tarımı yapan işletmelerinin tarımsal yapısı ve mekanizasyon özellikleri hakkında bilgi edinilmesi amacıyla yapılan bu çalışmada elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir. Bölgede pamuk tarımı yapan işletmelerde, işletme başına ortalama 0.88 adet traktör düşmektedir. İşletme başına düşen toplam tarım iş makinası sayısı ise 4.44 adettir ha a düşen traktör sayısı adet olarak bulunmuştur. Anket kapsamındaki işletmelerde traktör başına 4.62 adet tarım iş makinası düşmektedir. İşletmeler, traktör başına düşen işletme alanı büyüklüğü yönünden ha/traktör lük ortalama ile Güneydoğu Bölgesi nin ha/traktör lük ortalamasından yüksek seviyededir. Çalışma kapsamındaki işletmelerin % inde pamuk hasat makinası mevcuttur. İşletme başına düşen pamuk hasat makinası sayısı 0.36 adet olarak hesaplanmıştır. Bölgede pamuk üretiminde ve mekanizasyonunda gereksinim duyulan makinalar üreticiler tarafından yeterli düzeyde tanınmamakta ve özellikle pamuk hasadında makina kullanımına son yıllarda geçiş yaşanmaktadır. İşletmelerin tamamına yakınında, pamuk hasadında makina kullanımının ve bölgede artan çırçır fabrikası sayısının üretimi arttırmaya yönelik olumlu katkı sağladığı görülmüştür. Nitekim pamuk tarımın artmasına bağlı olarak Diyarbakır ilinde çırçır fabrikalarında önemli oranlarda artış meydana gelmiştir. Pamuk hasadında insan gücü tercih eden üreticilerin karşılaştıkları en büyük sorunlar kalifiye işçi bulunamaması, işçilerin taşınması ve barınması olarak belirlenmiştir. Pamuk hasadında karşılaşılan bu gibi sorunlar ve GAP tan beklenen sulama imkanlarına tam anlamıyla kavuşulması, önümüzdeki yıllarda işletmelerde mekanizasyon araçlarına olan talebin daha da artmasına yol açacaktır. LİTERATÜR LİSTESİ Anonim, 2008a. Türkiye İstatistik Kurumu web sayfası. 3, Erişim: Mart, Anonim, 2008b. Türkiye İstatistik Kurumu web sayfası. 3, Erişim: Mart, Evcim, Ü., Ulusoy, E., Gülsoylu, E., Sındır, K. O., İçöz, E., Türkiye Tarımı Makinalaşma Durumu. df, Erişim: Ocak, Koçtürk, D., Onurbaş Avcıoğlu, A., Türkiye de Bölgelere Göre Tarımsal Mekanizasyon Düzeyinin Belirlenmesi. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 3(1), S: İzmir. Öz, E., Tekin. B., Evcim, Ünal., Kuyruk Mili Tahrikli, Traktöre Bindirilir İki Farklı Tip Pamuk Hasat Makinasının Nicesel ve Nitesel İş başarılarının Belirlenmesi. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 3(4), S: İzmir. Öztürk, H. H., Ören, M. N., Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Pamuk Tarımı Mekanizasyonunda Enerji Kullanımı. GAP IV. Tarım Kongresi. S: Eylül 2005, Şanlıurfa. 69