KORUYUCU DĠġ HEKĠMLĠĞĠNDE YEREL FLORÜR UYGULAMALARI T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEDAVĠ HĠZMETLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AĞIZ VE DĠġ SAĞLIĞI DAĠRE BAġKANLIĞI 1
Editörler: Gn. Md. Prof.Dr. İrfan ŞENCAN Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Gn.Md.Yrd.Dr. Murat TÜRKYILMAZ Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Prof.Dr. İnci OKTAY Yeditepe Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi Prof.Dr. Meryem TERÇİÇEK Hacettepe Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi Hazırlayan: Dt.Tuna İLBARS Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ağız ve Diş Sağlığı Daire Başkanlığı, Tedavi Edici Ağız Diş Sağlığı Hizmetleri Şube Müdürlüğü 2
ĠÇĠNDEKĠLER Giriş Sayfa 4 Florür ve Faydaları Nelerdir? Sayfa 4 Optimal Florür Miktarı Nedir? Sayfa 5 Florürlü Preparatlar Hangileridir? Sayfa 5 Florürlü Diş Macunları Sayfa 5 Florürlü Ağız Çalkalama Suları Sayfa 6 Diş Fırçası ile Uygulanabilen Florür Jeller Sayfa 7 Florür Vernikler (Cila) Sayfa 7 Diş Hekimi Uygulaması Gerektiren Florür Jeller/Köpükler Sayfa 8 Çürük Risk Göstergeleri Nelerdir? Sayfa 9 Tablo 1 Çürük Risk Grubu Tespiti Nasıl Yapılmalıdır? Tablo 2 Çürük Profilaksisinde Yaygın Olarak Kullanılan Florür Preparatları Tablo 3 6 ay-12 yaş Grubu İçin Önerilen Profesyonel Florür Desteği Tablo 4 6 ay-12 yaş Grubu İçin Önerilen Bireysel Florür Desteği Sayfa 10 Sayfa 11 Sayfa 11 Sayfa 12 Florür İntoksikasyonu/ Acil Müdahale Sayfa 13 Ulusal Zehir Merkezi (UZEM) Sayfa 14 3
GİRİŞ Hastalıkların yol açtığı sekeller, işgücü kaybı ve tedavi maliyetlerinin yüksekliği, hastalıkların oluşmadan önlenmesi yaklaşımını doğurmuş ve toplumların sosyal ve ekonomik yönden üretken bir yaşam sürmelerine olanak sağlayacak bir sağlık düzeyine getirilmeleri için Ülkelerin koruyucu hizmetlerle ilgili politikalar üretmesi ve koruyucu sağlık programları hazırlanması yaklaşımı benimsenmiştir. Pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de yüksek oranda görülen ağız diş hastalıkları oluşmadan önlenebilen hastalıklar grubuna girmektedir ve genel sağlığın bir parçası olan ağız diş sağlığı yaşamsal fonksiyonların korunması ve yaşam kalitesinin devamı açısından büyük önem taşımaktadır. Diş çürüğü prevalansında gelişmiş ülkelerde azalma görülmesine rağmen, gelişmekte olan ülkelerde artış görülmektedir. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde çürük durumu ülkeden ülkeye, ülke içinde ise bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir. Ağız sağlığındaki olumlu değişikliklerin nedenleri arasında toplumların yaşam biçimlerindeki değişiklikler, ağız diş sağlığı hizmetlerinin etkili kullanımı, koruyucu programların uygulanması, bireysel koruyucu yöntemlerin ve florürlü diş macunlarının kullanımı gösterilebilir. Gelişmekte olan ülkelerde ise koruyucu programların hayata geçirilmemesi, ağız diş sağlığı göstergelerinin iyileşmesini önlemiştir. Önemli olan, özellikle de ülkemiz gibi genç nüfusu fazla olan ülkelerde koruyucu diş hekimliği hizmetlerini erişimi kolay, kaliteli ve en ekonomik yöntemle ve profesyonel sağlık personeline en az ihtiyaç duyulacak şekilde sağlamaktır. Bu noktada Dünya Sağlık Örgütü okul tabanlı koruyucu programları önermektedir. Çünkü; En fazla çocuğa, en kolay ve en etkili biçimde ulaşılabilecek en uygun yer okullardır, Tüm dünyada çocukların ortalama %80 i ilkokula devam etmektedir, Bireylerde doğru tutum ve davranışların şekilleneceği, çocukluktan adolesan çağa kadar olan en önemli dönem okul yıllarını kapsamaktadır, Özellikle sosyo-kültürel ve ekonomik şartlar nedeniyle yüksek çürük risk grubundaki bir çok çocuk için ağız diş sağlığı eğitimi alabileceği ve diş hekimi ile tanışabileceği yegane yer OKUL olabilmektedir, Öğrenciler için önemli bir rol-model olan öğretmenler uygun bir eğitimle ağız diş sağlığı eğitiminde çok önemli bir rol oynayabilmektedirler. Bu nedenle ülkemiz için de özellikle okullar aracılığıyla sunulan ağız diģ sağlığı eğitimi ve florür desteği içeren koruyucu uygulamalar çürük oluģumunun önlenmesi bakımından çok önemlidir. Florür ve faydaları nelerdir? Florür yeryüzünde yaygın olarak bulunan bir mineraldir. Bazı su kaynakları ve gıdalarda da florür bulunmaktadır. Flor iyonu vücutta en çok kemik ve diş gibi sert dokularda birikmektedir. Florürler uzun yıllardır koruyucu dişhekimliği alanında kullanılmakta olup sistemik yollarla alınan florürlerin minimal etkisi varken, asıl etkisi yerel uygulamalarla oluşmaktadır. 4
Florürün dişler üzerindeki etkisi; Mine tabakasının oluşumu sırasında minenin sağlıklı gelişmesini, iyi mineralize olmasını sağlayarak, çürükten korunma açısından kaliteli bir mine oluşumuna katkıda bulunur. Diş yüzeyinde biriken ve gıda artıkları ile bakterilerden oluşan mikrobiyal dental plak üzerinde zararlı asit oluşumunu inhibe edici etki gösterir. Minenin çözünürlüğünü azaltarak, remineralizasyonu destekler. Dişler sürdükten sonra florür yerel (topikal) yolla etki eder. Bu etki, florürlü macunlar, florürlü ağız çalkalama suları (gargaralar), florürlü jeller ve florürlü verniklerle elde edilebilir. ÖNEMLİ UYARI: Topikal (yerel) florür uygulamalarının çürükten korunmada etkili olabilmesi bireyin çürük risk grubuna (Tablo 1), preparatın içeriğine, florür konsantrasyonuna ve belirlenen doğru uygulama yöntemi, süresi ve uygulama sıklığına bağlıdır. (Tablo 2, 3 ve 4 ) Optimal Florür miktarı nedir? İçme suları için bilimsel olarak güvenliği ve diş çürüğü oluşumunu azaltıcı etkisi kabul edilen optimal (en uygun) florür seviyesi 0.3-0.7 mg/ lt ( 0.3-0.7 ppm) olarak belirlenmiştir. Ġçme suyu bu miktarın altında florür içeren bölgelerde diģ çürüğü oluģumunun azaltılması amacıyla florür içeren ilave preparatlar kullanılmalıdır. Florürlü Preparatlar Hangileridir? A-Bireysel Uygulanabilen Florür Preparatları: 1- Florürlü diş macunları 2- Florürlü ağız çalkalama suları (gargaralar) 3- Diş fırçası ile (brush-on) uygulanabilen florürlü jeller B- DiĢ Hekimi Tarafından Uygulama Gerektiren Florür Preparatları: 1- Florür vernikler (cilalar) 2- Florür jeller / köpükler Florürlü DiĢ Macunları: Florürlü diş macunları ile diş fırçalama, diş çürüklerinden korunma amacıyla tüm dünyada en çok kullanılan yöntemlerdendir. Farklı florür içerikleri ( sodyum florür, sodyum monoflorofosfat, amin florür ve kalay florür) ve farklı florür konsantrasyonlarında (500 ppm, 850 ppm, 1000/1100 ppm, 1450 ppm vb) üretilirler. Jel formunda olan diş macunları da vardır ancak bunlar diş fırçası ile uygulanabilen (brush-on) florür jellerden içerik ve uygulama sıklığı bakımından farklıdır. Dişlerin gelişimi sırasında florürlü diş macunlarının sürekli yutulumu 3 yaşına kadar (20 yaş dişi hariç) florozise ve mine defektine yol açabileceğinden 3 yaşına kadar olan çocuklarda florürlü diş macunu kullanılmamalı, 3 yaştan 6 yaşa kadar ise mercimek tanesi kadar (en fazla 5 mm) diş macunu ile mutlaka gözlem altında diş fırçalatılmalı, bittikten sonra ağız su ile iyice çalkalanmalı ve diş macunu yutulumu önlenmelidir. Temiz içme ve kullanma suyu, lavabosu olan okullarda genel temizlik kurallarına dikkat edilmek kaydıyla, okul ortamında diş fırçalama uygulaması teşvik edilmelidir. 5
Florürlü Ağız Çalkalama Suları : Florürlü ağız çalkalama suyu ile yapılan ağız çalkalama uygulaması da diş çürüğünden korunmada en güvenli ve etkili yöntemlerden bir tanesidir. Birçok ülkede uzun yıllardan beri öğretmen gözetiminde, okullardaki 6 yaş üstü çocuklara uygulanmaktadır. Haftalık kullanıma uygun 900 ppm aktif florüre eşdeğer % 0.2 lik NaF gargaraların yanı sıra, 230 ppm aktif florüre eşdeğer % 0.05 NaF içeren günlük kullanıma gargaralar ve yine günlük kullanım için üretilmiş SnF2 ve APF içeren gargaralar da mevcuttur. Koruyucu okul sağlığı programlarında ise yaygın olarak haftalık kullanıma uygun %0.2 nötral sodyum florür içeren ve distile su ile hazırlanan ağız çalkalama suları kullanılmaktadır. % 0.2 lik NaF içeren Florürlü Ağız Çalkalama Suyu Nasıl Kullanılır? Uygulamadan önce mutlaka dişler fırçalanmalıdır. Uygulama oldukça basittir; haftada bir kez, %0.2 lik sodyum florür çözeltisi ile bir (iki) dakika (60-120 sn) süresince ağzın çalkalaması şeklindedir. Ancak florürlü ağız çalkalama suyu kesinlikle yutulmamalı ve süre sonunda tükürülmelidir. Florürlü Ağız Çalkalama Suyu Uygulamasının Avantajları nelerdir? Güvenli ve etkilidir. 6 yaş üstü çocuklar tarafından öğrenilmesi ve uygulanması kolaydır. Dişhekimi gözetimi gerektirmez. Okul programları için uygundur, uygulanması kolay olduğu için okul personeli ve ebeveynler tarafından kabul görmektedir. Haftada bir kez yapıldığı için çocuklar her hafta uygulama sırasında ağız diş sağlığının önemi bir kere daha hatırlamış olur. Yapılan çalışmalar florürlü ağız çalkalama suyu kullanımının diş çürüğü oluşumunu %30 oranında azalttığını göstermektedir. Florürlü Ağız Çalkalama Suyu Kullanımı yeni bir Uygulama mıdır? Hayır. Yukarıda da bahsedildiği gibi Amerika, Kanada, Avrupa ülkeleri dahil bir çok ülkede yıllardır uygulanmaktadır. Sadece Kuzey Amerika da 9 milyondan fazla çocuk Florürlü Gargara (ağız çalkalama suyu) Programlarına katılmaktadır. Programa Katılan Çocuklar BaĢka Kaynaklardan da Florür Almaya Devam Edebilir mi? Evet. Florürlü ağız çalkalama suyu yutulmamaktadır, bu nedenle ilaveten florürlü diş macunu ve dişhekimi tavsiyesine göre florür jel ve florürlü vernik vb de kullanılabilmektedir. 6
Florürlü Ağız Çalkalama Suyu Kullanımı Güvenli midir? Evet. Yapılan birçok çalışma göstermiştir ki florürlü ağız çalkalama suyu kullanımı güvenli, ekonomik, pratik ve çürükten korunmada etkili bir yöntemdir. Ancak kesinlikle yutulmamalıdır. DiĢ Fırçası ile Uygulanabilen Florür Jeller: Profesyonel uygulama gerektirmeden diş fırçası ile bireysel olarak uygulanabilen florür jellerin en yaygın olarak kullanılan formları 5000 ppm serbest florür içeren % 1.1 nötral NaF jel ile 970 ppm serbest florür içeren % 0.4 SnF2 dür. Görüntü olarak diş macunlarına benzerlik gösterseler de florür jeller içerikleri, florür konsantrasyonları ve buna bağlı olarak da uygulama sıklıkları bakımından diş macunlarından farklıdırlar. Motor yetenekleri gelişmiş orta ve yüksek çürük risk grubu ilköğretim çağı çocuklarda veya yetişkinlerde çürük oluşumunun önlenmesinde endikedir. DiĢ Fırçası ile Uygulanabilen Florür Jel Nasıl Kullanılmalıdır? Çocuklarda mutlaka bir yetişkin gözetimi altında uygulanmalıdır. Okullarda planlanacak uygulamalarda öğretmenler gözetmen olarak eğitilebilirler. Kuru diş fırçasına mercimek tanesi kadar florür jel koyulur ve 2 dakika süre ile dişler fırçalanır. Florür jel kesinlikle yutulmaz ve süre sonunda ağızdaki jel iki dakika boyunca iyice tükürülür. Florür jel ile yapılan diş fırçalama işleminden sonra 30 dakika boyunca hiçbir şey yenilmez ya da içilmez. Florür Vernikler (cila): Florürlü vernik yani cilalar, ilk olarak florürün diş yüzeyine daha uzun süre temasını sağlamak üzere geliştirilmiş ürünlerdir. Ancak bu süreçte florür verniğin tükürükle de etkileşime geçerek mine üzerinde CaF2 tabakası oluşturduğu ve yavaş salınan depo florür görevi gören bu tabakadan, plak ph sı düştüğünde florür iyonu salındığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda yüksek miktarda florür içeren vernikler erken teşhis edilen beyaz lezyonlarda demineralizasyonu azaltarak, remineralizasyonu desteklemektedir. Düşük-orta ve yüksek çürük risk grubu çocuklarda önerilmektedir. Yaygın olarak kullanılan florürlü vernikler; 22.600 ppm aktif florüre eşdeğer % 5 sodyum florür içermektedir. Yılda 2-4 kez, dişhekimleri tarafından uygulanır. Florür Vernik (cila) Uygulamasının Avantajları nelerdir? 6 yaş altındaki çocuklarda da güvenle uygulanabilmektedir. Klinik dışında da uygulanabildiğinden, okul programlarına uygundur. Başta Kanada ve Kuzey Avrupa Ülkeleri olmak üzere bir çok ülkede uygulanmaktadır. Çürük oluşumunu %30-40 oranında azalttığı gösterilmiştir. 7
Florür Vernik (cila) Nasıl Uygulanır? Tek kullanımlık 0.25 ml ve 0.4 ml lik ambalajlarda veya 10 ml lik ambalajlarda üretilmektedir. Klinik dışında da uygulanabilmektedir. Uygulamadan önce dişler mutlaka fırçalanmış olmalıdır. Her bir yarım çeneye pamuk rulo ile tükürük izolasyonu yapılarak, diş yüzeyindeki aşırı tükürük sekresyonu bir spunch veya hava spreyi ile kurulanır. Dişlerin tamamen kurutulmaması, biraz nemli olması gereklidir. Tek kullanımlık vernik ise, kullanmadan önce disposable fırçası ile iyice karıştırılmalıdır. Tek kullanımlık ambalajlarda, süt dişleri ve karışık dişlenme dönemi için genellikle 0.25 ml lik vernik yeterli iken, yetişkinlerde 0.4 ml lik vernik yeterlidir. Kurutulmuş diş yüzeyine disposable fırça ile ince bir tabaka vernik diş etlerine temas etmeden sürülmelidir. Çürük profilaksisinde özellikle oklüzal yüzeyler ve dişlerin ara yüzeylerine vernik sürmeye özen gösterilmelidir. Uygulama için belirli bir süre yoktur, vernik diş yüzeyinde tükürükle temas ettiği anda sertleştiği için bir yarım çenede işlem tamamlandığında diğer yarım çeneye geçilmelidir. Uygulamanın spesifik bir bölge ya da tüm dişlere yapılmasına bağlı olarak uygulama süresi 1 ila 4 dakika arasında değişmektedir. Bazı florür vernikler uygulama sonrası dişlerde sarımsı bir renklenmeye yol açabilmekle birlikte kalıcı değildir ve diş fırçalama ile kısa sürede kaybolur. Uygulamadan sonra 2 (iki) saat bir şey yememeli veya içilmemelidir. Vernik uygulamasının yapıldığı gün dişler fırçalanmamalı ancak ertesi gün düzenli olarak fırçalamaya devam edilmelidir. Florür Vernik Kullanımı Güvenli midir? Evet. Florürlü vernikler diş yüzeyine sürüldüğünde tükürükle temas ederek kısa sürede sertleştiği için yutulum ve florür intoksikasyon riski yok denecek kadar azdır. Bu nedenle 6 yaş altındaki çocuklarda dahi güvenle kullanılabilmektedir. DiĢ Hekimi Uygulaması Gerektiren Florür Jeller/Köpükler: Orta ve yüksek çürük risk grubu çocuklarda endikedir. Yüksek konsantrasyonda florür içerirler. En yaygın kullanılanları APF (asidulated phosphat fluoride) ve nötral NaF (sodiumfluoride) jellerdir. Bunların köpük formunda üretilenleri de mevcuttur. Yüksek konsantrasyonda florür içermeleri nedeniyle klinik ortamda ve diş hekimi tarafından (profesyonel) uygulama gerektirir. 6 yaş altı çocuklarda yutma riski yüksek olduğu için önerilmemektedir. Profesyonel Florür Jel Uygulaması Nasıl Yapılmalıdır? Klinik ortamda uygulanmalıdır. Uygulamadan önce dişler fırçalanmalıdır. Pamuk rulo ve tükürük emici (suction) ile tükürük izolasyonu yapılarak uygun ölçüde plastik kaşık ile 5 ml jel her bir çeneye uygulanır. İşlem sırasında hastanın burnundan nefes alması önemlidir. Uygulama süresi 4 dakika olmalıdır. 8
Çürük Risk Göstergeleri Nelerdir? A-Demografik ve Sosyo-ekonomik Faktörler Yaş Ekonomik durum Çürük oluşumunu artırıcı davranış ve alışkanlıklar Mental veya fiziksel yetersizlik B-Çevresel Faktörler Doğal yollardan florür alımının olmadığı ya da az olduğu durumlar C-Çürük Geçmişi/Aktivitesi Yüksek DMFT/DMFS skoru Yeni çürük oluşum hızı Restorasyonlarda sekonder çürük oluşumu D-Çürük Riskini Artıran Durumlar Karyojenik bakteri sayısının yüksek olması Kötü ağız hijyeni Tükürük akış hızının azaldığı durumlar ( ilaç tedavisi, radyoterapi, kronik hastalıklar) Çok sayıda restorasyon bulunması Devam eden ortodontik tedavi varlığı Yeme bozuklukları Alkol bağımlılığı Tütün kullanımı Açığa çıkmış kök yüzeyleri Düzensiz diş tedavisi Dişlerde genetik anomali bulunması 9
TABLO 1 Çürük Risk Grubu Tespiti Nasıl Yapılmalıdır? * 6 yaģından küçükler için 6 yaģından büyükler için DÜġÜK GRUBU RĠSK Son üç yılda, başlangıç ya da kaviteli, primer ya da sekonder diş çürüğü görülmemesi ve çürük riskini arttıran faktörler bulunmaması ORTA GRUBU RĠSK Son üç yılda başlangıç ya da kaviteli, primer ya da sekonder diş çürüğü görülmemesi ancak çürük riskini arttıran faktörlerden en az birinin bulunması Son üç yılda bir ya da iki adet başlangıç ya da kaviteli, primer ya da sekonder diş çürüğü görülmesi Son üç yılda bir ya da iki adet başlangıç ya da kaviteli, primer ya da sekonder diş çürüğü görülmemesi ancak çürük riskini arttıran faktörlerden en az birinin bulunması YÜKSEK RĠSK GRUBU Son üç yılda herhangi bir başlangıç ya da kaviteli, primer ya da sekonder diş çürüğü görülmesi Çürük riskini arttıran faktörlerden bir kaçının varolması Düşük sosyoekonomik durum Optimalin altında florür kullanımı Ağız kuruluğu Son üç yılda üç ya da daha fazla başlangıç ya da kaviteli, primer ya da sekonder diş çürüğü görülmesi Çürük riskini arttıran faktörlerden bir kaçının varolması Düşük sosyoekonomik durum Optimalin altında florür kullanımı Ağız kuruluğu 10
TABLO 2 Çürük Profilaksisinde Yaygın Olarak Kullanılan Florür Preparatları Bireysel Olarak Uygulanabilenler (DiĢ Hekimi Kontrolünde) Preparat Ġçerik Serbest Adı Florür Diş macunu Gargara Diş Fırçası ile uygulanabilen jel NaF/ NaMFP/ AmF Miktarı 500-1500 ppm aralığında DiĢ Hekimi Tarafından Uygulanması Gerekenler Preparat Ġçerik Sebest Florür Adı Mikta- rı Jel /köpük % 1.23 APF 12.300 ppm % 0.2 NaF 910 ppm % 2.0 NaF 9200 ppm % 0.05 230 ppm % 5 NaF 22.600 ppm NaF % 0.02 200 ppm Vernik (cila) %1 Difluorsilane 1000 ppm APF % 1.1 NaF 5000 ppm % 0.4 SnF2 970 ppm TABLO 3 6 ay-12 yaģ grubu için önerilen profesyonel florür desteği * DüĢük Orta Risk Grubu 6 ay- 2 yaģ 2-6 yaģ 6-12 yaģ İlk dişin sürmesinden itibaren 6 ayda bir kontrol Diş hekimi tarafından yılda 2 defa (6 ayda bir) florürlü vernik (cila) uygulaması 6 ayda bir düzenli kontrol Diş hekimi tarafından yılda 2 defa (6 ayda bir) florürlü vernik (cila) uygulaması 6 ayda bir düzenli kontrol Diş hekimi tarafından yılda 2 defa (6 ayda bir) florürlü vernik (cila) / jel uygulaması Yüksek Grubu Risk İlk dişin sürmesinden itibaren 6 ayda bir kontrol Diş hekimi tarafından yılda 4 defa (3 ayda bir) florürlü vernik (cila) uygulaması 3 ayda bir düzenli kontrol Diş hekimi tarafından yılda 4 defa (3 ayda bir) florürlü vernik (cila) uygulaması 3 ayda bir düzenli kontrol Diş hekimi tarafından yılda 4 defa (3 ayda bir) florürlü vernik (cila) / jel uygulaması 11
TABLO 4 6 ay-12 yaģ grubu için önerilen bireysel florür desteği * 6 ay- 2 yaģ 2-6 yaģ 6-12 yaģ DüĢük Orta Risk Grubu Sürüntü şeklinde florürsüz diş macunu ile günde 2 kez (sabah kahvaltı sonrası ve akşam yatmadan önce) ebeveyn tarafından fırçalama Mercimek büyüklüğünde 500 ppm florürlü diş macunu ile günde 2 kez (sabah kahvaltı sonrası ve akşam yatmadan önce) ebeveyn tarafından/ gözetiminde fırçalama 1450 ppm florürlü diş macunu ile günde 2 kez (sabah kahvaltı sonrası ve akşam yatmadan önce) ebeveyn gözetiminde fırçalama Diş ipi ile arayüz temizliği Haftada bir kez % 0.2 lik NaF gargara VEYA Günde bir kez % 0.05 lik NaF gargara Yüksek Risk Grubu İlk dişin sürmesinden itibaren 6 ayda bir kontrol Diş hekimi tarafından yılda 4 defa (3 ayda bir) florürlü vernik (cila) uygulaması Mercimek büyüklüğünde 1000 ppm florürlü diş macunu ile günde 2 kez (sabah kahvaltı sonrası ve akşam yatmadan önce) ebeveyn tarafından fırçalama 1450 ppm florürlü diş macunu ile günde 2 kez (sabah kahvaltı sonrası ve akşam yatmadan önce) ebeveyn gözetiminde fırçalama Diş ipi ile arayüz temizliği Günde bir kez % 0.05 lik NaF gargara VEYA Haftada bir kez % 0.2 lik NaF gargara VEYA Ayda bir kez % 1.1 NaF fırça üstü (brush-on) jel * Yerel Fluorid Uygulamaları Çalıştayı, Türk Dişhekimleri Birliği, 2011 ADA, American Dental Association 12
FLORÜR ĠNTOKSĠKASYONU Minimum Lethal (Ölümcül) Doz (1) : Florür için minimum lethal (ölümcül) doz 5mg/kg olarak kabul edilmektedir, bu vücut ağırlığının her bir kilogramı için 5mg florür demektir. (Örnek: 20kg lık bir çocuk için minimum lethal doz yaklaşık 100mg florür olarak hesaplanmaktadır.) Bu miktar tıbbi literatürde Muhtemel Toksik Doz olarak adlandırılmakta olup, ölümle neticelenebilen ciddi zehirlenmeye yol açabilecek bir miktardır ve acil tedavi ve hospitalizasyon gerektirmektedir. Akut Florür Zehirlenmesi (2) :5mg/kg lık dozun altındaki miktarlarda dahi ( 0,1-0,3mg/kg kadar düşük dozlarda bile) akut florür toksisitesinin, gastrointestinal ağrı, mide bulantısı, kusma, tükürük sekresyonunda artış ve yüksek ateş gibi erken semptomları görülebilmektedir. GI sistem organları florür yutulumu halinde en önce ve en çok etkilenen organlardır. Florür, midede, gastrointestinal (GI) irritasyona ve korozyona sebep olan hidroflorik aside dönüşmekte bu da susuzluk hissi, karın ağrısı, mide bulantısı, kusma ve diyare gibi semptomlara yol açmaktadır. Daha sonra halsizlik, tremorlar, yüzeyel solunum, karpopedal spazm ve konvülziyonlar gelişir. Ölüm solunum felcinden kaynaklanır. Ölüm hemen gelişmezse, sarılık ve oligüri ortaya çıkabilir. Serum kalsiyumunun düşmesi kardiyak aritmilere yol açabilir. Çürük profilaksisinde kullanılan oral florür kaynakları güven vericidir; büyük miktarda yutulmadığı takdirde hiçbir yan etki oluşmaz. Kronik Florür Zehirlenmesi : Günde 6mg dan fazla florür alınması florozis ile sonuçlanır. Florozisin semptomları kilo kaybı, kemiklerin kolay kırılması, anemi, güçsüzlük, genel bir hastalık hali, eklem sertliği ve diş gelişimi sırasında maruz kalınırsa dişlerde renk değişikliği gelişmesidir. (Beyaz-opak, sarı-kahverengi çizgi ve lekeler) TEDAVĠ : Nötral Florürlerin Ġçilmesi-Yutulması Durumunda: Acil giriģimler- Herhangi bir formda çözülmüş kalsiyum verin; süt, kalsiyum glukonat solüsyonu veya kalsiyum laktat solüsyonu gibi. Kalsiyum tuzları için konsantrasyon 250 ml su içerisinde 10gr olmalıdır. Çöktürmek ve bağırsaklardan florürü uzaklaştırmak için oral olarak 200ml su içinde 10gr kalsiyum glukonat ve 30 gr magnezyum sülfat verin. Antidot- İntravenöz olarak yavaşça 10 ml %10 luk kalsiyum glukonat solüsyonu verin; semptomlar kaybolana kadar tekrarlayın. Serum magnezyum seviyesi düşükse her saat 10ml magnezyum sütü (milk of magnesia) verin. Genel GiriĢimler Özafagus ve mide irritasyonunu hafifletmek için 4 saatte bir süt ve krema verin Şoku tedavi edin Oral ve intravenöz olarak maksimum miktarda sıvı verin. Florozis Durumunda : Daha fazla maruz kalmayı engelleyin. ACĠL MÜDAHALE Florür zehirlenmelerinde, kalsiyumun florürü bağırsakta bağlamasından ötürü, ev veya okullarda ilk yardım gayesiyle, bilincin açık ve yutma refleksinin normal olduğu durumlarda, hastaya bir bardak süt içirilerek hastaneye sevk edilmesi lüzumlu görülmektedir. Hastaneye veya zehir danışma merkezine başvururken, aşağıdaki bilgiler de iletilmelidir; -Hastanın yaşı, kilosu ve durumu -Ürünün adı ve içeriği -Yutulma zamanı -Yutulan miktar 13
ULUSAL ZEHĠR MERKEZĠ (UZEM): Adres: Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı, Cemal Gürsel Cad. No:18 Sıhhiye, 06100 ANKARA Telefon: 114 (Türkiye nin her yerinden ulaşılabilir) Faks: 0312 458 24 61 E-posta: uzem@saglik.gov.tr Kaynaklar: (1)Whitford GM.(1987) Fluoride in dental products:safety considerations.journal of Dental Research 66:1056-60 (2)Dreisbach ın Zehirlenme El Kitabı, Sayfa:265-267 14