2. Uluslar arası Raylı Sistemler Mühendisliği Sempozyumu (ISERSE 13), 9-11 Ekim 2013, Karabük, Türkiye TSI GEREKLİLİKLERİNİN KARŞILANMASI İÇİN YOLCU VAGONLARINDA AYDINLATMA VE ACİL DURUM AYDINLATMA SİSTEMİ Alper TAŞCI a, *, Ferit ARSLAN a ve Nuri SEZER a a, * Türkiye Vagon Sanayi A.Ş. (TÜVASAŞ), Sakarya, TÜRKİYE, atasci@tuvasas.com.tr a Türkiye Vagon Sanayi A.Ş. (TÜVASAŞ), Sakarya, TÜRKİYE, farslan@tuvasas.com.tr a Türkiye Vagon Sanayi A.Ş. (TÜVASAŞ), Sakarya, TÜRKİYE, nsezer@tuvasas.com.tr Özet Bu çalışma ile yolcu vagonlarının TSI(Technical Specifications for Interoperabolity) yükümlülükleri kapsamında aydınlatma ve Acil Aydınlatma Sistemi nin anlatılması amaçlanmıştır. TSI gereklilikleri ile belirlenen aydınlatma konusunda güvenlik ve konfor standartlarının yakalanması gerekmektedir. Bu yüzden yolcu vagonları aydınlatma sistemi tasarımı yapılırken göz önüne alınması gereken kriterler ortaya çıkmıştır. Yolcu vagonlarındaki Aydınlatma ve Acil Durum Aydınlatma Sistemi nin TSI yükümlülüklerine göre tasarım ve tasarım sonrasındaki aşamaları da özetlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Acil Aydınlatma, TSI, Aydınlatma Abstract With this work, It is aimed to explain the lighting system, emergency lighting system and the necessity of TSI requirements for both systems. Safety and comfort requirements given in TSI should be met. Therefore, while designing the lighting system some design criteria which should be taken into account were ascertained. Pie and post design stages of lighting and emergency lighting system in passenger coaches are summarized according to related TSI requirements. Keywords : Emergency Lighting, TSI, Lighting 1. Giriş Yolcu Vagonlarının TSI yükümlülükleri kapsamında sağlaması gereken şartlara geçmeden önce gerekli aydınlatma terimlerinin tanımları yapılmıştır. Işık düzeyi (belli bir yönde belli bir yüzey noktasında) (L): Yüzeydeki bir elemandan belli bir yönde yayılan ışığın ışık şiddetinin elemanın aynı yöndeki izdüşümünün alanına bölümü. Birim: Candela/metre kare (cd/m²) Işık akısı (Φ): Yayılmayı insan gözünün tayf hassasiyetine göre değerlendirmek suretiyle yayılan akıdan (yayılan güçten) elde edilen miktar. Bu miktar bir kaynak tarafından yayılan veya bir alan tarafından alınan ışık gücüdür. Birim: Lumen (lm) Aydınlık düzeyi (E): Bir yüzeye düşen ışık akısının aydınlatılan alanın yüzeyine oranı. Birim: lux (lx)= (lm/m²) Ortalama aydınlık düzeyi (Eav): Belirtilen yüzey üzerinde ortalaması alınan aydınlık düzeyi. Birim: lux (Pratikte bu değer yüzeye düşen toplam ışık akısının yüzeyin toplam yüzeyine bölünmesi veyayüzey üzerinde temsil edici özellikteki belli sayıda noktanın aydınlık düzeylerinin aritmetik ortalamasının alınması suretiyle elde edilebilir.) Aydınlık düzeyinin düzgünlüğü: En olumsuz ölçme noktasındaki aydınlık düzeyinin ortalama aydınlık düzeyine oranı. En olumsuz ortamdaki aydınlık yüzeyi Ortalama aydınlık yüzeyi
Not: En olumsuz ölçme noktaları dikkate alınan ölçümün en düşük ve en yüksek değerlerini temsil eder. Kontrast: Bir alanın aynı anda veya art arda görülen iki veya daha fazla kısmının görünüşündeki sübjektif algılama farkı (renk kontrastı, parlaklık kontrastı, aydınlık kontrastı, aynı andaki kontrast, ardışık kontrast terimleri buradan gelir). Not: Kontrast fiziki manada ifade edilebilir; ışık düzeyi kontrastı gibi. Kamaşma: Etkili bir parlak alanın veya nesnenin görüş alanı içinde olması halinde görme duygusuna verilen rahatsızlık veya bozucu etki. Renk görünüşü: Bir ışık kaynağının renkliliği. Renk sıcaklığı (Tc): İncelenen ışık kaynağı ile aynı renklilikte ışık yayan bir tam yayıcının sıcaklığı. Birim: Kelvin (K) Renk verme: Bir aydınlatıcının nesnelerin renk görünüşü üzerinde bilinçli veya bilinçsiz olarak referans ışık kaynağı altındaki renk görünüşüne göre yapılan karşılaştırma ile ortaya çıkan etkisi. Işık kayıp faktörü: Bir aydınlatma tesisini belli bir süre kullandıktan sonra aydınlatılan yüzeyin ortalama aydınlık düzeyinin aynı şartlar altında yeni sayılan bir tesis ile elde edilen ortalama aydınlık düzeyine oranı. 2. Uyulması Gereken Kriterler Genel aydınlatma durumunda uyulması gereken tasarım kriterleri aşağıda açıklanmıştır: Yolcu vagonlarında TSI yükümlülükleri çerçevesinde uyulması gereken bazı kriterler bulunmaktadır. Buna göre yolcu vagonunun ilgili bölümüne göre olması gereken asgari aydınlık düzeyi değerleri ve bu değerin ölçüleceği noktalar aşağıdaki gibidir: Kompartman ve Oturma Alanları: 150 Lx. Aydınlık düzeyi ölçümü, lüksmetre ile her bir koltuğun yaslanılan (dik) kısmı boyunca ve koltuğun arka kısmından 0.6 m. uzaklıkta zeminden ise 0.8 m. yukarıda; vagon zeminine paralel olacak şekilde yapılır. Sahanlık: 75 Lx. Aydınlık düzeyi ölçümü, lüksmetre ile birbirine komşu giriş kapılarının ortasında ve yerden 0.8 m. yukarıda; vagon zeminine paralel olacak şekilde yapılır. Basamaklar: 75 Lx. Sahanlıklarda basamak seviyesinde ölçüm yapılacaktır. Tuvalet ve Duş Bölmesi: 150 Lx. Aydınlık düzeyi ölçümü, lüksmetre ile yatay düzlemin ortasında, zeminden 1.50 m. yukarıda olacak şekilde yapılır. Yan Koridor: 50 Lx. Aydınlık düzeyi ölçümü, lüksmetre ile yatay düzlemin ortasında, Zeminden 0.8 m. yukarıda olacak şekilde yapılır. Aydınlatma sistemi kamaşmaları önleyecek şekilde tasarımlandırılmalıdır. Pencere camlarında geceleyin oluşan yansımalardan dolayı oluşan kamaşmalar önlenmelidir. Uygun renk görünüşünün elde edilmesi için genel aydınlatma için kullanılan lambaların renk sıcaklığı 3000 K ile 3300 K arasında olmalıdır.
Işık kaynağı yüzeylerin renklerini doğru şekilde verme kabiliyeti ve konfor bakımından önemlidir. CIE Genel Renk Verme Endeksi Ra değerinin 150 veya renk verme grubu 1B olmalıdır. İç tasarım gerekliliklerinden dolayı bazı alanlarda(yemekli vagonlar gibi) daha düşük olabilir. Aydınlatma düzeyinin düzgünlüğü 0,7 ile 1,3 arasında olmalıdır. Sürücü kabininde ön cam üzerinde aydınlatma sisteminden kaynaklanan bütün kamaşmalar bütün normal bakış açılarında asgari seviyeye indirilmelidir. Kabin içine monte edilmiş kapalı devre televizyon (CCTV) monitörleri varsa, kamaşmanın bunların üzerindeki etkisinin önlenmesine özel önem verilmelidir. Acil aydınlatma durumunda uyulması gereken tasarım kriterleri aşağıda açıklanmıştır: Acil durum aydınlatması araçta kalma durumunun veya araçtan çıkma işleminin emniyetle yapılmasını sağlamalıdır. Acil durum aydınlatma sistemi personelin araç içinde hareket edebilmesi ve alışabilmesi, araçtan çıkabilmesi ve özellikle engellerin varlığını anlayabilmesi için gereken asgari ışığı sağlamalıdır. Duman ve tozun sebep olduğu havadaki parçacıklardan dolayı azalan görüş netliği dikkate alınmalıdır. Acil durum aydınlatma sistemlerinin armatürleri araç bataryasından ve en az bir tahsisli devre üzerinden beslenmelidir. Eğer aracın kendi bataryası yoksa ve normal serviste araç diğerlerinden ayrılabiliyorsa, acil durum aydınlatma sistemlerinin veya armatürlerinin kendi güç kaynakları olmalıdır. Sürücü kabini ve makina bölümü için acil durum aydınlatması için genel aydınlatma sisteminin aynısının kullanılması tavsiye edilir. Bu aydınlatma sistemleri münferit olarak açılıp kapatılabilmelidir. Genel acil durum aydınlık düzeyinin asgari ortalama değeri kaçış yolunun merkez hattı üzerinde döşeme seviyesinde 5 lx olmalıdır. Çıkış yeri eşiğinde asgari değeri 30 lx olmalıdır. Basamak seviyesinde asgari değer 75 lx olmalıdır. Acil durum aydınlatması düzgünlük oranı 0,2 ile 10 arasında olmalıdır. Kamaşma etkilerini en aza indirmek için acil durum armatürlerinin ışık şiddeti genel görünür alanda (armatürün yatay düzleminin altında 60 ye kadar) 400 cd/cm2 değerini aşmamalıdır. Aksi üzerinde kullanıcı ve imalatçı mutabakata varmadıkça acil araç güç kaynağının (batarya şarj sisteminin) arızalanmasından sonra durum aydınlatmasının çalışma süresi aşağıdaki değerleri karşılamalıdır: - Toplu taşıma transit sistemlerinin araçları: en az 1 saat, - Diğer raylı sistem araçları: en az 3 saat. Aydınlatma sisteminde kullanılan bütün komponentler yangın performansı bakımından EN 45545-2 standardına uygun olmalıdır. 3. Tasarımın Doğrulanması Yolcu vagonunun aydınlatması yukarıda belirtilen kriterler doğrultusunda yapılmalıdır. Yukarıda açıklanan aydınlatma kriterlerine göre uygun aydınlık düzeyine göre tasarımın yapılıp yapılmadığının kontrolü önceden hazırlanmış tip test prosedürleri ile yapılmıştır.
Şekil-1 (Genel Aydınlatma durumunda yan koridor aydınlık düzeyi için doğrulama ) Şekil-2 (Genel Aydınlatma durumunda yan koridor ölçüm noktaları) Şekil-3 (BDZ Vagon Resimleri- Kompartman)
Şekil-4 (BDZ Vagon Resimleri-Kompartman) Şekil-3 (BDZ Vagon Resimleri-Koridor),
Kaynaklar [1] TS EN 13272-Haziran:2012 Demiryolu uygulamaları Toplu Taşıma Sistemlerinde Çeken ve Çekilen Taşıtların Elektrikli Aydınlatması [2] UIC 555 OR: Electric Lighting in passenger rolling stock [3] TSI HS 2008/232/CE Madde 4.2.7.12