92 DOSYA Yeflil yap lar, yeflil yap sertifikasyonu ve yaratt f rsatlar Yeflil yap lar, hiçbir profesyonel disiplinin kendi bafl na ulaflabilece i bir hedef de ildir. Yap ile ilgili mimarl k, inflaat mühendisli i, makina mühendisli i gibi ilk akla gelen disiplinlerin yan nda, fizik mühendisli i, flehir planlamac l ve sosyal bilimlerin konuya önemli katk lar olmaktad r.
93 Dünyada her alanda oldu u gibi yap sektöründe de yeflil olma arzusu hem inflaat firmalar ve mal sahipleri, hem de kullan c lar için artmaktad r. Çevre ve insan sa l na sayg l olman n getirdi i prestij bir yana, dünyan n 21. yüzy l bafl nda içinde bulundu- u ve giderek ciddileflen ekolojik ve iklimsel olumsuzluklar, bu arzuyu vazgeçilemez bir sorumluluk haline getirmifltir. Yap sektöründe yeflil olmak, bina ve kullan c lar n n bina ömrü boyunca çevreye, iklime ve insan sa l - na verdikleri zararlar azalt c flekilde bina tasarlamak ve infla etmek anlam - na gelmektedir. Bu sadece yap teknolojisini ilgilendiren bir konu de ildir, yap lar n tasar m sürecinin en bafl nda verilen kararlar bazen yap n n yeflil olma potansiyeli ile ilgili en önemli kararlar olabilmektedirler. Daha da önemlisi, tasar m sürecinin en bafl nda verilen ve yeflil yap prensiplerini dikkate almayan kararlar, ileride yap n n kullan m maliyetlerinin (ör. enerji maliyetleri) yüksek seviyelerde olmas na yol açmaktad rlar. Yeflil yap lar, hiçbir profesyonel disiplinin kendi bafl na ulaflabilece i bir hedef de ildir. Yap ile ilgili mimarl k, inflaat mühendisli i, makina mühendisli i gibi ilk akla gelen disiplinlerin yan nda, fizik mühendisli i, flehir planlamac l ve sosyal bilimlerin konuya önemli katk lar olmaktad r. En önemli sorumluluk, yap tasar m ve inflaat süreçlerini yöneten ve yeflil yap olma potansiyelini etkileyecek önemli kararlar verenlerdedir. Bu, mal sahibi veya proje mimar olabildi i gibi, yeflil yap olma hedefiyle kurulmufl bir proje organizasyonu da olabilmektedir. nflaat sektöründe yeflil yap lar ile ilgili yap lan tart flmalar, genellikle yeflil olman n inflaat maliyetlerine getirdi i ek yük çevresinde dönmektedir. Bu ek maliyet, yeflil yap sahibi olman n getirdi i prestij ile kefeye konulmakta ve tart lmaktad r. Ne yaz k ki bu, yeflil olman n bir trend oldu u günümüzün getirdi i k sa vadeli bir yaklafl md r. Yeflil yap lar n fayda-maliyet analizleri, yap lar n tüm faydal ömrünü kapsayan bir zaman dilimine yay lacak flekilde yap lmal d rlar. Örne in kullan m süresi en az 50 sene olan bir ofis binas nda, enerji için kullan lan fosil yak t miktarlar n n Yeflil Yap Sertifikasyon Sistemleri olarak da adland r lan standartlar n en önemlileri ABD'de U.S. Green Building Council taraf ndan gelifltirilen LEED standard, ngiltere'de Building Research Establishment taraf ndan yay nlanan BREEAM standard ve Almanya'da Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen taraf ndan geçti imiz aylarda yay nlanan standard d r. azalt lmas, sera etkisini azaltma yolunda önemli bir ad m olmakla beraber, fiyatlar devaml art fl trendinde olan fosil yak tlar n n kullan mlar n n azalt lmas yoluyla yap n n gelecekteki sahipleri ve kullan c lar için önemli bir maliyet düflüflü anlam na gelmektedir. Bir yap n n yeflil olmas için al - nan önlemlerin bir k sm n n yat r m maliyeti olabildi i gibi, ço u durumda ek bir maliyet ortaya ç kmamaktad r. Örne in bir binan n enerji tüketimini azaltmak, al nacak mimari pasif önlemler yoluyla mümkün olmakta, dahas bu tür önlemler mekanik s tma veya havaland rma ihtiyaçlar n n azalmas n sa layarak ilk yat r m maliyetinin düflürülmesine olanak vermektedirler. Burada önemli olan, yukar da
94 DOSYA Yeflil yap lar, yap sto unun ülkelerin toplam enerji tüketiminin %40' na ve su tüketiminin çok daha yüksek bir oran na yol açt klar göz önüne al nd nda, ülkelerin sürdürülebilirlikleri ve dolay s yla ekonomik gelecekleri için çok önemlidirler. da bahsedildi i gibi, do ru kararlar n yap n n tasar m aflamas nda verilebilmesidir. nflaat sektörü, yeflil yap çabalar - n n desteklenmesi ve bu tür binalar n objektif bir flekilde de erlendirmelerinin yap labilmesi için gönüllü olarak standartlar gelifltirmifltir. Yeflil Yap Sertifikasyon Sistemleri olarak da adland r lan bu standartlar n en önemlileri ABD'de U.S. Green Building Council taraf ndan gelifltirilen LEED standard, ngiltere'de Building Research Establishment taraf ndan yay nlanan BREEAM standard ve Almanya'da Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen taraf ndan geçti imiz aylarda yay nlanan standard d r. Bu standartlara gönüllü uyum ile elde edilen sertifikalar n, yap lar n prestij ve de erlerini artt rmalar n n yan nda, standartlar konu ile ilgilenen herkese yeflil yap tasar m ve inflaat sürecinde uygulanacak bir metodoloji ile yol göstermektedirler. Nitekim bu standartlar, yeflil yap uzmanl na sahip bir profesyonelin (akredite profesyonel, AP) dan flmanl alt nda yap ile ilgili tüm proje müelliflerinin entegre bir flekilde çal flmas n öngörmektedirler ve bu çal flma flekli için gerekli bilgi ve araçlar kullan ma sunarak da yeflil yap tasar m ve inflas ile ilgili tüm süreçlerin en verimli flekilde yürütülmesini sa lamaktad rlar. Yeflil yap sertifikasyon sistemleri, günümüzde ekoloji, iklim ve insan sa l na sayg l yap lar n ulaflt en son noktay temsil etmeye çabalamaktad rlar ve bu çaba dolay s yla sürekli olarak güncellenmektedirler. Daha önce de belirtildi i gibi gönüllülü e dayal bu standartlar, yasalar n gerektirdi i bina performanslar n n her zaman daha üzerinde olan kriterler koymaktad rlar. Örne in Amerikan LEED standard, sertifikaland rd binalar n yasa taraf ndan öngörülen minimum enerji performanslar ndan ne kadar daha iyi performans gösterdiklerine göre puan vermektedir. Sistem bu sa-
96 DOSYA yede, yeflil yap sertifikal binalar n, sertifikas z binalara göre üstünlüklerini ortaya koymaktad rlar. Sertifikaland r lan bir yeflil yap - n n proje ekibi, yap n n performans ile ilgili detayl hesap ve simülasyon çal flmalar n n sonuçlar n belgelendirerek sertifika veren kurulufla baflvurmaktad r. Sertifikasyon sürecinin baflar ya ulaflmas için, yap n n yeflil yap kriterlerinin say sal flartlar na uyumlu tasar m ve inflas n n yan nda bu belgelerin do ru ve eksiksiz olmalar da önemli bir rol oynamaktad rlar. Nihai olarak yap lar n yeflil yap sertifikasyon sistemlerine uygun infla edilmelerinin sonuçlar flunlar olmaktad r: n Yap ve yap kullan c lar taraf ndan tüketilen primer enerji miktar ve CO 2 sal n mlar n n düflmesi, n Su tüketiminin azalmas, n Yap n n çevreye ve do al kaynaklara olumsuz etkilerinin azalmas, n Yaflama ve çal flma konforunun artmas, n Yeni flehir yerleflmeleri düzeyinde daha insanc l ortam n yarat lmas, n Yat r mc lar n, yap n n performans ve kullan m maliyetlerini planlama aflamas nda yüksek bir güvenilirlik içinde tahmin edebilmeleri, n Yap tasar m, inflaat ve kullan m safhalar n n entegre ve saydam bir flekilde yürütülerek yat r m risklerinin azalmas. Yeflil yap lar ve enerji Fosil yak tlar na dayal enerji tüketiminin getirdi i küresel s nma ve bu s nman n en acil flekilde önüne geçilme ihtiyac, yap larda kullan lan primer enerji miktar n n düflürülmesinin yeflil yap larda en önemli konulardan biri haline gelmesine yol açm flt r. Primer enerji kullan m n n azalt lmas n n 4 yolu vard r: n Enerji talebinin azalt lmas : Binalar n do ru konumland r larak ve gerekli koruyucu önemlerin al narak binalarda ihtiyaç duyulan s tma, so utma ve ayd nlatma enerjilerinin azalt lmas mümkündür. n Temiz yenilenebilir enerji kullan lmas : Binan n yüzeylerine düflen günefl enerjisinden s tma, so utma ve elektrik üretimi için faydalanmak mümkündür. Tamamen maliyetsiz olan bu enerji, ayr ca fosil yak tlar n n aksine CO 2 sal n mlar na yol açmamaktad rlar. Ülkemizde yeflil yap sertifikasyon sistemlerinden, özellikle LEED'den çok bahsedilmekle beraber çok fazla uygulaman n oldu u söylenemez. Bunda, gelecekle ilgili projeksiyonlar n eksikli i ve gelecekteki de iflimlerin fark nda olunmamas önemli bir rol oynamaktad r. n Enerji verimlili inin artt r lmas : Enerji tüketen bina sistemlerinin (ayd nlatma, klima, ulafl m) ve enerji tüketimine etkisi olan yap elemanlar n n (bina kabu u) verimliliklerinin artt r lmas enerji talebinin azalmas na yol açar. n At k enerjinin kullan ma geri sokulmas : Havaland rma sistemlerinde s geri kazan m, kojenerasyon gibi teknolojiler, normalde havaya b rak lan at k s enerjisinin tekrar kullan lmas n sa lamaktad rlar. Bu alanlar n tümünde, özellikle yenilenebilir enerji konusunda, tüm dünyada önemli teknolojik ve yasal geliflmeler olmaktad r. Yenilenebilir enerji ekipmanlar üretim kapasitesi, özellikle günefl enerjisinden fotovoltaik elektrik üreten paneller ve rüzgar türbinleri sektörlerinde sürekli artmaktad r ve bu sayede ekipmanlar n fiyatlar nda önemli düflüfller yaflanmaktad r. Amaç, devlet teflviklerinin de yard m yla, bu sektörlerin fosil yak tlar ile rekabet edebilecek hacimlere ulaflmalar d r. Örne in, ABD ve Avrupa'n n belli bölgelerinde fotovoltaik paneller ile üretilen elektri in 2 ila 3 sene içerisinde flebekeden sat n al - nan elektrik ile ayn maliyete sahip olaca beklenmektedir ( grid parity = flebeke denkli i). Buna yol açan, bir yandan fotovoltaik sistem fiyatlar - n n düflmesinin yan nda, fosil yak tlar na dayal flebeke elektri inin sat fl fiyatlar ndaki art fl trendidir. Fotovoltaik sistemler, yeflil yap - larda enerji maliyetlerinin düflürülmesi için en s k baflvurulan önlemlerdendirler. Fotovoltaik sistemlerin binalara entegrasyonu söz konusu oldu unda, henüz bina tasar m yap l rken bunun göz önünde bulundurulmas faydal - d r. Dünyada yayg n olan, binay projelendiren mimari büronun, fotovoltaik sistemler konusunda uzman bir firmadan dan flmanl k almas ve projenin bu dan flmanl k fl nda gelifltirilmesidir. Bir projede, ilk yat r m maliyetlerinin yüksek olmas nedeniyle fotovoltaik sistemlerden vazgeçilmesi durumunda bile, gelecekte ekonomik olacaklar varsay m ndan hareketle en az ndan binan n ileride fotovoltaik sistemlerin montaj n kolaylaflt racak ve günefl enerjisinden faydalanmas n maksimum k lacak flekilde tasarlanmas en do ru yöntemdir. Türkiye, yeflil yap lar ve fotovoltaik enerji Ülkemizde yeflil yap konusu çok yeni bir konu olmakla beraber çok ihtiyaç duyulan bir konudur. Yeflil yap yaklafl m n n arkas nda sürdürülebilirlik kavram bulunmaktad r. Sürdürülebilir olmak demek, bugünün ihtiyaçlar - n n, gelecek nesillerin ihtiyaçlar n
98 DOSYA karfl lama yetilerini tehlikeye atmadan karfl lanmas demektir. Yeflil yap lar, yap sto unun ülkelerin toplam enerji tüketiminin %40' na ve su tüketiminin çok daha yüksek bir oran na yol açt klar göz önüne al nd nda, ülkelerin sürdürülebilirlikleri ve dolay s yla ekonomik gelecekleri için çok önemlidirler. Ülkemizin, geçti imiz senelerde sera gaz sal n mlar en çok artan ülkelerin aras nda olmas, buna karfl l k Kyoto Protokolü dahilinde ve 2009 Aral k ay nda Kopenhag'da yap lacak BM klim De iflikli i Konferans 'nda kararlaflt r lacak 2012 sonras için girece i taahhütlerin alt ndan kalkabilmesi için agresif önlemler almas gerekmektedir. Bu önlemler henüz yayg n olarak tart fl lmamakla beraber, yasa koyucular taraf ndan mevzuata yerlefltirilmeye bafllam fllard r. 2007 senesinde yürürlülü e giren Enerji Verimlili i Kanunu (5627 say l ), bunu izleyen Binalarda Enerji Performans Yönetmeli i, AB ülkelerinde geçerli yasalara paralel haz rlanm fllard r. Ayr ca 2005 senesinde ç kar lan Yenilenebilir Enerji Kanunu'nda verilen desteklerin fotovoltaik günefl enerjisini de kapsayacak flekilde geniflletilmesini öngören yasa de iflikli i TBMM'de beklemektedir. Ülkemizde fotovoltaik sistemlerin yayg n olarak kullan lmas n n önündeki en büyük engel, bu sistemlerin flebeke ile paralel olarak çal flmas n sa layan yasal düzenlemelerin henüz yap lmam fl ve flebekeye geri beslenen elektri in, elektrik da t m flirketleri taraf ndan, fotovoltaik sistemleri yat - r mc lar için cazip hale getirecek düzeydeki fiyatlardan sat n al nmamas - d r. Fotovoltaik sistemlerin devlet taraf ndan önemli flekilde desteklendi i Avrupa ülkelerinde uygulanan bu sistem, hem bina sahipleri için önemli bir ek gelir kayna sa lamakta, hem de ülkelerin yenilenebilir enerjiye geçifl ve CO 2 sal n mlar n düflürmeleri için ak lc bir çözüm olmaktad r. Enerji verimlili i konusunda Türkiye'de yap lmas gerekenler, sadece mevcut binalara izolasyon yap lmas ndan ibaret de ildir. Bir binan n enerji tüketimi, binan n tasar m ile do rudan ilgilidir. Bugün Türkiye'de konut binas olarak kullan lan ço u tipoloji, asl nda enerji verimlili i düflük olan yap lard r. Yukar da da bahsedildi i gibi, bina tasar m n n ilk safhalar nda al nan kararlar, enerji verimlili inin artt r lmas nda önemli potansiyele sahiptirler. Tipoloji olarak düflük enerji verimlili ine sahip bir binada sonradan al nacak önlemler, enerji verimlili inde ancak küçük art fllara yol açmaktad rlar. Türkiye'de yeflil yap lar n yayg nlaflmalar, mimarlar n bu konularda mesleki bilgiye sahip olmalar ile do rudan ba lant l d r. Almanya gibi enerji bilincinin en yüksek oldu u ülkelerde, yap lar n m 2 bafl na tükettikleri primer enerji miktar, önemli bir performans kriteri haline gelmifltir. Ülkemizde de Binalarda Enerji Performans Yönetmeli i ve TS 825 standard, bu tür enerji metriklerini binalarda önemli bir de erlendirme kriteri haline getirmektedirler. Mimarlar n, bu metrikleri tasar m süreçlerinde en önde tutmalar ve bunlar etkileyecek yollar bulmalar, yeflil yap lar n geliflimi için kaç n lmazd r. Ülkemizde yeflil yap sertifikasyon sistemlerinden, özellikle LEED'den çok bahsedilmekle beraber, çok fazla uygulaman n oldu u söylenemez. Bunda, gelecekle ilgili projeksiyonlar n eksikli i ve gelecekteki de iflimlerin fark nda olunmamas önemli bir rol oynamaktad r. Fosil yak tlara dayal enerjiye yak n gelecekte yüksek maliyetlerin eklenecek olmas (hem kaynaklar n azalmas, hem de CO 2 sal - n mlar n n vergilendirilecek olmas nedeniyle), uzun vadeli düflünmenin bir gereksinimi olarak yeflil yap lar bir zaruret haline getirmektedir. Nitekim bugün, fabrika binalar nda mal üretimi yaps n veya ofis binalar nda hizmet üretimi yaps n, birçok Uluslararas flirket, kendilerine ait yeni yap lan binalar n n ve kirac s olacaklar binalar n yeflil yap sertifikalar na sahip olmalar n flart koflmufltur. Bunlar, gelecekte rekabet gücünü kaybetmek endiflesi alt nda al nan kararlard r. Ayn flekilde ülkeler de benzer kararlar vermektedirler, örne in ngiltere'de yeni yap - lan tüm binalar n belirli bir yeflil yap standard na uymalar gibi. Ülkemiz de yap sektörüne bu çerçeveden bakmal ve gelecekte rekabet edebilme gücünün önemli oranda bugün verilen kararlara ba l oldu unun fark nda olmal d r. Ömer MOLTAY / End. Müh., LEED AP M MTA M MARLIK TAAHHÜT NfiAAT SAN. ve T C. LTD. fit.