İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Çift Numaralı ve İkinci Öğretim Öğrencileri Vize Sınavı 22.01.2016 I. Vatandaşlık Hukuku/Yabancılar Hukuku 1. Kararda annesine bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazanamayan Ukrayna vatandaşı davacı, Türk vatandaşlığını kazanmak için genel yolla Türk vatandaşlığının kazanılması yoluna başvurmuştur. Türk vatandaşlığının genel yolla kazanılması Türk Vatandaşlığı Kanunu m. 11 de şartları ile düzenlenmiştir. Genel yolla Türk vatandaşlığının kazanılması, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla sonradan kazanılması yoludur. Vatandaşlığın yetkili makam kararıyla kazanılmasının doğum yolu ile kazanmadan en önemli farkı, yetkili makam kararıyla kazanmada gerekli olan Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen kişinin iradesi ile Devletin bu irade ile oluşan talebe verdiği kabul kararıdır. Ancak, Türk Vatandaşlığı Kanunu m. 11 de, aranan şartları taşımak vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamaz şeklindeki düzenleme ile çok açık bir şekilde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılmasında karar verecek olan yetkili makamın takdir hakkını hüküm altına almış bulunmaktadır. Türk Vatandaşlığı Kanunu m. 11 de vatandaşlığın kazanılması için gerekli şartlar sayılmıştır: Vatandaşlığı kazanacak kişi kendi milli kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmalıdır. Yabancının başvuruda bulunduğu ülkeye ve topluma entegrasyonunun sağlanması ve uyumunun sağlanması amacıyla en az beş yıl Türkiye de ikameti aranmıştır. Bu beş yıllık süre içinde toplam altı ayı geçmemek şartı ile yabancı yurt dışında bulunabilir. Vatandaşlık başvurusunda bulunan yabancının Türkiye de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmesi gerekmektedir. Vatandaşlık başvurusunda bulunan bir yabancının toplum bakımından tehlikeli arz eden bir hastalığının bulunmaması gerekmektedir. 1
Başvuruda bulunan yabancının iyi ahlak sahibi olması gerekmektedir. Başvurucunun yeteri kadar Türkçe konuşabilmesi gerekmektedir. Başvuru sahibinin Türkiye de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olması gerekmektedir. İdarenin takdir hakkının bir görünümü olarak yabancının milli güvenlil ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek hali bulunmaması gerekmektedir. Ayrıca yukarıdaki şartlara ek olarak, Bakanlar Kurulu nun yetkisinde olmak üzere bir ihtiyari şart daha getirilmiştir. Buna göre, Bakanlar Kurulu başvurucunun sahip olduğu yabancı devletin vatandaşlığından çıkmasını isteyebilir. (10 puan) 2. Vatandaşlık Kanunu na göre yetkili makam kararı ile vatandaşlığın kazanılması ilgili kişinin çocuklarına ancak çocukların rüştünü ispat etmemiş olması halinde etki eder. Yetkili makam kararı ile vatandaşlığın kazanılması ancak ilgili kişinin velayeti altındaki çocuklarına etki etmektedir. Her ne kadar vatandaşlığın kazanılması şahsa bağlı haklardan olsa da Kanun, ana ve/veya babalarına velayetle bağlı olan küçük çocukların da onunla birlikte vatandaşlık kazanabileceğini düzenlemiştir. Kanun a göre, Ana veya babanın Türk vatandaşlığını kazandığı tarihte velayeti kendisinde bulunan çocukları, diğer eşin muvafakat etmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır. Muvafakat verilmemesi halinde ana veya babanın mutad meskeninin bulunduğu ülkedeki hakim kararına göre işlem yapılır. Doktrinde bu çocuklar için ana veya babanın cebinde Türk vatandaşlığına geçen çocuklar denmektedir. (10 puan) 3. Bu soruda Türk vatandaşlığının kişinin iradesi dışında kaybedilmesi hallerinden kaybettirme nin incelenmesi gerekmektedir. Kaybettirme, Türk vatandaşı olan kişinin Vatandaşlık Kanunu nda belirtilen birtakım fiilleri yapması halinde, iradesine bakılmaksızın Türk yetkili makamları tarafından cezai nitelikte bir karar ile Türk vatandaşlığından çıkarılmasıdır. Vatandaşlık Kanunu m. 29 da üç bent halinde sayılmıştır. Bunlar; - yabancı bir devletin Türkiye nin menfaatlerine uymayan herhangi bir hizmetinde bulunmak, - Türkiye ile savaş halinde bulunan bir devletin her türlü hizmetinde Bakanlar Kurulu nun izni olmaksızın kendi isteği ile çalışmaya devam etmek, - izin almaksızın yabancı bir devletin hizmetinde gönüllü olarak 2
askerlik yapmak. Bu sebepler dışında bir neden ile bir Türk vatandaşı hakkında yetkili makamlarca kaybettirme kararı verilemez. Bu sebeplerden birinin varlığı halinde idarece izlenmesi gereken usul şu şekildedir. Öncelikle Türk Devleti adına Türk vatandaşları hakkında kaybettirme kararı vermeye yetkili makam Bakanlar Kurulu dur. Vatandaşlık Kanunu m. 29 da sayılan fiilleri yaptığı tespit edilen bir kişi hakkında İç İşleri Bakanlığı nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu nca kaybettirme kararı verilir. Ancak kaybettirme kararı verilmesinde Bakanlar Kurulu nun takdir yetkisi vardır. Kişinin, 29. maddede sayılan fiilleri gerçekleştirmiş olduğu kesin olsa bile Bakanlar Kurulu kaybettirme kararı vermeyebilir. (10 puan) 4. Türkiye de ikamet ettiği süre hesaplanırken yalan beyanda bulunmak suretiyle, Türkiye de turist olarak bulunduğu süreyi de hesaba katarak Türk vatandaşlığını kazanması ihtimalinde kişinin Türk vatandaşlığına alınmasına ilişkin kararın iptali gündeme gelecektir. Türk vatandaşlığına alınma kararının iptali sadece yetkili makam kararı ile sonradan Türk vatandaşlığını kazanan kişiler açısından mümkündür. Vatandaşlık Kanunu m. 31 e göre, Türk vatandaşlığını kazanma kararı, ilgilinin yalan beyanı veya vatandaşlığa kazanmaya esas teşkil eden önemli hususları gizlemesi sonucunda gerçekleşmiş ise kararı veren makam tarafından iptal edilir. Vatandaşlığa alınmada gizlenen her bilgi veya söylenen her yalan beyan bir iptal sebebi oluşturmaz. Bu yalan beyan veya gizlemenin özel bir önemi olması gerekir. Bu yalan beyan veya gizlenen bilgiler o derece önemli olmalıdır ki, vatandaşlığa alınmadan önce o yalanın söylenmemesi veya o gerçeğin gizlenmemesi halinde, kişinin Türk vatandaşlığına alınması da mümkün değildir. Kişinin vatandaşlığı kazanmasından sonra gerçekleşen olaylar veya değişen şartlarla ilgili bilgiler vatandaşlığın iptali için bir sebep oluşturmaz. Doktrinde kişinin yalan beyan söyleme veya önemli bilgileri gizleme konusunda idareyi kandırma kastı olup olmaması gerektiği tartışmalıdır. Vatandaşlığa alınma kararının iptal edilebilmesi için Kanunda herhangi bir süre sınırı öngörülmemiştir. İdarece vatandaşlığa alınmaya neden olan yalanın veya gizlenen bilginin tespit edilmesi halinde, vatandaşlığın kazanılmasının üzerinden ne kadar süre geçmiş olursa olsun, vatandaşlığın iptaline karar verilecektir. Vatandaşlığa alınma kararının iptalinde, vatandaşlığa alınma hakkında karar veren makam yetkilidir. Vatandaşlığın iptali sebeplerinden birinin varlığı tespit edildiğinde yetkili makam iptal kararı vermek zorundadır, takdir hakkı yoktur. (10 puan) 3
5. Yabancıların Türkiye ye giriş şartları, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile Pasaport Kanunu nda düzenlenmiştir. İlk olarak yabancının pasaport gösterme mecburiyeti vardır. Pasaport, kişiye vatandaşı olduğu devlet tarafından verilen ve ülkeden çıkmasına veya girmesine kanuni bir engelin bulunmadığını gösteren belgedir. İkinci olarak kişinin Türkiye ye girişi yasağı olmaması gerekir. YUKK m. 9 a göre kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı açısından Türkiye ye girmesinde sakınca olan yabancıların Türkiye ye girişi yasaklanabilir. Üçüncü olarak, yabancının mutlaka Bakanlar Kurulunca tespit edilen yerlerden Türkiye ye giriş yapabilirler. Son olarak yabancının vize alma mecburiyeti vardır. YUKK m. 11 e göre Türkiye de her 180 günde 90 güne kadar kalacak yabancıların ülkeye girişi kural olarak vizeye tabi tutulmuştur. Yabancı, vatandaşı olduğu ya da yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk konsolosluklarından geliş amacını belirten vize almak zorundadır. Bazı hallerde ise yabancılara vize muafiyeti tanınmıştır. Bunlar; - Türkiye nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalarla ya da Bakanlar Kurulu kararıyla vizeden muaf tutulan ülkelerin vatandaşları, - Türkiye ye giriş yapacağı tarih itibariyle geçerli ikamet veya çalışma izni bulunan yabancılar, - 5682 sayılı Pasaport Kanunu na göre verilmiş ve geçerliliğini yitirmemiş yabancılara mahsus damgalı pasaport sahipleri, - Vatandaşlık Kanunu m. 28 kapsamında olanlardır. Ancak her hâlükârda vize muafiyeti olsun ya da olmasın bir yabancının Türkiye de her 180 günde 90 günden fazla kalması için ikamet izni alması gerekir. (10 puan) 6. 6458 sayılı YUKK ile yabancıların Türkiye de ikamet usulleri düzenlenmiştir. Türkiye de vizenin veya vizeden muafiyetin tanındığı süreden ya da 90 günden fazla kalacak yabancıların Türkiye de ikamet izni alması gereklidir. YUKK da ikamet izninin farklı türleri düzenlenmiştir. Bu türler kısa dönem ikamet izni, aile ikamet izni, öğrenci ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, insani ikamet izni ve insan ticareti mağduru ikamet iznidir. Olayda hukuk fakültesi öğrencisi davacının öğrenci ikamet izni alması gereklidir. Öğrenci ikamet izni Türkiye de bir yükseköğrenim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrenimi görecek yabancılara verilen ikamet iznidir. Öğrenci ikamet izni kural olarak yükseköğrenim gören yabancıya verilmekle beraber bakımı ve masrafları gerçek ya da tüzel kişiler tarafından üstlenilen ilk ve orta derecede öğrenim görecek yabancılara da verilebilir. Ancak bu kişiler öğrenci ikamet iznini veli ya da yasal temsilcilerinin onayı ile, öğrenim süreleri boyunca birer yıllık 4
sürelerle alabilirler. Ancak öğrenim süresi bir yıldan az olan kişilerin ikamet izni öğrenim süresini aşamaz. Öğrenciye verilen ikamet izni öğrencinin anne babasına ya da diğer yakınlarına herhangi bir menfaat ya da oturma izni alma konusunda bir hak sağlamaz. Bu izin sadece öğrenim amacıyla izin alan öğrenciye aittir. Bir yabancının Türkiye de öğrenci ikamet izni alabilmesi için öğrenci olması şarttır. Ayrıca Türkiye ye girmesi yasaklı kişilerden olmaması ve Türkiye de kalacağı adresin belirli olması gereklidir. Öğrencinin öğrencilik statüsünün bitmesi ile öğrenci ikamet izni de sona ermektedir. Öğrencilik statüsünün bitmesi ikamet iznin reddi, iptali veya uzatılmaması için temel gerekçedir. Ayrıca öğrencinin öğrenimini sürdüremeyeceğinin anlaşılması, yabancı öğrencinin bu izni veriliş amacının dışında kullanması, öğrenci hakkında sınır dışı etme kararı verilmesi ve Türkiye ye girişinin yasaklanmış olması hallerinde de öğrencinin ikamet izni başvurusu reddedilir, mevcut izni varsa süresi uzatılmaz veya izni iptal edilir. Türkiye de ön lisans, lisans, yüksek lisans veya doktora öğrenimi gören yabancılara, ayrıca çalışma izni almak kaydıyla, Türkiye de çalışma hakkı tanınmıştır. Çalışma izni alacak yabancı öğrenciler, ön lisans veya lisans öğrencisi ise, çalışma saati 24 saatten fazla olamaz ve çalışma hakkı ancak öğreniminin ilk yılından sonra başlar. (15 puan) 7. Kural olarak yabancıların Türkiye de çalışması çalışma izni almalarına bağlıdır. Yabancılar kural olarak yurtiçi ya da yurtdışından çalışma izni başvurusunda bulunabilir. Yurtdışından başvurular yabancının vatandaşı olduğu veya daimi ikamet ettiği ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti konsolosluğuna yapılır. Konsolosluk bu başvuruyu doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na iletir. Yurtiçinden yapılacak başvurular ise doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na yapılır. Yurtiçinden yapılacak başvuruların şartı ise yabancının en az 6 ay geçerli bir ikamet iznine sahip olması ve ikamet izni süresinin sona ermemmiş olmasıdır. Bakanlık ilgili mercilerin görüşünü alarak başvuruları inceler. Çalışma izni verilmesinde karar merci Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı dır. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun da dört çeşit çalışma izni mevcuttur. Bunlar süreli çalışma izni, süresiz çalışma izni, bağımsız çalışma izni ve istisnai çalışma iznidir. Olayda Ukrayna vatandaşı davacı hukuk fakültesini bitirdikten sonra Türkiye de geçimini sağlamak amacıyla bir hediyelik eşya dükkânı açmak istemektedir. Türkiye de bağımsız, yani başka şahısları istihdam etsin veya etmesin, kendi ad ve hesabına çalışmak isteyen yabancıların 5
bağımsız çalışma izni alması gereklidir. Bu durumda kendi adına bir hediyelik eşya dükkânı açmak isteyen davacı bağımsız çalışma izni almalıdır. Bağımsız çalışma iznine başvurabilmek için yabancının Türkiye de en az 5 yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olması gereklidir. Ayrıca çalışma izni aynı zamanda ikamet izni de sayılmaktadır. Bu nedenle yabancı çalışma iznine sahip olduğu süre içerisinde ayrıca ikamet izni almak zorunda değildir. (15 puan) II. Milletlerarası Özel Hukuk/Genel Prensipler Milletlerarası Özel Hukuku nda kamu düzen müdahalesi MÖHUK. m. 5 te düzenlenmiştir. Buna göre, yetkili yabancı hukukun belirli bir olaya uygulanan hükmünün Türk kamu düzenine açıkça aykırı olması durumunda bu hüküm uygulanmayacaktır. Kamu düzeni müdahalesinden söz edilebilmesi için öncelikle yetkili yabancı hukukun ilgili hükmü olaya uygulanacaktır. Bu uygulama sonucunda ortaya çıkan sonucun açıkça kamu düzenine aykırı olması gerekmektedir. Kural yabancı hukukun ilgili hükmünün olaya uygulanması olduğundan, kamu düzeni müdahalesi istisnai niteliktedir. Kategorik olarak, belirli konuların kamu düzeninden olduğu varsayımıyla doğrudan Türk hukukunun uygulanması kamu düzeni müdahalesi prensibine aykırıdır. Yabancı hukukun ilgili hükmünün Türk hukukundan farklı olarak düzenlenmiş olması da, kamu düzeni müdahalesi için yeterli değildir. Anayasa da belirtilen temel ilkelere(örneğin eşitlik), temel hak ve hürriyetlere ve örf-âdet ve ahlak kurallarına ilişkin bir ihlalin varlığı ve bu ihlalin de açıkça bir aykırılık oluşturması gerekmektedir. Son olarak, MÖHUK m. 5 te yetkili yabancı hukukun ilgili hükmünün uygulanması nedeniyle ortaya çıkan sonucun açıkça Türk kamu düzenine aykırı olması durumunda, ilgili yabancı hükmün uygulanmayacağı, gerekli görülen hallerde Türk hukukunun uygulanacağı belirtilmiştir. (20 puan) 6