Uydu görüntülerinin bilgi içeriğinin topografik harita yapımı açısından incelenmesi

Benzer belgeler
YÜKSEK ÇÖZEBİLİRLİKLİ UYDU GÖRÜNTÜLERİNİN BİLGİ İÇERİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Uydu Görüntüleri Bilgi İçeriğinin Ormancılık Çalışmaları Açısından Değerlendirilmesi

UZAKTAN ALGILAMA Uydu Görüntülerinin Sağladığı Bilgi İçeriği Kavramı

Arş.Gör.Hüseyin TOPAN - 1

UZAYDAN HARİTA YAPIMI

JDF821 UZAKTAN ALGILAMA GÖRÜNTÜLERİNDEN DETAY ÇIKARIMI Sunu2

UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE SAYISAL UZAKTAN ALGILAMA

Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FOTOGRAMETRİ ANABİLİM DALI SUNULARI JDF435 UZAKTAN ALGILAMA DERSİ NOTLARI

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİNİN temellerinin atıldığı Çanakkale zaferinin 100. yılı kutlu olsun.

ORM 7420 ORMAN KAYNAKLARININ PLANLANMASINDA UYGU GÖRÜNTÜLERİNİN KULLANILMASI

ORTOGÖRÜNTÜ ÜRETİMİNDE YER KONTROL NOKTASI SEÇİMİ VE SONUÇLARA ETKİSİ

PLÉİADES-1A GÖRÜNTÜLERİNİN GERÇEK GEOMETRİK ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN VE RADYOMETRİK KALİTESİNİN BELİRLENMESİ

RASAT ve GÖKTÜRK-2 Görüntülerinin Gerçek Yer Örnekleme Aralığının Belirlenmesi

NESNE-TABANLI OTOMATİK DETAY ÇIKARIMLARINDAN ELDE EDİLEN VEKTÖR ÜRÜNÜN CBS ORTAMINA AKTARILMASI VE MEVCUT DİĞER VERİLERLE BÜTÜNLEŞTİRİLMESİ

Dijital Kameralar (Airborne Digital Cameras)

ORM 7420 USING SATELLITE IMAGES IN FOREST RESOURCE PLANNING

PLÉIADES-1A PANKROMATİK GÖRÜNTÜSÜNÜN BİLGİ İÇERİĞİNİN BELİRLENMESİ VE KENTSEL DEĞİŞİM BELİRLEMEDE KULLANIMI: ZONGULDAK FENER BÖLGESİ ÖRNEĞİ

KENTSEL ALANLARDA AĞAÇLIK VE YEŞİL ALANLARIN UYDU GÖRÜNTÜLERİNDEN NESNE-TABANLI ÇIKARIMI VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE ENTEGRASYONU

Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Öğretim Yılı Bahar Dönemi

KVR-1000 UYDU GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEN ELLE SAYISALLAŞTIRMA VE NESNEYE YÖNELİK GÖRÜNTÜ ANALİZİ YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Hüseyin TOPAN 1, Ali CAM 2, Murat ORUÇ 3, Mustafa TEKE 4

Aycan Murat MARANGOZ 1, Zübeyde ALKIŞ 2

ZONGULDAK ORMANLIK ALANLARINDAKİ KAÇAK YAPILAŞMANIN UYDU GÖRÜNTÜLERİNDEN OTOMATİK NESNE ÇIKARIMI YAPILARAK CBS İLE ANALİZİ

NESNE TABANLI SINIFLANDIRMA TEKNİĞİ İLE ARAZİ ÖRTÜSÜNÜN BELİRLENMESİ: QUICKBIRD ve LANDSAT ÖRNEĞİ

ULUSAL COĞRAFİ BILGİ SISTEMLERİ KONGRESİ 30 Ekim 02 Kasım 2007, KTÜ, Trabzon

Uzaktan Algılama Verisi

UZAKTAN ALGILAMA- UYGULAMA ALANLARI

Anahtar Sözcükler: RASAT, geometrik doğruluk, radyometrik kalite, etkin YÖA, gürültü, sinyal gürültü oranı.

RUS UYDU GÖRÜNTÜSÜ KVR-1000 İN TOPOĞRAFİK HARİTA YAPIMINDAKİ POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

: Uzaktan Algılama Verilerinin Kıymetlendirilmesi. Oturum Başkanı: Doç.Dr.Müh.Alb.Onur LENK BİLDİRİ YAPACAK KURUM(LAR) FAALİYET SAAT

KVR-1000 UYDU GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEN ELLE SAYISALLAŞTIRMA VE NESNEYE YÖNELİK GÖRÜNTÜ ANALİZİ YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Uydu Görüntüleri ve Kullanım Alanları

Elektromanyetik Radyasyon (Enerji) Nedir?

Doğal Kaynak Gözlem Uyduları

Uydu Görüntüleri ve Kullanım Alanları

FOTOGRAMETRİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI FAALIYETLERI

Araştırma Görevlisi İSMAİL ÇÖLKESEN

Kameralar, sensörler ve sistemler

FOTOYORUMLAMA UZAKTAN ALGILAMA

UZAKTAN ALGILAMA Görüntü Verisinin Düzeltilmesi ve Geliştirilmesi

YÜKSEK VE DÜŞÜK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ UYDU GÖRÜNTÜLERİNDEN YOLLARIN TAYİNİ

Dijital (Sayısal) Fotogrametri

TEMEL GÖRÜNTÜ BİLGİSİ GİRİŞ, TANIM ve KAVRAMLAR

Arazi örtüsü değişiminin etkileri

Uzaktan Algılama ve Teknolojik Gelişmeler

UZAKTAN ALGILAMADA ÇÖZÜNÜRLÜĞE BAĞLI VERİ KAZANIMI POTANSİYELİ

YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ UYDU GÖRÜNTÜSÜ KULLANILARAK BİNA ALANLARININ GÜNCELLENMESİ

PAN-SHARP QUICKBIRD GÖRÜNTÜSÜ KULLANILARAK NESNE-TABANLI GÖRÜNTÜ ANALİZİ VE EKRAN ÜZERİNDEN ELLE SAYISALLAŞTIRMA YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Ormancılıkta Uzaktan Algılama. 4.Hafta (02-06 Mart 2015)

Uzaktan Algılama Teknolojisi. Doç. Dr. Taşkın Kavzoğlu Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Gebze, Kocaeli

YOĞUN GÖRÜNTÜ EŞLEME ALGORİTMALARI İLE ÜRETİLEN YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ SAYISAL YÜZEY MODELİ ÜRETİMİNDE KALİTE DEĞERLENDİRME VE DOĞRULUK ANALİZİ

Fethiye ÖÇK Bölgesi Arazi Örtüsü/Arazi Kullanımı Değişim Tespiti

QUICKBIRD PAN-SHARPENED GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDEN OTOMATİK DETAY ÇIKARIMI VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE UYGUNLUĞUNUN ANALİZİ

8 ve 16 Bit Sayısal Hava Kamerası Görüntülerinin Fotogrametrik Değerlendirme Açısından İncelenmesi Zonguldak Örneği

NESNE-TABANLI GÖRÜNTÜ ANALİZİ VE IKONOS PAN-SHARPENED GÖRÜNTÜSÜNÜ KULLANARAK YOL VE BİNALARIN ÇIKARIMI

FARKLI UYDU VERİ ÇAKIŞTIRMA TEKNİKLERİNİN ANALİZİ

NDEN BELİRLENEBİLME LME POTANSİYELİ UYDU GÖRÜNTÜLERİNDEN

RASAT Uydu Görüntülerinin Geometrik Doğruluğu

Sevim Yasemin ÇİÇEKLİ 1, Coşkun ÖZKAN 2

İNSANSIZ HAVA ARACI VERİLERİNDEN NESNE TABANLI BİNA ÇIKARIMI

RASAT VE GÖKTÜRK-2 GÖRÜNTÜLERİNİN ORTOREKTİFİKASYON BAŞARIMINA REFERANS VE SAYISAL YÜKSEKLİK MODELİ SEÇİMİNİN ETKİSİ

Uzaktan Algılama Teknolojileri

Uzaktan Algılama Teknolojileri

Prof.Dr. Mehmet MISIR ORMANCILIKTA UZAKTAN ALGILAMA. ( Güz Yarıyılı)

Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Öğretim Yılı Bahar Dönemi

NESNE-TABANLI GÖRÜNTÜ ANALİZİ VE IKONOS PAN-SHARPENED GÖRÜNTÜSÜNÜ KULLANARAK YOL VE BİNALARIN ÇIKARIMI

DİJİTAL UYDU GÖRÜNTÜSÜ Raster Veri

TEMEL GÖRÜNTÜ BİLGİSİ

Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Öğretim Yılı Bahar Dönemi

Topoğrafik Kartoğrafik Bilgi Sistemlerinin Yaşatılmasında Yüksek Çözünürlüklü Uydu Görüntü Verilerinden Yararlanma Yüksek çözünürlüklü uydu görüntüler

Tuğba Palabaş, Istanbul Arel Üniversitesi, Ceren Gülra Melek, Istanbul Arel Üniversitesi,

Uzaktan Algılama Teknolojileri

UZAKTAN ALGILAMA YÖNTEMİ MADEN ARAŞTIRMA RAPORU

Uzaktan Alg ılamaya Giriş Ünite 2 - Uzaktan Alg lı d ama V a i er

YHEY2008 DOĞADA YÖN BULMA. Yrd. Doç. Dr. Uzay KARAHALİL

UZAKTAN ALGILAMA Uydu Görüntülerinin Sınıflandırılması

TEMEL GÖRÜNTÜ BİLGİSİ

Uydu Görüntüleri ve Kullanım Alanları

Haritacılık Bilim Tarihi

Dijital (Sayısal) Fotogrametri

Uzaktan Algılama Teknolojileri

Uydu Görüntüleri ve Kullanım Alanları

TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 16. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 3-6 Mayıs 2017, Ankara.

Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN (Grup B) Öğretim Yılı Güz Dönemi

ArcGIS Raster Veri Yönetimi

İçerik Fotogrametrik Üretim 2 Fotogrametri 2 Hava Fotogrametrisi...2 Fotogrametrik Nirengi 3 Ortofoto 4 Fotogrametrik İş Akışı 5 Sayısal Hava

ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE CBS İLE ALİBEYKÖY BARAJI VE YAKIN ÇEVRESİNİN ARAZİ KULLANIMI ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Dijital (Sayısal) Fotogrametri

Uzaktan Algılama (3) Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN Renk Teorileri

Bilgisayarla Fotogrametrik Görme

JDF740 Görüntü Algılama Teknikleri JDF821 Uzaktan Algılama Görüntülerinden Detay Çıkarımı

SU KEMERLERİNİN 3D MODELLENMESİNDE UZAKTAN ALGILAMA VE CBS KULLANIMI; KURŞUNLUGERME/İSTANBUL ÖRNEĞİ

1. Değişik yeryüzü kabuk tiplerinin spektral yansıtma eğrilerinin durumu oranlama ile ortaya çıkarılabilmektedir.

FARKLI UYDU VERİLERİNİN BANT BİRLEŞTİRİLMESİNDEN SONRA SPEKTRAL SINIFLANDIRMALARDA KULLANILMASI

Kartoğrafik. rafik Bilgi Sistemleri (TKBS)

LANDSAT ETM+ KULLANILARAK TRABZON İLİ ARAZİ KULLANIM HARİTASININ ELDE EDİLMESİ

FOTOYORUMLAMA UZAKTAN ALGILAMA

INSAR SYM Referanslığında Farklı Tekniklerle Üretilmiş SYM lerin Doğruluk Analizleri

Digital Görüntü Temelleri Görüntü Oluşumu

BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ GÖRÜNTÜ VERİLERİ KULLANARAK ORMANLIK ALANLARDA SINIFLANDIRMA UYGULAMALARI

Transkript:

Uydu görüntülerinin bilgi içeriğinin topografik harita yapımı açısından incelenmesi Hüseyin TOPAN 1,*, Derya MAKTAV 2, Gürcan BÜYÜKSALİH 1 1 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, 67100, Zonguldak 2 İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, 34469, Ayazağa, İstanbul Özet Uzaktan algılamadaki gelişmeler, günümüzde yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin büyük ölçekli harita yapımı için kullanılmasını olanaklı kılmaktadır. Özellikle algılayıcıların geometrik çözünürlüğündeki artış, nesnelerin şekillerinin uydu görüntülerinden daha kolay ve doğruluklu belirlenmesini sağlamakta, dolayısıyla görüntülerden elde edilen bilgi içeriğini arttırmaktadır. Buna ek olarak, radyometrik ve spektral çözünürlükler de nesnelerin sınıflandırılmasına yardımcı olmaktadır. Ayrıca, görüntülerin etkin piksel büyüklüğü ve geometrisi, görüntülenen alandaki topoğrafyanın ve nesnelerin durumu, gölgelerin boyu ve yönü ile atmosferik durum, bilgi içeriğini etkileyen diğer önemli etkenlerdir. Bu çalışma kapsamında, Zonguldak test alanına ait çeşitli çözünürlükteki pankromatik ve çok spektrumlu uydu görüntülerinin (Landsat 7 ETM, ASTER, TK-350, KVR-1000, SPOT-5, IRS-1C, IKONOS, QuickBird ve OrbView-3) bilgi içerikleri büyük ölçekli harita yapımı açısından incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Yüksek çözünürlüklü uydu görüntüsü, etkin piksel büyüklüğü, topografik harita yapımı. Investigation of the information content of remote sensing images with respect to topographic mapping Abstract Use of high resolution remote sensing images is recently available for the task of generation of large scale topographic maps. Detecting the shape of object is more easy and accurate thanks to the improving of geometric resolution of remote sensing images. So the extracted information content increases. Additionaly, the radiometric and spectral resoluitons are helpful for classification of the objects. Besides, effective pixel size and geometry of the images, topography of imaged area,object contrast, lenght and direction of shadow, atmospheric condition are the other parameters which affects the information content. The information content of panchromatic and multispectral remote sensing images (Landsat 7 ETM, ASTER, TK-350, KVR-1000, SPOT- 5, IRS-1C, IKONOS, QuickBird and OrbView-3) are investigated with respect to the generation of large scale topographic map. Keywords: High resolution remote sensing image, effective pixel size, topographic mapping. Giriş Günümüzde yer örnekleme aralığı (: Ground Sampling Distance) 1m nin altındaki yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri, büyük ölçekli topografik harita yapımına olanak sağlayarak vektörel harita üretiminde hızlı, doğru ve ekonomik bir veri kaynağı olmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde haritaların güncellenmesinde verilerin koordinat uyumunun sağlanması gerekmektedir. Bu uyumun sağlanamabilmesi, uydu görüntülerinin gereken konum doğruluğuna sahip olmasına bağlıdır. * Yazışmaların yapılacağı yazar: Hüseyin TOPAN. htopan@yahoo.com; Tel: (372) 257 40 10 1506/1417 (içhat)

H. Topan, D. Maktav, G. Büyüksalih Günümüzün mevcut yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin geometrik doğruluğu, yer kontrol noktaları (YKN) kullanılarak yapılan çalışmalara göre, hem YKN lerde hem de bağımsız denetim noktalarında (BDN) bir pikselin altında doğruluğa sahiptir (Topan vd., 2004). Dolayısıyla, örneğin 1 m yer piksel büyüklüğüne sahip bir görüntü 1:5000 ölçekli bir haritanın sağladığı konum doğruluğuna sahipken bu ölçekteki bir haritanın bilgi içeriğine sahip değildir. Bunun nedeni, görüntü ile harita arasında 0.05-0.10 mm ilişkinin mevcut olmasıdır. Bu ilişki şöyle açıklanabilir: Harita üzerindeki bir nesne, örneğin çizgi ile gösterilen bir nesne, en az 0.25 mm kalınlığa sahiptir. Görüntü kalitesine bağlı olarak bir nesne görüntü üzerinde 2-5 piksel ile tanımlanabilir. Bu durumda harita yapımı için gereken : = ( 2 ~ 5) 0.25mm ölçek = (0.05 ~ 0.10) mm ölçek (1) şeklinde belirlenebilir (Srivastava vd., 1996). Bu durumda 1:10000 ölçekli bir haritanın yapılabilmesi için gereken değeri 1.0m dir. Dolayısıyla 1.0m değerine sahip bir görüntü 1:5000 ölçekli bir haritanın konum doğruluğunu verirken ancak 1:10000 ölçekli bir haritanın bilgi içeriğine sahiptir. Bu kural, ye göre oluşturulmuş yaklaşık bir kuraldır ve diğer pekçok etken bu kuralı olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. Bu etkenler, geometrik ve radyometrik çözünürlük, etkin, görüntünün geometrisi, atmosferik durum, gölge boyları ve yönü, görüntülenen alanın topoğrafyası ve nesnelerin durumudur. Bilgi içeriğinin bağlı olduğu etkenler Geometrik çözünürlük ve etkin Geometrik çözünürlük, uydu görüntülerinin topografik harita yapımında kullanılmasında önemli bir etkendir. değerinin küçülmesi, nesnelerin daha ayrıntılı görüntülenmesini sağlamaktadır. Örneğin SPOT-5 pankromatik görüntüsü 5m, IKONOS pankromatik görüntüsü ise 1m ye sahiptir. Bu nedenle daha çok nesne IKONOS gibi yüksek çözünürlük bir görüntüde, daha doğru ve kolay belirlenebilmektedir. Şekil 1. Aynı alana ait farklı geometrik çözünürlükteki SPOT-5 pankromatik 5 m (sol) ve IKONOS pankromatik 1 m (sağ) görüntüleri, komşu piksellerin merkezlerinin yeryüzündeki fiziksel karşılıkları olarak tanımlanabilir. ler, doğrudan CCD dizinindeki bir pikselin yeryüzündeki karşılığı olabildiği gibi iki CCD dizininin birbirine göre ötelenmesi sonucu da elde edilebilir. Şekil 2 de gösterildiği gibi birbirine göre yarım piksel ötelenmiş CCD dizinleri sayesinde yarım piksel boyutunda ye sahip görüntüler elde edilebilir. Örneğin SPOT-5 pankromatik bandda 5 m yer piksel boyutuna sahipken, bu teknik sayesinde

Uydu görüntülerinin bilgi içeriğinin topografik harita yapımı açısından incelenmesi 2.5m değerine sahip Supermode görüntüsü elde edilebilir. Benzer şekilde OrbView-3 pankromatik bandında piksel boyutu 2 m iken değeri 1 m dir. Bu teknik sayesinde CCD dizinlerdeki piksellerin boyutlarını fiziksel olarak küçültmeye gerek kalmamakta, böylece görüntüleme sistemlerinin yapım maliyetleri düşmektedir (Jacobsen, 2006). Ötelenmiş CCD ler Bindirmeli piksel ve ilişkisi Ayrık piksel gösterimi Şekil 2. Ötelenmiş CCD dizinleri, piksel ve ilişkileri Uydu görüntülerinin geometrik çözünürlüğünden söz edilirken genellikle normal değerinden bahsedilir. Oysa etkin, görüntülerin asıl sahip oldukları geometrik çözünürlük değeridir. Görüntüleme sistemine ve atmosferik duruma bağlı olarak görüntülerin normal ve etkin değerleri arasında fark olması muhtemeldir. Bu farkın belirlenebilmesi için gri değeri değişim grafiğinden yararlanılabilir. Görüntü üzerinde, örneğin bir bina veya havuz kenarında gri değerlerinin ortalamaları arasındaki fark, kenarda en büyük değerlerini alacak ve bu değişim bir normal dağılım eğrisi çizecektir. Bu eğrinin yüksekliğinin yarısının eğriyi kestiği noktalarının piksel karşılıklarının yarısı, etkin değerini vermektedir. Şekil 3 deki KVR-1000 için kenarın sağında ve solunda toplam 15 piksel için hesaplama yapılmıştır ve kuzey-güney, doğu-batı ve kuzeydoğu-güneybatı doğrultularında seçilen diğer kenarlarda da bu işlem yapılarak her bir görüntü için etkin piksel büyüklükleri hesaplanmıştır (Tablo 1) (Şahin vd., 2004). Gri değerlerinin ortalaması Ortalamalar arasındaki fark Şekil 3. KVR-1000 görüntüsünde bina kenarında gri değeri değişimi Tablo 1. Görüntülerin normal ve etkin leri Normal Etkin ASTER VNIR 15 m 15 m TK-350 10 m 13 m IRS-1C pan 5.0 m 6.0 m SPOT-5 pan 5 m 5 m KVR-1000 1.6 m 2.2 m IKONOS pan 1.0 m 1.0 m QuickBird pan 0.6 m 0.6 m OrbView-3 1.0 m 1.0 m Tablo 1 deki görüntülerden TK-350 ve KVR-1000 görüntülerinin normal ve etkin değerleri arasında %30 luk fark bulunmaktadır. Bunun nedeni, bu görüntülerin, uydu fotoğraflarının taranması sonucu elde edilmesidir. Diğer uydu görüntüleri ise doğrudan dijital olarak elde edildiklerinden normal ve etkin değerleri arasında bir fark bulunmamaktadır. Sadece IRS-1C uydusunun radyometrik çözünürlüğünün (6 bit) diğer görüntülere oranla düşük olması nedeniyle bu görüntü için normal ve etkin ler arasındaki fark % 16 dır. Bu uydulardan IKONOS ve QuickBird TDI (Time Delay and Integration) teknolojisini kullanarak görüntü almakta, bu sayede görüntünün oluşması için gereken

H. Topan, D. Maktav, G. Büyüksalih zaman, uydunun ileri hareketi ile arttırılmaktadır. TDI teknolojisi kullanmayan OrbView-3 uydusu ise, yavaşlatma tekniği sayesinde algılayıcıyı uydunun hareketine zıt yönde döndürerek görüntüleme için gereken süreyi arttırır. Şekil 4 de TDI ve yavaşlatma teknikleri gösterilmektedir. Sağ tarafta gösterilen yavaşlatma tekniğinde OrbView-3 için b/a oranı 1.4 e eşittir. QuickBid uydusu TDI teknolojisi kullandığı halde, planlanandan daha alçak bir yörüngeye yerleştirildiğinden ve bu nedenle planlanan görüntüleme süresi azaldığından 1.66 değerinde b/a oranı ile gereken süreye ulaşmaktadır (Jacobsen, 2005). Şekil 4. TDI (sol) ve yavaşlatma (sağ) teknikleri ile görüntü alımı Görsel karşılaştırma Zonguldak test alanına ait uydu görüntüleri Şekil 5 te görülmektedir. Bu çalışma kapsamında görüntülerin karşılaştırılması görsel yolla yapılmakta, nesneler elle vektörleştirilerek sonuçlar karşılaştırılmaktadır. Bu karşılaştırmada sınıflandırma kullanılmamasının nedeni, nesnelerin hangi sınıfa girdiğinden ziyade çizgisel özellikleri yardımıyla topografik haritaların bilgi içeriğini ne düzeyde verdiğinin araştırılmasıdır. Ayrıca günümüzde vektörleştirme için nesne tabanlı yöntemler kullanılması üzerine pekçok araştırma yapılmaktadır. Ancak henüz bu yöntemin elde ettiği başarı elle vektörleştirme sonuçları ile karşılaştırıldığında aynı düzeyde değildir (Karakış vd., 2005). Dolayısıyla bu çalışma kapsamında gerekli durumlarda sadece elle vektörleştirme yöntemi kullanılmıştır. Topografik harita yapımı açısından karşılaştırıldığında Landsat 7 ETM nin bant 4, 3 ve 2 den oluşan 30m li MSS (Multi Spektral Scanner) görüntüsü ile 15m li pankomatik görüntüleri arasında görsel açıdan bir fark olmadığı söylenebilir. Bunun nedeni, MSS görüntülerinin sahip olduğu renk bilgisidir. Landsat 7 nin 15m li pankromatik görüntüleri aynı değerine sahip ASTER VNIR görüntüsü ile karşılaştırıldığında, ASTER in spektral çözünürlüğünün daha iyi olduğu görülmektedir. Bunun nedeni özellikle yeşil, kırmızı ve yakın kızılötesi band yardımıyla özellikle ormanlık alanlarda iyi bir ayrıma neden olmasıdır. Bu sayede ormanlık alanla yerleşim yeri ayrımı da oldukça rahat yapılabilmektedir. Sonuç olarak Landsat 7 MSS görüntülerinin sınıflandırma amaçlı çalışmalardaki başarısının topografik harita yapımında geçerli olmadığı ve ancak 1:100000 ve daha küçük ölçekli haritaların yapımı için kullanılabileceği söylenebilir. TK-350 ve KVR-1000 görüntüleri, Rusların KOMETA (Rus Harita Yapım Sistemi) programının birer parçasıdır. Bu görüntüler fotoğraf filmlerinin taranması ile elde edilmiştir ve her iki görüntünün de etkin ve normal değerleri arasında yaklaşık olarak %30 fark bulunmaktadır. Bunun nedeni bu görüntülerin fotoğraf filmlerinin taranması yoluyla elde edilmeleri ve bu filmler üzerinde bulunan çiziklerdir (Şekil 3). 13 m li TK-350 görüntüsü 15 m li ASTER görüntüsüyle karşılaştırıldığında, kontrastın düşük olmasından kaynaklanan detay kaybına sahiptir. TK-350

Uydu görüntülerinin bilgi içeriğinin topografik harita yapımı açısından incelenmesi görüntülerinin topografik harita yapımı yerine SYM (Sayısal Yükseklik Modeli) üretiminde kullanımı önerilmektedir. Landsat 7 MSS, 30m Landsat-7 pan, 15m ASTER, 15m TK 350, 10m (13m) KOMPSAT-1, 6.6m IRS-1C pan, 5m SPOT-5 pan, 5m IKONOS RGB, 4m QuickBird RGB, 2.4m KVR-1000 1.6m (2.2m) IKONOS pan, 1m QuickBird pan, 0.6m OrbView-3 pan, 1m IKONOS pan-sharpened, 1m QuickBird pan-sharpened, 0.6m Şekil 2. Zonguldak test alanına ait değişik uydu görüntüleri

H. Topan, D. Maktav, G. Büyüksalih Zonguldak test alanına ait SPOT-5 ve IRS-1C pankromatik görüntüleri 5m ye ve sırasıyla 8 ve 6 bit radyometrik çözünürlüğe sahiptir. Görüntülerin radyometrik çözünürlükleri arasındaki fark kontrast farkına neden olmaktadır. Bu fark, kırsal kesimlerin içerdiği detayların azlığı, yolların ve binaların etrafıyla iyi bir kontrasta sahip olması nedeniyle yorumlamaya büyük etki etmemektedir. Ancak özellikle yoğun yapılaşmanın olduğu Zonguldak şehir merkezinde görüntülerin kontrast farkı ön plana çıkmaktadır. Belirtilmelidir ki şehir merkezinin dağlık bir arazide kurulması, yerleşimin küçük apartmanlardan ve müstakil binalardan oluşması, yolların dar olması ve her iki tarafında binalarla çevrili olması, bu nesnelerin 5m li her iki SPOT-5 ve IRS-1C pankromatik görüntüsünden ayırt edilmesini güçleştirmektedir. Özellikle IRS-1C nin 6 bitlik radyometrik çözünürlüğünün sınırlayıcı özelliği bu şehir merkezindeki uygulamada ortaya çıkmakta ve sadece büyük binaların ve geniş ana yolların vektörleştirilmesi mümkün olabilmektedir. Şekil 4 de her iki görüntüden elde edilen yol ağı görülmektedir. IRS-1C nin 6 bitlik radyometrik çözünürlüğü nedeniyle etkin değeri 6.0m dir ve bu değer görüntünün orijinal değeri olan 5.8m ye çok yakındır. Ancak yine de hem SPOT-5 hem de IRS-1C pankromatik görüntülerinin 1:50000 ölçekli bir haritanın bilgi içeriğini verebildiği söylenebilir. KOMPSAT-1 pankromatik görüntüsü 6.6m ve 8 bit radyometrik çözünürlüğe sahiptir. SPOT-5 ve IRS-1C ye oranla daha büyük bir değerine sahip olsa da 8 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahip olması, görüntünün kontrastını arttırmakta ve bu nedenle elde edilebilecek bilgi düzeyi SPOT-5 ile IRS-1C den elde edilenlerin arasında bir seviyede bulunmaktadır. SPOT-5 için vektörleştirme IRS-1C için vektörleştirme Şekil 4. SPOT-5 ve IRS-1C vektörleştirme sonuçları KVR-1000 1.6m değerine sahip olsa da bu görüntüler TK-350 görüntüleri gibi fotoğraf filmlerinin taranmasıyla elde edilmiştir. Dolayısıyla etkin değeri 2.2m dir. Bu durum, görüntüde, özellikle bina vb. kenarlarda bir kontrast kaybına neden olmaktadır. KVR-1000 görüntülerinin vektörleştirilmesi sonucunda elde edilen çalışmalarda görülmektedir ki binalar ve yollar rahatlıkla seçilebilmekte, ancak kontrast kaybı nedeniyle özellikle binaların sınırları tam olarak belirlenememektedir. Bu nedenle bu görüntülerin de 1:25000 ölçekli bir haritanın bilgi içeriğini verebileceği söylenebilir. Son on yılda, leri 1m ve daha küçük olan optik görüntüler uzaktan algılamanın topografik harita yapımı için kullanılmasında büyük yararı olmuştur. Bu görüntülere IKONOS, QuickBird ve OrbView-

Uydu görüntülerinin bilgi içeriğinin topografik harita yapımı açısından incelenmesi 3 uydularına ait pankromatik görüntüler (sırasıyla 1m, 0.6m ve 1m değerine sahip) örnek verilebilir. Bu uydulardan IKONOS ve QuickBird görünür ve yakın kızılötesi bandlarda renkli görüntülere sahiptir. Ancak bu görüntülerin değerleri, pankromatik görüntülerin değerlerinin yaklaşık olarak dört katıdır. Pankromatik görüntülerin küçük değerine sahip olması nesnelerin gerçek boyutlarıyla anlaşılmasını sağlarken, nesnelerin renkleri aracılığıyla sınıflandırılması ve tanınması ise renkli görüntülerle olmaktadır. Bu iki özellik tek bir görüntüde, pan-sharpened görüntülerde birleştirilerek hem pankromatik görüntünün yüksek geometrik çözünürlüğüne hem de renkli görüntünün renk bilgisine sahip bir görüntü üretilebilir. Ancak pan-sharpened görüntülerin elde edilebilmesi için pankromatik ve renkli görüntünün aynı anda alınmış olması gerekmektedir. OrbView- 3 e ait pankromatik ve renkli görüntüler aynı anda elde edilemediğinden bu uyduya ait pan-sharpened görüntüler de üretilememektedir. Şekil 5 de IKONOS, QuickBird, OrbView-3 e ait vektörleştirme sonuçları ile 1:5000 ölçekli bir harita gösterilmektedir. Ikonos pankromatik QuickBird pankromatik OrbView-3 pankromatik IKONOS pan-sharpened QuickBird pan-sharpened 1:5000 ölçekli harita Şekil 5. IKONOS (1m), QuickBird (0.6m) ve OrbView-3 (1m) pankromatik ve pan-sharpened görüntülerinden üretilen vektörel haritalar 1:5000 ölçekli harita ile karşılaştırıldığında pankromatik ve pan-sharpened görüntülerden binaların %65-70 i vektörleştirilmiştir. Bunun nedeni, görüntülerin geometrik çözünürlüğünün, özellikle plansız yerleşim bölgelerinde gecekonduların küçük ve biçimsiz olması nedeniyle bina sınırının tam olarak belirlenmesinde yetersiz kalmasıdır. Burada görüntülerin 0.6m ve 1m değerlerine sahip olması da etkendir. Pan-sharpened görüntülerin sahip olduğu renk bilgisi sayesinde nesnelerin tanımlaması daha kolay ve doğru yapılabilmektedir. Yolların tüm görüntülerde binalar veya bina gölgeleri ile kaplanması nedeniyle yol kenarlarının bütünüyle vektörleştirilmesi mümkün olamamıştır. Eğer görüntüler nadirden

H. Topan, D. Maktav, G. Büyüksalih çekilse ve güneş yükseklik açısı daha yüksek olsa yol kenarları daha rahatlıkla belirlenebilir. Kısmen gölge altında kalsa da yol orta çizgileri yaklaşık olarak %90 oranda tüm görüntülerden belirlenebilmiştir. Ancak duvar, istinat duvarı ve tretuar gibi ayrıntıların ancak %5-10 luk bir kısmı vektörleştirilebilmiştir. Sonuçlar Herhangi bir yüksek çözünürlüklü uydu görüntüsünün bilgi içeriğinin araştırılmasında bazı etkenlerin olduğuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Topografik harita yapımında çoğunlukla kullanılan VNIR görüntülerinin etkin değeri normal değerine oranla daha önemli bir etkendir. Bu değer, doğrudan dijital olarak elde edilen görüntülerde normal değer ile aynı iken, fotoğraf filmlerinin taranması ile elde edilen TK-350 ve KVR-1000 gibi görüntülerin etkin ve normal değerleri arasında %30 fark bulunmakta, dolayısıyla bu durum da görüntülerin kalitesini olumsuz etkilemektedir. Çalışma kapsamında radyometrik çözünürlüğün etkisi SPOT-5 ve IRS-1C nin aynı değerine sahip pankromatik görüntülerinin karşılaştırılmasında ortaya çıkmış, 8 bitlik SPOT-5 görüntüsünün radyometrik kalitesinin 6 bitlik IRS-1C görüntüsüne oranla nesnelerin tanınmasında oldukça olumlu bir etkene sahip olduğu görülmüştür. değerleri 1m nin altında olan IKONOS, QuickBird ve OrbView-3 gibi görüntüler ise %90 lara varan oranda binaların ve yolların belirlenmesinde yardımcı olmakta, ancak daha yüksek geometrik çözünürlük gerektiren tretuar, kaldırım veya duvar gibi nesnelerin vektörleştirilmesi mümkün olamamaktadır. Ancak yine de bu görüntülerin 1:5000 1:10000 ölçekli haritaların yapılmasında kullanılabileceği söylenebilir. Uydu görüntülerinin bilgi içeriklerinin değerlendirilmelerinde unutulmaması gereken bir durum, görüntülerin geometrik, radyometrik ve spektral çözünürlüklerine ek olarak dış etkenlerin, yani atmosferik şartların, güneş yükseklik açısı ve yönünün, topoğrafyanın durumunun ve nesnelerin durumunun (planlı ve plansız yapılaşma, büyük binalar, geniş yollar vb.) elde edilecek bilgi içeriğini doğrudan etkilediğidir. Kaynaklar Jacobsen, K., (2005). Overview about satellite based imaging systems, I. Uzaydan Harita Yapımı Kursu (Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Leibniz Hannover Üniversitesi), Zonguldak. Jacobsen, K., (2006). High resolution space sensors Overview, II. Uzaydan Harita Yapımı Kursu (Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Leibniz Hannover Üniversitesi), Zonguldak. Karakış, S., Marangoz, A. M., Büyüksalih, G., (2005). Quickbird pan-sharpened görüntüsü üzerinden otomatik detay çıkarımı ve coğrafi bilgi sistemlerine uygunluğunun analizi, 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı (Ankara), 28 Mart-1 Nisan 2005. Srivastava, P. K., Gopala Krishna, B., Majumder, K. L., (1996). Cartography and terrain mapping using IRS-1C data, National Natural Resources Management System, Current Science, Vol. 70, No. 7, 10 April 1996. Şahin, H., Topan, H., Karakış, S., Marangoz, A. M., (2004). Comparison of object oriented image analysis and manual digitizing for feature extraction, International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. 35, Part B8. Topan, H., Büyüksalih, G. and Jacobsen, K., (2004). Comparison of information contents of high resolution space images, International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. 35, Part B4, 583-588.