SULTAN MEHMET REŞAT IN RUMELİ SEYAHATİ 14 BAKİ SARISAKAL
ÜSKÜP TEN PİRİŞTİNAYA DOĞRU İstanbul dan çıkarken kendimi okuyucularıma kendimi Yeni dünyanın, yeni yolcusu olarak takdim ettimdi. Üsküp yeni dünyanın en cazip, en istinas safhalarını teşhir ediyordu. Zannediyordum ki ben Üsküp e dair iki mektup yazabildim. Hâlbuki Üsküp te gördüğüm fevkaledikler için iki değil, iki yüz mektubun bile dar geleceğini itiraf etmek zaruridir. Üsküp te tasviri benim vazifem dairesine dahili tezahüratı harika vazıyla yad etmekten başka kudret beyanım yok. Bu daireden hariç tezahüratı ise memleket ahvali umumiyeye telakki ederken başlı başına tozdan bulutlar yaparak sokakları, Üsküp te de bir nevi meşhur olan müskükat fiyat ihtilafı ve Koca Vardar ın hayat ve menfaat membaı olan ceryanından istifade için edilen gayretin olması Üsküp ü cehalet sairesinden de mazhar takdir etmek iktiza ederdi. Üsküp ün misafiri hakkında gece gündüz gösterdiği merbutiyet ve muhabbet iki evvelki mektubumda anlatılmış idi. Son gecelerde bu merbutiyet ve bahş efkar har ve ateşin, o kadar şaşadar tecelliler gösterdi ki akıl ve amid buna karşı ilelebet müttehir kalacaktır. Dün Üsküp ün bütün galgalasına ve galgala-i tazimine veda etmek ve Piriştina ve meşhedi huzurunda eda eylemek lazım geliyordu. İşte dün sabah yatağımdan benimle bir kalkan elim bir baş ağrısından muzdarip olduğum halde beğendiğimiz kılavuz katarı biz bu tarihi sahalarda gezdirip götürüyordu. Yolumuzun ikinci mevkii Orhaniye de Hazreti Padişahiyi karşılamaya muntazır bir kalabalık, mektepliler, heyetler gördük. Orhaniye Kaçanik İstasyonuna geliniyordu. Son Arnavutluk hadiselerinden hemen hemen zuhuru olan Kaçanik te şimdi bu sükûn kadar his okşayan bir şey yoktu. Firuzvik, o müstesna bir manzara idi. Pirizrin, kalkandelen, Gastuvar, Loma, Goran ın kahraman ahalisi istasyon binasından yarım saatlik bir mesafeye kadar bir asker gibi saf saf dizilmişlerdi. Trenden verilen selamları masumane edalarla kabul ediyorlar, neşeli bir sima ile bizi de selamlıyorlardı. On üç davulun hızlı hızlı vurulan tokmaklarla çıkan sedaları bütün kalpleri ihtizaza getiriyordu. Burada her sınıf halktan vardı. Hatta eski bir bağla iktidar meşiyatını elleriyle yerden ahza mecbur bir alil el vücuduyla bu safa iştirak ediyorlardı. Tren Elbasan da da bir az kaldıktan sonra Piriştina nın Gulubuda İstasyonuna geldi. İstasyonda azim ve pek emekli bir hazırlık, bir kalabalık vardı. Biz de bu kalabalık arasında kendimize bir yer bularak bizde Padişahı intizara başladık. Hatta iki taraftan ihta eden Ankara Redif Taburunun selam borusu trenin durduğunu duyurdu ve çok geçmeden çiçeklerle süslenmiş iki büyük lokomotif, iki kompartımanı takip eden Daire-i Hümayun istasyon kapısına doğru serilen halı önünde durdu. Halk pencereden didarı hümayununu gördüğü sevgili padişahını alkışlıyor, padişahım çok yaşa duasını söylüyordu. Zat-ı Hazreti Padişahi vagondan indiler. Yüzlerinde ulvi bir ışık görünüyordu. İstasyonda istirahat program münderecatından iken doğruca arabalarına binerek Piriştina ya hareket etmişlerdir. İstasyondan Piriştina ya kadar iki saatlik bir yol, bir sahra yolu vardı. Bütün sahrada başında püskülleriyle, küçük beyaz serpuşlarıyla birer kuzu sürüsü halinde 20-30 bin Arnavut görünüyordu. Bu kalabalık istasyonda gördükleri padişahlarını tekrar görebilmek, aşkı iştiyaklarını tatmin edebilmek için en kestirme yollardan güzergâh üzerinde koşuşuyorlardı.
Bizi şehre bir araba götürüyordu. Arabada iki, üç yabancımız vardı. Konuştuk: Bu ne mürvet ki babalarımız görememiştir, diyorlardı. Hakikaten de öyle değil mi? Bu mürveti ancak bu nesil görüyor ve bu padişahtan görüyordu. Şimdiye kadar oğlu babadan ayıran ne müthiş saflar vardı. Halkın o kadar şiddetli bir aşk ve iştiyakı vardı ki padişahı hümayunu kendileri çekmek, bu vücut kıymettarı kendi elleriyle misafir etmek istiyorlardı. Saltanat arabası şehre kadar, bu uzun yolda, asker ve ahalinin samimi bir ihtası içinde geliyordu. Geldiler ve tahsis olunan Daire-i Hümayunu teşrif buyurdular. Şimdi bütün kalabalık bir noktaya, Daire-i Hükümete doğru geliyordu. Öyle ki sokaklardan geçmek mümkün olamıyor. Hududu askeriye bile bazen müsait davranmaya mecbur oluyordu. Zat-ı Hazreti Padişahinin muvasalatından gece yatsıya kadar bu kalabalık eksilmedi. Mektepliler, dervişler, esnaf, aylı yıldızlı birer bayrağı takip ederek havaliden geçtiler. O kadar muhtelif şekilde bayraklar görülüyordu ki, Arnavutların ser azadiyesini tasdik etmemek mümkün olamıyordu. Halkın izdihamı ve padişahım çok yaşa duasına zatı şahane balkondan gördükçe bu galgalaya bir muhabbet, bir azimet fevkalade bahsediyordu. Hakkı TARIK 1 Sultan Mehmet Reşat 15 Haziran 1911 de Üsküp ten ayrılıp Priştine ye hareket etti. Üsküp den ayrıldıktan sonra İlyashan, Orhaniye, Frizovik, Lebyan İstasyonlarında duruldu. Buralarda da halkın ve askerin sevgi gösterileriyle karşılandı. 2 Piriştina ya hareketten önce ise Harbiye Nazırı Mahmud Şevket Paşa, Piriştina da yapılacak olan merasimde hazır bulunmak için Üsküp e gelmiştir. 3 Piriştina İstasyonunda mebuslar, Şaban ve Fuad Paşalar, Hasan Bey, Arnavutluk'un çeşitli yerlerinden gelen heyetler, Kumandan Mustafa Paşa, asker, öğrenci ve halk toplanmıştı. Padişah istasyonda biraz dinlendikten sonra Saltanat arabasına bindi. Bu arada iki kurban kesilip Marş-ı Sultani çalındı. 4 Padişah'ın bindiği Saltanat arabası dört atlı idi. Arabanın önünde ve arkasında süvari bölüğünden iki müfreze gidiyordu. Sol yanında Sadrazam, Dahiliye Nazırı ve Şehzadelerin arabaları vardı. Onları diğer arabalar takip ediyordu. Harbiye Nazırı Mahmud Şevket Paşa ise at üzerinde, saltanat arabasının arkasında gidiyordu. İstasyondan Piriştina Hükümet Dairesine kadar 12 km. lik bir mesafe vardı. Bu yolun her iki tarafında muzıka, davul ve zurnayla askerler, Öğrenciler ve kalpaklı, fesli, beyaz külahlı sayısız halk vardı. 5 1 Tanin 21 Haziran 1911 2 Mevlüt ÇELEBİ, Sultan Reşat ın Rumeli Seyahati, İzmir 1999, Sayfa: 97 3 Rumeli 15 Haziran 1911 4 Mevlüt ÇELEBİ, Sultan Reşat ın Rumeli Seyahati, İzmir 1999, Sayfa: 46-47 5 Rumeli 20 Haziran 1911
Padişah'ın dairelerine çekilmesinden sonra kalabalık İttihat ve Terakki Kulübünde toplanmaya başladı Seyyah Hakim Afganlı Abdürreşid İbrahim Efendi kulüp balkonunda gözüktü. Abdürreşid Efendi, halka uzak memleketlerden geldiğini ve Kosova'ya yirmi milyon İslam ın selamını getirdiğini söyledi. Ondan sonra ise Trabzon Heyetinden olan Sadık Bey bir konuşma yaptı. Her iki konuşmada Kalkandelenli Abdülhalim Bey tarafından Arnavutçaya çevrildi. Çeviriden sonra Abdülhalim Bey de bir konuşma yaptı. Gece konak ın etrafında birçok insan toplandı. Her tarafta fişenkler atıldı. Muzıkalar çaldı, şarkılar, hürriyet marşları söylendi. Gece geç vakit bir kişinin Arnavutça birkaç cümle söylemesinden hemen sonra halk bir dakika içerisinde sustu ve sessizce dağıldı. Bir Arnavud köylüsünün söylemiş olduğu kısa cümle ise Kardeşler, bizim keyfimiz tamam ama Padişah baba yorgun. Onu bırakalım ki rahat etsin. olmuştur. Sultan Reşat in Üsküp ile Piriştina arasında geçmiş olduğu raylara yüzünü gözünü süren Arnavutlar görülmüş, Padişah ın geçtiği yerden topraklar alarak öpen ve bu toprakları köyüne götürmek için kesesini dolduranlara da tesadüf edilmiştir. Bundan daha ilginç, garip olaylarda olmuş Arnavut köylüler yirmi, otuz saat uzaktaki yurtlarından hasta oğullarını, kötürüm, felçli babalarını, kardeşlerini güzergâha getirmişler, omuzlarına almışlar. Bunlardan birine Bu omuzundaki hasta mı kardeş? diye sorulduğunda şu cevabı vermiş: Evet, Padişah babanın yüzünü görecek, eyi olacak. Ayrıca, Rumeli Gazetesi'nde Tuhaf Şayiâlar başlığıyla bir takım rivayetlerden bahsedilmiştir. Bu yazıda; bazı kimselerin padişaha ait arabanın hayvanlarını çıkarıp, arabayı bizzat çekmek istedikleri ve bir kadının padişahın arabasına yönelerek bir kağıt vermek istediği, padişahında bunu kabul edip etmediği konusunda rivayetlere yer verilmiştir. Ancak her iki haberinde asılsız olduğu gazetede vurgulanmıştır. Ayrıca aynı haberde; hiçbir yanlış bilginin verilmemesi için Padişah ın çok yakından izlendiği de belirtilmiştir. 6 Sultan Reşat, Priştina da bir gün kalmış ve orada Sultan I. Murat in şehit olduğu yerde yani Meşhed-i Hüdâvendigar da Cuma namazını çok büyük bir kalabalıkla birlikte kıldı. 7 Padişah Hazretleri saat sekiz buçukta ikamet hümayunlarından hareketle saat on buçuk raddelerinde Meşhedi Hüdavendigar a muvasalat buyurdular Padişah ın gelmesinden sonra, daha önce kurulmuş olan otağın tepesine Zat-ı Şahanelerine mahsus sancak çekildi. Arkada birkaç çadır daha kurulmuştu. Otağ-ı Hümayun kıymetli halılarla döşenmişti. Burada dinlenip kuşluk yemeği yedi. Bu sırada Marşı-ı Sultani ve İslam havası çalındı, toplar atıldı, sahra Padişahım Çok Yaşa sesleriyle inledi. Sultan Reşat, imam-ı evvel Şehriyarları İsmail Hakkı Efendi'ye orada imamlık yapması görevini verdi. Cuma namazı çok büyük bir kalabalıkla kılındıktan sonra Sadrazam müezzin mahfiline Sadrazam dan sonra Manastırlı İsmail Hakkı Efendi güzel bir dua yaptı. Daha sonra da Gazi Murat Hüdavendigar ın kabri ziyaret edildi. Ömer Naci Bey, Erzurum heyetinden Nazım Nazmi, Trabzon Heyetinden Sadık Beyler de İttihad-ı Osmani hakkında konuşma yaptılar. Türbenin ziyaretinden sonra bu büyük günün hatırası için türbe civarında dikilecek olan abidenin temel atma töreni yapıldı. Bundan sonra Padişah arabaya binip Piriştina Medrese-i Âliyesi'nin yapılacağı yere gitti. Burada Padişah temele ilk taşı koyarak inşaatı başlattı. 8 6 Rumeli 9 Haziran 1911. 7 Mevlüt ÇELEBİ, Sultan Reşat ın Rumeli Seyahati, İzmir 1999, Sayfa: 50 8 Rumeli 20 Haziran 1911.
Kosova da Murat Hüdavendigar ın Mezarı Murat Hüdavendigar ın Mezarı Başında Cuma Namazı
Murat Hüdavendigar ın Mezarı Başında Cuma Namazı Sultan Mehmet Reşat Cuma Namazına Geliyor
Murat Hüdavendigar ın Mezarına Gelen Arnavutlar Cuma Namazından Evvel Murat Hüdavendigar ın Mezarı Namazdan sonra Zat-ı Hazreti Padişahi namına Sadrazam Hakkı Paşa bir beyanname okudu. Kosova sahrasında, sonra Padişah'ın iradesi ile sadrazam tarafından okunan beyan şu olmuştur: "Ecdâd-ı Azimden Sultan Murad Hüdâvendigâr Gazi Hazretlerinin devletin teşyid-i mebân-ı Satveti uğrunda terk-i hayat eylediği meşhed-i mübarekelerin hakpây-ı mübârekini ziyaret eyledim.
Devlet ve millet-i Osmaniyenin teâli-i şan u şevket ve tezâyid-i refâh ve sa âdete vakfı hayat itmek hususundaki ahd ve misâkımı bu mahall-i mukaddesede de tekrar itdim. Hazreti Hüdavendigâr gibi bir hükümdar-ı muazzamânın hatırâtıyla mâli olan bir güzel kıt anın sîne-i kardeşler arasında sefk-i dimâ' (Kan dökme) gibi bir musîbete uğraması beni delhûn itmişdi. Fakat bu sırada yanlış bir yola sapmış olan bir kısım Arnavud evladımın Padişahlarına ve devlet-i âliyemize sadâkat-ı kalbiyelerinden emin olduğumdan bu ahvali anların cehâletine ve bazı müfsidlerin teşviyakâtına kapılmalarına atf ittim. Seyahatim esnasında tabi'am tarafından gördüğüm müessir-i sadakat ve samimiyet bu emniyenin yanlış olmadığını isbât eyledi ki iş bu müessir-i itimâd ile hadisât-ı zâileden dolayı meznun ve mahkûm olan hakkında kanun mahsusunda müserrih olan şerâ it dairesinde afv-ı ilan idiyorum ve bu güzel memleketi envai müsibete dûçâr iden kan dökmek adetinin bi-mine'l-kerîm bir daha baş göstermemesi içün mevcûdiyet da vâlarının kâmilen bitirilmesi bi-kudret-i medyunları verecekleri deynlerin taraf-ı devletten tesviyesi zımnında tahsîsât itâsına dâir olan kânûnede vaz'ı imzâ eyliyorum. Ümîd ediyorum ki ba demâ Arnavud evlâdlarımın cümlesi nicât, kânuna ita atte olduğu takdîr iderek kendilerini bunun hilâfına sevke çalışacak fesâdeye ittiba itmezler ve kan gütmek âdetini de terk ile haklarını şer ve kânunda ararlar. Bu sûretle inşaallah müreffeh ve mesûd olurlar ve rızâ-i şâhânem dâhilinde bulunanlar, ben bu hususdaki duâmın kabûlünü cenâb-ı hakdan tezri ve niyâz iderim. 9 Beyannameye müteakip Sadrazam Paşa dahi ilaveten bazı beyanatta bulundu ve dindaşlar için hükümet tarafından 30 bin lira tahsis kılınacağını söyledi. Bu esnada Zat-ı Hazreti Padişahi kaimeyi beyannameyi istimah hüküm buyuruyorlardı. Daha sonra Manastırlı İsmail Hakkı Efendi tarafından bir dua kıraat edildi ve buna müteakip Belediye Reisi arzı teşekkür eyledi. Zat-ı Hazreti Şehriyari, Meşhedi ziyaretten sonra bahçedeki abidenin civarında bulunan medresenin vazı esasını icra buyurduklar. Otağı Hümayununa memurin mahalliye, zabıtan, ulema ve meşayihi, Piriştina mülhakatı ve Prizin, İpek Yakova, Seniçe, Taşlıca Heyetlerini ve Piriştina, Piriştin İpek ve Saruhan Kulüpleri murahhaslarını kabul buyurdular. Ömer Naci Bey namazdan sonra mahfelden veciz bir nutuk irade eyledi ve pek çok alkışlandı. Erzurum, Trabzon Heyetlerinden selamlar tebliğ ve mukabele olundu ve hizmeti Osmaniye de bütün mevcudiyet i milliye namına ahd ve yeminler yapıldı. Avdeti hümayun saat onda vuku buldu. Zat-ı Hazreti Padişahi, Mutasarrıfa elmaslı tabaka ile bir kibritlik, ağızlık. Müftüye, Belediye Reisine, Müddei Umumi Muavinine birer altın saat, Pirizrin, Piriştina Sırp Metropolitlerine birer altından mamul tabaka ihta ve Piriştina ve civarına 10 bin lira ihsan buyurdular. Ahalinin hissiyatı fevkalade denilecek bir haldedir. Bütün ahvali icrai sürur ve şadumanı etmektedir. Yarın sabah saat sekiz buçukta padişah hazretleri Selanik e hareket edeceklerdir. Affı Padişahiden şimdilik 200 Arnavut ile 122 Bulgar yararlanmıştır. Zatı Hazreti Padişahinin şehre gelmesi tam bir intizam dairesinde vaki olmuştur. Şehir ahali ile hınca hınç doludur. Gilon dan 15.000 Arnavut gelmiştir. Bir o kadar da Boşnak vardır. Lab ve Dorovice Vadilerinden de binlerce Arnavut gelmiştir. İpek ve Yakova dan gelenlerin sayısı azdır. Sırp köylerinden buraya gelenlerin sayıları da ehemmiyetli miktardadır. Selamlık resmi aliyesi vakit zuhurda icra buyrulacaktır. Müteakiben bilumum mahpuslar hakkında affı umumi ilan edilecektir. Süleyman Batoş ve Giyasi Bulatiniç buradadır. 10 9 Rumeli 18 Haziran 1911 10 Tanin 17 Haziran 1911
Trabzon ve Erzurum Heyetleri Bir Arada Hürriyet Mücahidi Niyazi Bey, Ömer Naci Bey, Eyüp Sabri Bey Trabzon Heyeti İle Bir Arada