AMELE BAYRAMI (1 MAYIS 1921) BAKİ SARISAKAL
AMELE BAYRAMI (1 MAYIS 1921) İlk kitlesel 1 Mayıs gösterileri İngiliz işgali altındaki İstanbul'da 1921 yılında düzenlenir. Emperyalist işgal kuvvetleri yayınladıkları bir bildiri ile 1 Mayıs gösterilerini yasaklar, ama sonuç alamazlar. Bildiride, "gerek 1 Mayıs dolayısıyla ve gerekse diğer herhangi bir nedenle gösteriler örgütlenmesi için yapılacak izin başvuruları dikkate alınmayacaktır" denilmektedir. Ancak her türlü engellemelere rağmen 1 Mayıs günü Şirket-i Hayriye, Tramvay Kumpanyası, Haliç Tersanesi gibi kuruluşlarda çalışan işçiler üzerinde etkin olan Türkiye Sosyalist Fırkası'nın öncülüğünde gösteriler ve grevler gerçekleştirilir. Çeşitli iş yerlerinde işçiler iş bırakırken, Türkiye Sosyalist Fırkası Genel Merkezi'nde bando, Enternasyonal Marşı'nı çalar ve yürüyüş yapılır. Ertesi gün İkdam Gazetesi gösterilere ilişkin şöyle yazar: Amelenin bir kısmı bayramlarını kutlamak için mavi işçi tulumu giydikleri ve kırmızı boyun bağı taktıkları gibi hemen hepsi de kırmızı rozetlere hamilidirler. Sosyalist Fırka, merkezi umumisine kırmızı bayrak çekilmişti, amelenin bindikleri bazı otomobiller de kırmızı bayraklar çekmişlerdi. 2 Mayıs 1921 Tarihli Alemdar gazetesi kutlamalarla ilgili şunları yazıyordu: Dün şehrimizdeki binlerce amele çalışmayarak muhtelif mesirelerde kemali sükûn ve intizam dairesinde kutlamışlardır. Kağıthane, Florya, Şişli de büyük amele kitleleri kuzular yiyerek, musikiler çalarak 1 Mayıs Bayramını kutluyorlardı. Şirketi Hayriye, Seyri Sefain, Haliç Vapurları İşletmesi, İstanbul tramvayları işlememiş ve yalnız Beyoğlu nda dört, Beşiktaş ta yedi tramvay arabası işletilerek Beyoğlu ve Beşiktaş hattında pek seyrek bir surette ulaşım sağlanabilmiştir. Bu şirketlerde müstahdem olan amelenin mensup olduğu Türkiye Sosyalist Fırkası nın Bâb-ı âli itsalindeki merkezi umumisinde de bir resmikabul icra edilmiş ve bu müddet zarfında bir bando musika terennümsaz olmakta bulunmuştu. Resmikabulün icrasını müteakip Mavi amele gömleklerini ve Kırmızı kravatlarını giydikleri halde Fırka Reisi Hilmi Beyle, üç üye Bâb-ı âli ye azimetle Sadrazam Paşa yı ziyaret etmişler ve fırkanın programını ve ol babda tanzim edilen istidalarına rabten Sadrazam a takdim etmişlerdir. Hilmi Bey Haliç Amelesi dün sabah tekmil giyinmişler ve hepsi göğüslerine birer dal Leylak takmış oldukları halde Eyüp Gazinosu nda buluştular ve birbirlerinin ellerini sıkmak suretiyle bayramlaştıktan sonra çarşıdan takım takım kollarını düzerek evvelden kiraladıkları bir motor ve büyük bir sandal ile kağıthaneye taşımaya başladılar. Bir günün on iki ve gecenin iki-üç saatini iş başında geçirmek suretiyle hayatlarını temin eden namuskâr ve metin insanların dünkü şevk ve şetaretlerini görüp, imrenmemek kabil değildir. O zaman bu gürültü veya hafif bir taşkınlıkları görülmediği gibi bütün hal ve tavrıyla pek terbiyeli ve birbirlerine karşı pek nazik davrandıkları görülüyordu. Amele Bayramı dolayısıyla dün kayıkçılarında yüzü güldü. Haliç İskelelerinin birinde boş bir kayık bulmak imkânı yoktu. Esasen dün Paskalya olduğu için Fener den Eyüp e kadar
bütün yollar geçilmez bir halde kalabalıktı. O kadarki yaya kaldırımları bile hıncahınç dolu idi. 1 Mayıs Amele Bayramı İçin Pangaltı da Toplanan Emekçiler Dün Eyüp ile Unkapanı arasında müteaddit kamyon ve otomobiller işleyerek nakliyatı temin etmişlerdir. Yollar dolu, iskeleler dolu, kahveler dolu, kırlar ise öbek öbek İslam, Hıristiyan birçok erkek, kadın ve çoluk çocukla rengârenk olmuştu. Bütün bu kalabalıktan kayıkçılar, arabacılar, otomobilciler ve sair birçok esnaf istifade ettiği gibi kumarcılar daha doğrusu yankesiciliğin bir başka türlüsü olan papelciler dahi hayli istifade ettiler.
Kağıthane de Toplanan Emekçiler Bu kadar kalabalık bir caddede Balat ta, Köprübaşı nda yakın bir yerde beş-on kopuk toplanmışlar, şemsiyeyi açmışlar iskambil kâğıtlarıyla gelip geçen safdilleri avlıyorlardı. Hatta bir tanesine şahit olan bir zat anlatıyor. Taşralı genç bir çocuğun adeta zorla elinden iki buçuk lirasını almışlar ve çocuk bağırıp, çağırmaya başlayınca iki ızbandut gibi kalpaklı iki herif üzerine hücum ederek korkmuşlar ve yine işlerine devam etmişlerdir. Balat Caddesi gibi bir yerde bahusus dünkü kalabalık esnasında böyle aleni kumarbazlıklara, yan kesiciliklere, hatta gasplara ne demeli bilemeyiz. Kağıthane de Toplanan Emekçiler
Kağıthane de Toplanan Emekçiler Dün tramvay amelesi dahi Beyoğlu-Şişli yoluyla otomobillerle Kağıthane ye geçmişlerdir. 1 Ameleler burada Türkiye amelesi sendika ister, Burjuvazinin zulmünü protesto ediyoruz, Mürteciler, muhtekirler, kapitalistler, emperyalistler kahrolsun, Bütün dünya işçileri birleşin gibi sloganlar attılar ve pankartlar taşıdılar. Kağıthane de gerçekleşen kutlama programında bir dizi karar da alındı. Çalışma saatlerinin yeniden düzenlenmesi, kadın ve çocuk işçilerin durumunun iyileştirilmesi ve bunların da ötesinde işgalin sona ermesi yani bağımsızlık isteği ön plana çıktı. İşçi Bayramı önceki bayram kutlamalarında olduğu gibi bağımsızlık mitingine dönüştü. Ankara hükümetine destek mesajları verildi. İstanbul 1 Alemdar 2 Mayıs 1921