Kayaçlar Nelerdir Kayaçlar su, gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yarmaları, maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerle, toprak veya enkaz örtüsünden yoksun topografya yüzeylerinde mostralarına rastladığımız kayaçlar, yer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde rol oynayan önemli etmenlerden biridir.
1 PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR : Bu kayaçlar manto tabakasındaki ergimiş magmanı n yerkabuğunun içine sokularak ya da yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşurlar. Püskürük kayaçların özellikleri, bu kayaçları meydana getiren minerallerin cinsine ve katılaştıkları yere göre değişir. Örneğin, yer kabuğunun içinde soğuyan magma, yavaş yavaş soğuduğu için iri kristallidir. Çünkü, kristallerin erime sıcaklıkları farklı olduğu için so ğuma sürecinde farklı aralıklarla katılaşırlar. Buna karşılık yeryüzüne çıkarak hava ile temas ede n lavlar hızla soğudukları için ince kristalli ve cam sı bir özellik gösterirler.
A-İÇ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR Yer kabuğunun derinliklerinden yeryüzüne doğru ilerleyen magm anın, yeryüzüne ulaşamadan yer kabuğunun derinliklerinde katılaşmasıyla oluşurlar ve ancak üzerlerindeki kayaç tabakalarının zamanla aşınmasıyla yer y üzeyine ulaşırlar. Başlıca iç püskürük kayaçlar ; granit, siyenit, diorit ve gabro dur.
B-DIŞ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR Magmanın yer kabuğunu yarıp yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşurlar. Başlıca dış püskürük kayaçlar ; bazalt, andezit, volkan camı ( obsidiyen ), tüf, trakit, incitaşı, katrantaşı ve süngertaşı dır. Kristalli olmaları ve kütle halinde bulunmaları ortak öz ellikleridir.
2- Tortul Taşlar : a-organik Tortul Kayaçlar Bitki ya da hayvan kalıntılarının belli ortamlarda birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur. Organik tortul taşların en tanınmış örnekleri mercan kalkeri, tebeşir ve kömürdür.
A-Mercan kalkeri Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise, mercan resifleridir.
B-Tebeşir Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina (Globigerina) ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.
C-Kömür Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C miktarı % 80 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır.
b-fiziksel (Mekanik) Tortul Kayaçlar Akarsuların, rüzgarların ve buzulların, taşlardan kopardıkları parçacıkların çökelip, birikmesi ile oluşur. Fiziksel (mekanik) tortul taşların en tanınmış örnekleri kiltaşı (şist), kumtaşı (gre) ve çakıltaşı (konglomera) dır.
A-KİLTAŞI(ŞİST) Çapı 2 mikrondan daha küçük olan ve kil adı verilen tanelerin yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.
B-KUMTAŞI(GRE) Kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.
C-ÇAKILTAŞI(KONGLOMERA) Genelde yuvarlak akarsu çakıllarının doğal bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşur.
c-kimyasal Tortul Kayaçlar Bazı maddeler su ile kolay çözünürler. Çözünerek suya karışan mineraller, suyun buharlaşmasıyla tekrar çökelerek kimyasal tortul ka yaçları oluşturur. Başlıcaları ; kalker ( kireç taşı ), jips ( alçı taşı ), kaya tuzu, dolomit, traverten, sarkıt, dikit ve sütunlardır. Kimyasal tortul kayaçların sular tarafından işlenmesiyle ka rstik şekiller meydana gelir. Ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesinde yaygındır.
3-Başkalaşmış(Metamorfik Taşlar): Tortul ve püskürük taşların, yüksek sıcaklık ve basınç altında başkalaşıma uğraması sonucu oluşan taşlardır. Başkalaşmış taşların en tanınmış örnekleri mermer, gnays ve filattır.
A-Mermer Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması, yani metamorfize olması sonucu oluşur.
B-Gnays Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.
C-Fillat Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.