Yeni Bilişim Teknolojileri ve Uygulamaları TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü aliyazici@etu.edu.tr Özet: Bilişim (Informatics/Computing) ve bilişim teknolojileri (BT) toplumuzu ve gelişmemizi etkileyen en önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilişimi yazılım, donanım ve uygulamaları ile ortaya koymak doğru bir yaklaşım olarak görülmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmada bilişim kavramları yinelenecek ve daha sonra bilişim teknolojilerindeki son gelişmeler ve yaklaşımlar sözü edilen üç unsur etrafında anlatılacaktır. Abstract: Computing (or Informatics) and Information Technologies (IT) are envisaged as very important factors effecting our society and economical development. Informatics should be studied around its three important components, namely, software, hardware and applications In this respect, this paper discusses first the fundamental concepts and jargon used and then developments and trends in IT are explained around the aforementioned components. Anahtar Kelimeler: Bilişim teknolojileri, yazılım, donanım, ızgara hesaplama, WiMax, metinden arınmış web sayfaları 1. Giriş ve Tanımlar Bilişim (Informatics/Computing) ve bilişim teknolojileri bireyleri, toplumları ve ülkelerin ekonomik gelişimlerini doğrudan etkileyen önemli bir olgu olarak 21. yüzyılda karşımıza çıkmaktadır. Bilişim, temelinde, verinin toplanması, organize edilmesi, saklanması, işlenmesi ve iletimi/paylaşımı için gerekli yazılımları, sistemleri ve insanı kullanan bir sistemler topluluğudur. Bilgi-Öğreti (Information-Knowledge) günümüzde karıştırılan iki kavramdır. A.C. Foscett bir çalışmasında [1] bu iki kavramı ayırt etmek üzere knowledge is what I know and information is what we know cümlelerini kullanmıştır. Öğreti, kaydedilmiş bilgi ya da özümlenmiş bilgi olarak düşünülebilir. Bilişimin ne olduğu, belki de bilişim eğitimindeki çeşitlilikle açıklanabilir. Özellikle, Kuzey 29 Amerika yaklaşımı olarak belirginleşen ayırımda, Bilişim, Bilgisayar Bilimleri; Bilgisayar Mühendisliği; Bilişim Teknolojileri; Bilişim Sistemleri ve Yazılım Mühendisliği başlıkları altında toplanmaktadır [2]. Bu sınıflandırma, yukarıda verilen Bilişim tanımı ile de tutarlılık göstermektedir. Makaleye söz konusu olan Bilişim Teknolojileri için farklı tanımlara rastlanmaktadır. Bu tanımlardan birisi de IT: The application of computer, communications and software technology to the management, processing and dissemination of information 1 dir. Bu çalışmada BT için anlaşılması gereken tanım bu olacaktır. 2. Donanımdaki Gelişmeler 2.1 Kablosuz Ağlar Donanımdaki gelişmeler kablosuz sistemler ve mobil cihazlar ile ön plana çıkmaktadır. Baz istasyonu ile doğrusal görüş (line of sight) gerektirmeyen WiMax teknolojilerinin 1-2 yıl 1 www.mcca.mb.ca/4.training.3.htm
Yeni Bilişim Teknolojileri ve Uygulamaları içerisinde kırsal bölgelerde kullanımın yaygınlaşacağı beklenmektedir. Bununla ilgili yasal boşlukların ve lisans anlaşmalarının da biran önce hazırlanması gerekmektedir. Öte yandan, gömülü sistemlerde belirgin bir potansiyel izlenmektedir. Araç elektroniği olarak adlandırılan alanda gömülü sistem kullanımın gelecek yıllarda artacağı ve araçlarda bilgisayar sistemlerinin standart olarak bulunacağı tahmin edilebilmektedir. 2.2 İnternet 2 Öte yandan, hızlı İnternet için çalışmalar sürdürülmektedir. İnternet 2 diye adlandırılan sistemle, yakın bir geçmişte, ABD ile Hollanda arasında 10,978km lik bir mesafede 6.7 GB lik bir verinin 1 dakikanın altında bir sürede iletilmesi İnternet 2 nin bir başarısı olmuştur. Şimdilik bazı üniversitelerin girişimi olarak görünen bu projenin, geleceğin İnternet ini biçimlendireceği anlaşılmaktadır. İnternet üzerinden hızlı veri iletişimi, özellikle e-sağlık için bir ışık olarak değerlendirilebilir. 2.3 Çok İşlemcili Sistemler Mikro yongaların fiziksel üst limitlerini zorladığı uzunca bir süredir bilinmektedir. Bu noktada aynı bilgisayar üzerinde birden çok işlemci kullanılması kaçınılmaz olmaktadır. Paralel Bilgisayarlar 1960 lı yıllardan beri konuşulmakta ve 1970 li yıllardan beri farklı biçimlerde üretilmekte ve kullanılmaktadır. Çift-çekirdekli dizüstü bilgisayarlar artık piyasada yaygın olarak görülmekte ve 20102lu yıllarda 8 çekirdekli kişisel bilgisayarların piyasada olacağı öngörülmektedir. Şekil.1 IBM eserver Blue Gene/L 2.4 Izgara (GRID) HesaplamaBilişim kaynaklarının paylaşılarak etkin kullanılması fikri uzun yıllardır tartışılmıştır. Bunun en etkin örneği Izgara Hesaplama (GRID Computing) olarak karşımıza çıkmaktadır. Izgara hesaplamada ana fikir, hiçbir işlem yapamadan bekleyen MİB lerin Izgara ya dahil ve talepte bulunan diğer sistemlerin kullanımına açılmasıdır. Izgara hesaplama ile ilgili önemli bilgilere aşağıdaki sayfalardan erişmek mümkündür. http://www.gridcomputing.com http://www.eurogrid.org http://www.buyya.com/ecogrid/ Büyük ölçekli süper bilgisayarlar yeniden bilişim dünyasını meşgul etmeye başlamıştır. Son yapılan denektaşı testlerine göre, IBM in 131,072 işlemcili eserver Blue Gene/L sistemi resmi olarak dünyanın en hızlı bilgisayarı olarak tescil edilmiştir. Sistemin bu denektaşı testlerinde 280.6TFLOPS (trillion calculations per second) hızına eriştiği ölçülmüştür. Aynı testlerde, İTÜ nin 560 işlemcili süper bilgisayarı 353/500 sırayı alarak bir başarı kazanmıştır. 30 Şekil 2. Izgara Mimarisi http:// www.gridcomputing.com
Türkiye de Izgara Hesaplamadan sorumlu makam TÜBİTAK ULAKBİM olarak tespit edilmiştir. Izgara Hesaplama sistemlerinin üniversitelerdeki araştırmacılar için önemli bir işlemci kaynağı olarak önümüzdeki yıllarda yaygınlaşacağı düşünülmektedir. E-Devlet uygulamaları Türkiye de de yaygınlaşmaktadır. Bunlar arasında, UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi), Çevrimiçi Pasaport Başvuru Sistemi, VEDOP projeleri, Emekli Sandığı Eczane Takip sistemi ve SSK E-Bildirim sistemi, KİK E-İhale sistemi önemli E-Devlet uygulamaları olarak karşımıza çıkmakta ve kullanımı yaygınlaşmaktadır. Aşağıda bu uygulamaların bazıları ile ilgili web sayfaları verilmektedir. 3. Yazılımdaki Gelişmeler Semantik Web yazılım alanındaki önemli bir gelişme olarak karşımıza çıkmıştır. Semantik Web verinin paylaşımı için yaratılan bir ortamdır. Amaç, veriye anlam yükleyerek, web de daha akılcı bir biçimde dolaşmasını sağlamaktır. Diğer bir gelişme ise Web sayfalarında görülmektedir. Örneğin, Web 3.0 projesi Web sayfalarını akıllı ara yüzler yapmaya yöneliktir. Şekil.3 UYAP sistemi giriş sayfası Web in yaratıcısı Tim Berners-Lee, son olarak Web in bir bilim dalı olması gerektiğini ortaya atmış ve Web Bilimleri nin artık düşünülmesi zamanının geldiğini açıklamıştır. Web yazılımları ve Web üzerindeki uygulamaların zenginliği, bu düşünceyi destekler görülmektedir. Son zamanlarda, yazılım standartları, yazılım gerçekleme/doğrulama ve yazılım kalitesi konularında da epey bir yol alınmış ve bu konuların özdevinimli olarak gerçekleştirilmesi amacı ile birçok yazılım aracı geliştirilmeye ve uygulanmaya başlanmıştır. 5. Güncel Uygulamalar Yazılım ve donanımdaki gelişmeler yansımalarını günümüz BT uygulamalarında bulmaktadır. E-Devlet/M-Devlet uygulamaları, E-Öğrenmedeki gelişmeler, sürekli/yaygın (pervasive) hesaplama ve uygulamaları BT yansımalarına önemli örnekleri teşkil etmektedir. 31 Şekil.4 KİK E-İhale giriş sayfası E-Öğrenme teknolojileri de son zamanlarda epey bir yol kat etmiştir. Sanal sınıf, sanal üniversite ve hatta küresel üniversite sistemi (GUS) gibi sistemler kullanılmağa başlanmış ve ömür boyu eğitim kavramının ve e-öğrenmenin önemi kurumlar ve kişilerce algılanmaya başlamıştır. Küresel Üniversite Sistemi diye adlandırılan proje yaşama geçirilmiş ve Sibirya da ve Afrika nın bazı ülkelerinde denemeye başlamıştır [3]. Şekil 5. de GUS Sayfası gösterilmektedir. Sürekli/yaygın (pervasive) hesaplama kavramı da günlük yaşamaya girmekte olan yeni bir kavramdır. Burada, günlük aktivitelerin çoğu-
Yeni Bilişim Teknolojileri ve Uygulamaları nun bulunulan yerden izlenmesi ve yerine getirilmesi planlanmaktadır. Şekil 6. da böyle bir ortamda yapılabilecekler gösterilmiştir. Bir diğer güncel BT uygulaması Sanal Gözlemevleri projesidir. Gerçek bir gözlemevi olmaksızın, astronomi ile ilgili bilgilerin sanal ortamda, gerçeğe yakın olarak benzetim yolu ile edinilmesi artık olasıdır. Böyle bir gözlemevi örneği web sayfası Şekil 7'de verilmiştir. Microsoft geçtiğimiz 1-2 yıl içerisinde Hindistan da önemli projeler geliştirmektedir. Bunlardan, metinden arınmış harita (text-free map) projesi dikkat çekmektedir. Bu proje ile, okuma/yazma bilmeyenlerin İnternet kullanımlarını sağlamak hedeflenmiştir. Şekil 5. GUS Bu projenin web sayfası aşağıda verilmiştir. Şekil 8. Metinden arınmış harita projesi (Microsoft India) Şekil 6. Sürekli/yaygın (pervasive) hesaplama Şekil 7. Sanal gözlemevi 32 Toplum yararına geliştirilen bir konu da Teletıp tır. Tele-tıp doktor yerine, verinin ve bilginin dolaşması üzerine kurulmuştur. Geliştirilen mikro yongalarla, hasta izlemesi yapılması, kişinin hastalığının doğru olarak teşhisi için gerekli filmlerin hızlı bir biçimde sağlık merkezlerine ulaştırılması gibi işlemlerin İnternet üzerinden yapılması, kablosuz sistemlerle iletimi tele-tıp uygulamaları örnekleridir. Yol Trafik Bilişim (Road Traffiic Informatics =RTI), yeni gelişen bir bilişim alanıdır. İnsanların güvenli seyahati, yolların denetimi, yol durumlarının sürücülere anında ulaştırılması gibi uygulamalar trafik bilişimi altında gelişmektedir. Bununla ilgili bir sayfa Şekil 9. da verilmiştir.
Hızla gelişmekte olan Bilişim Teknolojilerin yakından izlenmesi ve toplumun bu teknolojilere hazırlanması için ülkelerin gerekli planları acil olarak yapmaları gerekmektedir. Kaynaklar [1] Foskett, A.C., The subject approach to information, Linnet Books, The Shoe String Press, Inc., Hamden, Connecticut, 1982, pp.1 Şekil 9. Yol Trafik Bilişimi örnek web sayfası 6. Sonuçlar Bu yazıda, bilişim kavramları gözden geçirilmiş ve teknolojilerindeki gelişmeler örneklerle anlatılmıştır. Donanım, yazılım ve uygulama alanlarındaki en son teknolojiler verilmiş ve teknolojik yaklaşımlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. [2] The Joint Task Force for Computing Curricula, ACM, AIS, & IEEE, Computing Curricula 2005: The Overview Report, 2005. [3] Varis, T., Utsumi, T. Ve Klemm, W. (Ed.), Global Peace Through The Global University System, RCVE, 2003. 33