İşletmelerde Yakıt Depolaması ve Yangın Riski İşletmelerin büyük bölümü hem konfor ısıtmada kullanılan kazanlar için, hem proses ısısını karşılayan ekipman, hem de işletmede bulunan jeneratör, firma taşıtları, forklift vb. araçlar için yakıt depolamakta ve kullanmaktadır. Kullanılan yakıtların başlıcaları doğalgaz, fueloil, mazot, LPG, LNG, CNG ve kömürdür. Bu yakıtlardan sadece şebekeden temin edilen doğalgazın depolaması yapılamamaktadır. Doğalgaz ya sıvılaştırmış olarak (LNG) ya da sıkıştırılmış olarak (CNG) depolanır ve ihtiyaç dahilinde kullanılır. Tüm bu yakıtların depolanmasında ise dikkat edilmesi gereken önemli kriterler bulunmaktadır. LPG, LNG, CNG gibi yakıtlarla ilgili yapılan depolamalarda kurulumu yapan firma ilk kurulumda gerekli önlemleri aldığından ve sistemi bu şekilde teslim ettiğinden bu konuda kullanıcının alacağı pek fazla ek önlem bulunmamaktadır. Sıvı yakıtların depolanması ise çoğu zaman işletmelerin kendi Tablo 1 Dökme LPG depolamasında uyulması gereken uzaklık değerleri Beher Tankın Su Hacmi (m³) Yeraltı Tankları (m) Yerüstü Tankları (m) Tankların Birbirinden Uzaklığı (m) 0.5 den az 3 3 0 0.5-3.0 3 3 1 3.1-10 5 7.5 1 10.1-50 7.5 10 1 50.1-120 10 15 1.5 120.1-250 15 23 250.1-600 15 38 600.1-1200 15 61 1200.1-5000 15 91 5000 den büyük 15 122 Not: Birbirine komşu tankların çaplarının toplamının ¼ ü a) Yeraltı tankları için emniyet uzaklıkları tank emniyet valfı ve dolum ağzından ölçülür. Bu durumda yeraltı tankının herhangi bir kısmının binaya ve üzerinde bina yapılabilecek arsa sınırına uzaklığı 3 m den az olmaz. b) Yerüstü tankları için emniyet uzaklıkları tankın dış yüzeyinden ölçülür. Aşağıdaki (c) ve (d) notları sadece yerüstü tanklar için geçerlidir. c) Tankın komşu arsa sınırına veya ana trafik yoluna sınır olan bölgesine, en az 1,5 m yüksekliğinde betonarme ve eşdeğeri malzemeden yangına 4 saat dayanıklı duvar yapılması hâlinde, tabloda belirtilen mesafeler 1/3 oranında azaltılır. d) Yukarıda belirtilen duvara ilave olarak tankın yarı çap seviyesinden itibaren yere bakan alt yüzeyine, ayaklar da dahil olmak üzere, yangına dayanıklı malzeme ile 2 saat ısı ve yangına karşı yalıtım yapılması halinde, (c) maddesine göre belirlenen yeni emniyet mesafeleri 1/2 oranında azaltılır. 1
insiyatiflerinde olduğundan bu konuda işletmelerde malesef standartlara tam olarak uyulmamaktadır. İlerleyen bölümlerde başlıca kullanılan yakıtların depolanması sırasında alınması gereken önlemlere yer verilmektedir. bulundurulması önerilir. Buna ek olarak hacmi büyük olan tanklara tank yüzeyini soğutma amaçlı olarak yağmurlama sistemi kurulabilir. Dökme LPG Depolaması LPG dolum ve depolama tesisleri dışında dökme LPG depolaması tank hacmi itibariyle yatay çelik tanklarda yapılmaktadır. Tanklar yer altı ve yer üstü olarak ikiye ayrılmaktadır. Tank hacmine ve tankın yer altı ya da yer üstü olmasına göre TSE 1446 ve Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik in Ek-10 unda belirtilen uzaklık değerleri Tablo-1 de verilmiştir. Sistemi kuran işletmeler kurulum sırasında bu uzaklıkları dikkate almakta ve tank yerleşimini bu doğrultuda yapmaktadırlar. Ancak işletmelerin bir bölümü zaman içinde genişleme ya da yapılan sundurma eklentiler nedeniyle emniyetli mesafenin istenen değerin altına inmesine neden olmaktadırlar. Bu noktada yukarıdaki tabloda verilen değerlere uyulması önerilir. LPG tankının bulunduğu alan tel çit ile çevrilmeli, tank çevresinde bulunan otlar temizlenmelidir. Tank sahasına yakın noktada kesinlikle sigara içilmemeli, her türlü ateş kaynağından kaçınılmalıdır. Tank sahası çevresinde yanıcı, parlayıcı herhangi bir madde depolanmamalıdır. Sözleşmeli firmaya tankın periyodik bakımları yaptırılmalı, valf vb. ekipmanlar düzenli kontrol edilmelidir. Tank ve ilgili ekipmanların topraklamaları düzgünce yapılmalı ve topraklama ölçümleri düzenli olarak takip edilmelidir. Yer üstü ya da yer altı tüm tanklar korozyona karşı koruma altına alınmalıdır. LPG nin kullanıldığı ve depolandığı alanlarda gaz kaçağını ve ortamdaki LPG nin LEL (alt patlama sınırı) seviyesini algılayacak gaz dedektörleri kullanılması önerilmektedir. LPG havadan ağır olduğundan gaz dedektörü yere yakın bir seviyede konumlandırılmalıdır. Dedektörlerin bir selenoid valfe kumanda etmesi ve algılama durumunda gaz akışını otomatik olarak kesmesi gerekmektedir. LPG tankının bulunduğu alan çevresinde 2 adet 12 kg. lık kuru kimyevi tozlu söndürücü Resim 1 Çevresi tel kafes ile çevrilmiş ve uyarı levhaları asılmış LPG depolama tankı Resim 2 Sınırlandırılmış alanda bulunmayan bir LPG tankı Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) Depolaması LNG dolum ve depolama tesisleri dışında LNG depolaması dikey kriyojenik tanklarda yapılmaktadır. Tanklar yer üstünde bulunurlar. Tank çevresi yine LPG de olduğu gibi tel kafes ile çevrilmeli, yetkili personel dışında bu alana giriş çıkış engellenmelidir. Tel çit üzerine uyarı levhaları asılmalı tank sahası ve yakın çevresinde sigara içme yasağı uygulanmalı, her türlü ateş kaynağından kaçınılmalıdır. Tank sahası çevresinde yanıcı, parlayıcı herhangi bir madde depolanmamalıdır. Sistemin korozyona karşı koruması sağlanmalı, sistemin düzgün topraklamasının yapılması ve düzenli bakımları yapılmalıdır. 2
Sıkıştırılmış Doğalgaz (CNG) Depolaması Resim 3 Çevresi tel kafes ile çevrilmiş ve uyarı levhaları asılmış LNG tankı ve ekipmanları CNG (Sıkıştırılmış doğalgaz); LPG, propan, fuel-oil, motorin vb. yakıtların kullanıldığı her yerde gerekli dönüşüm işlemleri yapıldıktan sonra rahatlıkla kullanılabilmektedir. Ağırlıklı olarak tesislerde 12 adet çelik çekme dikişsiz tüpün özel bağlantı sitemi ile galvaniz kaplı özel çelik aksam içerisinde birleştirilmesinden oluşan CNG manifold sistemine 200 bar basınçta sıkıştırılmak suretiyle tedarik edilir. Ağırlıklı kullanım alanlarının; Metal Sanayi (demir-çelik, alüminyum, bakır v.s.) Tekstil Sanayi Gıda Sanayi Tersaneler ve Gemi İmalat Sanayi (ağırlıklı olarak metal kesim tezgahlarında) Döküm Sanayi (ergitme, ısıl işlem v.s.) Seramik ve Cam Sanayi Isıtma (endüstriyel ve evsel) olduğu söylenebilir. CNG nin tırlarla temin edilerek bu şekilde kullanıldığı durumlar da bulunmaktadır. Bu durumda yine sağlayıcı firma kendi güvenlik tedbirlerini almaktadır. CNG tüplerinin standart çelik aksam kasası kullanıcı tarafından açılmamalı, tüpler daima dik konumda tutulmalıdır. Tüplerin bulunduğu alan çevresinde yanıcı, parlayıcı herhangi bir madde depolaması yapılmamalıdır. Resim 4 Çevresinde emtea depolaması yapılan bir LNG tankı Acil bir durumda sistemi uzaktan ya da emniyetli bir noktadan kapatacak bir acil durum butonu bulunmalıdır. Yangına ilk müdahale açısından LNG tank sahasının büyüklüğüne göre iç ve dış alanda 4 er adet 12 kg. lık kuru kimyevi tozlu portatif söndürücü bulundurulması önerilir. Resim 5 Bina dışında bulunan CNG silindirleri 3
LNG ve CNG nin kullanıldığı alanlarda gaz kaçağını ve ortamdaki gazın LEL (alt patlama sınırı) seviyesini algılayacak gaz dedektörleri kullanılması önerilmektedir. Doğalgaz havadan hafif olduğundan kapalı odalarda gaz dedektörü tavana yakın bir seviyeye yerleştirilmelidir. Dedektörlerin bir selenoid valfe kumanda etmesi ve algılama durumunda gaz akışını otomatik olarak kesmesi önerilmektedir. Sıvı Yakıt Depolaması (Fuel-oil, mazot vb.) Doğalgaz bulunmayan alanlarda yakıt olarak fuel-oil, mazot vb. sıvı yakıtları tercih etmekte ya da bu yakıtları doğalgazın yedeği olarak bekletmektedirler. Ayrıca forklift vb. dizel araçlar için de yakıt depolaması yapılabilmektedir. Sıvı yakıt kullanımı genel olarak işletmelerin insiyatifinde olduğundan birçok noktada standartlara tam olarak uyulmamakta ve yanlış uygulamalar yapılmaktadır. Sıvı yakıtların depolanmasında dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekilde sıralanabilir. Yakıt depolamasının bina, kazan dairesi vb. dışında yapılması tercih edilmelidir. Depolamada plastik esaslı tanklar yerine sızdırmaz sac tanklar kullanılmalıdır. Yakıt transferinin yapıldığı borular darbeye ve sızıntıya karşı dayanıklı olan metal borular olmalıdır. Tank seviyesinin kontrol edildiği hortumlar sac koruma ile darbeye karşı korunmalı, sızıntıya karşı düzenli kontrolleri yapılmalıdır. Yakıt tankları sızıntı, kaçak ya da taşmaların çevreye yayılmasının engellenmesi açısından, tank kapasitesinin en az üçte birini alacak şekilde havuzlanmalıdır. Tank havuzunun tank hacminin tamamını alacak şekilde dizayn edilmesi önerilir. Seviye kontrolü için kullanılan vanalar kilitli bir şekilde kapalı tutulmalı, vanalar seviye kontrolü sırasında açılarak, sonrasında tekrar kapatılmalıdır. Tankların düzenli bakımları yapılmalı, boyaları düzenli olarak yenilenmeli, sızıntı vb. yaşanan noktalar olduğu taktirde onarımı en kısa sürede yapılarak ortama yayılan yakıt temizlenmelidir. Dolu tank üzerinde kesinlikle kesme, kaynak vb. sıcak çalışma işlemleri yapılmamalıdır. Resim 6 Çevresinde atık malzemelerin bulunduğu plastik yakıt tankı Resim 7 Yakıt tankının taşma havuzu yoktur ve yakıt sızıntısı yaşanmıştır. Resim 8 Yakıt transferinde kullanılan sistemler bakımsız kalmıştır. 4
Resim 9 Yakıt metal boru ile transfer edilmektedir. Resim 11 Taşma havuzu içinde bulunan çift cidarlı UL onaylı yakıt tankları. Resim 10 Yakıtın metal boru ile transfer edilmesi olumludur ancak tank havuzlanmamıştır ve boru bağlantı noktalarından sızıntılar yaşanmıştır. Katı Yakıt Depolaması (Kömür vb.) Kömürlük; kazan dairesine bitişik, taban kotu el ile veya stoker ile yükleme ve boşaltmaya elverişli olarak tesis edilmelidir. Kömürün rahat taşınabilmesi ve cürufun kolay atılabilmesi gerekir. Kömürlük alanı 1.5 m kömür yüksekliği esas alınarak hesaplanır. Temel Yangın Algılama ve Mücadele Yangınla mücadelede köpüklü ya da kuru kimyevi tozlu portatif yangın söndürücüler kullanılabilir. Bununla birlikte köpük destekli bir sulu söndürme sistemi kurularak yangın hortumları ile de yangına müdahale edilebilir. Resim 12 Metal taşma havuzu içine alınmış yakıt tankı. Tank seviye hortumu da ayrıca çarpmaya karşı metal ile korunmuştur. seviyenin üstüne çıktığında ya da olası bir yangın anında alarm verecek, panosu 24 saat kontrol altında tutulan adresli tipte ısı, alev dedektör sistemi kurulması, önerilir. Bunlara ek olarak depolama yapılan alanın köpük destekli sprinkler sistemi ile de koruma altına alınması tüm manuel müdahalelerin yetersiz kalması durumunda yangını kontrol altına almak ve söndürebilmek açısından önerilebilecek bir uygulamadır. Yakıt kapalı bir odada depolanıyorsa depolandığı alana, ortam sıcaklığı belirlenen 5
KAYNAKÇA 1) Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik 2007 Copyright 2009 - Tüm Hakları Allianz Sigorta A.Ş.'ye aittir. İrtibat İçin Allianz Sigorta A.Ş Bağlarbaşı Kısıklı Cad. No:11 Altunizade 34662 İstanbul Tel: (0216) 556 66 66 Faks: (0216) 556 67 77 www.allianz.com.tr riskyonetimi@allianz.com.tr 6