Relion 650 serisi. Bölme denetimi REC650 Uygulama Kılavuzu

Relion 650 serisi Bölme denetimi REC650

Belge No: 1MRK 511 262-UTR Yayın tarihi: Mayıs 2014 Revizyon: - Ürün sürümü: 1.2 Copyright 2014 ABB. Tüm hakları saklıdır

Telif Hakkı Bu belge ve bölümleri ABB'nin yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz veya kopyalanamaz ve bu belgenin içeriği üçüncü taraflara açıklanamaz veya yetkisiz bir şekilde kullanılamaz. Bu belgede açıklamaları verilen yazılım veya donanım, lisans sözleşmesi ile verilmiş olup yalnız bu lisans sözleşmesine uygun olarak kullanılabilir veya içeriği ifşa edilebilir. Ticari Markalar ABB ve Relion ABB Grubu nun tescilli ticari markalarıdır. Bu belgede adı geçen diğer tüm marka ve ürün adlarına ait tescilli ticari markalar kendi sahiplerine aittir. Garanti Garanti koşulları hakkında bilgi almak için lütfen size en yakın ABB yetkilisine başvurun. ABB AB Trafo Otomasyon Ürünleri SE-721 59 Västerås İsveç Telefon: +46 (0) 21 32 50 00 Faks: +46 (0) 21 14 69 18 http://www.abb.com/substationautomation ABB Elektrik Sanayi A.Ş. Substation Automation Products Esentepe Mah. Milangaz Cad. No:58 34870 Kartal - İstanbul Türkiye Telefon: +90 216 528 20 97 Faks: +90 216 387 77 07 http://www.abb.com/substationautomation

Feragatname Bu kılavuzda verilmiş olan veriler, örnekler ve şemalar yalnız belirli kavramları veya ürünleri açıklamakta yardımcı olmak üzere verilmiş olup belirtilen özelliklerin garanti beyanı olarak kabul edilemez. Bu kılavuzda anılan donanımın uygulamasından sorumlu tüm personel, her uygulamanın amaçlarına uygun olduğundan ve kabul edilebilir olduğundan, ayrıca tüm gerekli güvenlik ve operasyona yönelik taleplerin sağlanmış olduğundan emin olmalıdır. Sistem arızasının ve/veya ürün arızasının özellikle insan hayatına veya maddi hasara (kişisel yaralanma veya ölüm de dahil olmak üzere fakat bunlarla sınırlı kalmayarak) zarar verme riski olduğu uygulamalarda, sorumluluk yalnızca ekipmanı uygulamakta olan özel veya tüzel kişidedir. Sorumlu olan bu kişilerden tümünün bu tür riskleri asgariye indirecek gerekli bütün önlemleri almaları talep edilmektedir. Bu belge ABB tarafından dikkatle kontrol edilmiş olmakla birlikte yanlışlıkların bulunabileceği tamamen olasılık dışı bırakılamaz. Hataların bulunması durumunda okuyuculardan üreticiyi haberdar etmeleri rica olunur. Sözleşmelerle üstlenilen yükümlülükler haricinde, bu kılavuzun kullanımından veya ekipmanın uygulamaya alınmasından kaynaklanan kayıp veya hasardan ABB hiçbir şekilde sorumlu tutulmayacaktır.

Uygunluk Bu ürün, elektromanyetik uyumluluk (EMC Directive 2004/108/EC) ile ilgili ve elektrikli ekipmanların belirtilen gerilim limitleri arasında kullanılması (Lowvoltage directive 2006/95/EC) ile ilişkin Üye Ülkelerin mevzuatlarını yakınlaştırma alanındaki Avrupa Birliği Konseyi direktiflerine uygundur. Bu uygunluk ABB tarafından, EMC direktifi için EN 50263 ve EN 60255-26 ürün standartları ile uyumlu olarak ve alçak gerilim direktifi için EN 60255-1 ve EN 60255-27 ürün standartlarında yapılan testlerle gerçekleştirilmiştir. Ürün, IEC 60255 serisinin uluslararası standartları ile uyumlu bir şekilde tasarlanmıştır.

İçindekiler İçindekiler Bölüm 1 Bölüm 2 Bölüm 3 Giriş...13 Bu kılavuz hakkında...13 Hedef kitle...13 Ürün dokümantasyonu...14 Ürün dokümantasyon seti...14 Belge güncelleme geçmişi...15 İlgili belgeler...15 Sembol ve kurallar...16 Semboller...16 Belge kuralları...17 Uygulama...19 REC650 uygulaması...19 Mevcut fonksiyonlar...23 Kontrol ve izleme fonksiyonları...23 Artçı koruma fonksiyonları...27 Haberleşme...28 Temel IED fonksiyonları...29 REC650 uygulama örnekleri...30 Farklı uygulamalara adaptasyon...30 Doğrudan şebekeye topraklanmış tekli kesici hat fider bölmesi, tekli veya ikili bara...30 Yüksek empedans topraklanmış şebekede tekli kesici hat fider bölmesi, tekli veya ikili bara...31 Doğrudan topraklanmış bir şebekede bara kuplajları...33 Yüksek empedans bir topraklanmış şebekede bara kuplajı...33 REC650 ayar örnekleri...37 Trafo koruma uygulamasında REC650'nin artçı koruma olarak kullanıldığı durumda ayar örneği...37 Analog girişler 8I 2U için genel ayarların hesaplanması...38 Genel temel değerler GBASVAL için ayarların hesaplanması...39 Ani faz aşırı akım koruması, YG-tarafı, PHPIOC için ayarların hesaplanması...40 Dört kademe faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, YG tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması...41 Genel ayarların hesaplanması...41 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...41 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, LV-tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması...44 1

İçindekiler Genel ayarların hesaplanması...44 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...45 Kademe 4 için ayarlarının hesaplanması...45 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönlü YG-tarafı EF4PTOC için ayarların hesaplanması...47 Genel ayarların hesaplanması...48 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...48 Kademe 2 için ayarların hesaplanması...50 Kademe 4 için ayarların hesaplanması...51 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruması AG-tarafı için ayarların hesaplanması, ROV2PTOV...52 YG tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF...53 Ag tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF...54 Bölüm 4 Bölüm 5 Analog girişler...57 Giriş...57 Ayarlama kuralları...57 Faz referans kanalının ayarlanması...57 Akım kanalları ayarı...58 Örnek 1...58 Örnek 2...59 En sık kullanılan akım trafosu bağlantıları için akım trafosu girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler...60 Yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...61 Gerilim kanalları ayarı...63 Örnek...63 En sık kullanılan VT bağlantıları için VT girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler...64 Üç faz toprak bağlı VT'nin IED'ye bağlanması için örnekler...65 Faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...66 Yerel insan-makine arayüzü...69 Yerel HMI...69 Ekran...69 LED'ler...71 Tuş Takımı...71 Yerel HMI işlevselliği...72 Koruma ve alarm göstergesi...72 2

İçindekiler Parametre yönetimi...74 Ön iletişim...74 Tek hat şeması...75 Bölüm 6 Akım koruma...77 Ani faz aşırı akım koruma 3-fazlı çıkış PHPIOC...77 Tanımlama...77 Uygulama...77 Ayarlama kuralları...78 Paralel hatsız gözlü şebeke...78 Paralel hatlı gözlü şebeke...80 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 fazlı çıkış OC4PTOC...81 Tanımlama...82 Uygulama...82 Ayarlama kuralları...83 Kademe 1 ila 4 için ayarlar...84 2. harmonik bastırma...86 Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC...92 Tanımlama...92 Uygulama...92 Ayarlama kuralları...92 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır, negatif dizi yönü EF4PTOC...94 Tanımlama...95 Uygulama...95 Ayarlama kuralları...97 Kademe 1 ve 4 için ayarlar...97 Tüm kademeler için ortak ayarlar...98 2. harmonik bastırma...100 Hat uygulama örneği1...100 Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE...106 Tanımlama...106 Uygulama...106 Ayarlama kuralları...107 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi Santigrat/Fahrenayt LCPTTR/LFPTTR...114 Tanımlama...114 Uygulama...114 Ayarlama kuralları...115 Kesici arıza koruması 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF...116 Tanımlama...116 Uygulama...116 Ayarlama kuralları...117 Stub koruma STBPTOC...119 3

İçindekiler Tanımlama...119 Uygulama...120 Ayarlama kuralları...120 Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD...121 Tanımlama...121 Uygulama...121 Ayarlama kuralları...122 Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC...122 Tanımlama...122 Uygulama...122 Ayarlama kuralları...123 Yönlü aşırı/düşük güç koruma GOPPDOP/GUPPDUP...123 Uygulama...123 Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP...125 Tanımlama...125 Ayarlama kuralları...126 Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP...129 Tanımlama...129 Ayarlama kuralları...129 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC...132 Tanımlama...132 Uygulama...132 Ayarlama kuralları...132 Bölüm 7 Gerilim koruma...135 İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV...135 Tanımlama...135 Uygulama...135 Ayarlama kuralları...136 Motor ve jeneratörler için ekipman koruma...136 Devre dışı ekipman tespiti...136 Güç kaynağı kalitesi...136 Gerilim kararsızlığının azaltılması...137 Güç sistemi arızalarının artçı koruması...137 İki kademe düşük gerilim koruma için ayarlar...137 İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV...138 Tanımlama...138 Uygulama...138 Ayarlama kuralları...139 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV...141 Tanımlama...141 Uygulama...141 Ayarlama kuralları...142 Güç kaynağı kalitesi...142 4

İçindekiler Yüksek empedans topraklı sistemler...142 Doğrudan topraklanmış sistem...143 İki kademeli rezidüel aşırı akım koruma için ayarlar...144 Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV...145 Tanımlama...145 Uygulama...145 Ayarlama kuralları...146 Gelişmiş kullanıcı ayarları...146 Bölüm 8 Bölüm 9 Bölüm 10 Frekans koruma...147 Düşük frekans koruma SAPTUF...147 Tanımlama...147 Uygulama...147 Ayarlama kuralları...147 Aşırı frekans koruma SAPTOF...148 Tanımlama...148 Uygulama...148 Ayarlama kuralları...149 Frekans değişim oranı koruma SAPFRC...149 Tanımlama...150 Uygulama...150 Ayarlama kuralları...150 Sekonder sistem denetimi...153 Akım devresi denetimi CCSRDIF...153 Tanımlama...153 Uygulama...153 Ayarlama kuralları...154 Sigorta arıza denetimi SDDRFUF...154 Tanımlama...154 Uygulama...154 Ayarlama kuralları...155 Genel...155 Ortak parametrelerin ayarlanması...155 Negatif dizi tabanlı...156 Sıfır dizi tabanlı...157 Delta U ve delta I...157 Ölü hat tespiti...158 Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR...158 Tanımlama...158 Uygulama...158 Kontrol...163 5

İçindekiler Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama SESRSYN...163 Tanımlama...163 Uygulama...163 Senkronizasyon...163 Senkron kontrol...164 Enerjilendirme kontrolü...166 Gerilim seçimi...167 Harici sigorta arızası...168 Uygulama örnekleri...169 Tek baralı tek devre kesici...169 Çift baralı tek devre kesici, harici gerilim seçimi...170 Çift baralı tek devre kesici, dahili gerilim seçimi...171 Çift devre kesici...172 1 1/2 devre kesici...173 Ayarlama kuralları...175 3-faz çalıştırma SMBRREC için otomatik tekrar kapatıcı...180 Tanımlama...180 Uygulama...180 Otomatik tekrar kapama çalıştırma KAPALI ve AÇIK...183 Otomatik tekrar kapama başlatma ve tekrar kapama döngüsü için başlatma koşulları...183 Devre kesici açık bilgisiyle otomatik tekrar kapamayı başlatma...184 Otomatik tekrar kapatıcının engellenmesi...184 için otomatik tekrar kapama açma zamanının kontrolü...184 Uzun açma sinyali...184 Maksimum tekrar kapama atımlarının sayısı...185 3-faz tekrar kapama, AtımNo ayarına göre bir ile beş adım arası...185 Toparlanma zamanlayıcısını tekrar kapama...185 Geçici arıza...185 Kalıcı arıza ve tekrar kapama başarısız sinyali...185 Kilitleme başlatma...186 Tekrar kapama dizisinin otomatik olarak sürdürülmesi...187 Isıl aşırı yük koruma otomatik tekrar kapama fonksiyonunun bekletilmesi...188 Ayarlama kuralları...188 Yapılandırma...188 Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları...191 Aygıt kontrolü...194 Tanımlama...194 Uygulama...195 Modüller arası...202 6

İçindekiler Ayarlama kuralları...203 Şalter kontrolörü (SCSWI)...204 Şalter (SXCBR/SXSWI)...204 Bölme kontrolü (QCBAY)...205 Kilitleme Tertibi...205 Tanımlama...205 Uygulama...206 Yapılandırma kuralları...207 Bara topraklama anahtarı için kilitleme tertibi BB_ES...207 Uygulama...207 Tek kesicili düzenlemedeki sinyaller...207 Çift kesicili düzenlemede sinyaller...211 1 1/2 kesici düzenlemesindeki sinyaller...212 Bara bölümü kesici için kilitleme tertibi A1A2_BS...213 Uygulama...213 Tüm fiderlerden gelen sinyaller...214 Yapılandırma ayarı...217 Bara bölümü ayırıcı için kilitleme tertibi A1A2_DC...218 Uygulama...218 Tek kesicili düzenlemedeki sinyaller...218 Çift kesicili düzenlemede sinyaller...221 1 1/2 kesici düzenlemesindeki sinyaller...224 Bara kuplajı için kilitleme tertibi ABC_BC...225 Uygulama...225 Yapılandırma...226 Tüm fiderlerden gelen sinyaller...226 Bara kuplajından gelen sinyaller...228 Yapılandırma ayarı...230 1 1/2 CB BH kilitleme tertibi...231 Uygulama...231 Yapılandırma ayarı...232 Çift devre kesici fider bölmesi DB için kilitleme tertibi...233 Uygulama...233 Yapılandırma ayarı...234 Hat bölmesi için kilitleme tertibi ABC_LINE...234 Uygulama...234 Baypas barasından gelen sinyaller...235 Bara kuplajından gelen sinyaller...236 Yapılandırma ayarı...239 Trafo barası için kilitleme tertibi AB_TRAFO...240 Uygulama...240 Bara kuplajından gelen sinyaller...240 Yapılandırma ayarı...241 7

İçindekiler Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı SLGGIO...242 Tanımlama...242 Uygulama...242 Ayarlama kuralları...243 Selektör mini anahtar VSGGIO...243 Tanımlama...243 Uygulama...243 Ayarlama kuralları...244 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları DPGGIO...244 Tanımlama...244 Uygulama...244 Ayarlama kuralları...245 Tek nokta genel kontrolü 8 sinyal SPC8GGIO...245 Tanımlama...245 Uygulama...245 Ayarlama kuralları...245 Otomasyon bitleri AUTOBITS...246 Tanımlama...246 Uygulama...246 Ayarlama kuralları...246 Bölüm 11 Mantık...247 Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC...247 Tanımlama...247 Uygulama...247 Üç faz açma...247 Kilitleme...248 Fonksiyon bloğunun engellenmesi...248 Ayarlama kuralları...248 Açma matris mantığı TMAGGIO...249 Tanımlama...249 Uygulama...249 Ayarlama kuralları...249 Yapılandırılabilir mantık blokları...250 Tanımlama...250 Uygulama...252 Yapılandırma...252 Sabit sinyaller FXDSIGN...254 Tanımlama...254 Uygulama...254 Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I...255 Tanımlama...255 Uygulama...255 8

İçindekiler Ayarlama kuralları...255 Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile B16IFCVI...256 Tanımlama...256 Uygulama...256 Ayarlama kuralları...256 Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A...256 Tanımlama...256 Uygulama...256 Ayarlama kuralları...257 Tam sayı - boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16FCVB...257 Tanımlama...257 Uygulama...257 Ayarlar...257 Bölüm 12 İzleme...259 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları SPGGIO...259 Tanımlama...259 Uygulama...259 Ayarlama kuralları...259 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş SP16GGIO...259 Tanımlama...259 Uygulama...259 Ayarlama kuralları...260 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları MVGGIO...260 Tanımlama...260 Uygulamaya...260 Ayarlama kuralları...260 Ölçümler...261 Tanımlama...261 Uygulama...261 Ayarlama kuralları...263 Ayar örnekleri...265 400 kv OHL için ölçüm fonksiyonu uygulaması...266 Olay sayacı CNTGGIO...268 Tanımlama...268 Uygulama...268 Ayarlama kuralları...268 Bozulma raporu...268 Tanımlama...268 Uygulama...269 Ayarlama kuralları...270 İkili giriş sinyalleri...273 9

İçindekiler Analog giriş sinyalleri...273 Alt fonksiyon parametreleri...274 Değerlendirme...275 Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP...275 Tanımlama...275 Uygulama...275 Ayarlama kuralları...276 Arıza yeri tespit fonksiyonu LMBRFLO...276 Tanımlama...276 Uygulama...276 Ayarlama kuralları...277 Analog akımların bağlanması...278 Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT...279 Tanımlama...279 Uygulama...279 Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG...280 Tanımlama...280 Uygulama...280 Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML...280 Tanımlama...280 Uygulama...281 Devre kesici durum izleme SSCBR...281 Tanımlama...281 Uygulama...281 Bölüm 13 Bölüm 14 Ölçümleme...285 Darbe sayacı PCGGIO...285 Tanımlama...285 Uygulama...285 Ayarlama kuralları...285 Enerji hesaplama ve talep yönetimi EPTMMTR...286 Tanımlama...286 Uygulama...286 Ayarlama kuralları...287 İstasyon iletişimi...289 IEC61850-8-1 haberleşme protokolü...289 Tanımlama...289 Uygulama...289 GOOSE üzerinden yatay iletişim...291 Ayarlama kuralları...293 DNP3 protokolü...293 IEC 60870-5-103 iletişim protokolü...294 10

İçindekiler Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları...295 İç olay listeli kendi kendine denetim...295 Tanımlama...295 Uygulama...295 Zaman senkronizasyonu...296 Tanımlama...296 Uygulama...297 Ayarlama kuralları...297 Parametre ayar grubu kullanma...299 Tanımlama...299 Uygulama...299 Ayarlama kuralları...300 Test modu işlevselliği TESTMODE...300 Tanımlama...300 Uygulama...300 Ayarlama kuralları...300 Kilit değiştir CHNGLCK...301 Tanımlama...301 Uygulama...301 Ayarlama kuralları...302 IED tanımlayıcılar TERMINALID...302 Tanımlama...302 Uygulama...302 Müşteriye özel ayarlar...302 Ürün bilgisi PRODINF...302 Tanımlama...302 Uygulama...303 Fabrika tanımlı ayarlar...303 Primer sistem değerleri PRIMVAL...304 Tanımlama...304 Uygulama...304 Analog girişler için sinyal matrisi SMAI...304 Tanımlama...304 Uygulama...304 Ayarlama kuralları...305 Toplama bloğu 3 faz 3PHSUM...307 Tanımlama...307 Uygulama...307 Ayarlama kuralları...308 Genel temel değerler GBASVAL...308 Tanımlama...308 Uygulama...308 11

İçindekiler Ayarlama kuralları...308 Yetki denetimi ATHCHCK...309 Tanımlama...309 Uygulama...309 IED de yetkilendirme işlemleri...309 Yetki durumu ATHSTAT...310 Tanımlama...310 Uygulama...310 Hizmeti engelleme...311 Tanımlama...311 Uygulama...311 Ayarlama kuralları...311 Bölüm 16 Bölüm 17 Gereksinimler...313 Akım trafosu gereksinimleri...313 Akım trafosu sınıflandırma...313 Koşullar...314 Arıza akımı...315 Sekonder tel direnci ve ek yük...315 Genel akım trafosu gereksinimleri...315 Anma eşdeğer sekonder e.m.f. gereksinimleri...316 Kesici arıza koruması...316 Yönsüz ani ve sabit zaman, faz ve rezidüel aşırı akım koruması...317 Yönsüz ters zaman gecikmeli faz ve rezidüel aşırı akım koruması...317 Yönlü faz ve rezidüel aşırı akım koruma...318 Diğer standartlara göre akım trafoları için akım trafosu gereksinimleri...319 IEC 60044-1, sınıf P, PR ile uyumlu akım trafoları...319 IEC 60044-1, sınıf PX, IEC 60044-6, sınıf TPS (ve eski İngiliz Standardı, sınıf X) ile uyumlu akım transformatörleri...319 ANSI/IEEE'ye göre akım trafoları...319 Gerilim trafo gereklilikleri...320 SNTP sunucu gereksinimleri...321 SNTP sunucu gereksinimleri...321 Sözlükçe...323 12

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 1 Giriş Bölüm 1 Giriş 1.1 Bu kılavuz hakkında Bu uygulama kılavuzu, fonksiyonlara göre sıralanmış uygulama tanımları ve ayarlama kuralları içerir. Kılavuz, koruma fonksiyonlarının ne zaman ve hangi amaçla kullanılacağını öğrenmek için kullanılabilir. Kılavuz ayrıca cihazın ayarlarını hesaplamak amacıyla da kullanılabilir. 1.2 Hedef kitle Bu kılavuz planlama, ön mühendislik ve mühendislik işlemlerinden sorumlu koruma ve kontrol mühendislerinin ihtiyaçlarına cevap verir. Koruma ve kontrol mühendisi, elektrik enerjisi mühendisliği alanında deneyimli olmalıdır ve iletişim ve protokoller gibi ilgili yan teknolojiler hakkında bilgi sahibi olmalıdır. 13

Bölüm 1 1MRK 511 262-UTR - Giriş 1.3 Ürün dokümantasyonu 1.3.1 Ürün dokümantasyon seti Planning & purchase Engineering Installing Commissioning Operation Maintenance Planlama ve satın alma Mühendislik Kurulum Devreye alma İşletim Bakım Devreden çıkarma, sökme ve atma Decommissioning deinstalling & disposal Engineering Mühendislik kılavuzu manual Installation manual Kurulum kılavuzu Commissioning manual Devreye alma kılavuzu Operation manual İşletim kılavuzu Service manual Servis kılavuzu Application manual Uygulama kılavuzu Technical manual Teknik kılavuz Communication protocol manual en07000220.vsd IEC07000220 V1 TR Şekil 1: Kılavuzların farklı iş süreci döngülerinde kullanılması. Mühendislik kılavuzu, IED lerin mühendisliğinin PCM600 içindeki araçlar kullanılarak yapılabilmesi için talimatlar içerir. Bu kılavuz bir PCM600 projesinin nasıl oluşturulacağı ve IED lerin proje yapısı içerisine nasıl yerleştirileceği konusundaki talimatları içerir. Bu kılavuz ayrıca koruma ve kontrol fonksiyonlarının, LHMI fonksiyonlarının ve ayrıca IEC 60870-5-103, IEC 61850 ve DNP3 için iletişim mühendisliği işlemlerinde bir sıralama önerisinde bulunur. Kurulum kılavuzu IED nin kurulumuyla ilgili yönergeler içerir. Kılavuzda mekanik ve elektrik kurulumlar için prosedürler bulunur. Bölümler IED nin kurulumu için atılacak adımlara göre kronolojik sırada düzenlenmiştir. Devreye alma kılavuzu IED nin devreye alınmasıyla ilgili yönergeler içerir. Bu kılavuz ayrıca test aşamasında sistem mühendislerine ve bakım personeline yardımcı olmak için kullanılabilir. Kılavuzda harici devrelerin kontrol prosedürleri 14

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 1 Giriş ve IED nin enerjilendirilmesi, parametre ayarları ve yapılandırma ve ayrıca sekonder enjeksiyonu ayarlarının doğrulanması bulunur. Bu kılavuz hizmet dışı bir trafo merkezindeki IED nin test işlemlerini açıklar. Bölümler IED nin işletmeye alınma adımlarına göre kronolojik sırada düzenlenmiştir. İşletim kılavuzu IED nin işletmeye alındıktan sonra nasıl çalıştırılacağı konusunda yönergeler içerir. Bu kılavuz IED nin izlenmesi, kontrolü ve ayarlanması için talimatlar içerir. Kılavuz ayrıca bozulmaların tespit edilmesi ve arıza tespiti amacıyla hesaplanan ve ölçülen şebeke verilerinin nasıl görüntülenmesi gerektiğini anlatmaktadır. Servis kılavuzu IED nin servis ve bakımı ile ilgili talimatlar içerir. Bu kılavuzda ayrıca IED nin enerjisinin kesilmesi ve işletme dışı bırakılması için de prosedürler bulunur. Bu uygulama kılavuzu, fonksiyonlara göre sıralanmış uygulama tanımları ve ayarlama kuralları içerir. Kılavuz, koruma fonksiyonlarının ne zaman ve hangi amaçla kullanılacağını öğrenmek için kullanılabilir. Kılavuz ayrıca cihazın ayarlarını hesaplamak amacıyla da kullanılabilir. Teknik kılavuz uygulamalar ve işlevsellik açıklamaları içerir ve fonksiyon blokları, mantık şemaları, giriş ve çıkış sinyalleri, ayar parametreleri ve fonksiyona göre sıralanmış teknik verileri listeler. Bu kılavuz, mühendislik aşamasında, kurulum ve işletmeye alma aşamasında ve normal servis sırasında teknik referans olarak kullanılabilir. İletişim protokolü kılavuzu, IED tarafından desteklenen iletişim protokolünü açıklar. Kılavuz satıcı firmaların özel uygulamaları üzerine odaklanır. Nokta listesi kılavuzu, IED'ye özel veri noktalarına genel bakışı ve bunların özelliklerini açıklar. Bu kılavuz, ilgili iletişim protokolü kılavuzu ile birlikte kullanılmalıdır. 1.3.2 Belge güncelleme geçmişi Belge güncelleme/tarih -/Haziran 2012 Geçmiş İlk sürüm 1.3.3 İlgili belgeler REC650 ile ilgili belgeler Uygulama kılavuzu Teknik kılavuz Devreye alma kılavuzu Ürün Kılavuzu Tip test sertifikası Kimlik numarası 1MRK 511 262-UTR 1MRK 511 263-UTR 1MRK 511 264-UEN 1MRK 511 265-BEN 1MRK 511 265-TEN 15

Bölüm 1 1MRK 511 262-UTR - Giriş 650 serisi kılavuzlar Kimlik numarası İletişim protokol kılavuzu, DNP3 1MRK 511 257-UEN İletişim protokol kılavuzu, IEC 61850-8-1 1MRK 511 258-UEN İletişim protokol kılavuzu, IEC 60870-5-103 1MRK 511 259-UEN Siber Güvenlik dağıtım yönergeleri 1MRK 511 268-UEN Nokta liste kılavuzu, DNP3 1MRK 511 260-UEN Mühendislik kılavuzu 1MRK 511 261-UEN İşletim kılavuzu 1MRK 500 095-UTR Kurulum kılavuzu 1MRK 514 015-UTR 1.4 Sembol ve kurallar 1.4.1 Semboller Elektrik uyarı simgesi elektrik çarpması ile sonuçlanabilecek bir tehlike varlığına işaret eder. Elektrik uyarı simgesi fiziksel yaralanma ile sonuçlanabilecek bir tehlike varlığına işaret eder. Önlem simgesi metinde üzerinde durulan kavram ile ilgili olarak önemli bilgilere veya uyarıya işaret eder. Yazılımın bozulmasına veya ekipman veya mülk hasarına sebep olabilecek bir tehlike varlığına işaret edebilir. Bilgi simgesi önemli konular ve koşullar hakkında okuyucunun dikkatini çeker. İpucu simgesi, projenizin nasıl tasarlanacağı veya belirli bir fonksiyonun nasıl kullanılacağı hakkında tavsiyede bulunur. Tehlike uyarıları kişisel yaralanmalarla ilgili olsa da şu anlaşılmalıdır ki, belirli çalışma koşullarında arızalı teçhizatın çalışması, yaralanmalara ve ölüme götürecek bozuk süreç performansına sebep olur. Bu yüzden, tüm uyarı ve önlem bildirimlerine tam olarak uyun. 16

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 1 Giriş 1.4.2 Belge kuralları Bu kılavuzda belirli bir kılavuz hazırlama standardı kullanılmamıştır. Kısaltmaların ve akronimlerin (kelime baş harflerinden türetilen kısaltmalar) açık hali kılavuzun sonundaki sözlükçede verilmiştir. Sözlükçede ayrıca önemli terimlerin açıklamaları da bulunmaktadır. LHMI menü düzenindeki düğmelerle gezinme yöntemi düğme simgeleriyle belirtilmiştir. Seçenekler arasında gezinmek için, ve kullanın. HMI menü yolları kalın harflerle belirtilmiştir. Ana menü/ayarlar'ı seçin. LHMI mesajları Courier yazı tipi ile belirtilmiştir. Kalıcı bellekte yapılan değişiklikleri kaydetmek için Evet'i seçin ve üzerine basın. Parametre adları italik olarak belirtilmiştir. Bu fonksiyon Çalışma ayarı ile etkinleştirilebilir veya etkisiz hale getirilebilir. Bir fonksiyon için verilen fonksiyon kilidi içindeki bir giriş veya çıkış sinyalinin önünde bulunan ^ karakteri, kullanıcının PCM600 de sinyale kendi belirlediği adı verebileceğini gösterir. Bir fonksiyon için verilen fonksiyon kilidi içindeki bir giriş veya çıkış sinyalinden sonra görülen * karakteri, sinyalin bir uygulamayı geçerli şekilde yapılandırabilmesini sağlamak için, uygulamanın yapılandırma içinde başka bir fonksiyon kilidine bağlanması gerektiğini gösterir. 17

18

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama Bölüm 2 Uygulama 2.1 REC650 uygulaması REC650, güç şebekelerinde farklı türdeki baraların kontrolü, korunması ve izlenmesi için kullanılır. IED, özellikle güvenilirlik açısından yüksek talep sahibi olan dağıtılmış kontrol IED'leri ile birlikte kontrol sistemlerindeki uygulamalar için uygundur. Temel olarak alt aktarım istasyonları içindir. Tek bara tek devre kesici, çift bara tek devre kesici anahtarlama donanımı düzeni için uygundur. Kontrol işlemi uzaktan (SCADA/İstasyon) iletişim barası yoluyla veya yerel HMI'dan gerçekleştirilir. Farklı kontrol yapılandırmaları kullanılabilir ve bir kontrol IED'si bir bara için önerilir. Kilitlenme modülleri, tüm ortak anahtarlama donanımı düzenekleri için uygundur. En yüksek olası güvenliği sağlamak için, kontrol işlemi "uygulama işleminden önce seç" prensibine dayanır. Bir senkronizm kontrol fonksiyonu, kilitleme kesici kapatma için kullanılabilir. Kesicinin asenkron şebekelerde doğru durumda kapandığı yerlerde, senkronizasyon fonksiyonu da sağlanır. Farklı istasyon türleri ve bara düzenlemeleri için kullanımda esneklik sağlamak için bir dizi koruma fonksiyonu mevcuttur. için otomatik tekrar kapama özelliği tek kesicili düzenlemeler için öncelikli devreler içerir. Yüksek hızlı veya gecikmeli kapama sağlamak için senkron kontrol fonksiyonu ile beraber çalışır. Kullanıcıların her türlü uygulama ihtiyacını karşılayacak fonksiyonlara örnek olarak şunlar verilebilir: Yüksek ayarlı anlık faz ve toprak aşırı akımı, 4 kademe yönlü veya yönsüz gecikmeli faz ve toprak aşırı akımı, termal aşırı yük ve iki kademe aşırı ve düşük akım koruma. Primer arızalardan sonra, birlikte, bağımsız olarak arıza sonrası analiz yapmak amacıyla bozulum kaydedici imkanı ve mevcuttur. Aşağıdaki uygulamalar için üç paket tanımlanmıştır: Tek bara için tek kesici (A01) Çift bara için tek kesici (A01) Çift bara için bara kuplajları (A07) Bu paketler yapılandırılmıştır ve doğrudan kullanılmak üzere hazırdır. Analog ve kontrol devreleri önceden tanımlanmıştır. Farklı uygulamaların gerektirdiği şekilde diğer sinyaller de uygulanabilir. Yukarıdaki paketler arasındaki temel fark kilitleme tertibi modülleri ve kontrol edilecek aygıt sayısıdır. 19

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama Grafiksel yapılandırma aracı test ve işletmeye alma işlemlerinin basit ve hızlı yapılmasını sağlar. 132 kv Bara WA1 REC650-A01 Tek Bara kesici 10AI (4I+1I+5U) 132kV/110V S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI QB1 Sayaç. V MMXU QC1 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S CSWI QA1 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XCBR 79 0->1 SMB RREC 94 1->0 SMP PTRC 25 SENK SES RSYN Kontrol Kontrol Kontrol Kosl 1000/5 QC2 S CILO 50BF 3I> BF CC RBRF S CSWI 50 3I>> PH PIOC S CSWI 52PD PD CC RPLD Sayaç. C MMXU S SCBR Sayaç. C MSQI QB9 51/67 3I> OC4 PTOC 51N/67N IN> EF4 PTOC Sayaç. CV MMXN Monit. LMB RFLO Wh<-> ETP MMTR Kontrol Kontrol Kontrol QC9 S CILO S CSWI S XSWI S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI 132kV/110V 59 U> OV2 PTOV Sayaç. V MMXU Sayaç. V MSQI Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl 63 TCS SCBR S SIMG Ayarlarda Fonksiyon Etkin Ayarlarda Fonksiyon Devre Disi Kosl TCS SCBR Kosl SPVN ZBAT Kontrol Q CBÖLME Kontrol SEL GGIO Mont. DRP RDRE ANSI IEC IEC61850 ANSI IEC IEC61850 IEC09000648.vsd IEC09000648 V3 TR Şekil 2: Tek kesici düzeninde tek bir bara için tipik bir koruma ve kontrol uygulaması 20

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama 132 kv Bara WA1 REC650-A02 Çift Bara Tek kesici 10AI (4I+1I+5U) WA2 Kontrol S CILO Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI QB1 QB2 132kV/ 110V 132kV/ 110V Kontrol S CILO Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI Sayaç. V MMXU Sayaç. V MMXU QC1 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI QA1 Kontrol S CILO Kontrol S CSWI Kontrol S XCBR 79 0->1 SMB RREC 94 1->0 SMP PTRC 25 SYNC SES RSYN Kontrol Kontrol Kontrol Koşl 1000/5 QC2 S CILO 50BF 3I > BF CC RBRF S CSWI 50 3I>> PH PIOC S XSWI 52PD PD CC RPLD Sayaç. C MMXU S SCBR Sayaç. C MSQI QB9 51/67 3I> 51N/67N IN> Sayaç. OC 4 PTOC EF 4 PTOC CV MMXN İzlem. LMB RFLO Wh<-> ETP MMTR Kontrol Kontrol Kontrol S CILO S CSWI S XSWI Kontrol Kontrol Kontrol QC9 S CILO 59 U> S CSWI S XSWI Sayaç. Sayaç. 132kV/110V OV 2 PTOV V MMXU V MSQI Diğer yapılandırılan fonksiyonlar Koşl 63 TCS SCBR Koşl TCS SCBR S SIMG Koşl SPVN ZBAT Kontrol Q CBAY Kontrol SEL GGIO Mont. DRP RDRE Fonksiyon Etkin Ayarlarda ANSI IEC IEC61850 Fonksiyon DevDış Ayarlarda ANSI IEC IEC61850 IEC 09000649.vsd IEC09000649 V3 TR Şekil 3: Çift kesici düzeninde tek bir bara için tipik bir koruma ve kontrol uygulaması 21

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama QC11 QC21 REC650-A07 Bara kuplaji tek kesici 10AI (4I+6U) WA1 132 kv Bara WA2 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI QB1 QB2 132kV/ 110V 132kV/ 110V Kontrol S CILO Kontrol S CILO Kontrol S CSWI Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI Kontrol S XSWI Kontrol Kontrol Kontrol S CILO S CSWI S XSWI QC1 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI Sayaç. V MMXU Sayaç. V MMXU QA1 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XCBR 94 1->0 SMP PTRC 25 SENK SES RSYN 1000/5 50BF 3I> BF CC RBRF 50 3I>> PH PIOC 52PD PD CC RPLD Sayaç. C MMXU Sayaç. C MSQI QC2 S CILO Kontrol Kontrol S CSWI Kontrol S XSWI Kosl S SCBR 51N IN> EF4 PTOC 51/67 3I> OC4 PTOC Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl TCS SCBR Kosl TCS SCBR 63 S SIMG Kosl SPVN ZBAT Kontrol Q CBÖLME Kontrol SEL GGIO Mont. DRP RDRE Ayarlarda Fonksiyon Etkin ANSI IEC IEC61850 Ayarlarda Fonksiyon Devre Disi ANSI IEC IEC61850 =IEC09000650=3=tr=Original. vsd IEC09000650 V3 TR Şekil 4: Tek kesici düzeninde bara kuplajı için tipik bir koruma ve kontrol uygulaması 22

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama 2.2 Mevcut fonksiyonlar 2.2.1 Kontrol ve izleme fonksiyonları IEC 61850/Fonksiyon blok adı Kontrol ANSI Fonksiyon tanımı Fider bölmesi REC650 REC650 (A01) 1CBA REC650 (A02) 1CBAB REC650 (A07) BCAB SESRSYN 25 Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon 0-1 1 1 1 SMBRREC 79 3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapatıcı 0-1 1 1 1 APC8 Tek fider bölmesi için aygıt kontrolü, maks. 8 aygıt. (1CB) kilitleme tertibi dahil 1 1 1 1 SCILO 3 Kilitleme tertibi için mantıksal düğüm 8 8 8 8 BB_ES 3 Bara topraklama şalteri için kilitlenme tertibi 3 3 3 3 A1A2_BS 3 Bara-bölüm kesici için kilitleme tertibi 2 2 2 2 A1A2_DC 3 Bara-bölüm ayırıcı için kilitleme tertibi 3 3 3 3 ABC_BC 3 Bara-kuplaj fider bölmesi için kilitleme tertibi 1 1 1 1 BH_CONN 3 1 1/2 kesici çapı için kilitleme tertibi 1 1 1 1 BH_LINE_A 3 1 1/2 kesici çapı için kilitleme tertibi 1 1 1 1 BH_LINE_B 3 1 1/2 kesici çapı için kilitleme tertibi 1 1 1 1 DB_BUS_A 3 Çift devre kesici fider bölmesi için kilitleme tertibi DB_BUS_B 3 Çift devre kesici fider bölmesi için kilitleme tertibi DB_LINE 3 Çift devre kesici fider bölmesi için kilitleme tertibi 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ABC_LINE 3 Fider bölmesi için kilitleme tertibi 1 1 1 1 AB_TRAFO 3 Trafo fider bölmesi için kilitleme tertibi 1 1 1 1 SCSWI Anahtar kontrol birimi 8 8 8 8 SXCBR Devre kesici 3 3 3 3 SXSWI Devre anahtarı 7 7 7 7 POS_EVAL Konum göstergesinin değerlendirilmesi 8 8 8 8 SELGGIO Seçim serbest bırakma 1 1 1 1 QCBAY Fider bölmesi kontrolü 1 1 1 1 LOCREM LR-anahtar pozisyonlarını kullanma 1 1 1 1 LOCREMCTRL (PSTO)'yu çalıştırmak için izinli kaynağın LHMI kontrolü SLGGIO Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için Mantık Rotasyon Anahtarı 1 1 1 1 15 15 15 15 VSGGIO Selektör mini anahtar uzantısı 20 20 20 20 Tablonun devamı sonraki sayfada 23

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Fider bölmesi REC650 REC650 (A01) 1CBA REC650 (A02) 1CBAB REC650 (A07) BCAB DPGGIO IEC 61850 genel haberleşme I/O fonksiyonları çift nokta 16 16 16 16 SPC8GGIO 8 sinyalin tek nokta genel kontrolü 5 5 5 5 AUTOBITS Otomasyon bitleri, DNP3.0 için komut fonksiyonu 3 3 3 3 I103CMD IEC60870-5-103 için fonksiyon komutları 1 1 1 1 I103IEDCMD IEC60870-5-103 için IED komutları 1 1 1 1 I103USRCMD IEC60870-5-103 için kullanıcı tanımlı fonksiyon komutları I103GENCMD IEC60870-5-103 için genel fonksiyon komutları I103POSCMD IEC60870-5-103 için konumlu ve seçimli IED komutları 4 4 4 4 50 50 50 50 50 50 50 50 Sekonder sistem denetimi CCSRDIF 87 Akım devresi denetimi 0-1 1 1 1 SDDRFUF Sigorta arıza denetimi 0-1 1 1 1 TCSSCBR Kesici kapama/açma devresi izleme 3 3 3 3 Mantık SMPPTRC 94 Açma mantığı, ortak 3 faz çıkışı 1 1 1 1 TMAGGIO Açma matris mantığı 12 12 12 12 OR Yapılandırılabilir mantık blokları, OR geçidi 283 283 283 283 INVERTER Yapılandırılabilir mantık blokları, INVERTER geçidi PULSETIMER Yapılandırılabilir mantık blokları, Darbe zamanlayıcısı GATE Yapılandırılabilir mantık blokları, Kontrol edilebilir kapı XOR Yapılandırılabilir mantık blokları, özel OR geçidi LOOPDELAY Yapılandırılabilir mantık blokları, döngü gecikmesi TIMERSET Yapılandırılabilir mantık blokları, zamanlayıcı fonksiyon bloğu 140 140 140 140 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 AND Yapılandırılabilir mantık blokları, AND geçidi 280 280 280 280 SRMEMORY Yapılandırılabilir mantık blokları, bellek ayarlaresetle iki durumlu geçit RSMEMORY Yapılandırılabilir mantık blokları, bellek resetle-ayarla iki durumlu geçit ANDQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı AND geçidi 40 40 40 40 40 40 40 40 120 120 120 120 Tablonun devamı sonraki sayfada 24

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Fider bölmesi REC650 REC650 (A01) 1CBA REC650 (A02) 1CBAB REC650 (A07) BCAB ORQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı OR geçidi INVERTERQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı evirici geçidi XORQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı özel OR geçidi SRMEMORYQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı iki durumlu bellek geçitli ayarlaresetle RSMEMORYQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı iki durumlu bellek geçitli resetleayarla TIMERSETQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı zamanlayıcı fonksiyon bloğu PULSETIMERQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı darbe zamanlayıcısı INVALIDQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, geçersiz veri için kullanılır INDCOMBSPQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı değerleri birleştiren tek nokta gösterge sinyal birleştiricisi INDEXTSPQT Yapılandırılabilir Q/T mantığı, kalite ve zamanlı değerleri ayıran tek nokta gösterge sinyal geçidi 120 120 120 120 120 120 120 120 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 12 12 12 12 20 20 20 20 20 20 20 20 Q/T Yapılandırılabilir mantık blokları Q/T 0-1 20 20 20 FXDSIGN Sabit sinyal fonksiyon bloğu 1 1 1 1 B16I Boolean 16 - Tam sayı dönüşümü 16 16 16 16 B16IFCVI Boolean 16 - tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile 16 16 16 16 IB16A Tam sayı - Boolean 16 dönüşümü 16 16 16 16 IB16FCVB Tam sayı - Boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile 16 16 16 16 İzleme CVMMXN Ölçümler 6 6 6 6 CMMXU Faz akım ölçümü 10 10 10 10 VMMXU Faz-faz gerilim ölçümü 6 6 6 6 CMSQI Akım dizisi bileşen ölçümü 6 6 6 6 VMSQI Gerilim dizisi ölçümü 6 6 6 6 VNMMXU Faz-nötr gerilim ölçümü 6 6 6 6 AISVBAS Analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu 1 1 1 1 Tablonun devamı sonraki sayfada 25

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Fider bölmesi REC650 REC650 (A01) 1CBA REC650 (A02) 1CBAB REC650 (A07) BCAB TM_P_P2 600TRM primer analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu AM_P_P4 600AIM primer analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu TM_S_P2 600TRM sekonder analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu AM_S_P4 600AIM sekonder analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 CNTGGIO Olay sayacı 5 5 5 5 DRPRDRE Bozulma raporu 1 1 1 1 AxRADR Analog giriş sinyalleri 4 4 4 4 BxRBDR İkili giriş sinyalleri 6 6 6 6 SPGGIO IEC 61850 genel haberleşme I/O fonksiyonları 64 64 64 64 SP16GGIO IEC 61850 genel haberleşme I/O fonksiyonları 16 giriş 16 16 16 16 MVGGIO IEC 61850 genel haberleşme I/O fonksiyonları 16 16 16 16 MVEXP Ölçülen değer genişletme bloğu 66 66 66 66 LMBRFLO Arıza yeri tespit fonksiyonu 1 1 1 SPVNZBAT Trafo batarya denetimi 0-1 1 1 1 SSIMG 63 Yalıtım gazı izleme fonksiyonu 0-1 1 1 1 SSIML 71 Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu 0-1 1 1 1 SSCBR Devre kesici durum izleme 0-1 1 1 1 I103MEAS IEC60870-5-103 için ölçülen büyüklük 1 1 1 1 I103MEASUSR IEC60870-5-103 için kullanıcı tanımlı sinyallerin ölçülen büyüklüğü I103AR IEC60870-5-103 için fonksiyon durumu otomatik tekrar kapatıcı I103EF IEC60870-5-103 için fonksiyon durumu topraklama arızası I103FLTPROT IEC60870-5-103 için fonksiyon durumu arıza koruma 3 3 3 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 I103IED IEC60870-5-103 için IED durumu 1 1 1 1 I103SUPERV IEC60870-5-103 için denetim durumu 1 1 1 1 I103USRDEF IEC60870-5-103 için kullanıcı tanımlı sinyaller için durum 20 20 20 20 Ölçümleme PCGGIO Darbe sayacı mantığı 16 16 16 16 ETPMMTR Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu 3 3 3 3 26

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama 2.2.2 Artçı koruma fonksiyonları IEC 61850/ Fonksiyon blok adı Akım koruma ANSI Fonksiyon tanımı Fider bölmesi REC650 REC650 (A01) 1CBA REC650 (A02) 1CBAB REC650 (A07) BCAB PHPIOC 50 Ani faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış 0 1 1 1 1 OC4PTOC 51 Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış 0 1 1 1 1 EFPIOC 50N Ani rezidüel aşırı akım koruma 0 1 1 1 1 EF4PTOC 51N/67N Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır/ negatif dizi yönü 0 1 1 1 SDEPSDE 67N Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma 0 1 1 1 1 LCPTTR 26 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat derece LFPTTR 26 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Fahrenhayt 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 CCRBRF 50BF Kesici arıza koruma, 3 faz aktivasyonu ve çıkışı 0 1 1 1 1 STBPTOC 50STB Stub koruma 0 1 1 1 1 CCRPLD 52PD Kutup uyuşmazlığı koruma 0 1 1 1 1 BRCPTOC 46 Bozuk iletken kontrolü 0 1 1 1 1 GUPPDUP 37 Yönlü düşük güç koruması 0 1 1 1 1 GOPPDOP 32 Yönlü aşırı güç koruma 0 1 1 1 1 DNSPTOC 46 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu 0 1 1 1 1 Gerilim koruma UV2PTUV 27 İki kademe düşük gerilim koruma 0 1 1 1 1 OV2PTOV 59 İki kademe aşırı gerilim koruma 0 1 1 1 1 ROV2PTOV 59N İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma 0 1 1 1 1 LOVPTUV 27 Gerilim kaybı kontrolü 0 1 1 1 1 Frekans koruma SAPTUF 81 Düşük frekans fonksiyonu 0-2 2 2 2 SAPTOF 81 Aşırı frekans fonksiyonu 0-2 2 2 2 SAPFRC 81 Frekans değişim hızı koruma 0-2 2 2 2 27

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama 2.2.3 Haberleşme IEC 61850/Fonksiyon blok adı İstasyon haberleşme ANSI Fonksiyon tanımı Fider bölmesi REC650 REC650 (A01) 1CBA REC650 (A02) 1CBAB REC650 (A07) BCAB IEC61850-8-1 IEC 61850 haberleşme protokolü 1 1 1 1 DNPGEN TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 RS485DNP EIA-485 haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 CH1TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 CH2TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 CH3TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 CH4TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 OPTICALDNP Optik seri haberleşme için DNP3.0 1 1 1 1 MSTSERIAL Seri haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 MST1TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 MST2TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 MST3TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 MST4TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 1 1 1 1 RS485GEN RS485 1 1 1 1 OPTICALPROT Optik seri için çalışma seçimi 1 1 1 1 RS485PROT RS485 için çalışma seçimi 1 1 1 1 DNPFREC TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 arıza kayıtları 1 1 1 1 OPTICAL103 IEC60870-5-103 Optik seri haberleşme 1 1 1 1 RS485103 RS485 için IEC60870-5-103 seri haberleşme GOOSEINTLKRCV Kilitleme tertibi için GOOSE üzerinden yatay haberleşme 1 1 1 1 59 59 59 59 GOOSEBINRCV GOOSE ikili alıcı 4 4 4 4 ETHFRNT ETHLAN1 GATEWAY Ön port, LAN1 portu ve ağ geçidi için ethernet yapılandırma 1 1 1 1 GOOSEDPRCV Bir çift nokta değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSEINTRCV Bir tam sayı değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSEMVRCV Bir ölçülen büyüklük değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSESPRCV Bir tek nokta değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu 32 32 32 32 32 32 32 32 16 16 16 16 64 64 64 64 28

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama 2.2.4 Temel IED fonksiyonları IEC 61850/Fonksiyon blok adı Fonksiyon tanımı Tüm ürünlerde mevcut temel fonksiyonlar INTERRSIG İç olay listeli kendi kendine denetim 1 SELFSUPEVLST İç olay listeli kendi kendine denetim 1 TIMESYNCHGEN Zaman senkronizasyonu 1 SNTP Zaman senkronizasyonu 1 DTSBEGIN, DTSEND, TIMEZONE Zaman senkronizasyonu, gün ışığından koruma 1 IRIG-B Zaman senkronizasyonu 1 SETGRPS Ayar grubu düzenleme 1 ACTVGRP Parametre ayar grupları 1 TESTMODE Test modu işlevselliği 1 CHNGLCK Kilit fonksiyonunu değiştir 1 TERMINALID IED tanımlayıcılar 1 PRODINF Ürün bilgisi 1 SYSTEMTIME Sistem zamanı 1 RUNTIME IED çalışma zamanı 1 PRIMVAL Primer sistem değerleri 1 SMAI_20_1 - SMAI_20_12 Analog girişler için sinyal matrisi 2 3PHSUM Toplama bloğu 3 faz 12 GBASVAL Ayarlar için genel temel değerler 6 ATHSTAT Yetki durumu 1 ATHCHCK Yetki denetimi 1 SPACOMMMAP SPA iletişim haritası 1 FTPACCS Şifre ile FTP girişi 1 DOSFRNT Hizmeti engelleme, ön port için çerçeve oran kontrolü 1 DOSLAN1 Hizmeti engelleme, LAN1 için çerçeve oran kontrolü 1 DOSSCKT Hizmeti engelleme, soket akış kontrolü 1 SAFEFILECOPY Düzenli dosya kopyalama fonksiyonu 1 SPATD SPA protokolü üzerinden gün ve zaman 1 BCSCONF Temel iletişim sistemi 1 29

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama 2.3 REC650 uygulama örnekleri 2.3.1 Farklı uygulamalara adaptasyon IED, temel olarak trafo merkezi kontrolü için ön-tanımlı yapılandırmalara sahiptir. Yine de artçı koruma fonksiyonlarını IED'ye entegre etme olasılığı vardır. Alt iletim sistemlerinde ana koruma işlevselliği veren hat veya trafo uygulamaları için başka IED'lere ve artçı koruma ile birlikte kontrol işlevselliği veren fider bölmesi IED'ye sahip olmak değerli olabilir. IED'ler üç farklı sürümü ile mevcuttur: A01: tek baraya bağlı bir tek kesici fider bölmesi için A02: çift baraya bağlı bir tek kesici fider bölmesi için A07: bir bara kuplaj fider bölmesi için En sık kullanılan uygulamalardan bazıları aşağıda verilmiştir. Uygulama 1: Doğrudan şebekeye topraklanmış tekli kesici hat fider bölmesi, tekli veya ikili bara Uygulama 2: Yüksek empedans topraklanmış şebekede tekli kesici hat fider bölmesi, tekli veya ikili bara Uygulama 3: Doğrudan topraklanmış şebekede bara kuplajı Uygulama 4: Yüksek empedans bir topraklanmış şebekede bara kuplajı 2.3.2 Doğrudan şebekeye topraklanmış tekli kesici hat fider bölmesi, tekli veya ikili bara Normalde aşağıdaki arıza senaryoları artçı koruma fonksiyonlarını gerektirir: Hat kısa devrelerinde kapanma: Arızalarda kapanma için ani faz aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Bu tip arıza durumlarında arıza akımı genellikle yüksek olduğundan hızlı açma gereklidir. Ancak farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Tüm hat boyunca kısa devreler. Bu arızalar için dört kademeli aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Dört kademeli faz aşırı akım korumanın farklı zaman gecikme karakteristiğinin yanında yönlü fonksiyon içerme olasılığı vardır. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Hat faz-topraklama hatalarında kapanma: Arızalarda kapanma için, ani rezidüel aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Bu tip arıza durumlarında arıza akımı genellikle yüksek olduğundan hızlı açma gereklidir. Ancak farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. 30

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama Tüm hat boyunca faz-topraklama arızaları. Bu arızalar için dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Dört kademeli rezidüel aşırı akım korumanın farklı zaman gecikme karakteristiğinin yanında yönlü fonksiyon içerme olasılığı vardır. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Koruma açmadan sonra arıza akımını kesmesi için devre kesicinin arızalanması. Yerel yedekliliği kullanan koruma sisteminde kesici arıza koruma fonksiyonu gereklidir. Birçok hata geçici olduğundan, otomatik tekrar kapama normalde güç hatlarında kullanılır, örneğin kısa bir sıfır gerilim aralığından sonra ark arızaları söner. 2.3.3 Yüksek empedans topraklanmış şebekede tekli kesici hat fider bölmesi, tekli veya ikili bara Normalde aşağıdaki arıza senaryoları artçı koruma fonksiyonlarını gerektirir: Hat kısa devrelerinde kapanma: Arızalarda kapanma için ani faz aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Bu tip arıza durumlarında arıza akımı genellikle yüksek olduğundan hızlı açma gereklidir. Ancak farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir Tüm hat boyunca kısa devreler. Bu arızalar için dört kademeli aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Dört kademeli faz aşırı akım korumanın farklı zaman gecikme karakteristiğinin yanında yönlü fonksiyon içerme olasılığı vardır. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir Faz-topraklama arızaları. Yüksek empedans topraklama şebekelerinde bir tek faz-topraklama arızasında arıza akımı küçüktür. Bu arızalar için hassas dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Hassas rezidüel aşırı akım koruma yönlü fonksiyon içerme olasılığına sahiptir. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Bir ikinci koruma olarak genellikle bir rezidüel gerilim koruması kullanılır. Koruma açmadan sonra arıza akımını kesmesi için devre kesicinin arızalanması. Yerel yedekliliği kullanan koruma sisteminde kesici arıza koruma fonksiyonu gereklidir. Otomatik tekrar kapama normalde güç hatlarında birçok hata geçici olduğunda kullanılır, örneğin kısa bir sıfır gerilim aralığından sonra ark arızaları söner. Önerilerin anlamlarını tablo 1 göstermektedir: 31

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama Açık: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada etkin hale getirilmesi önerilir Kapalı: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada devre dışı bırakılması önerilir Uygulamaya bağlı: Fonksiyonun etkin veya devre dışı olma kararının her duruma göre özel olarak belirlenmesi gerektiğini ifade eder. Tablo 1 Uygulama 1 ve Uygulama 2'yi göstermektedir, bu uygulamalar önceki bölümlerde verilen uygulama örneklerini temel alır. Tablo 1: İşlevsellik tablosu Fonksiyon Uygulama 1 Uygulama 2 Ani faz aşırı akım koruma, 3-fazlı çıkış PHPIOC Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4PTOC Açık Açık Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Açık Kapalı Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE Uygulamaya bağlı Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi Santigrad Derece LCPTTR/LFPTTR Santigrad Derece/Fahrenhayt Kesici arıza koruması, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF Açık Kapalı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Açık Açık Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Negatif dizi temelli aşırı akım koruma DNSPTOC İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Kapalı Düşük frekans koruma SAPTUF (durum 1) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Düşük frekans koruma SAPTUF (durum 2) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yüksek frekans koruma SAPTUF (durum 1) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yüksek frekans koruma SAPTUF (durum 2) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Frekans değişim hızı koruma SAPTUF (durum 1) Frekans değişim hızı koruma SAPTUF (durum 2) Tablonun devamı sonraki sayfada Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı 32

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama Fonksiyon Uygulama 1 Uygulama 2 Akım devresi denetimi CCSRDIF Açık Açık Sigorta arıza denetimi SDDRFUF Açık Açık Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SESRSYN Açık Uygulamaya bağlı Otomatik tekrar kapatıcı SMBRREC Açık Açık Açık Uygulamaya bağlı 2.3.4 Doğrudan topraklanmış bir şebekede bara kuplajları Normalde aşağıdaki arıza senaryoları artçı koruma fonksiyonlarını gerektirir: Bara bölümlerin birindeki kısa devreler ve giden hatlardaki kısa devreler. Bu arızalar için dört kademeli aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Dört kademeli faz aşırı akım korumanın farklı zaman gecikme karakteristiğinin yanında yönlü fonksiyon içerme olasılığı vardır. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Bara bölümlerinin birindeki faz-topraklama arızaları ve giden hatlardaki faztopraklama arızaları. Bu arızalar için dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Dört kademeli rezidüel aşırı akım korumanın farklı zaman gecikme karakteristiğinin yanında yönlü fonksiyon içerme olasılığı vardır. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Koruma açmadan sonra arıza akımını kesmesi için devre kesicinin arızalanması. Yerel yedekliliği kullanan koruma sisteminde kesici arıza koruma fonksiyonu gereklidir. 2.3.5 Yüksek empedans bir topraklanmış şebekede bara kuplajı Normalde aşağıdaki arıza senaryoları artçı koruma fonksiyonlarını gerektirir: Bara bölümlerin birindeki kısa devreler ve giden hatlardaki kısa devreler. Bu arızalar için dört kademeli aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Dört kademeli faz aşırı akım korumanın farklı zaman gecikme karakteristiğinin yanında yönlü fonksiyon içerme olasılığı vardır. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Faz-topraklama arızaları. Yüksek empedans topraklama şebekelerinde bir tek faz-topraklama arızasında arıza akımı küçüktür. Bu arızalar için hassas dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma kullanılmalıdır. Hassas rezidüel aşırı akım koruma yönlü fonksiyon içerme olasılığına sahiptir. Sistemdeki diğer korumaları da içeren zaman gecikme koordinasyonun yanında, farklı çalışma 33

Bölüm 2 1MRK 511 262-UTR - Uygulama durumlarını düşünerek ayarı arıza hesaplamalarına dayandırmak önemlidir. Bir ikinci koruma olarak genellikle bir rezidüel gerilim koruması kullanılır. Koruma açmadan sonra arıza akımını kesmesi için devre kesicinin arızalanması. Yerel yedekliliği kullanan koruma sisteminde kesici arıza koruma fonksiyonu gereklidir. Önerilerin anlamlarını tablo 1 göstermektedir: Açık: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada etkin hale getirilmesi önerilir Kapalı: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada devre dışı bırakılması önerilir Uygulamaya bağlı.: Fonksiyonun etkin veya devre dışı olma kararının her duruma göre özel olarak belirlenmesi gerektiğini ifade eder. Tablo 1 Uygulama 3 ve Uygulama 4'ü göstermektedir, bu uygulamalar önceki bölümlerde verilen uygulama örneklerini temel alır. Tablo 2: İşlevsellik tablosu Fonksiyon Uygulama 3 Uygulama 4 Ani faz aşırı akım koruma, 3-fazlı çıkış PHPIOC Kapalı Kapalı Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4PTOC Kapalı Kapalı Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Açık Açık Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC Hassas yönlü rezidüel aşırı akım koruma SDEPSDE Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat Derece/Fahrenhayt LCPTTR/ LFPTTR Kesici arıza koruması, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF Açık Kapalı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Negatif dizi aşırı akım koruma DNSPTOC Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli Düşük Gerilim Koruma UV2PTUV İki kademeli Aşırı Gerilim Koruma OV2PTOV İki kademeli Rezidüel Aşırı Gerilim koruma ROV2PTOV Tablonun devamı sonraki sayfada Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık 34

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 2 Uygulama Fonksiyon Uygulama 3 Uygulama 4 Düşük frekans koruma SAPTUF (durum 1) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Düşük frekans koruma SAPTUF (durum 2) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yüksek frekans koruma SAPTUF (durum 1) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yüksek frekans koruma SAPTUF (durum 2) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Frekans değişim hızı koruma SAPTUF (durum 1) Frekans değişim hızı koruma SAPTUF (durum 2) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Akım devresi denetimi CCSRDIF Açık Açık Sigorta arıza denetimi SDDRFUF Açık Açık Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SESRSYN 3-faz çalıştırma SMBRREC için otomatik tekrar kapatıcı Açık Uygulamaya bağlı Kapalı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Uygulamaya bağlı Kapalı 35

36

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri 3.1 Trafo koruma uygulamasında REC650'nin artçı koruma olarak kullanıldığı durumda ayar örneği Uygulama örneğinin, şekil 5 çiziminde gösterildiği gibi 145/22 kv'luk bir trafosu vardır. 145 kv REC650 22 kv Ph-Ph 1 1 3 3 1 IEC09000464-1-en.vsd IEC09000464 V1 EN Şekil 5: İki sargılı YG/OG trafo, Y/Δ-trafo Tablo 3: Trafo uygulaması için tipik veri Aşağıdaki veriler ön kabullerdir: Kalem Trafo anma gücü SN Trafo yüksek gerilim tarafı anma gerilimi UN1 Trafo düşük gerilim tarafı anma gerilimi UN2 Trafo vektör grubu Kademe değiştirici orta noktasında trafo empedans gerilimi: ek İzin verilen maksimum sürekli aşırı yük Veri 60 MVA 145 kv ±9 % 1.67 (yükte kademe değiştiricili) 22 kv YNd11 % 12 1,30 SN 145 kv seviyesinde faz akım trafosu oranı 300/1 A 145 kv'luk topraklama noktası 300/1 A 22 kv seviyesinde faz akım trafosu oranı 2 000/1 A 22 kv gerilim trafosu oranı 22 3 / 0. 11 0. 11 / kv 3 3 YG tarafında yüksek pozitif dizi kaynak empedansı YG tarafında düşük pozitif dizi kaynak empedansı Tablonun devamı sonraki sayfada j10 Ω (yaklaşık 2 100 MVA) j3.2 Ω (yaklaşık 6 000 MVA) 37

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri Kalem YG tarafında yüksek sıfır dizi kaynak empedansı YG tarafında düşük sıfır dizi kaynak empedansı AG tarafında pozitif dizi kaynak empedansı Veri j20 Ω j15 Ω (22 kv'luk şebekede üretim yok) Açıklamalar, sadece özel uygulamalar nedeniyle farklı ayarlanması gereken değişiklikleri kapsar. Açıklaması verilmeyen ayarların varsayılan değerlerinin değiştirilmemesi önerilir. Her bir koruma ve kontrol fonksiyonunun ayarlar tablosu için Teknik kılavuza başvurunuz. Ayar örneklerinde verilmeyen fonksiyon ayarlarının nasıl yapılması gerektiğini öğrenmek için Uygulama kılavuzunda bulunan ayarlar genel bilgileri bölümüne başvurun. PCM600 de bulunan parametre ayar aracını kullanarak IED yi uygulamaya özel hesaplamalarla ayarlayın. 3.1.1 Analog girişler 8I 2U için genel ayarların hesaplanması Analog girişinin 8 akım girişi (1 A) ve 2 gerilim girişi kapasitesi vardır. 145 kv'luk akım trafoları (üç fazlı akım trafosu grubu), 1 3 (L1, L2, L3) girişlerine bağlıdır. 22 kv'luk akım trafoları (üç fazlı akım trafosu grubu), 4 6 (L1, L2, L3) girişlerine bağlıdır. 145 kv'luk nötr nokta akım trafosu, giriş 7'ye (IN) bağlıdır. Giriş 8 kullanılmamaktadır. Giriş, alçak gerilim tarafı akım trafosunun bağlantısı için kullanılır (bu uygulamada değil) 22 kv faz-faz (L1 L2) gerilim trafosu, giriş 9'a bağlıdır. Gerilim trafosuna (rezidüel gerilim) bağlı 22 kv açık delta, giriş 10'a bağlıdır. 1. 145 kv'luk akım trafosu giriş 1'i ayarlayın. 1.1. CTYıldızNokta1'i şöyle ayarlayın Nesneye (Akım trafosu sekonder korunmuş trafoya doğru topraklanmıştır) 1.2. CTSek1'i şöyle ayarlayın 1 A 38

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri (Akım trafosu sekonder anma akımı) 1.3. CTPrim1'i şöyle ayarlayın 300 A (Akım trafosu primer anma akımı) 2. Akım girişleri 2 ve 3'ü, akım girişi 1'deki değerlere ayarlayın. 3. 22 kv'luk akım trafosu giriş 4'i ayarlayın. 3.1. CTYıldızNokta4'ü şöyle ayarlayın Nesneye (Akım trafosu sekonder korunmuş trafoya doğru topraklanmıştır) 3.2. CTSek4'ü şöyle ayarlayın 1 A (Akım trafosu sekonder anma akımı) 3.3. CTPrim4'ü şöyle ayarlayın 2000 A (Akım trafosu primer anma akımı) 4. Akım girişleri 5 ve 6'ü, akım girişi 4'deki değerlere ayarlayın. 5. 145 kv'luk nötr nokta akım trafosu giriş 7'yi ayarlayın. 5.1. CTYıldızNokta7'yi şöyle ayarlayın Nesneye (Akım trafosu sekonder korunmuş hatta doğru topraklanmıştır) 5.2. CTSek7'yi şöyle ayarlayın 1 A (Akım trafosu sekonder anma akımı) 5.3. CTPrim7'yi şöyle ayarlayın 300 A (Akım trafosu primer anma akımı) Akım girişi 8, bir alçak gerilim tarafındaki akım trafosu nötr noktabağlantısı içindir. Bu uygulamada giriş kullanılmaz. 6. Gerilim trafo girişleri 9 ve 10'u ayarlayın. 6.1. VTSek9'u şöyle ayarlayın 110 V (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 6.2. VTPrim9'u şöyle ayarlayın 22 kv (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 6.3. VTSek10'u şöyle ayarlayın 110 V/ 3 (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 6.4. VTPrim10'u şöyle ayarlayın 22 kv (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 3.1.2 Genel temel değerler GBASVAL için ayarların hesaplanması Her fonksiyon referans ayarları için primer temel değerleri kullanır. Temel değerler, GBASVAL fonksiyonu için Genel temel değerlerde tanımlanmıştır. GBASVAL fonksiyonlarını içermek mümkündür. Bu uygulamada, GBASVAL 39

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri durumu 1, 145 kv girişleri için ve GBASVAL durumu 2, 22 kv girişleri için temel öğeyi k için kullanılır. Trafo koruması için temel parametrelerin, güç trafosu primer anma değerlerine göre ayarlanması önerilir: 1. Genel Temel 1'i ayarlayın 1.1. ITemel'i şöyle ayarlayın 239 A 1.2. UTemel'i şöyle ayarlayın 145 kv 1.3. STemel'i şöyle ayarlayın 60 MVA (STemel= 3 UTemel ITemel) 2. Genel Temel 2'yi ayarlayın 2.1. ITemel'i şöyle ayarlayın 1575 A 2.2. UTemel'i şöyle ayarlayın 22 kv 2.3. STemel'i şöyle ayarlayın 60 MVA (SBase= 3 UTemel ITemel) Genel temel değer GBASVAL fonksiyonu için altı durum vardır, her bir durum üç parametre içerir: ITemel, UTemel, STemel. Farklı IED'lerde bulunabilen GenelTemelSel ayarı, GBASVAL fonksiyonunun özel bir durumuna kaynaklık eder. 3.1.3 Ani faz aşırı akım koruması, YG-tarafı, PHPIOC için ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i 1 olarak ayarlayın (YG) sargı verileri Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır. 2. IP>>'yi parametresini şöyle ayarlayın % 1000 ITemel Yüksek gerilim tarafındaki bu anlık faz aşırı akım koruma, birçok iç arıza esnasında hızlı açma vızıltısı için kullanılır. Koruma, giden 22 kv'luk besleyicilerin korunmasına bağlı olarak seçici olmalıdır. Bu yüzden, trafonun 22 kv tarafındaki bir üç faz kısa devre anında maksimum 145 kv akımı şöyle hesaplanır: 145 145 I = = = 1.83 ka 3 ( Z ) 2 net + ZT 145 3 (3.5 + 0.12) 60 GUID-662F8080-2FA3-47D9-B030-CDB4D502DB53 V2 EN (Denklem 1) DC-bileşeni arıza akım nedeniyle dinamik menzil aşımı ayarlarda dikkate alınır. Bu bileşen, % 5'ten daha azdır. Bu ayar, 1.2'lik bir emniyet payı ile seçilmiştir: I ayar 1,2 1,05 1 830 = 2 306 A IP>> = % 1000 ITemel 40

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri 3.1.4 Dört kademe faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, YG tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması Kısa devre akımının arıza türünün yanı sıra enerji sistemindeki anahtarlama durumuna da yüksek derecede bağımlı olması nedeniyle, faz aşırı akım koruma ayarlarının yapılması daha zordur. Seçici arıza gidermeyi sağlayacak ayarların yapılabilmesi için sistemdeki farklı arıza noktalarında, farklı anahtarlama durumlarında ve farklı arıza tiplerinde çok sayıda hesaplamanın yapılması gerekir. 145 kv faz aşırı akım koruma aşağıdaki amaçları hedefler: Trafo üzerindeki kısa devreler için artçı koruma 22 kv bara üzerindeki kısa devreler için artçı koruma Giden 22 kv besleyiciler üzerindeki kısa devreler için yedek koruma (eğer mümkünse) Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Faz aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Sadece bir adım (adım 1) kullanılır. Zaman gecikme prensibi, şebeke uygulamalarına göre seçilir, bu durumda IEC Normal ters zaman karakteristiklerini kullanır. 3.1.4.1 Genel ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1 (YG) sargı için veriler Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır 2. DirMode1'i şöyle ayarlayın Yönsüz Fonksiyon yönsüz olacaktır 3. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Norm.ters Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, IEC Normal ters bu şebekede kullanılır. 3.1.4.2 Kademe 1 için ayarların hesaplanması 1. I1> şöyle ayarlayın % 140 / ITemel (334 A primer akım) Buradaki ilk gereksinim, faz aşırı akım korumanın aşırı yüksek yük durumlarında yük akımı için hiç açmamasıdır. Trafonun, sınırlı süre boyunca anma gücünün % 130'una kadar çalıştığı varsayımı vardır. Korumanın resetleme oranı iyi düşünülmelidir. Resetleme oranı 0,95'tir. Minimum ayar, aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: 41

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri 1 60 1000 I pu ³ 1. 3 = 327 A 0. 95 3 145 GUID-23DBA3B9-4E20-4210-901B-3CB4B8B2BC38 V1 EN (Denklem 2) Sonraki gereksinim, korumanın tanımlanmış korunmuş bölgedeki tüm kısa devreleri tespit edebilmesidir. Bu durumda eğer mümkünse, şekil 6 çiziminde gösterildiği gibi koruma, giden besleyicilerin en uzak noktasında faz-faza kısa devresini tespit etmesine gereksinim vardır. I> 145 kv REC 650 22 kv Ph-Ph 1 1 3 3 1 IEC 09000465-1-en.vsd IEC09000465 V1 EN Şekil 6: Faz aşırı akım koruma ayarı için arıza hesaplama Bir faz-faz-topraklama kısa devresi uygulanır. Bu hesaplamada, beslemenin kısa devre gücü minimum düzeye getirilir (kaynak empedansı maksimum seviyeye getirilir). En uzun 22 kv besleyicisinin Z = 3 + j10 Ω'luk bir empedansı vardır. Dış şebekenin maksimum bir kaynak empedansı vardır Zsc = j10 Ω (145 kv seviyesi). Bu empedans 22 kv seviyesine dönüştürülür: 2 æ 22 ö Zsc,22 = ç j10 = j0.23 W è 145 ø GUID-FA8FA533-48E3-45FA-A22A-584CD0F754BF V1 EN (Denklem 3) 22 kv seviyesi olarak bilinen trafo empedansı şöyledir: 2 22 ZT,22 = j 0.12 = j0.97 W 60 GUID-78CEC42F-9A02-411B-B6D3-95017467242B V1 EN (Denklem 4) Arıza akımı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: 22000 3 3 Isc2 ph = = 948 A 2 j0.23 + j0.97 + 3 + j10 GUID-2C4DC073-E49B-45BB-8136-96B455CC57A1 V1 EN (Denklem 5) Bu arıza akımı, 145 kv seviyesine yeniden hesaplanır: I sc2 ph,145 22 = 948 = 144 A 145 GUID-2E36019B-9370-4703-9B31-91870BBD7BDB V1 EN (Denklem 6) 42

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri Bu akım, büyük yük akımında istenmeyen açmayı engellemek için, gerekli minimum ayardan küçüktür. Bunun anlamı, 145 kv faz aşırı akım korumanın, 22 kv besleyicisi için eksiksiz artçı koruma olarak hizmet verememesidir. 2. k1'i şöyle ayarlayın 0,15 Saat ayarı, seçiciliği temin etmek için besleyici korumaları ile koordineli olmalıdır. Yüksek gerilim tarafı faz aşırı akım koruma ve alçak gerilim tarafı faz aşırı akım koruma arasındaki seçicilik için herhangi bir ihtiyaç olmadığı belirtilebilir. Besleyici kısa devre korumalarının aşağıdaki ayarları vardır: I>: 300 A, 145 kv seviyesinde 45 A'e karşılık gelmektedir. I>: 6 000 A, 145 kv seviyesinde 910 A'e karşılık gelmektedir. Karakterist: IEC Normal Ters (IEC Norm. ters) k-çarpanı = 0,25'tir 145 kv faz aşırı akım koruma için k-çarpanı ayarı, ters zaman eğrilerinin grafik çalışmasından türetilmiştir. Ters zaman eğrileri arasındaki en küçük zaman farkının 0,4 sn olması gerekir. Şekil 7 çiziminde gösterildiği gibi k1= 0,15 ayarı ile karakteristikler arasındaki zaman toleransı yaklaşık 0,4 sn'dir. IEC09000451 V1 EN Şekil 7: Seçicilik için ters zaman çalıştırma karakteristiği 43

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri 3.1.5 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, LV-tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması 22 kv faz aşırı akım koruma aşağıdaki amaçları hedefler: 22 kv bara üzerindeki kısa devreler için ana koruma Giden 22 kv besleyiciler üzerindeki kısa devreler için yedek koruma (eğer mümkünse) Rezidüel aşırı akım hat korumanın menzili, işletim durumuna ve arıza türüne bağlıdır. Bu nedenle ayar, farklı arızalar için yapılan arıza hesaplarını, arıza noktalarını ve şebekedeki anahtarlama durumlarını temel almalıdır. Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Faz aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Kademe 1, 22 kv bara için ana koruma olarak hizmet vermektedir. Bu kademenin kısa bir gecikmesi olup, 22 kv besleyicilerin faz aşırı akım korumasından gelen blokaj girişi vardır. 22 kv bara kısa devrelerinin hızlı açılmasını sağlamak için imkan vardır, seçicilik, besleyici korumalarından blokaj ile gerçekleştirilir. Kademe 4, mümkün olduğu kadar 22 kv besleyiciler için artçı kısa devre koruma olarak kullanılır. Zaman gecikme prensibi, şebeke uygulamalarına göre seçilir, bu durumda IEC Normal ters zaman karakteristiklerini kullanır. Kademe ters zaman karakteristiğine sahip olduğunda, kademe 4 fonksiyonu kullanılır. Bir ters zaman karakteristiği kademe 2 ve 3 için mevcut değildir. 3.1.5.1 Genel ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 2 Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 2'deki temel ayarlarda verilmiştir. 2. Yönlü modu ayarlayın 2.1. DirMode1'i şöyle ayarlayın Yönsüz 2.2. DirMode4 şöyle ayarlayın Yönsüz Fonksiyon yönsüz olacaktır. 3. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Sabit Zaman Kademe 1'in belirli zaman gecikmesi olacaktır 4. Karakterist4'ü şöyle ayarlayın IEC Norm.inv Kademe 4: Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, IEC Normal invers bu şebekede kullanılır. 44

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri 3.1.5.2 Kademe 1 için ayarların hesaplanması 1. I1> şöyle ayarlayın % 500 / ITemel Buradaki gereksinim, kademe 1'in 22 kv bara üzerindeki tüm kısa devreleri tespit etmesidir. Dış şebekenin maksimum bir kaynak empedansı vardır Z sc = j10 Ω (145 kv seviyesi). Bu empedans 22 kv seviyesine dönüştürülür: 2 æ 22 ö Zsc,22 = ç j10 = j0.23 W è 145 ø GUID-A4805F4D-20EC-4B39-A39D-925513515FA5 V1 EN (Denklem 7) 22 kv seviyesi olarak bilinen trafo empedansı şöyledir: 2 22 ZT,22 = j 0.12 = j0.97 W 60 GUID-CB0D94B6-5BFA-42EB-AE4A-B0EE898A0D78 V1 EN (Denklem 8) Bu barada faz-faz kısa devrenin hesaplanması: 3 22000 / 3 Isc2 ph = 9167 2 A j0.23 + j0.97 = GUID-846C7A33-F976-45DF-95E9-75124D6A24D2 V1 EN (Denklem 9) Ayar 5 ITemel olarak seçilmiş ve bu da 7 875 A primer akıma karşılık gelmektedir. 2. t1'i şöyle ayarlayın 0,1 sn Zaman gecikmesi seçilmeli, böylece engelleme sinyali, besleyici kısa devresinde istenmeyen çalışmayı engelleyebilecektir. 0.1 sn yeterli olacaktır. 3.1.5.3 Kademe 4 için ayarlarının hesaplanması Buradaki ilk gereksinim, faz aşırı akım korumanın aşırı yüksek yük durumlarında yük akımı için hiç açmamasıdır. Trafonun, sınırlı süre boyunca anma gücünün % 130'una kadar çalıştığı varsayımı vardır. Koruma resetleme oranı 0,95 olarak düşünülmelidir. Minimum ayar, aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: I pu 1 60 1000 ³ 1.3 = 2155 A 0.95 3 22 GUID-4D6B62EC-32DC-433E-B1C8-D23E8D06D017 V1 EN (Denklem 10) Sonraki gereksinim, korumanın tanımlanmış korunmuş bölgedeki tüm kısa devreleri tespit edebilmesidir. Bu durumda eğer mümkünse, şekil 8 çiziminde gösterildiği gibi koruma, giden besleyicilerin en uzak noktasında faz-faza kısa devresini tespit etmesine gereksinim vardır. 45

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri I> 145kV REC650 22kV Ph-Ph 1 1 3 3 1 IEC09000466-1-en.vsd IEC09000466 V1 EN Şekil 8: Faz aşırı akım koruma için arıza hesaplama Bir faz-faz-topraklama kısa devresi uygulanır. Bu hesaplamada, beslemenin kısa devre gücü minimum düzeye getirilir (kaynak empedansı maksimum seviyeye getirilir). 1. I2>'yi şöyle ayarlayın % 140ITemel 2205 A primer akım. En uzun 22 kv besleyicisinin Z = 3 + j10 Ω'luk bir empedansı vardır. Dış şebekenin maksimum bir kaynak empedansı vardır Zsc = j10 Ω (145 kv seviyesi). Bu empedans 22 kv seviyesine dönüştürülür: 2 æ 22 ö Zsc,22 = ç j10 = j0.23 W è 145 ø GUID-BA67F1FC-2DCE-4E04-BBB3-FABB86FDEA3A V1 EN (Denklem 11) 22 kv seviyesi olarak bilinen trafo empedansı şöyledir: Faz-faz arıza akımı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: 3 22000 / 3 Isc2 ph = 949 2 A j0.23 + j0.97 + 3 + j10 = GUID-BAA8989B-EF8F-4277-9B2B-EBBCA35ED7C2 V1 EN (Denklem 12) Bu akım, büyük yük akımında istenmeyen açmayı engellemek için, gerekli minimum ayardan küçüktür. Bunun anlamı, 22 kv faz aşırı akım korumanın giden 22 kv besleyicisi için eksiksiz artçı koruma olarak hizmet veremeyecek olmasıdır. 2. k4'ü şöyle ayarlayın 0,15 Besleyici kısa devre korumalarının aşağıdaki ayarları vardır: I>: 300 A. I>>: 6 000 A. Karakteristik: k-çarpanlı IEC Normal Ters = 0,25 22 kv faz aşırı akım koruma için k-çarpanı ayarı, ters zaman eğrilerinin grafik çalışmasından türetilmiştir. Ters zaman eğrileri arasındaki en küçük zaman farkının 0,4 sn olması gerekir. Şekil 9 çiziminde gösterildiği gibi k4= 0,15 ayarı ile karakteristikler arasındaki zaman toleransı yaklaşık 0,4 sn'dir. 46

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri IEC09000453 V1 EN Şekil 9: Seçicilik için ters zaman çalıştırma karakteristiği 3.1.6 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönlü YG-tarafı EF4PTOC için ayarların hesaplanması Koruma, akım trafosunun 145 kv nötr noktasından beslenir. Topraklama arıza akımının güç sistemindeki şebeke yapılandırmasına yüksek derecede bağımlı olması nedeniyle, rezidüel aşırı akım koruma ayarlarının yapılması daha zordur. Seçici arıza gidermeyi sağlayacak ayarların yapılabilmesi için farklı arıza türleri için sistemdeki farklı arıza noktalarında, farklı anahtarlama durumlarında ve farklı topraklama arıza tiplerinde çok sayıda hesaplamanın yapılması gerekir. Doğrudan topraklanmış örgü sistemindeki bir hattın rezidüel aşırı akım koruma ayarlarına bir örnek aşağıda verilmiştir. 47

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri Jeneratörün düşük gerilim tarafında herhangi bir üretim olmaz ise, arızalı olmayan hatlardan herhangi biri çalıştığı sürece, trafo ancak topraklama arızası akımlarını besleyebilir. Trafonun alt gerilim tarafına bağlı bir üretim varsa, trafo sadece 145 kv topraklama arızasını besleyebilir. Rezidüel aşırı akım koruma aşağıdaki amaçları hedefler: 145 kv'luk bara üzerinde topraklama arızalarına karşı hızlı ve hassas koruma 145 kv'luk trafo sargısında topraklama arızaları için artçı koruma 145 kv'luk giden hatlarda topraklama arızaları için artçı koruma 145 kv'luk şebekede yüksek dirençli topraklama arızalarını ve seri arızaları hassas şekilde tespit etme Rezidüel aşırı akım hat korumanın menzili, işletim durumuna ve arıza türüne bağlıdır. Bu nedenle ayar, farklı arızalar için yapılan arıza hesaplarını, arıza noktalarını ve şebekedeki anahtarlama durumlarını temel almalıdır. Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Rezidüel aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Kademe 1 (IN1>), yüksek akım ayarı ve kısa bir gecikme ile birlikte (yaklaşık 0.4 sn). Kademe 1 yönsüz bir fonksiyondur. Bu kademe, bara topraklama arızaları ve hatlardaki bazı topraklama arızaları için hızlı bir açma verir. Kademe 2 (IN2>) eğer varsa akım ayarı ile birlikte, trafo merkezinden 145 kv'luk hat üzerinde topraklama arızalarının tespit edilmesini etkinleştirir. Kademe 2 yönsüz bir fonksiyondur. Bu fonksiyon, hat korumalarına bağlı seçiciliği etkinleştiren bir gecikmeye sahiptir. Kademe 4 (IN4>) akım ayarı ile birlikte şebekede yüksek dirençli topraklama arızalarını ve seri arızaları tespit eder. Kademe 3 yönsüz bir fonksiyondur. Bu fonksiyonda seçiciliğe olanak tanımak için daha uzun bir gecikme vardır. 3.1.6.1 Genel ayarların hesaplanması (YG) sargı verileri Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1, ITemel = 240 A 2. DirMode1, DirMode2 ve DirMode4'ü şöyle ayarlayın Yönsüz 3. DirMode3'ü şöyle ayarlayın Kapalı 3.1.6.2 Kademe 1 için ayarların hesaplanması Çalışma rezidüel akım düzeyini ve zaman gecikmesini ayarlayın 1. I1>'i şöyle ayarlayın %689 / ITemel, 1650 A'e uygun olarak 48

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri Şekil 10 çiziminde gösterildiği gibi arızalar 145 kv barasına uygulanır. IN> 145k REC650 22kV Ph-Ph 1 1 3 3 1 IEC09000467-1-en.vsd IEC09000467 V1 EN Şekil 10: 145 kv rezidüel aşırı akım koruma ayarı için arıza hesaplama Uygulanan arıza tipleri: faz-faz topraklama kısa devre ve faz-topraklama arızası. 145 kv seviyesinde kaynak empedansı (hem pozitif hem de sıfır dizi), bir faz topraklama bara arızası esnasında trafodan, aşağıdaki rezidüel akımı sağlar (akım elle hesaplanır, fakat normalde bilgisayarda hesaplanır). Sıfır dizi trafo empedansı, pozitif dizi kısa devre empedansına eşit olarak kabul edilir: 2 2 U N 145 Z0T = j ek = j 0.12 = j42 W SN 60 GUID-50CCC0F7-742D-45C4-84BC-923222214C69 V1 EN (Denklem 13) Bir tek faz topraklama arızası sırasında ve maksimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j15 3 145 3I0T = = = 3.7 ka Z0, 0 0, net 0T 15 42 15 42 net + Z Z Z j j T j + j 2 Z1, net + 2 j 3.5 + Z j15 j42 0, net + Z + 0T GUID-CC2E2412-4939-4285-A491-FCCC0AE0F939 V1 EN (Denklem 14) Bir tek faz topraklama arızası sırasında ve minimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j20 3 145 3I0T = = = 2.4 ka Z0, 0 0, net 0T 20 42 20 42 net + Z Z Z j j T j + j 2 Z1, net + 2 j 10 + Z j20 j42 0, net + Z + 0T GUID-991D27BC-4413-4A9B-BF49-F25986545C73 V1 EN (Denklem 15) Bir tek faz-faz topraklama arızası sırasında ve maksimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j15 3 145 3I0T = = = 2.6 ka Z0, 0 0, net 0T 15 42 15 42 net + Z Z Z j j T j + j Z 3.5 2 1, net + 2 j + Z j15 j42 0, net + Z + 0T GUID-CA17A1A5-E141-4F0B-B7C0-74683F9F9AD1 V1 EN (Denklem 16) 49

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri Bir tek faz-faz topraklama arızası sırasında ve minimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j20 3 145 3I0T = = = 2.2 ka Z0, 0 0, net 0T 20 42 20 42 net + Z Z Z j j T j + j Z 10 2 1, net + 2 j + Z j20 j42 0, net + Z + 0T GUID-933BE756-31CD-45BA-B3EB-5DC00CA25DC0 V1 EN (Denklem 17) Korumanın 145 kv bara üzerindeki tüm topraklama arızalarını tespit etmesini temin etmek için, koruma şöyle ayarlanmalıdır: IN1> 0,75 2,2 = 1,65 ka = % 687 IBase IN> 85% 145kV REC650 22kV Ph-Ph 1 1 3 3 1 IEC09000468-1-en.vsd IEC09000468 V1 EN Şekil 11: 145 kv rezidüel aşırı akım koruma seçiciliği için arıza hesaplama Hesaplamalar trafolardan gelen en büyük rezidüel akımı şu değerde göstermektedir = 1,2 ka. Seçiciliği sağlamak için yapılan ayar aşağıdaki durumu karşılamalıdır: I yüksek,ayar 1,2 k 3I 0 mak bu da yaklaşık 1 500 A değerini verir; burada k, aşırı akım fonksiyonunun geçici menzil aşımıdır (DC bileşeni arıza akımı nedeniyle). Dört kademeli rezidüel aşırı akım fonksiyonu için; k = 1,05. 2. t1'i şöyle ayarlayın 0,4 sn Karakterist1: ANSI Sab. Zaman Korumanın 0,4 sn'lik bir gecikme için ayarlanması gerektiğinden, hat koruma için seçiciliğinin temin edilmesi gerekir. Bu yüzden, hatlar üzerindeki arıza noktalarının bölge 1'de olduğunda (hat üzerinde yaklaşık % 85 dışında) topraklama arızalarının hesaplanması gerekir. 3.1.6.3 Kademe 2 için ayarların hesaplanması 1. IN2> şöyle ayarlanır %400 ITemel 'in, 956 A'ya karşılık Kademe 2'nin giden hatlar üzerindeki tüm topraklama arızalarını tespit etmesini garanti etmek için topraklama arızalarının hesaplamaları, tek faz- 50

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri arıza ve fazdan faza topraklama arızalarının bitişikteki baralara uygulandığı yerlerde yapılır. IN> 145kV REC650 22kV Ph-Ph 1 1 3 3 1 IEC09000469-1-en.vsd IEC09000469 V1 EN Şekil 12: 145 kv'luk rezidüel aşırı akım korumanın yeterli menzil için arıza hesaplaması Çalışmaları tespit etmek için minimum rezidüel akım 3I 0AB,min = 1.0 ka'dir. 2. t2'yi şöyle ayarlayın 0,8 sn Karakteristik2: ANSI Sab. Zaman Gecikme IN2> koruma bölgesi 2'den daha uzun ayarlanmalıdır (normalde 0,4 sn). 0,8 sn önerilmektedir. 3.1.6.4 Kademe 4 için ayarların hesaplanması 1. IN4> şöyle ayarlayın %42 / ITemel, 100 A'ya karşılık Kademe 4 akım ayarı şebekedeki standart prosedüre uyularak seçilmelidir. Deneyimlerden bu değerin yaklaşık 100 A olarak ayarlanabileceği sonucuna varılabilir. Ancak bu ayar, hat konfigürasyonuna, özellikle de hattın transpoze olup olmadığına bağlıdır. IN4> gecikmesi, hatların hassas rezidüel akım koruma gecikmesinden daha büyük olarak ayarlanmalıdır. 2. k4'ü şöyle ayarlayın 0,3 Karakterist4: RD türü 3. t4min şöyle ayarlayın 1,2 s 4. RD tipinin ters zaman gecikmesi şöyle ayarlanır logaritmik Eğer sabit zaman gecikmesi kullanılırsa, yüksek dirençli topraklama arızalarında veya seri arızalarda seçici olmayan açma riski vardır. Eğer bağımlı bir ters zaman kullanılırsa, bir dereceye kadar seçicilik elde edilebilir. Burada RD tipinin herhangi bir ters zaman gecikmesi seçilir: logaritmik 51

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri 3.1.7 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruması AG-tarafı için ayarların hesaplanması, ROV2PTOV Rezidüel aşırı gerilim koruması, trafonun 22 kv tarafında açık delta bağlı gerilim trafosundan beslenir. Rezidüel aşırı gerilim koruma aşağıdaki amaçları hedefler: Trafo merkezinden 22 kv'luk besleyicilerde topraklama arızaları için artçı koruma. 22 kv'luk bara üzerinde topraklama arızalarına için ana koruma 22 kv'luk trafo sargısında topraklama arızaları için ana koruma Rezidüel gerilim korumasının iki kademesi vardır. Bu uygulamada, kademe 1'in 22 kv devre kesiciyi açması gerekir ve topraklama-arızasının trafo 22 kv sargısında veya trafo ve 22 kv kesici arasında bulunması durumunda, 145 kv kesici kademe 2'den açılır. Korumanın gerilim ayarı, gerekli hassasiyete ve sistem topraklamasına bağlıdır. 22 kv sistemin, (ayrı bir topraklama trafosu üzerinden sisteme bağlı olan) Petersen bobini ve paralel nötr nokta direnci ile topraklaması vardır. Petersen bobini, 22 KV sisteminde, kapasitif topraklama arıza akımı için kompanse etmek üzere ayarlanır. Bir sıfır direnç topraklama arızası sırasında nötr nokta direnci, 10 A'lık bir topraklama arıza akımı verir. Bu da, direncin şöyle olduğunu göstermektedir 22000 / 3 RN = = 1270 W 10 GUID-4ECDF824-B17E-436D-A668-ACA06BB375F7 V2 EN (Denklem 18) 22 kv sisteminin toplam sıfır dizi empedansı şöyledir: Z 0 = 3R N // j3x N // jx C Ω / faz Petersen bobini ayarlandığında, sıfır dizi empedansı: Z 0 = 3R N Ω / faz 22 kv sistemdeki bir direnç topraklama arızası sırasında rezidüel gerilim: U o UPhase U0 1 = or = 3 R f U 3 R 1+ phase 1+ Z Z 0 0 f GUID-AD49C138-F37B-4690-9E37-BA2BAD678A17 V1 EN (Denklem 19) Bizim durumumuzda topraklama arızası 5 000 Ω dirence kadar tespit yapmalıdır. Bu aşağıdaki denklemi verir: 52

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri U0 1 = = 0. 20 U 3 5000 phase 1+ 3 1270 GUID-42D376ED-052F-4E9B-B4D9-8D679127BC0C V1 EN (Denklem 20) Kademe 1 ve kademe 2 aynı gerilim ayarını verir, fakat kademe 2 daha uzun zaman gecikmesine sahiptir. Rezidüel topraklama arızasının bir sabit zaman gecikmesi olmalıdır. Zaman ayarı, maksimum 2 sn. gecikmeye sahip giden besleyicilerin topraklama arıza korumasına ait zaman gecikmesinden daha uzun ayarlanır. Kademe 1 için zaman gecikmesi 3 sn olarak ayarlanır ve kademe 2 için zaman gecikmesi 4 sn olarak ayarlanır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 2 (AG) sargı verileri Global baz 2 ile ilgili olmalıdır. 2. Karakterist1'i şöyle ayarlayın Sabit zamanlı 3. U1> şöyle ayarlayın % 20 / UBase 4. t1'i şöyle ayarlayın 3,0 sn 5. U2>'yi şöyle ayarlayın % 20 / UBase 6. t2'yi şöyle ayarlayın 4,0 sn 3.1.8 YG tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF Kesici arıza koruma, kesicinin konum göstergesini kullanabilir veya doğru kesicinin işleyişini tespit etmek için akım trafosundan geçen akımı ölçebilir. Trafo koruma için en uygunu devre kesici arıza kontrol olarak akım ölçmeyi kullanmaktır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1 (YG) sargı verileri Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır. 2. FonksiyonModu'nu şöyle ayarlayın Akım 3. BuAçmaModu'nu şöyle ayarlayın 1 / 4 Akım ölçüm fonksiyonu, akım trafosu hattındaki üç fazlı akımı ve ölçülü bir kaçak akım veya hesaplanan 3I0 dan birini kullanır. Bu analog verilere dayanarak kesici arızaları tespit etmek için aşağıdaki kurallardan biri seçilebilir: 1 / 3: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 1 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 2 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az iki tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır. Rezidüel akım koruma kesici arıza korumayı başlatacak koruma işlevlerinden bir tanesi olduğundan 1 / 4 seçilir. 4. IP> parametresini şöyle ayarlayın: % 20 / ITemel 53

Bölüm 3 1MRK 511 262-UTR - REC650 ayar örnekleri IP> diferansiyel koruma tarafından tespit edilecek en küçük akımdan - ki bu %30'udur - daha aşağısına ayarlanmalıdır ITemel. 5. IN>'i şöyle ayarlayın: % 20 / ITemel IN>, rezidüel aşırı akım korumanın en hassas kademesi tarafından tespit edilecek en küçük akımdan daha düşük olarak ayarlanmalıdır, bu da 100 A'dır. 6. Tekrar açma zaman gecikmesi t1'i şöyle ayarlayın 0 7. t2'yi şöyle ayarlayın 0,17 sn Kesici arıza korumanın (BuAçma) gecikme süresi, 13 şekline göre seçilir. Devre kesicinin maksimum açık kalma süresi 100 msn olarak kabul edilir. Kesici arıza koruması BFP maksimum resetleme süresi 15 msn'dir. 2 çevrimlik bir pay seçilmelidir. Bu, yaklaşık 155ms ile yedek tipleme gecikme t2'nin en düşük ayarını verir. Koruma çalışma süresi Normal t cbaç Arıza ortaya çıkar Yen. aç. gec t1 t cbaç yen. aç. son. t BFPreset Pay Minimum artçı açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlama BFP =EN05000479=1=tr=Original.vsd EN05000479 V1 TR Şekil 13: Aşırı uyarma koruma karakteristikleri 3.1.9 Ag tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF Kesici arıza koruma, kesicinin konum göstergesini kullanabilir veya doğru kesicinin işleyişini tespit etmek için akım trafosundan geçen akımı ölçebilir. Trafo koruma için en uygunu devre kesici arıza kontrol olarak akım ölçmeyi kullanmaktır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 2 (AG) sargı verileri Global baz 2 ile ilgili olmalıdır. 2. FonksiyonModu'nu şöyle ayarlayın Akım 3. BuAçmaModu'nu şöyle ayarlayın 1 / 3 54

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 3 REC650 ayar örnekleri Akım ölçüm fonksiyonu, akım trafosu hattındaki üç fazlı akımı ve ölçülü bir kaçak akım veya hesaplanan 3I0 dan birini kullanır. Bu analog verilere dayanarak kesici arızaları tespit etmek için aşağıdaki kurallardan biri seçilebilir: 1 / 3: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 1 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 2 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az iki tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır. Trafonun 22 kv tarafında herhangi bir rezidüel akım ölçüm koruması yoktur. Dolayısıyla 1 / 3 seçilir. 4. IP> parametresini şöyle ayarlayın: IBase in % 20 sine IP> diferansiyel koruma tarafından tespit edilecek en küçük akımdan - ki bu % 25'idir - daha aşağısına ayarlanmalıdır ITemel. 5. Tekrar açma zaman gecikmesi t1'i şöyle ayarlayın 0 sn 6. t2'yi şöyle ayarlayın 0,17 sn Kesici arıza korumanın (BuAçma) gecikme süresi, 13 şekline göre seçilir. Devre kesicinin maksimum açık kalma süresi 100 ms olarak kabul edilir. BFP maksimum resetleme süresi 15 ms'dir. 2 çevrimlik bir pay seçilmelidir. Bu, yaklaşık 155ms ile yedek tipleme gecikme t2'nin en düşük ayarını verir. Koruma çalışma süresi Normal t cbaç Arıza ortaya çıkar Yen. aç. gec t1 t cbaç yen. aç. son. t BFPreset Pay Minimum artçı açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlama BFP =EN05000479=1=tr=Original.vsd EN05000479 V1 TR Şekil 14: Kesici arıza koruma ayarı için süre dizisi 55

56

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 4 Analog girişler Bölüm 4 Analog girişler 4.1 Giriş Analog giriş kanalları IED içerisinde daha önceden yapılandırılmıştır. Bununla birlikte, doğru ölçüm sonuçları elde etmek ve doğru koruma işletimi sağlamak için IED doğru bir biçimde ayarlanmalıdır. Güç ölçümü ve tüm yönlü ve diferansiyel fonksiyonlar için giriş akımlarının yönleri doğru bir biçimde tanımlanmalıdır. IED'de ölçüm ve koruma algoritmaları primer sistem niceliklerini kullanın. Ayar değerleri de primer niceliklerle yapılır ve bağlı akım ve gerilim trafolarıyla ilgili verileri doğru ayarlamak da önemlidir. Akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerinin uygunluğu ve ayrıca ayar parametreleri sipariş verilen IED'ye bağlıdır. BirPhaseAngleRef referansı servis değerlerini okumayı kolaylaştırmak için tanımlanmalıdır. Bu analog kanallar faz açısı hep sıfır dereceye sabitlenecektir ve tüm diğer açı bilgisi bu analog girişe göre gösterilecektir. IED'nin test edilmesi ve devreye alınması sırasında referans kanalı test işlemlerini ve servis değerlerini okumayı kolaylaştırmak için değiştirilebilir. 4.2 Ayarlama kuralları 4.2.1 Faz referans kanalının ayarlanması Tüm faz açıları, tanımlanmış bir referansa göre hesaplanır. Uygun bir analog giriş kanalı seçilir ve faz referansı olarak kullanılır. PhaseAngleRef parametresi faz açısı referansı olarak kullanılacak analog kanalı tanımlar. İlk defa bağlı faz-toprak gerilimi genellikle PhaseAngleRef olarak seçilir. Bir fazfaz gerilimi de teoride kullanılabilir, fakat akım ve gerilim arasında 30 derecelik faz kayması bu durumda dikkate alınır. Herhangi bir uygun gerilim kullanılmıyorsa, ilk defa bağlı akım kanalı kullanılabilir. Farklı fazlar arasında faz açısı farkı sabit olmakla birlikte, ölçüm fonksiyonları dikkate alındığında tüm sistemin döndüğü gözlenmektedir. Akım kanalı kullanılamıyorsa, faz referansı çalışmaz. Örneğin, devre kesici açıktır ve akım geçmez. Farklı fazlar arasında faz açısı 57

Bölüm 4 1MRK 511 262-UTR - Analog girişler farkı sabit olmakla birlikte, ölçüm fonksiyonları dikkate alındığında tüm sistemin döndüğü gözlenir. 4.2.2 Akım kanalları ayarı Akımın yönü akım trafosu bağlantısına bağlıdır. Farklı bir şekilde belirtilmedikçe, ana akım trafoları yıldız bağlı olmalıdır. IED, topraklama noktasından nesneye doğru veya nesnenin dışına doğru bağlanabilir. Bu bilgi IED'de CTStarPoint parametresi ile ayarlanabilir ve bu da FromObject ve ToObject arasında değiştirilebilir. Dahili olarak, IED algoritmalarında ve IED fonksiyonlarında, yönlülük kuralı aşağıdaki şekilde tanımlanır: Akım, güç ve benzeri pozitif (ileri) değer, miktarın nesneye doğru yönü olduğu anlamına gelir. - Akım, güç ve benzeri negatif (geri) değer, nesnenin aksi istikametinde yön olduğu anlamına gelir. Bkz. şekil 15. Definition Yönlü fonksiyonlar of direction for directional için yön tanımı functions Reverse Geri Forward İleri e.g. P, Q, I Measured Ölçülen quantity miktar is positive nesneye when doğru flowing akış towards var iken the pozitiftir object Set CtYıldızNokta parameter parametre CTStarPoint Doğru Correct Ayarını «Nesneye» Setting is "ToObject" olarak ayarla Protected Korumalı Nesne Object Line, Hat, transformer, trafo, vb. etc Definition Yönlü fonksiyonlar of direction for directional için yön tanımı functions Forward Geri Reverse İleri e.g. P, Q, I Measured Ölçülen quantity miktar is positive nesneye when doğru flowing akış towards var iken the pozitiftir object Set CtYıldızNokta parameter parametre CTStarPoint Doğru Ayarını Correct «Nesneden» Setting is "FromObject" olarak ayarla en05000456.vsd IEC05000456 V1 TR Şekil 15: IED'deki yönlülük dahili kuralı Primer akım trafosu yönünün doğru ayarlanmasıyla, CTStarPointCT_WyePoint öğesi FromObject veya ToObject olarak ayarlanır, her zaman korunan nesneye doğru akan pozitif miktar ve İleri olarak tanımlanan yön her zaman korunan nesneye doğru bakar. Aşağıdaki örnekler kuralı göstermektedir. 4.2.2.1 Örnek 1 İki nesnenin korunması için kullanılan iki IED. 58

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 4 Analog girişler Hat Trafo Ip Ip Ip Hat Geri Ileri Yönlü fonksiyonlar için yön tanimi Is Trafo koruma Is Hat korumasi IED IED Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" IEC11000020 V2 TR Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Hat ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" =IEC11000020=2=tr=Origi nal.vsd Şekil 16: IED'de CTYıldızNokta parametrelerinin ayarlanmasına örnek Şekil 16 nesnelerin kendi akım trafolarına sahip oldukları en genel durumları göstermektedir. Trafo koruması için, korunan nesne trafodur. Bu nedenle, her iki CTStarPoint yönü ToObjectolarak ayarlanmalıdır. Hat koruması için, korunan nesne hattır. Hat akım trafosu baraya doğru topraklanır, bu nedenle CTStarPoint şu şekilde ayarlanmalıdır: FromObject. 4.2.2.2 Örnek 2 İki nesnenin korunması için kullanılan ve bir akım trafosunu paylaşan iki IED. 59

Bölüm 4 1MRK 511 262-UTR - Analog girişler Trafo Hat Geri Ileri Yönlü fonksiyonlar için yön tanimi Trafo koruma IED Hat korumasi IED Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "FromObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Hat ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" IEC11000021_1_en.vsd IEC11000021 V2 TR Şekil 17: IED'de CTYıldızNokta parametrelerinin ayarlanmasına örnek Bu örnek 1. örneğe benzerdir, fakat güç trafosu sadece bir hattı besler; hem hat koruma IED ve trafo koruma IED aynı akım trafosunu kullanır. İki IED'yi besleyen akımın aynı akım trafosundan gelen aynı akım olmasına rağmen, trafo yönü iki IED için farklı referans nesneleriyle ayarlanmıştır. Bu ayarlar ile, hat korumasının yönlü fonksiyonları, hatta doğru bakacak şekilde İleri olarak ayarlanmalıdır. 4.2.2.3 En sık kullanılan akım trafosu bağlantıları için akım trafosu girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler Şekil 18 dünya genelinde yaygın olarak kullanılan akım trafosu bağlantı ucu işaretlemelerini göstermektedir: SMAI fonksiyon bloğunda, SMAI bloğunun akım veya gerilimi ölçtüğünü ayarlamanız gerekir. Bu ise şu parametre ile yapılır: AnalogInputType: Akım/gerilim. ConnectionType: faz-faz/ faztoprak ve GlobalBaseSel. 60

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 4 Analog girişler IPri I Sec P1 (H1) P2 (H2) x S1 (X1) S2 (X2) x S2 (X2) S1 (X1) P2 (H2) P1 (H1) IEC06000641 V1 TR a) b) c) en06000641.vsd Şekil 18: Akım trafosu bağlantı uçlarında yaygın kullanılan işaretlemeler: Burada: a) bu belgede kullanılan sembol ve bağlantı ucu işaretlemesidir. Nokta ile işaretlenen bağlantı uçları, aynı (yani pozitif) kutuplu primer ve sekonder sargı bağlantı uçlarını gösterir b) ve c) CT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer semboller ve bağlantı ucu işaretlemeleridir. Bu iki durum için akım trafosu kutup işaretinin doğru olduğunu gözden kaçırmayın! Ulusal standartlara ve hizmet kuruluşu pratiklerine bağlı olarak akım trafosunun sekonder anma akımının tipik olarak aşağıdaki değerlerden birine sahip olduğu dikkate alınmalıdır: 1A 5A Ancak bazı durumlarda, aşağıdaki sekonder anma akımları da kullanılır: 2A 10A IED bu sekonder anma değerlerinin tümünü destekler. 4.2.2.4 Yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 19yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED kablo bağlantısı ile ilgili bir örnek sunmaktadır. Bu ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü mümkün kılmak için yapılması gereken eylemleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 61

Bölüm 4 1MRK 511 262-UTR - Analog girişler L1 L2 L3 IED IL1 IL2 IL3 IL1 1 2 3 4 SMAI_20 CT 600/5 Yıldız Bağlı IL2 IL3 Korunan Nesne IEC11000025-2-en.vsd IEC11000025 V2 TR Şekil 19: Yıldız noktası korunan nesneye doğru olan yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisi Burada: 1) Bu çizim üç ayrı faz akımının yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisinden IED'deki üç akım trafosu girişine nasıl bağlandığını gösterir. 2) bu akım girişlerinin bulunduğu yerdeki TRM veya AIM'dir. Tüm bu akım girişleri için aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır. CTprim=600A CTsec=5A CTStarPoint=ToObject IED içerisinde, sadece ilk iki parametrenin oranı kullanılır. Bu örnekte ayarlandığı gibi, üçüncü parametrenin ölçülen akımlar üzerinde herhangi bir etkisi olmaz (yani, akımlar korunan nesneye doğru zaten ölçülmektedir). 3) bunlar bu üç akım girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'ün üç giriş kanalına bağlayan üç bağlantıdır. Bu akım bilgisini gerektiren fonksiyonların türüne bağlı olarak, birden fazla ön işleme bloğu bu üç fiziksel akım trafosu girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 62

IL1 IL2 IL3 1MRK 511 262-UTR - Bölüm 4 Analog girişler Diğer bir seçenek de üç faz akım trafosu dizisinin yıldız noktasını 20 şeklinde gösterildiği gibi ayarlamaktır: L1 L2 L3 IED 4 2 1 3 SMAI_20 IL3 IL2 CT 800/1 Yildiz Bagli IL1 Korunan Nesne =IEC11000026=1=tr=Original. vsd IEC11000026 V1 TR Şekil 20: Yıldız noktası korunan nesnenin aksi istikametinde olan yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisi Bu durumda her şey yukarıda anlatılan örnekte anılan yönteme benzer şekilde yapılır. Tek fark şudur ki, TRM üzerinde kullanılan tüm akım girişleri için, 20 şekil örneğinde gösterildiği şekilde aşağıdaki parametreler girilmelidir: CTprim=600A CTsec=5A CTStarPoint=FromObject IED içerisinde, sadece ilk iki parametrenin oranı kullanılır. Akımların IED'de korunan nesneye doğru ölçüldüğünden emin olmak için, bu örnekte olduğu gibi üçüncü parametre ölçülen akımları etkisiz duruma getirir. 4.2.3 Gerilim kanalları ayarı IED, primer sistem miktarları kullandığından ana VT oranları IED tarafından bilinmelidir. Bu ise her gerilim kanalı için VTsec ve VTprim parametreleri ayarlanarak yapılır. Faz-faza değeri, her kanalın VT'den gelen faz-toprak gerilimine bağlı olsa bile kullanılabilir. 4.2.3.1 Örnek Aşağıdaki verilere sahip bir VT'yi göz önüne alın: 63

Bölüm 4 1MRK 511 262-UTR - Analog girişler 132kV 110V 3 3 EQUATION2016 V1 EN (Denklem 21) Aşağıdaki ayar kullanılmalıdır: VTprim=132 (kv cinsinden değer) VTsec=110 (V cinsinden değer) 4.2.3.2 En sık kullanılan VT bağlantıları için VT girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler Şekil 21 dünya genelinde yaygın olarak kullanılan gerilim trafosu bağlantı ucu işaretlemelerini göstermektedir: U Pri + + U Sec A (H1) a (X1) A (H1) da (X1) A (H1) a (X1) a) N (H2) n N b) (X2) (H2) c) dn (X2) B (H2) d) b (X2) en06000591.vsd IEC06000591 V1 TR Şekil 21: VT bağlantı uçlarının yaygın kullanılan işaretlemeleri Burada: a) bu belgede kullanılan sembol ve bağlantı ucu işaretlemesidir. Noktalarla işaretlenen bağlantı uçları, aynı (pozitif) kutuplu primer ve sekonder sargı bağlantı uçlarını gösterir b) fazdan toprağa bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur c) açık delta bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur d) faz-faz bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur Ulusal standartlara ve hizmet kuruluşu pratiklerine bağlı olarak VT nin sekonder anma geriliminin tipik olarak aşağıdaki değerlerden birine sahip olduğu dikkate alınmalıdır. 100 V 110 V 115 V 120 V 230 V IED bu değerlerin hepsini desteklemektedir ve bunların çoğu aşağıdaki örneklerde gösterilecektir. 64

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 4 Analog girişler 4.2.3.3 Üç faz toprak bağlı VT'nin IED'ye bağlanması için örnekler Şekil 22üç faz toprak bağlı VT'nin IED kablo şeması hakkında bir örnek göstermektedir. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak amacıyla yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. L1 L2 L3 IED 2 4 66kV 3 110 V 1 3 SMAI_20 3 66kV 3 110 V 3 66kV 3 110 V 3 IEC11000031-2-en.vsd IEC11000031 V2 TR Şekil 22: Üç faz-toprak bağlı VT 65

Bölüm 4 1MRK 511 262-UTR - Analog girişler Burada: 1) üç sekonder faz-toprak gerilimlerinin IED üzerinde üç VT girişine nasıl bağlanacağı gösterilmektedir 2) TRM veya AIM seçenekleridir ve burada bu üç gerilim girişi yer alır. Bu üç gerilim girişi için, aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır: VTprim =66 kv VTsec = 110 V Girilen değerlerin oranının her bir bağımsız VT'nin orana karşılık geldiği dikkate alınmalıdır. 66 66 3 = 110 110 3 EQUATION1903 V1 EN (Denklem 22) 3) bunlar, Sinyal Matris Aracında (SMT) yapılan üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'in ilk üç giriş kanalına bağlar. Fonksiyonların türüne bağlı olarak (ki bu gerilim bilgisini gerektirir) birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç VT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, yapılandırma aracındaki bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. 4.2.3.4 Faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 23 faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağının bir örneğini göstermektedir. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Bu gerilim trafosu bağlantısının sadece daha düşük gerilim seviyelerinde (yani 40 kv'nin altındaki primer anma gerilimlerinde) kullanıldığı dikkate alınmalıdır. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 66

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 4 Analog girişler L1 L2 13.8kV 120V L3 IED 4 1 2 3 SMAI_20 =IEC11000032=1=tr=Original.vsd IEC11000032 V1 TR Şekil 23: Faz-faz bağlı gerilim trafosu Burada: 1) faz-faz gerilim trafosunun sekonder tarafının IED'deki gerilim trafosu girişine nasıl bağlanacağını gösterir. 2) bu gerilim girişlerinin bulunduğu TRM veya AIM'dir. Aşağıdaki ayar değerleri girilmelidir: VTprim=13,8 kv VTsec=120 V 3) bunlar, üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğunun üç giriş kanalına bağlar 4). Fonksiyonların türüne bağlı olarak (ki bu gerilim bilgisini gerektirir) birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç VT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğunun, bağlı analog girişlerini dijital olarak filtreleme ve aşağıdaki öğeleri hesaplama görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Ancak, aşağıdaki ayarlar burada gösterildiği gibi ayarlanmalıdır: BağlantıTürü=Ph-Ph UBase=13,8 kv Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReferans ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 67

68

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü 5.1 Yerel HMI IEC12000175 V1 TR Şekil 24: Yerel insan-makine arayüzü IED nin LHMI ı aşağıdaki elemanlardan oluşur: Ekran (LCD) Düğmeler LED göstergeleri Haberleşme portu 5.1.1 Ekran LHMI, ayar yapmak, izlemek ve 'yi kontrol etmek için kullanılır. LHMI 320 x 240 piksel çözünürlükte bir grafik monokrom ekrana sahiptir. Karakter boyutu değişebilir. Ekranda görüntülenebilen karakterlerin ve satırların miktarı, seçilen görünüm özelliklerine ve karakter boyutuna bağlıdır. Ekran dört temel alana bölünmüştür. 69

Bölüm 5 1MRK 511 262-UTR - Yerel insan-makine arayüzü GUID-97DA85DD-DB01-449B-AD1F-EEC75A955D25 V3 TR Şekil 25: Ekran yerleşimi 1 Yol 2 İçerik 3 Durum 4 Kaydırma çubuğu (gerektiğinde görülür) Fonksiyon düğmesi paneli hangi eylemlerin, hangi fonksiyon düğmeleriyle yapılabileceğini gösterir. Her fonksiyon düğmesinin bir LED göstergesi vardır ve bunlar düğmenin kontrol ettiği eylem için bir gösterge sinyali işlevi görür. LED gösterge ilgili sinyale PCM600 ile bağlıdır. IEC12000025 V1 TR Şekil 26: Fonksiyon düğme paneli Alarm LED paneli, alarm LED lerinin metin etiketlerini istek üzerine gösterir. 70

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü GUID-D20BB1F1-FDF7-49AD-9980-F91A38B2107D V1 TR Şekil 27: Alarm LED paneli 5.1.2 LED'ler 5.1.3 Tuş Takımı Fonksiyon düğmeleri ve alarm LED panelleri aynı anda görüntülenemez. Her panel, Çoklu sayfa düğmesine veya fonksiyon düğmelerinden birine basılarak görüntülenir. ESC düğmesine basıldığında panel ekrandan kaldırılır. Her panelin genişliği dinamiktir ve bu genişlik panelde gösterilecek etiket dizisinin uzunluğuna bağlıdır. LHMI ekranının üzerinde üç koruma LED'i vardır: Hazır, Başlat ve Açma. LHMI nin önünde 15 adet programlanabilen alarm LED'i bulunur. Her LED üç farklı durumu yeşil, sarı ve kırmızı renklerde gösterir. Her üç renkli LED ile ilgili alarm metinleri üç sayfaya ayrılır. Uygun LED'lerin bulunduğu 3 ayrı sayfa vardır. Bir LED grubundaki 15 adet üç renkli LED, 45 farklı sinyale işaret edebilir. Üç LED grubu bulunduğu dikkate alındığında toplam olarak 135 adet sinyal verilebilir. LED ler PCM600 ile yapılandırılabilir ve işletim modu LHMI veya PCM600 üzerinden seçilebilir. LHMI tuş takımı üzerinde, farklı görünümler veya menüler arasında hareket etmekte kullanılan basma düğmeleri vardır. Basma düğmeleri ile bir primer nesneye, örneğin bir devre kesicisine, ayırıcıya veya bir topraklamaaçma veya kapama komutu verebilirsiniz. Basma düğmeleri ayrıca alarmları kabul etmek, göstergeleri resetlemek, yardım sunmak ve yerel ile uzak kontrol modları arasında geçiş yapmak için de kullanılır. Tuş takımı üzerinde ayrıca, menü kısa yolu veya kontrol düğmesi olarak programlanabilecek basma düğmeleri de vardır. 71

Bölüm 5 1MRK 511 262-UTR - Yerel insan-makine arayüzü 1 2 3 4 5 18 19 20 21 22 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 IEC11000247 V1 TR Şekil 28: Nesne kontrolü, gezinme ve komut basma düğmeleri ve RJ-45 iletişim portuna sahip LHMI tuş takımı 1...5 Fonksiyon düğmesi 6 Kapat 7 Açık 8 Çıkış 9 Sol 10 Aşağı 11 Yukarı 12 Sağ 13 Tuş 14 Enter 15 Uzak/Yerel 16 Kanal Yolu LED 17 Kullanımda değil 18 Çoklu sayfa 19 Menü 20 Sıfırla 21 Yardım 22 İletişim portu 5.1.4 Yerel HMI işlevselliği 5.1.4.1 Koruma ve alarm göstergesi Koruma göstergeleri Koruma gösterge LED leri Hazır, Başlat ve Açma'dır. Başlat ve açma LED'leri bozulum kaydedici aracılığıyla yapılandırılır. 72

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü Tablo 4: LED durumu Kapalı Açık Yanıp sönüyor Hazır LED (yeşil) Açıklama Yardımcı gerilim besleme bağlantısı kesik. Normal çalışma. İç arıza oluştu. Tablo 5: LED durumu Kapalı Açık Başlatma LED'i (sarı) Açıklama Normal çalışma. Koruma fonksiyonu başladı ve gösterge mesajı görüntülendi. Başlangıç göstergesi mandallanıyor ve iletişim üzerinden veya üzerine basarak resetlenmeli. Yanıp sönüyor Yanıp sönen sarı LED sürekli yanan sarı LED e göre yüksek önceliklidir. LED test modundadır ve koruma fonksiyonları kilitlenmiştir. IED test modunu bitirdiğinde gösterge kaybolur ve kilitleme açılır. Tablo 6: LED durumu Kapalı Açık Açma LED'i (kırmızı) Açıklama Normal çalışma. Koruma fonksiyonu açıldı ve gösterge mesajı görüntülendi. Başlangıç göstergesi mandallanıyor ve iletişim üzerinden veya üzerine basarak resetlenmeli. Alarm göstergeleri Programlanabilen 15 adet üç renkli LED, alarm göstergesi olarak kullanılır. LED kilitlerinden herhangi birine bağlanmış olan bir alarm/durum sinyali, yapılandırma sırasında üç LED renginden birine atanabilir. 73

Bölüm 5 1MRK 511 262-UTR - Yerel insan-makine arayüzü Tablo 7: Alarm göstergeleri LED durumu Kapalı Açıklama Normal çalışma. Tüm aktifleştirme sinyalleri kapalı. Açık Follow-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık. LatchedColl-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedAck-F-S dizisi: Gösterge onaylandı ancak aktifleştirme sinyali hala açık. LatchedAck-S-F dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedReset-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. Yanıp sönüyor Follow-F dizisi: Aktifleştirme sinyali açık. LatchedAck-F-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedAck-S-F dizisi: Gösterge onaylandı ancak aktifleştirme sinyali hala açık. 5.1.4.2 Parametre yönetimi LHMI ifadesi IED parametrelerine erişim amacıyla kullanılır. Üç tip parametre okunabilir ve yazılabilir. Sayısal değerler Dizi değerleri Numaralandırılmış değerler Sayısal değerler tam sayı veya ondalık formatta sunulur ve minimum ve maksimum değerleri vardır. Karakter dizilerinde her bir karakter ayrı ayrı değiştirilebilir. Numaralı değerlerin önceden tanımlanmış seçilebilir değerleri vardır. 5.1.4.3 Ön iletişim LHMI de bulunan RJ-45 portu ön iletişimi etkin kılar. Kablonun porta bağlantısı başarılıysa soldaki yeşil sistem bağlantısı LED i yanar. 74

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü GUID-D71BA06D-3769-4ACB-8A32-5D02EA473326 V1 TR Şekil 29: RJ-45 iletişim portu ve yeşil gösterge LED'i 1 RJ-45 konnektörü 2 Yeşil gösterge LED'i Bilgisayar modemsiz bir kablo ile IED nin önündeki porta bağlandığında IED nin DHCP sunucusu ön arayüz için bilgisayara bir IP adresi atar, eğer DHCPSunucusu = Açık. Önde bulunan portun varsayılan IP adresi 10.1.150.3'tür. IED nin ön portunu bir LAN a bağlamayın. Ön porta yalnız üzerinde PCM600 kurulu tek bir yerel PC bağlayın. 5.1.4.4 Tek hat şeması Tek hat şema, bölme izlenmesi ve/veya kontrolü için kullanılır. PCM600 ile yapılandırılan bölmeyi grafik olarak gösterir. 75

Bölüm 5 1MRK 511 262-UTR - Yerel insan-makine arayüzü IEC10000178 V1 TR Şekil 30: Tek hat şeması örneği (REC650) 76

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Bölüm 6 Akım koruma 6.1 Ani faz aşırı akım koruma 3-fazlı çıkış PHPIOC 6.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Ani faz aşırı akım koruma, 3-fazlı çıkış PHPIOC IEC 60617 3I>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50 SYMBOL-Z V1 TR 6.1.2 Uygulama Uzun mesafe nakil hatları büyük miktarlarda elektrik enerjisini üretildikleri yerlerden tüketilecekleri bölgelere kadar taşır. Nakil hattının her iki ucundaki üretilen ve tüketilen elektrik enerjisi arasındaki dengesizlik çok büyüktür. Bu da hat üzerindeki bir arızanın tüm sistemin kararlılığını tehlikeye atabileceğine işaret eder. Bir güç sisteminin geçici kararlılığı çoğunlukla üç parametreye bağlıdır (sabit miktarda elektrik enerjisi iletildiğinde): Arıza türü. Üç fazlı arızalar en tehlikeli olanlardır, çünkü arıza koşulları altında arızalı noktadan enerji iletilmesi mümkün değildir. Arıza akımının büyüklüğü. Arıza akımının yüksek olması, iletilen enerjideki düşüşün yüksek olduğuna işaret eder. Toplam arıza giderme süresi. Eğer toplam arıza giderme süresi çok uzunsa (bu süre korumanın çalışma süresi ve kesicinin açılma süresinden oluşur), iletim hattının her iki tarafında bulunan jeneratörlerin EMF leri arasındaki faz açısı, stabilite limitlerinin ötesine geçecek şekilde artabilir. Uzun iletim hatlarındaki arıza akımı genellikle arızanın konumuna bağlıdır ve üretim noktası ile arasındaki mesafe uzadıkça azalır. Bu nedenle koruma, üretim (ve röle) noktasına çok yakın arızalarda çok hızlı çalışmalıdır. Bu arızaların karakteristik özelliği çok yüksek arıza akımı bulunmasıdır. Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı PHPIOC çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 10 msn içinde çalışabilir. 77

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.1.3 Ayarlama kuralları Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı PHPIOC parametresi yerel HMI üzerinden veya PCM600 üzerinden yapılır. Bu koruma fonksiyonu yalnız seçici olarak çalışmalıdır. Bu nedenle istenmedik şekilde çalışmayı önlemek için tüm sistem ve geçici koşulları kontrol edin. Hat üzerinde beklenebilecek olası en yüksek arıza akımının hangi çalışma koşullarında gerçekleşeceği yalnız detaylı şebeke incelemeleri sonucunda belirlenebilir. Çoğu durumlarda bu akım üç fazlı arıza koşullarında oluşur. Ancak, tek fazdan toprağa ve iki fazdan toprağa koşullar da incelenmelidir. Ayrıca, hat akımında kısa süreli yüksek bir artışa neden olabilecek geçici durumları da inceleyin. Tipik bir örnekte: Uzak ucunda bir güç trafosu bulunan bir iletim hattı, şebekeye bağlandığında yüksek bir ani akıma neden olabilir ve bunun sonucunda bütünleşik, ani aşırı akım korumasının çalışmasına neden olabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. IP>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın. 6.1.3.1 Paralel hatsız gözlü şebeke Aşağıdaki arıza hesapları üç-faz-, tek-faz-topraklama ve iki-faz--topraklama arızaları için yapılmalıdır. Şekil 31 çiziminde gösterildiği gibi, B de bir arıza uygulayın ve ardından dış arıza faz akımı I fb akımını hesaplayın. A dan B ye baştan uca maksimum arıza akımının hesaplanması, Z A için minimum kaynak empedans değerleri, Z B için maksimum kaynak empedans değerleri alınarak yapılmalıdır. Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC09000022=1=tr=Original.vsd IEC09000022 V1 TR Şekil 31: A dan B ye dış arıza akımı: I fb 78

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Bu durumda, A'daki bir arıza uygulanmalı ve dış arıza akımı I fa hesaplanmalıdır, şekil 32. Maksimum dış arıza akımını almak için maksimum Z B minimum değeri ve Z A maksimum değeri dikkate alınmalıdır. Z A A I fa Z L B Z B Röle Arıza 99000475.vsd IEC09000023 V1 TR Şekil 32: B den A ya dış arıza akımı: I fa IED bu iki baştan uca arıza akımından hiçbiri için açmamalıdır. Böylece minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX( I fa, I fb ) EQUATION78 V1 EN (Denklem 23) Maksimum koruma statik sapma için %5 güvenlik toleransı ve maksimum olası geçici menzil aşımı için %5 güvenlik toleransı uygulanmalıdır. Ölçüm trafolarının geçici koşullardaki sapmaları ve sistem verilerindeki sapmalar nedeniyle ilaveten %20 önerilir. Böylece ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı için minimum primer ayar (Is) aşağıdaki gibidir: I s ³ 1.3.Im in EQUATION79 V2 EN (Denklem 24) Koruma fonksiyonu, bu spesifik uygulama için sadece bu ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda kullanılabilir, şekil 33 örneğindeki (I F ). 79

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma I F Z A A Z L B Z B IED Arıza =IEC09000024=1=tr=Original.vsd IEC09000024 V1 TR Şekil 33: Arıza akımı: I F Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 25) 6.1.3.2 Paralel hatlı gözlü şebeke Hatların paralel olması durumunda, paralel hattan indükte olan akımın korumalı hat üzerindeki etkisi dikkate alınmalıdır. İki hattın aynı baraya bağlandığı bir örnek şekil 34 çiziminde verilmiştir. Bu durumda arızalı hattan (hat 1) sağlıklı hatta (hat 2) indükte olan arıza akımının etkisi daha önce bahsedilen iki dış arıza akımı I fa ve I fb ile birlikte hesaba katılır. Şekil 34 çiziminde gösterilen IED için paralel hattan gelecek maksimum etki, C kesicisi açık olarak C noktasında bir arıza olacaktır. C'de bir arıza uygulanmalıdır, ardından sağlıklı hat üzerindeki IED'den (I M ) görülen maksimum akım (bu, tek-faz-topraklama ve iki-faz-topraklama arızaları için uygulanır) hesaplanabilir. 80

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC09000025=1=tr=Original.vsd IEC09000025 V1 TR Şekil 34: İki paralel hat. Paralel hattın dış arıza akımı üzerindeki etkisi: I M Aşırı akım koruma fonksiyonu (Imin) için teorik olarak minimum akım ayarı şöyle olmalıdır: Imin ³ MAX( I fa, I fb, I M ) EQUATION82 V1 EN (Denklem 26) Burada I fa ve I fb önceki paragrafta açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen güvenlik toleransları dikkate alındığında, ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı için minimum ayar (Is) aşağıdaki gibidir: Is ³1.3 Imin EQUATION83 V2 EN (Denklem 27) Ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum faz arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda koruma fonksiyonu bu özel uygulama için kullanılabilir. IED ayar değeri IP>> primer akım değeri IBase'in yüzdesi olarak verilir. IP>> için bu değer bu formülde verilmiştir: Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 28) 6.2 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 fazlı çıkış OC4PTOC 81

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4PTOC IEC 60617 4 4 3I> alt ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 51/67 TOC-REVA V1 TR 6.2.2 Uygulama Dört kademe faz aşırı akım koruma 3 faz çıkışı OC4PTOC güç sistemde farklı uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Dağıtım ve alt iletim sistemlerinde fiderlerin kısa devreye karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. İletim hatlarının artçıl kısa devre koruması. Güç trafolarının artçıl kısa devre koruması. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların kısa devre korunması; örn. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri, motorlar ve diğer donanımlar. Güç jeneratörlerinin artçıl kısa devre koruması. Gerilim trafosu girişleri mevcut veya bağlı değilse, ayar parametresi DirModex (x = kademe 1, 2, 3 veya 4) varsayılan değerde bırakılacaktır, Yönsüzveya şöyle ayarlanır: Kapalı. Pek çok uygulamada, farklı akım hızlanma seviyeleri ve gecikme süreleri içeren kademelere gerek duyulabilir. OC4PTOC dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen adım içerebilir. OC4PTOC'nin her kademesi yüksek seviyede esnekliğe sahiptir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: Yönsüz / Yönlü fonksiyon: Çoğu uygulamada fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Gecikme zamanı karakteristik seçenekleri: Sabit zamanlı gecikme ve farklı türlerde ters zaman gecikme karakteristikleri gibi çeşitli gecikme zamanı karakteristiği türleri vardır. Farklı aşırı akım korumaları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı korumaların fonksiyon zaman gecikmeleri arasındaki koordinasyonla gerçekleşir. Tüm aşırı akım korumaları arasındaki ideal koordinasyonu sağlamak için, bunların aynı zaman gecikmesi karakteristiğine sahip olması gerekir. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI. 82

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.2.3 Ayarlama kuralları Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman sabit zaman gecikmelidir ve sistemde IDTM'ye gerek olmadığında kullanılır. Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Bu olgunun nedeni süre bölümlerinde trafo manyetik çekirdeğinin doymasıdır. Ani yığılma akımının, faz aşırı akım korumanın hızlanma akımının üzerine çıkma riski vardır. Ani yığılma akımının büyük bir 2. harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak, OC4PTOC fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın seviyesi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, 2. harmonik bastırma olasılığı vardır. Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 faz çıkışı OC4PTOC için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. OC4PTOCiçin aşağıdaki ayarlar yapılabilir.. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. ÖlçTürü: Ayrık Fourier filtreli seçimi (DFT) veya gerçek RMS filtreli (RMS) sinyalleri. RMS şönt kapasitörlü uygulamalarda RMS harmonik içerik kullanılması düşünülebilir. Çalışma: Koruma aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı veya Açık 2ndHarmStab: Temel akımın %'si olarak ayarlanmış 2. harmonik akım bastırmanın çalışma seviyesi. Ayar aralığı 5-100%1'lik kademelerde %. Varsayılan ayar %20 dir. 83

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 3 U ref 1 2 2 4 I dir IEC09000636_1_vsd IEC09000636 V1 TR Şekil 35: Yönlü fonksiyon karakteristiği 1. RCA = Röle karakteristik açısı 55 2. ROA = Röle karakteristik açısı 80 3. Geri 4. İleri 6.2.3.1 Kademe 1 ila 4 için ayarlar n kademe 1 ve 4 anlamına gelir. x kademe 1, 2, 3 ve 4 anlamına gelir. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar: Kapalı/Yönsüz/İleri/Geri. Karakteristn: kademesi için zaman karakteristiğinin seçimi. Sabit zaman gecikmesi ve farklı ters zaman karakteristikleri tablo 8 örneğine göre kullanılabilir. Adım 2 ve 3 her zaman mutlak gecikme zamanıdır. 84

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Tablo 8: Ters zaman karakteristikleri Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Farklı karakteristikler Teknik Kılavuzda (TM) yapılmıştır. Ix>: Kademe x için IBase in %'si olarak verilen çalışma faz akım düzeyi. tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. kn: Kademe nx için ters zaman gecikmesi zaman çarpanı. IMinn: Kademe nx için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiğine erişmek için Ix>'in altında IMinn'i ayarlayın. Eğer IMinn parametresi herhangi bir kademe için Ix>'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Tüm ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademenin çalışma zamanının asla ayarlanan değerden kısa olmaması sağlanabilir. Ayar aralığı: 0,001s'lik kademelerle 0,000-60,000s. 85

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC09000164=1=tr=Original.vsd IEC09000164 V1 TR Şekil 36: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı Eğrinin tanımına tamamen uygun olabilmesi için parametre tnmin ayarı, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanı değerinin, zaman çarpanı için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın. kn. HarmRestrainx: Kademe engellemesini, harmonik bastırma fonksiyonu (2. harmonik) üzerinden etkinleştir. Güç trafosu ani akımlarının istenmeyen açmalara sebep olma ihtimali varsa, bu fonksiyonun kullanılması gerekir. Olabilecek ayarlar Kapalı/Açık. 6.2.3.2 2. harmonik bastırma Güç trafosu enerjilendirildiğinde, bu sürenin bir bölümünde trafo çekirdeğinin doygunlaşma riski vardır. Bu da trafo ani akımıyla sonuçlanabilir. Bu da, ani yığılma akımının fazlar arasında sapıyor olması nedeniyle, şebekede azalan rezidüel akımla sonuçlanır. Faz aşırı akım fonksiyonunun istenmeyen açma vermesi riski vardır. Ani akımda 2. harmonik bileşen oranı nispeten büyüktür. Bu bileşen, bu istenmeyen fonksiyonu engellemek için bastırma sinyali oluşturmakta kullanılabilir. 2. harmonik bastırma için ayarlar aşağıda verilmektedir. 86

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma 2ndHarmStab: Belirlenen kademeyi engellemek için 2. harmonik bastırma sinyalinin aktivasyonu için ikinci harmonik akım içeriğinin oranı. Burada ayar temel frekans rezidüel akımın % si olarak verilmiştir. Ayar aralığı 5-100%1'lik kademelerde %. Varsayılan ayar %20'dir ve herhangi bir değer gerekli olmadığını gösteren daha derin bir soruşturma olması halinde kullanılabilir. HarmRestrainx: Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı/Açık, böylece 2. harmonik bastırma devre dışı bırakılıp etkinleştirilebilir. Dört kademe faz aşırı akım koruma, 3 faz çıkışı korumanın kullanıldığı uygulamaya bağlı olarak farklı şekillerde kullanılabilir. Genel açıklama aşağıda verilmiştir. Çalışma akımı ayarı ters zaman koruması veya en düşük akım kademeli sabit ters zaman koruması, olabilecek en yüksek yük akımının koruma işlemine neden olmayacak şekilde bir akım ayarı vermelidir. Burada koruma resetleme akımı da dikkate alınmalıdır, bunun nedeni kısa bir aşırı akım pikinin, aşırı akım bittikten sonra da korumayı çalıştırmasına engel olmaktır. Bu olgu şekil 37 çiziminde açıklanmıştır. Akim I Hat faz akimi Çalisma akimi Reset akimi IED resetlenmez Zaman t IEC05000203 V3 TR IEC05000203-en-2.vsd Şekil 37: Aşırı akım koruma için çalışma ve resetleme akımı En düşük ayar değeri denklem 29 örneğinde gösterildiği şekilde yazılabilir. 87

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Imax Ipu ³ 1.2 k EQUATION1262 V2 EN (Denklem 29) burada: 1,2 emniyet payıdır, k Imax korumanın resetleme oranıdır maksimum yük akımıdır. Hat üzerindeki maksimum yük akımı tahmin edilmelidir. Ayrıca, korumanın kapsayacağı bölge içindeki tüm arızaların, faz aşırı akım koruma tarafından tespit edilmesi talep edilmektedir. Koruma tarafından tespit edilecek minimum arıza akımı Iscmin hesaplanmalıdır. Bu değer temel alındığında, en yüksek yakalama akım değeri ayarı 30 denkleminde görüldüğü şekilde yazılabilir. Ipu 0.7 Isc min EQUATION1263 V2 EN (Denklem 30) burada: 0,7 emniyet payıdır Iscmin aşırı akım koruma tarafından tespit edilecek en küçük arıza akımıdır. Özet olarak, çalışma akımı denklem 31 gösterilen aralık içerisinde seçilmelidir. Imax 1.2 Ipu 0.7 Isc min k EQUATION1264 V2 EN (Denklem 31) Aşırı akım korumanın yüksek akım fonksiyonu (ki bu işlemi kısa bir süre durdurur) korumanın güç sistemindeki diğer korumalara seçici olacağı şekilde yapılmalıdır. Koruma tarafından korunacak olan güç sisteminin olabildiğince geniş bir bölümünde (primer korumalı bölge), arızaların hızlı açma yapması istenilen bir özelliktir. Arıza akım hesabı, primer korumalı bölgenin en uzak kısmındaki arıza akımlarının en büyüğünü, Iscmax değerini verir. Kısa devre akımının olası bir DC bileşeni nedeniyle, geçici aşırı menzil riski dikkate alınmalıdır. Faz aşırı akım korumanın en hızlı aşaması aşağıdaki formüle göre yazılabilir 88

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma I ³ k I high 1.2 t scmax EQUATION1265 V1 EN (Denklem 32) burada: 1,2 emniyet payıdır, k t Iscmax arıza akımının DC bileşenine göre geçici aşırı menzili koruyan bir faktördür ve 1,1 daha düşük olarak düşünülebilir primer koruma bölgesinin en uzak noktasındaki bir arızanın en büyük arıza akımıdır Faz aşırı akım korumanın çalışma zamanları, arıza zamanı çok kısa olacak şekilde seçilmelidir böylece seçicilik sağlanırken korunan teçhizat, termal aşırı yük nedeniyle hasar görmeyecektir. Radyal besleme şebekelerindeki aşırı akım korumada, süre ayarlaması grafik olarak seçilebilir. Bu en fazla ters zamanlı aşırı akım korumada kullanılır. Şekil 38 çiziminde zaman karşı akım eğrileri şema üzerinde göstermektedir. Zaman ayarı, seçiciliği koruyarak en kısa arıza süresini elde etmek üzere seçilmiştir. Eğriler arasındaki süre farkı, kritik süre farkından daha büyükse, seçicilik sağlanabilir. 10 Zaman-akım eğrileri Açma süresi tfunc1 n tfunc2 n 0.01 10 Str n 10000 Arıza Akımı tr05000204.ai IEC05000204 V1 TR Şekil 38: Seçicilik sağlanarak arıza süresi 89

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, radyal şebekede iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı Dt bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: Koruma resetleme zamanı: Kesici açma zamanı: 15-60 msn 15-60 msn 20-120 msn Zaman koordinasyonu için örnek İki trafo merkezi A ve B'nin, aşağıdaki 39 şeklindeki çizimde gösterildiği gibi bir hat üzerinden birbirlerine doğrudan bağlandığını kabul edin. B istasyonundan başka bir konumda yer alan bir arıza olduğunu kabul edin. IED B1'in aşırı akım koruması arıza akımının bir büyüklüğü vardır. Böylece korumanın ani bir fonksiyonu olacaktır. IED A1 aşırı akım korumasının gecikme fonksiyonu olmalıdır. Arıza sırasında meydana gelen olaylar dizisi zaman ekseni kullanılarak açıklanabilir, bkz. şekil 39. 90

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma A1 B1 Fider I> I> Zaman ekseni t=0 Ariza ortaya çikar t=t 1 Koruma B1 açilir t=t 2 B1'deki kesici açilir t=t 3 Koruma A1 resetlenir =IEC05000205=1=tr= Original.vsd IEC05000205 V1 TR Şekil 39: Arıza sırasında olayların dizisi burada: t=0 arızanın oluştuğu zamandır, t=t 1 t=t 2 t=t 3 IED B1 aşırı akım korumadan devre kesiciye açma sinyali gönderildiği zamandır. Bu korumanın çalışma zamanı t 1 dir, IED B1 deki devre kesicinin açıldığı zamandır. Devre kesicinin açma zamanı t 2 - t 1 'dir ve IED A1 de aşırı akım korumanın resetlediği zamandır. Koruma resetleme zamanı t 3 - t 2 'dir. IED A1'deki aşırı akım korumasının IED B1'deki aşırı akım korumaya karşı seçici olmasını sağlamak için minimum süre farkı t 3 ten daha fazla olmalıdır. Koruma çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı değerlerinde belirsizlikler vardır. Bu nedenle emniyet payı bırakılmalıdır. Gereken süre farkı normal değerlerle, 33 denkleminde gösterildiği şekilde hesaplanabilir. D t ³ 40ms + 100ms + 40ms + 40ms = 220ms EQUATION1266 V1 EN (Denklem 33) burada aşağıdaki kabuller geçerlidir: aşırı akım koruma B1 çalışma zamanı kesici açma zamanı koruma A1 resetleme süresi ek pay 40 ms dir 100 ms dir 40 ms dir ve 40 ms dir 91

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.3 Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC 6.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC IEC 60617 IN>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50N IEF V1 TR 6.3.2 Uygulama Pek çok uygulamada, arıza akımı nesne empedansı ile tanımlanmış bir değer ile sınırlı olduğunda, ani toprak arıza koruma hızlı ve seçivi açma sağlayabilir. Çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 15 ms'de çalışabilen (50 Hz nominal sistem frekansı) anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC, IED içerisine dahil edilmiştir. 6.3.3 Ayarlama kuralları Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC için parametreler, yerel HMI üzerinden veya PCM600 üzerinden yapılır. EFPIOC için ayar parametrelerinin seçimi için bazı kurallar verilmiştir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Fonksiyonun ayarı, rezidüel akım korumanın çalışmasıyla sınırlıdır (IN>>). Temel koşul selektivitenin sağlanmasıdır. Başka bir deyişle EFPIOC fonksiyonunun, korunan nesne (hat) dışındaki diğer nesneler için çalışmasına izin verilmemelidir. Gözlü sistemdeki normal bir hat için tek fazdan toprağa arızalar ve fazdan faza toprağa arızalar şekil 40 ve şekil 41 örneğinde gösterildiği şekilde hesaplanır. Koruma için rezidüel akımlar (3I 0 ) hesaplanır. Uzak hat ucundaki arıza için bu arıza akımı I fb dir. Bu hesaplamada, alçak kaynak empedanslı Z A ve yüksek kaynak empedanslı çalışma durumu Z B kullanılmalıdır. Merkez baradaki arıza için arıza akımı I fa dır. Bu hesaplamada, alçak kaynak empedanslı Z A ve yüksek kaynak empedanslı çalışma durumu Z B kullanılmalıdır. 92

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC09000022=1=tr=Original.vsd IEC09000022 V1 TR Şekil 40: A dan B ye dış arıza akımı: I fb Z A A I fa Z L B Z B Röle Arıza 99000475.vsd IEC09000023 V1 TR Şekil 41: B den A ya dış arıza akımı: I fa Bu fonksiyon, koruma için hesaplanan hiçbir akımda çalışmaz. Minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX( I fa, I fa ) EQUATION284 V1 EN (Denklem 34) Maksimum statik hassasiyetsizliği için %5 güvenlik payı ve maksimum olası geçici aşırı menzil için %5 güvenlik payı bırakılmalıdır. Cihazlardaki trafoların geçici koşullarda hassasiyetsizliği ve sistem verilerindeki hassasiyetsizlik nedeniyle ilaveten %20 önerilir. Minimum primer akım ayarı (Is) aşağıdaki gibidir: I s ³ 1.3.Im in EQUATION285 V2 EN (Denklem 35) Sıfır dizi ortak kuplajlı paralel hatların durumunda, paralel hat üzerindeki arıza, şekil 42 çiziminde gösterildiği gibi hesaplanmalıdır. 93

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC09000025=1=tr=Original.vsd IEC09000025 V1 TR Şekil 42: İki paralel hat. Paralel hattın dış arıza akımı üzerindeki etkisi: I M Minimum akım ayarı (Imin), bu durumda teorik olarak şöyle olacaktır: I m in ³ M A X( I fa, I fb, I M ) EQUATION287 V1 EN (Denklem 36) Burada: I fa ve I fb tek hatlı durum için açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen emniyet payı dikkate alındığında, minimum ayar (Is) şöyle olacaktır: I s ³ 1.3.Im in EQUATION288 V2 EN (Denklem 37) Trafo ani yığılma akımı dikkate alınmalıdır. Koruma ayarı temel akımın (IBase) yüzdesi olarak ayarlanmalıdır. Çalışma: korumayı şu şekilde ayarlayın Açık veya Kapalı. IN>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın. Itemel, IED de bulunan fonksiyonların tümü için geçerli genel bir parametredir. 6.4 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır, negatif dizi yönü EF4PTOC 94

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.4.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC IEC 60617 2 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 51N/67N IEC11000263 V1 TR 6.4.2 Uygulama Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC güç sisteminde çeşitli uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Doğrudan topraklanmış dağıtım ve alt iletim sistemlerinde, fiderlerin toprak arızalarına karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. Alt iletim ve iletim hatlarının artçı toprakarıza koruması. İletim hatlarının hassas toprak arıza koruması. EF4PTOC mesafe koruma ile karşılaştırıldığında, dirençli fazdan toprağa arızaları daha yüksek hassasiyetle tespit eder. Güç trafolarının artçı toprak arıza koruması, trafo merkezinde toprak kaynağı ile. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların toprak arıza koruması; örn. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri ve diğerleri. Fidererin negatif dizi yönlü toprak arıza koruması, PT'ler Açık Üçgen bağlı bir şekilde, Sıfır dizi gerilimi elde etmek mümkün değildir. Önemli ortak bağlaşıma sahip çift devreli orta veya uzun aktarım hattının negatif dizi yönlü toprak arıza koruması. Pek çok uygulamada, farklı çalışma düzeyleri ve zaman gecikmeleri içeren kademelere gerek duyulabilir. EF4PTOC'de dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen kademe olabilir. EF4PTOC fonksiyonunun her kademesi yüksek seviyede esneklik içerir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: Yönsüz/Yönlü fonksiyon: Bazı uygulamalarda fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Bu durum, gözlü ve efektif topraklı iletim sistemlerinin simetrik olmayan toprak arıza koruması için geçerli olabilir. Yönlü rezidüel aşırı akım koruma, iletim hatlarındaki toprak arızalarının hızla giderilmesini sağlayan telekoruma iletişim düzenlerinde de etkili şekilde çalışabilir. Yönlü fonksiyon, ayar ile belirlenen polarizasyon miktarını kullanır. Gerilim polarizasyonu (3U 0 veya U 2 ) çoğunlukla kullanılır, fakat alternatif olarak akım polarizasyonu (3I 0 veya I 2 ) nötr (sıfır dizi) kaynağı (ZN) sunan trafo nötrlerindeki akımlar kullanılarak (IPol ZN) fonksiyon polarize edilir. Ayrıca, gerilim ve akım bileşenlerinin her ikisinin toplamının polarizasyonuna izin verildiği çifte polarizasyon da mümkündür. 95

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Zaman karakteristiği seçenekleri: Birkaç farklı zaman karakteristik türü vardır; örneğin sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri. Farklı aşırı akım korumaları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı korumaların çalışma zamanları arasındaki koordinasyonla etkinleştirilir. Optimal koordinasyonu elde etmek için tüm aşırı akım korumalarının, aynı zaman karakteristiğine sahip olacak şekilde birbirleriyle koordine edilmesi gerekir. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI. Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman sabit zaman gecikmelidir ve sistemde IDTM'ye gerek olmadığında kullanılır. Tablo 9: Zaman karakteristiği Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Ani akımın rezidüel akım bileşenleri bulunabilir. Bu olgunun nedeni trafonun manyetik çekirdeğinin çevrim bölümleri sırasında satürasyonudur. Ani akımın, rezidüel aşırı akım korumanın çalışma akımının üzerinde bir rezidüel akım seviyesine çıkma riski vardır. Ani akımın büyük bir sekonder harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak EF4PTOC fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın düzeyi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, ikinci bir harmonik bastırma 2ndHarmStab olanağı vardır. 96

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.4.3 Ayarlama kuralları Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Dört kademeli aşırı rezidüel akım koruma için aşağıdaki ayarlar yapılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Korumayı şu şekilde ayarlar Açık veya Kapalı. EnaDir: Her kademede yönlü mod seçimine ek olarak yönlü hesaplamayı etkinleştirir. 6.4.3.1 Kademe 1 ve 4 için ayarlar n kademe 1 ve 4 anlamına gelir. x kademe 1, 2, 3 ve 4 anlamına gelir. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar: Kapalı/Yönsüz/İleri/Geri. Karakteristx: x kademesi için zaman karakteristiğinin seçimi. Sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri kullanılabilir. Ters zaman karakteristiği, yüksek akım arızalarının hızlı giderilmesini sağlar ve aynı zamanda diğer ters zaman faz aşırı akım korumalarına seçicilik sağlar. Bu ise genellikle radyal şeklinde beslenen şebekelerde kullanılmakla birlikte gözlü şebekelerde de kullanılabilir. Gözlü şebekelerde, ayarlar şebeke arıza hesaplarını baz almalıdır. Farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, radyal şebekede iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı Dt bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: Koruma resetleme zamanı: Kesici açma zamanı: 15-60 msn 15-60 msn 20-120 msn Farklı karakteristiklerin açıklaması Teknik Kılavuzda (TM) yapılmıştır. INx>: Kademe x için çalışma rezidüel akım düzeyi, IBase in %'si olarak verilmiştir. kn: Kademe için bağımlı (ters) karakteristik için zaman çarpanı. 97

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma IMinn: Kademe nx için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiği elde etmek için INx> altındaki IMinn parametrelerini ayarlayın. Eğer IMinn parametresi herhangi bir kademe için INx'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademe kademe nçalışma süresinin ayarlanan değerden asla kısa olmaması sağlanabilir. Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC09000164=1=tr=Original.vsd IEC09000164 V1 TR Şekil 43: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı. Eğri tanımına tam olarak uymak için, ayar parametresi txmin, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanı değerinin kn zaman çarpanı için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın. 6.4.3.2 Tüm kademeler için ortak ayarlar tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. 98

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma AçıRCA: Derece olarak verilen röle karakteristik açısı. Bu açı, şekil 44 örneğinde gösterildiği gibi tanımlanmıştır. Rezidüel akım referans gerilimin gerisinde olduğunda açı pozitif olarak tanımlanır (Upol = 3U 0 veya U 2 ) RCA Upol = 3U 0 veya U 2 I>Dir Çalışma en 05000135-4-nsi.vsd IEC05000135 V4 TR Şekil 44: Derece olarak röle karakteristik açısı Normal bir iletim şebekesinde RCA normal değeri yaklaşık 65 'dir. Ayar aralığı -180 ila +180 arasındadır. polyöntemi: Eğer yönlü polarizasyon şöyle ise tanımlar: Gerilim (3U 0 veya U 2 ) Akım (3I 0 ZNpol veya 3I 2 ZNpol burada ZNpol ifadesi RNpol + jxnpol) veya her iki akım ve gerilim, Çift (çift polarlama, (3U 0 + 3I 0 ZNpol) veya (U 2 + I 2 ZNpol)). Normalde dahili olarak hesaplanmış rezidüel toplamdan veya harici açık deltadan alınan gerilim polarizasyonu kullanılır. Akım polarizasyonu, yerel kaynak güçlü olduğunda ve yüksek hassasiyet gerektiğinde faydalıdır. Bu tip durumlarda, polarizasyon gerilimi (3U 0 ) %1 değerinin altında olabilir ve akım polarizasyonu veya çift polarlama kullanılması gerekli olabilir. Ayarlanmış gerekli akımı (primer) minimum empedans (ZNpol) ile çarpın ve doğrulamak amacıyla fazdan toprağa gerilim yüzdesinin kesinlikle %1 den yüksek olduğunu kontrol edin (minimum 3U 0 >UPolMin ayarı). RNPol, XNPol: Akım polarizasyonuna temel olarak, sıfır dizi kaynak primer ohm cinsinden ayarlanır. Ardından polarizasyon gerilimi 3I 0 ZNpol olarak elde edilir. 99

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Znpol, (ZS 1 -ZS 0 )/3 olarak tanımlanabilir, bu da korumanın arkasındaki kaynağın toprak geri dönüş empedansıdır. Yerel kaynaktaki maksimum toprak arıza akımı ZN değerini U/( 3 3I 0 ) olarak hesaplamak için kullanılabilir. Tipik olarak, minimum ZNPol (3 sıfır dizi kaynağı) ayarlanır. Ayar primer ohm cinsinden yapılır. Çift polarlama yöntemi kullanıldığında, ürüninx> ZNpol öğesinin 3U 0 'dan büyük olmaması önemlidir. Büyük olursa ters yöndeki arızalarda hatalı çalışma riski doğar. IPolMin: yönlü değerlendirme için kabul edilen minimum toprak arıza akımıdır. Bu değerden daha küçük akımlar için çalışma engellenir. Tipik ayar IBase in %5-10 udur. UPolMin: UBase'in %'si olarak verilen yönlü fonksiyon için minimum polarizasyon (referans) rezidüel gerilim./ 3. I>Dir: Yönlü karşılaştırma düzeni için, IBase in % si olarak çalışma rezidüel akım salma düzeyi. Bu ayar IBase'in %'si olarak verilir ve en düşük INx> ayarının altında ayarlanmalı ve yönlü ölçümler için ayarlanmalıdır. Çıkış sinyalleri STFW ve STRV bir telekoruma düzeninde kullanılabilir. Uygun sinyal iletişim düzeni bloğuna yapılandırılmalıdır. 6.4.3.3 2. harmonik bastırma Güç trafosu enerjilendirildiğinde, bu sürenin bir bölümünde akım trafo çekirdeğinin doyma riski vardır. Bu da trafo ani yığılma akımıyla sonuçlanabilir. Bu da, ani yığılma akımının fazlar arasında sapıyor olması nedeniyle, şebekede azalan rezidüel akımla sonuçlanır. Rezidüel aşırı akım fonksiyonunun istenmeyen açma verme riski vardır. Ani yığılma akımında 2. harmonik bileşen oranı nispeten büyüktür. Bu bileşen, bu istenmeyen fonksiyonu engellemek için bastırma sinyali oluşturmakta kullanılabilir. Akım trafosu doyması sırasında, koruma tarafından yalancı rezidüel akım ölçümü yapabilir. Ayrıca burada 2. harmonik bastırma istenmeyen şekilde çalışmayı önleyebilir. 2ndHarmStab: 2. harmonik bastırma sinyalinin aktivasyonu için 2. harmonik akım içeriğinin oranı. Burada ayar temel frekans rezidüel akımın % si olarak verilmiştir. HarmRestrainx: Kademe x engellemesini, harmonik bastırma fonksiyonundan etkinleştir. 6.4.3.4 Hat uygulama örneği1 Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC farklı şekillerde kullanılabilir. Aşağıda, gözlü ve efektif topraklı sistemlerde kullanılan bir uygulama örneği açıklanmaktadır. 100

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Bu koruma, korumalı hattaki rezidüel akımı ölçer. Koruma fonksiyonunun, rezidüel gerilimin (sıfır dizi gerilim) polarizasyon niceliği olduğu bir yön fonksiyonuna sahiptir. Rezidüel gerilim ve akım üç fazlı bir dizi gerilim trafosu ve akım trafosu kullanıldığında dahili olarak üretilebilir. IN> IEC05000149 V1 TR xx05000149.vsd Şekil 45: Polarizasyon geriliminin açık deltadan bağlanması Farklı kademeler aşağıdaki gibi açıklanabilir. Kademe 1 Bu kademe yönlü ani fonksiyona sahiptir. Korumalı hattın aşırı menzil olmasına izin verilmeme koşulu vardır. 101

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 3I 0 I2 IEC05000150 V3 TR Bir veya iki fazlı toprak arıza veya toprak bağlantısı olmaksızın simetrik olmayan kısa devre IEC05000150-en-2.vsd Şekil 46: Kademe 1, birinci hesaplama Hat üzerinde bulunan rezidüel akım, uzak baradaki bir arızada hesaplanır (bir veya iki fazdan toprağa arıza). Seçiciliği temin etmek için, kademe 1'in bu arızada açılmaması gerekir. Bu koşul denklem 38 örneğine göre formüle edilebilir. I ³ 1.2 3I (remote busbar) step1 0 EQUATION1199 V3 EN (Denklem 38) Sıfır dizi akımın güç sisteminde dağıtılmasının sonucu olarak, uzak baradan çıkan hatlardan biri servis dışı bırakılırsa, korumaya gelen akım daha yüksek olabilir, bakınız şekil 47. 3I0 IN > Bir veya iki fazli toprak arizasi IEC05000151-en-2.vsd IEC05000151 V2 TR Şekil 47: Kademe 1, ikinci hesaplama. Uzak bara, bir hat servis dışı bırakılmış olarak Koşul denklem 39 örneğine göre tanımlanır. 102

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma I ³ 1.2 3I (remote busbar with one line out) step1 0 EQUATION1200 V3 TR (Denklem 39) Uzak baradaki büyük güç trafosunun (Y0/D) bağlantısı kesilirse, kademe 1 değeri daha yüksek olabilir. Çift devreli hatlarda, paralel hatlar arasında sıfır dizi ortak empedans ile özel durum meydana gelir, bakınız şekil 48. 3I0 IN > Bir fazdan topraga ariza IEC05000152 V2 TR IEC05000152-en-2.vsd Şekil 48: Kademe 1, üçüncü hesaplama Bu durumda, hattaki rezidüel akım uzak barada toprak arızası olduğu durumdan daha büyük olabilir. I ³ 1.2 3I step1 0 EQUATION1201 V3 EN (Denklem 40) Kademe 1 için akım ayarı, koruma tarafından ölçülen rezidüel akımların en büyüğü olarak seçilir. Kademe 2 Bu kademenin yönlü fonksiyonu ve yaklaşık 0,4 sn'lik kısa bir zaman gecikmesi vardır. Kademe 2, hat üzerinde kademe 1 tarafından tespit edilmeyen tüm toprak arızalarını tespit eder. 103

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 3I0 IN > Bir veya iki fazli toprak arizasi IEC05000154 V2 TR IEC05000154-en-2.vsd Şekil 49: Kademe 2, menzil hesaplama kontrolü Hattaki rezidüel akım, minimum toprak arıza akımı ile çalışma durumunda hesaplanır. Hattın tümünün kademe 2 tarafından kapsanması koşulu denklem 41 örneğine göre formüle edilebilir. I ³ 0.7 3I (at remote busbar) step2 0 EQUATION1202 V4 TR (Denklem 41) Seçiciliği sağlayabilmek için kademe 2 nin uzak trafo merkezinden gelen bir sonraki hattaki kademe 2 arızalarında çalışmayacağı şekilde ayarlanması gerekir. Şekil 50 örneğinde gösterildiği gibi bir arıza olduğunu düşünün. 3I0 3I0 x x IN > IN > Bir fazdan topraga ariza IEC05000155-en-2.vsd IEC05000155 V2 TR Şekil 50: Kademe 2, seçicilik hesaplama Kademe 2 için ikinci bir kriter denklem 42 örneğinde gösterilmiştir. 3I 0 I step2 ³ 1.2 I 3I01 step1 EQUATION1203 V4 EN (Denklem 42) burada: Ikademr1 arızalı hatta kademe 1 için akım ayarıdır. 104

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Kademe 3 Bu kademenin yönlü fonksiyonu ve kademe 2'den biraz daha büyük yaklaşık 0,8 sn'lik kısa bir gecikme zamanı vardır. Kademe 3, kademe 2 ile karşılaştırıldığında toprağa karşı daha yüksek arıza direncine sahip toprak arızalarının seçici açılmasını etkinleştirecektir. Kademe 3 ün gereksinimi şebekedeki diğer toprak arıza korumalarına seçicilik sağlamasıdır. Bir ayar kriteri şekil 51 örneğinde gösterilmiştir. 3I0 3I0 x IN > IN > Bir fazdan topraga ariza IEC05000156-en-2.vsd IEC05000156 V2 TR Şekil 51: Kademe 3, Seçicilik hesaplama 3I 0 I step3 ³ 1.2 I 3I02 step2 EQUATION1204 V4 EN (Denklem 43) burada: Ikademe2 arızalı hatta kademe 2 için seçilen akım ayarıdır. Kademe 4 Bu kademenin normalde yönsüz fonksiyonu ve nispeten uzun gecikme zamanı vardır. Kademe 4'ün görevi, büyük arıza direncine sahip toprak arızalarını (örneğin ağaç arızalarını) tespit etmek ve açma başlatmaktır. Kademe 4 ayrıca, bir kesicinin veya başka anahtarlama donanımlarının bir veya iki kutbunun açık, diğer kutupların kapalı olduğu seri arızaları tespit eder. Hem yüksek dirençli toprak arızaları hem de seri arızalar, şebekeye sıfır dizi akım akışı verir. Bu tür akımlar telekomünikasyon sistemlerinde ve toprağa akımlarda bozulmalara neden olurlar. Bu tür arızaların giderilmesi can güvenliği ve yangın emniyeti açısından çok önemlidir. Kademe 4 için akım ayarı genellikle 100 A e kadar ayarlanır (primer 3I 0 ). Çoğu uygulamada sabit zamanlı gecikme 1,2 2,0 saniye aralığında kullanılır. Diğer uygulamalarda akıma bağlı ters zaman karakteristiği kullanılır. Bu da hassas toprak arızası koruma için daha yüksek seviyede seçiciliğe olanak tanır. 105

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.5 Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE 6.5.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma IEC 60617 SDEPSDE - 67N ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 6.5.2 Uygulama Yüksek empedans topraklamalı şebekelerde, fazdan toprağa arıza akımı, kısa devre akımlarından önemli derecede daha küçüktür. Toprak arıza korumada karşılaşılan bir diğer zorluk ise; fazdan toprağa arıza akımının büyüklüğünün, şebeke üzerindeki arıza konumundan neredeyse bağımsız olmasıdır. Yüksek empedans topraklı şebekelerde, yönlü rezidüel akım fazdan toprağa arızaların tespit edilmesinde ve selektif olarak açılmasında kullanılabilir. Koruma 3I 0 cos φ rezidüel akım bileşenini kullanır, burada φ rezidüel akım ve rezidüel gerilim (-3U 0 ) arasındaki açıdır ve karakteristik bir açıyla kompanse edilmiştir. Alternatif olarak, fonksiyon kesin 3I 0 seviyesine, açı denetleme 3I 0 ve cos φ ile birlikte ayarlanabilir. Yüksek empedans topraklı şebekelerde, yönlü rezidüel güç fazdan toprağa arızaların tespit edilmesinde ve selektif olarak açılmasında kullanılabilir. Koruma 3I 0 3U 0 cos φ rezidüel akım bileşenini kullanır, burada φ rezidüel akım ve referans rezidüel gerilim arasındaki açıdır ve karakteristik bir açıyla kompanse edilmiştir. Normal bir yönsüz rezidüel akım fonksiyonu, sabit veya ters zaman gecikmesiyle birlikte kullanılabilir. Ayrıca, yönsüz hassas artçıl koruma için yedek nötr nokta gerilim fonksiyonu da kullanıma sunulmuştur. Yalıtılmış bir şebekede, yani şebekenin toprakla sadece faz kondüktörleri ve toprak arasındaki kapasiteler üzerinden kuple olduğu şebekede, rezidüel akımın faz kayması referans rezidüel gerilimle karşılaştırıldığında her zaman -90º'dır. Böyle bir şebekede karakteristik açı -90º olarak seçilir. Dirençli topraklanmış veya paralel dirençli Petersen bobinli topraklanmış şebekelerde, toprak arızası tespitinde aktif rezidüel akım komponenti (rezidüel gerilimle birlikte fazda) kullanılmalıdır. Bu tür şebekelerde karakteristik açı 0º olarak seçilir. 106

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Rezidüel akımın genliği arıza konumundan bağımsız olduğundan, toprak arıza korumasının selektivitesi zaman selektivitesiyle elde edilir. Hassas yönlü rezidüel aşırı akım koruma ne zaman kullanılmalı ve hassas yönlü rezidüel güç koruma ne zaman kullanılmalıdır? Aşağıdaki noktaları dikkate alın: Hassas yönlü rezidüel aşırı akım koruma daha fazla hassasiyet olanağı sunar Hassas yönlü rezidüel güç koruma ters zaman karakteristiklerinin kullanılmasına olanak tanır. Bu, yüksek kapasite toprak arıza akımlarına sahip, yüksek empedans topraklı büyük şebekelerde geçerlidir. Bazı güç sistemlerinde, örneğin düşük empedans topraklı sistemlerde, orta boy nötr nokta direnç kullanılır. Böyle bir direnç, sıfır dirençli bir fazdan toprağa arızada 200-400 A dirençli toprak arıza akım komponenti verecektir. Böyle bir sistemde yönlü rezidüel güç koruma selektivite için daha iyi olasılıklar sunmaktadır ve bunlar invers zaman güç karakteristikleri ile etkinleştirilmiştir. 6.5.3 Ayarlama kuralları Hassas toprak arıza koruma, yüksek empedans topraklı sistemlerde veya dirençli toprağa sahip sistemlerde kullanılır. Bu sistemlerde, nötr nokta direnci normal yüksek empedanstan daha yüksek, faz-faz kısa devre akımından daha düşük toprak arıza akımına sahiptir. Yüksek empedans bir sistemde arıza akımının, sistemin sadece toprağa sıfır dizi şönt empedansı ile ve arıza direnciyle sınırlı olduğu varsayılır. Sistemdeki tüm seri empedansların sıfır olduğu varsayılır. Yüksek empedans topraklı bir sistemde toprak arıza koruma ayarında, nötr nokta gerilimi (sıfır dizi gerilimi) ve toprak arıza akımı istenilen hassasiyette hesaplanır (arıza direnci). Karmaşık sıfır nokta gerilim (sıfır dizi) aşağıda gösterildiği gibi hesaplanır: U 0 U phase = 3 R 1 + Z 0 f EQUATION1943 V1 EN (Denklem 44) Burada U phase R f Z 0 arıza noktasında arızadan önce bulunan faz gerilimidir, arıza noktasındaki toprak direncidir, ve sistemin toprak sıfır dizi empedansıdır Arıza noktasındaki arıza akımı aşağıdaki gibi hesaplanabilir: 107

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma I 3 U phase = 3I = Z + 3 R j 0 0 f EQUATION1944 V1 EN (Denklem 45) Empedans Z 0 sistem topraklamasına bağlıdır. Yalıtılmış bir sistemde (nötr nokta aygıtı olmadan) empedans, faz kondüktörleri ve toprak arasındaki kapasitif kuplaja eşittir. 3 U Z = - jx = - j 0 c I j phase EQUATION1945 V1 EN (Denklem 46) Burada I j X c dirençli olmayan faz-toprak arızasında kapasitif toprak arızasıdır toprak kapasitif reaktansıdır Nötr nokta dirençli bir sistemde (direnç topraklı sistemler), Z 0 empedansı aşağıdaki gibi hesaplanır: Z - jx 3R c = 0 - jx c + 3R n n EQUATION1946 V1 EN (Denklem 47) Burada R n nötr nokta direncinin direncidir Çoğu sistemde ayrıca, bir veya daha fazla trafo nötr noktasına bağlı bir nötr nokta reaktörü (Petersen bobini) vardır. Bu tür sistemlerde Z 0 empedansı aşağıdaki gibi hesaplanabilir: Z 9R X X n n c = - jx // 3R // j3x = 3X X + j3r 3X - X 0 c n n ( ) n c n n c EQUATION1947 V1 EN (Denklem 48) Burada X n Petersen bobininin reaktansıdır. Petersen bobini iyi ayarlanmışsa 3X n = X c elde edilir. Bu durumda Z 0 empedansı aşağıdaki gibidir: Z 0 = 3R n 108

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Şimdi, direnç ile topraklamada, yüksek empedans topraklamadan daha yüksek toprak arıza akımı veren bir sistemi düşünelim. Sistemdeki seri empedanslar artık göz ardı edilemez. Tek fazdan toprağa arızalı bir sistem şekil 52 örneğinde açıklanmıştır. Kaynak empedansi Zsc (kon. sek) ZT,1 (kon. sek) ZT,0 (sifir sek) RN U0A Trafo Merkezi A 3I0 ZhatAB,1 (kon. sek) ZhatAB,0 (sifir sek) U0B Trafo Merkezi B ZhatBC,1 (kon. sek) ZhatBC,0 (sifir sek) Faz-toprak arizasi IEC06000654 V1 TR Şekil 52: =IEC06000654=1=tr=Original.vsd Ayarların hesaplanması için güç sistemi eşdeğeri Rezidüel arıza akımı aşağıdaki şekilde yazılabilir: 3I 3U phase = 0 2 Z Z 3 R 1 + 0 + f EQUATION1948 V1 EN (Denklem 49) Burada U phase Z 1 Z 0 R f arıza noktasında arızadan önce bulunan faz gerilimidir arıza noktasında toplam pozitif dizi empedanstır. Z 1 = Z sc +Z T,1 +Z lineab,1 +Z linebc,1 arıza noktasında toplam sıfır dizi empedanstır. Z 0 = Z T,0 +3R N +Z lineab,0 +Z linebc,0 arıza direncidir. Trafo A ve B deki rezidüel gerilimler aşağıdaki gibi yazılabilir: 109

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma ( ) U = 3I Z + 3R 0 A 0 T,0 N EQUATION1949 V1 EN (Denklem 50) U = 3I (Z + 3R + Z ) OB 0 T,0 N lineab,0 EQUATION1950 V1 EN (Denklem 51) Hassas toprak arıza korumaları tarafından ölçülen A ve B deki rezidüel güç aşağıdaki gibidir: S = 3U 3I 0 A 0A 0 EQUATION1951 V1 EN (Denklem 52) S = 3U 3I 0 B 0B 0 EQUATION1952 V1 EN (Denklem 53) Rezidüel güç karmaşık bir niceliktir. Koruma, karakteristik açı RCA'da maksimum hassasiyete sahip olacaktır. Karakteristik açıda koruma tarafından ölçülen görünür rezidüel güç bileşeni aşağıdaki gibi yazılabilir: S = 3U 3I cos j 0 A,prot 0A 0 A EQUATION1953 V1 EN (Denklem 54) S = 3U 3I cosj 0 B,prot 0B 0 B EQUATION1954 V1 EN (Denklem 55) φ A ve φ B açıları, trafoda karakteristik açı RCA ile kompanse edilmiş rezidüel akım ve rezidüel gerilim arasındaki faz açılarıdır. Koruma, karakteristik açı yönündeki güç bileşenlerini ölçüm için ve de ters zaman gecikmesi için baz olarak kullanacaktır. Ters zaman gecikmesi aşağıdaki gibi tanımlanır: ksn (3I0 3U0 cos j(reference)) tinv = 3I0 3U0 cos j(measured) EQUATION1942 V2 TR (Denklem 56) GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/KapalıÇalışma ayarı ile birlikte. OpMode ayarı ile, yönlü fonksiyon prensibi seçilir. 110

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma OpMode3I0Cosfi olarak ayarlandığında, RCADir karakteristik açısına eşit yönde akım bileşeninin maksimum hassasiyeti vardır. RCADir karakteristiği Şekil 53 örneğinde gösterildiği gibi 0 ye eşittir. RCADir = 0, ROADir = 0 3I 0 ϕ = ang(3i 0) ang(3u ref ) 3U0 = Uref 3I0 cosϕ IEC06000648 V3 TR IEC06000648-3-en.vsd Şekil 53: 0 'ye eşit RCADir karakteristiği. RCADir karakteristiği şekil 54 örneğinde gösterildiği gibi -90 ye eşittir. U ref RCADir = 90, ROADir = 90 3I 0 3I0 cosϕ ϕ = ang(3 I0) ang( U ref ) 3U0 IEC06000649_3_en.vsd IEC06000649 V3 TR Şekil 54: -90 ye eşit RCADir karakteristiği OpMode3U03I0cosfi olarak ayarlandığında, bu yöndeki görünür rezidüel güç bileşeni ölçülür. OpMode3I0 ve fi olarak ayarlandığında fonksiyon, rezidüel akımın INDir> ayarından daha büyük olması ve rezidüel akım açısının RCADir ± ROADir sektörü içerisinde bulunması durumunda çalışır. 111

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma RCADir = 0 ve ROADir = 80 için karakteristik şekil 55 örneğinde gösterilmiştir. RCADir = 0º ROADir = 80º Çalistirma alani 3I 0-3U 0 IEC06000652 V3 TR =IEC06000652=3=tr=Origi nal.vsd Şekil 55: RCADir = 0 ve ROADir = 80 için karakteristik DirModeİleri veya Geri olarak ayarlanır ve açma fonksiyonunun yönü yönlü rezidüel akım fonksiyonundan ayarlanır. Yönlü koruma modlarının tümünde rezidüel akım salma seviyesi ayarı INRel> vardır ve IBase in % si olarak ayarlanır. Bu ayar tespit edilecek en düşük arıza akımından daha küçük veya buna eşit olarak seçilmelidir. Yönlü koruma modlarının tümünde rezidüel akım salma seviyesi ayarı UNRel> vardır ve UBase in % si olarak ayarlanır. Bu ayar tespit edilecek en düşük arıza rezidüel geriliminden daha küçük veya buna eşit olarak seçilmelidir. Sabit zaman gecikmesi seçildiyse, yönlü rezidüel akım koruma için sabit zaman gecikmesi tdef'tir ve saniye olarak verilmiştir. Yölü fonksiyonlar için karakteristik açı RCADir derece olarak ayarlanır. Aktif akım bileşeni sadece arızalı fider üzerinde göründüğünden, nötr nokta direnci ile birlikte RCADir normal olarak yüksek empedans topraklı şebekede 0 'a eşit olarak ayarlanır. Yalıtımlı bir şebekede RCADir değeri -90 olarak ayarlanır, çünkü tüm akımlar genelde kapasitiftir. Röle açma açısı ROADir derece olarak ayarlanır. RCADir den farklılığı ROADir den fazla olan açılar için, koruma fonksiyonu engelenir. Bu ayar, akım trafosu faz açısı hatası nedeniyle büyük kapasitif toprak arıza akımı katkısı olan arızasız fiderler için, istenmeden çalışmayı engellemek için kullanılabilir. OpMode ayarı şu şekilde yapıldığında, INCosPhi> yönlü fonksiyon için çalışma akım seviyesidir: 3I0Cosfi. Bu ayar IBase in % si olarak verilir. Bu ayar, 112

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma korumanın gereken hassasiyetindeki aktif veya kapasitif toprak arıza akımının hesaplanmasını temel almalıdır. OpMode ayarı şu şekilde yapıldığında, SN> yönlü fonksiyon için çalışma akım seviyesidir: 3I03U0Cosfi. Bu ayar SBase in % si olarak verilir. Bu ayar, korumanın gereken hassasiyetindeki aktif veya kapasitif toprak arıza rezidüel güç hesaplanmasını temel almalıdır. Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma fonksiyonu için giriş trafosu, faz akım trafosu ile aynı kısa devre kapasitesine sahiptir. Rezidüel güç için zaman gecikmesi seçilirse, gecikme zamanı iki ayar parametresine bağlıdır. SRef referans rezidüel güçtür ve SBase'in %'si olarak verilir. ksn zaman çarpanıdır. Zaman gecikmesi aşağıdaki ifadeye uygun olacaktır: t inv ksn Sref = 3I 3U cos j(measured) 0 0 EQUATION1957 V1 EN (Denklem 57) OpMode ayarı şu şekilde yapıldığında, INDir> yönlü fonksiyon için çalışma akım seviyesidir: 3I0 ve fi. Bu ayar IBase in % si olarak verilir. Bu ayar, korumanın gereken hassasiyetindeki toprak arıza akımının hesaplanmasını temel almalıdır. OpINNonDir> şöyle ayarlanır Açık ve böylece yönsüz rezidüel akım koruma aktifleştirilir. INNonDir> yönsüz fonksiyon için çalışma akım düzeyidir. Bu ayar IBase in % si olarak verilir. Bu ayar çoklu arızaların, yönlü fonksiyonda olduğundan daha kısa sürede tespitinde ve giderilmesinde kullanılabilir. Akım ayarı, korumalı hattaki maksimum tek faz rezidüel akımdan daha büyük olmalıdır. TimeChar yönsüz rezidüel akım koruma için gecikme zamanı karakteristiğidir. Sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri kullanılabilir: ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters Tablonun devamı sonraki sayfada 113

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Farklı karakteristiklerin açıklaması Teknik Kılavuzda yapılmıştır. tinnondir yönsüz toprak arıza akım korumanın sabit gecikme zamanıdır ve sn olarak verilmiştir. OpUN> şu şekilde ayarlanır Açık böylece rezidüel gerilim korumanın açma fonksiyonu aktifleştirilir. tun rezidüel gerilim korumanın açma fonksiyonu için sabit zaman gecikmesidir ve sn olarak verilmiştir. 6.6 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi Santigrat/ Fahrenayt LCPTTR/LFPTTR 6.6.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat derece IEC 60617 LCPTTR 26 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Fahrenhayt LFPTTR 26 6.6.2 Uygulama Bir güç sistemindeki hatlar ve kablolar, belirli maksimum yük akım düzeyleri için tasarlanmıştır. Akım bu belirlenen düzeyi aşarsa, kayıpların seviyesi beklenenin üzerine çıkacaktır. Sonuç olarak iletkenlerin ısısı artacaktır. Hat ve kabloların sıcaklıkları çok yüksek değerlere çıkarsa, donanımda hasar meydana gelebilir: 114

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Havai hatlardaki sarkma kabul edilemez seviyelere gelebilir. İletkenlerin (örneğin alüminyum iletkenlerin) sıcaklıkları çok yükselirse, malzeme hasar görür. Aşırı ısı kablolardaki yalıtımın hasar görmesine neden olabilir. Bunun sonucunda fazdan faza veya fazdan toprağa arızalar meydana gelebilir 6.6.3 Ayarlama kuralları Güç sistemine stres bindiği durumlarda, hatlara ve kablolara sınırlı bir süre için aşırı yükleme yapılması gerekebilir. Bu işlem risk olmadan yapılabilmelidir. Termal aşırı yük koruma, kablo ve hatların geçici olarak aşırı yüklenmesini mümkün kılan bilgiyi sağlar. Isıl aşırı yük koruma LCPTTR veya LFPTTR seçimine bağlı olarak, Santigrat veya Fahrenayt cinsinden iletken sıcaklığını sürekli olarak tahmin eder. Bu tahmin yapılırken akım ölçümü baz alınarak elde edilen hattın/ kablonun bir ısıl modeli kullanılarak yapılır. Eğer korunan nesnenin sıcaklığı önceden ayarlanan uyarı düzeyi AlarmTemp e erişirse, operatöre ALARM sinyali gönderilir. Bu da, sıcaklık düzeyleri tehlikeli bir durum almadan önce güç sisteminde tedbir alınmasına olanak tanır. Sıcaklık yükselmeye devam eder ve açma değeri AçmaTemp e yaklaşırsa, koruma korumalı hatta açma başlatır. Isıl aşırı yük koruma için parametreler bir zaman sabitesi, Santigrat/Fahrenayt LCPTTR/LFPTTR yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. Isıl aşırı yük koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık IRef: ITemel'in %'si cinsinden verilen sürekli rejim (uç) sıcaklık yükselişi TRef'i veren referans, sürekli rejim akımı. Bu akımın, (yılda birkaç saat) acil çalışma sırasında hat/kablo için izin verilen maksimum sürekli rejim akımına ayarlanması tavsiye edilir. TRef: Sürekli rejim akımı IRef'e karşılık gelen referans sıcaklık yükselişi (uç sıcaklık). Kablo kılavuzlarından, ilgili iletken sıcaklıkları ile birlikte akım değerleri genellikle verilir. Bu değerler; toprak sıcaklığı, ortam havası sıcaklığı, kablonun döşenme şekli ve toprak ısıl direnci gibi farklı koşullar için temin edilmiştir. Havai iletkenlerin kılavuzlarında, sıcaklık ve bunlara karşılık gelen akım değerleri verilmiştir. Tau: Korumalı devrenin ısıl zaman sabiti dakika olarak verilir. Ayrıntılar için lütfen üretici kılavuzuna bakınız. AçmaSıcaklığı: Korumalı devrenin açılması için sıcaklık değeri. Kablolar için, izin verilen maksimum iletken sıcaklığı 90 C (194 F) olarak ifade edilmiştir. Havai 115

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma hatlar için, alüminyum iletken için kritik sıcaklık yaklaşık 90-100 C (194-212 F) değerindedir. Bakır bir iletken için, normal değer 70 C (158 F)'dir. AlarmSıc: Korumalı devrenin alarm vermesi için sıcaklık düzeyi. ALARM sinyali, devre açılmadan önce uyarı amacıyla kullanılabilir. Bu nedenle bu ayar açma düzeyinin altında olacaktır. Aynı zamanda normal çalışma sırasındaki maksimum iletken sıcaklığının üzerinde olacaktır. Kablolar için, bu düzey 65 C (149 F) olarak verilmiştir. Havai hatlar için de benzer değerler belirtilmiştir. Uygun bir ayar, açma değerinin 15 C (59 F) altında olabilir. ReclSıc: Korumadan kilitleme sinyali KİLİTLEME nin serbest bırakıldığı sıcaklık düzeyi. Termal aşırı yük koruma açıldığında, kilitleme sinyali aktifleştirilir. Bu sinyalin amacı, iletken sıcaklığı yüksek olduğu sürece korumalı devrenin önündeki anahtarı bloke etmektir. Tahmin edilen sıcaklık ayarlanan değerin altına indiğinde sinyal serbest bırakılır. Bu sıcaklık değeri alarm sıcaklığının altında seçilmelidir. 6.7 Kesici arıza koruması 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF 6.7.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Kesici arıza koruma, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF IEC 60617 3I>BF ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50BF SYMBOL-U V1 TR 6.7.2 Uygulama Arıza giderme sisteminin tasarımında N-1 kriteri sıklıkla kullanılır. Bunun anlamı, arıza giderme sistemi içerisindeki bileşenlerden birinin çalışmaması durumunda dahi arızanın giderilmesi gerektiğidir. Arıza giderme sisteminde gerekli bileşenlerden birisi devre kesicidir. Pratik ve ekonomik nedenlerden, korunan bileşen için iki devre kesicinin olması uygun değildir. Bunun yerine kesici arıza koruma kullanılır. Korumalı bileşenin normal devre kesicisinde bir açma arızasının meydana gelmesi durumunda, kesici arızası koruma, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı (CCRBRF) fonksiyonu komşu devre kesicilere yedek açma komutu gönderir. Kesicinin akımı kesemediğinin tespit edilmesi, akım ölçümü yöntemiyle veya geride kalan açma sinyalinin tespitiyle yapılır (koşulsuz). 116

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma CCRBRF ayrıca tekrar açma da verebilir. Bunun anlamı korumalı devre kesiciye ikinci bir açma sinyalinin gönderilmesidir. Tekrar açma fonksiyonu kesicinin çalışma ihtimalini artırmak içindir. Ayrıca röle bakım ve test çalışmaları sırasında diğer kesicilerin yedek açma vermemesi için de kullanılabilir. 6.7.3 Ayarlama kuralları Kesici arıza koruma 3 faz aktivasyonu ve CCRBRF çıkışı için parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Kesici arızası koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık FonksiyonModu Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Akım veya İletişim. Bu kesici arızasının tespit edileceği yöntemi belirtir. Akım modunda arıza tespiti için akım ölçümü kullanılır. Modda İletişim kesici pozisyon sinyalinin uzun sürmesi, kesicinin arıza yaptığının göstergesi olarak kullanılır. Mod Akım&Kontak her iki tespit yönteminin de aktif olduğunu gösterir. İletişim modu, devre kesiciden geçen arızalı akımın küçük olduğu uygulamalarda kullanılabilir. Bu da bazı jeneratör koruma uygulamaları (örneği tersine güç koruma) veya hattın zayıf uç beslemeyle sonlandığı durumlardır. TkrrAçmaModu: Bu ayar tekrar açma fonksiyonunun çalışmasını belirler. TekrarAçma Kapalı tekrar açmanın kapalı olduğunu gösterir. Devre Kesici Konum Kontrol (devre kesici konum kontrolü) ve Akım tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma düzeyinden yüksek olmalıdır. Devre Kesici Konum Kontrol (devre kesici konum kontrolü) ve İletişim çalıştırma için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). CBPoz Kontrolü Yok kesici pozisyon kontrol edilmeden yeniden açma yapıldığı anlamına gelir. Tablo 10: TkrrAçmaModu ve FonksiyonModu parametreleri arasındaki bağımlılık TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama TekrarAçma Kapalı Kullanılmıyor tekrar açma fonksiyonu aktif değil Devre Kesici Konum Kontrol Akım tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma düzeyinden yüksek olmalıdır Tablonun devamı sonraki sayfada İletişim Akım&Kontak tekrar açma zamanı son bulduğunda, kesici konumu kesicinin hala kapalı olduğunu gösterdiğinde, tekrar açma yapılır her iki yöntem de kullanılır 117

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama CBPoz Kontrolü Yok Akım tekrar açma kesici konumu kontrol edilmeden yapılır İletişim Akım&Kontak tekrar açma kesici konumu kontrol edilmeden yapılır her iki yöntem de kullanılır BuAçmaModu: Yedek açma modu, kesici arızasını tespit edecek akım kriterini belirtir. Bu ise Akım çalışma 2/4 üç faz akımından en az iki tanesinin ve rezidüel akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/3 üç faz akımından en az bir tanesinin akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/4 üç faz akımından en az bir tanesinin ve rezidüel akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. Birçok uygulamada 1/3 yeterlidir. Bu ise İletişim çalıştırma için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). IP>: Kesici arızasının tespiti için akım seviyesi, IBase in % si olarak ayarlanır. Bu parametre, küçük arıza akımına sahip arızaların tespit edilebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Bu ayar kesici arızası korumanın, en hassas koruma fonksiyonu tarafından başlatılacağı şekilde yapılabilir. Ayar tipik olarak ITemel in %10 udur. I>BlkCont: Eğer kontak bazlı kesici arızası tespit ediliyorsa, herhangi bir faz akımının bu ayardan yüksek olması durumunda bu fonksiyon bloke edilebilir. Eğer FonksiyonModuAkım&Kontak olarak yapıldıysa, yüksek akımlı arızalarda kesici arızası akım ölçüm fonksiyonu tarafından güvenli şekilde tespit edilir. Güvenliği artırmak için kontak bazlı fonksiyon yüksek akımlar için etkisizleştirilmelidir. Bu ayar IBase in %5 200 aralığında verilebilir. IN>: Kesici arızasının tespiti için rezidüel akım düzeyi, IBase in % si olarak ayarlanır. Yüksek empedans topraklı sistemlerde, fazdan toprağa arızalardaki rezidüel akım, normalde kısa devre akımlarından çok daha küçüktür. Bu sistemlerde tek faz toprak arızalarında kesici arızasının tespiti için, rezidüel akımın ayrı olarak ölçülmesi gereklidir. Ayrıca, efektif topraklı sistemlerde toprak arızası akım koruma ayarları, nispeten düşük akım düzeylerinde de seçilebilir. BuAçmaModu şöyle ayarlanır 1/4. Akım ayarının, hassas toprak arızası koruması ayarına göre seçilmesi gerekir. Bu ayar IBase in %2 200 aralığında verilebilir. t1: Tekrar açma zaman gecikmesi. Bu ayar 0 60s aralığında 0,001 s lik kademelerle verilebilir. Tipik ayar 0 50ms dir. t2: Artçı açmanın zaman gecikmesi. Bu ayarın seçimi, istenmeyen şekilde çalışmasına fırsat vermemek için olabildiğince kısa yapılır. Ayar tipik olarak 90 200ms dir (ayrıca tekrar açma zamanlayıcıya bağlıdır). Tekrar açma için minimum zaman gecikmesi aşağıdaki şekilde tahmin edilebilir: t2 ³ t1+ t + t + t cbopen BFP _ reset margin EQUATION1430 V1 EN (Denklem 58) 118

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma burada: t cbopen t BFP_reset t margin devre kesicinin maksimum açılma süresidir kesici arıza fonksiyonunun doğru kesici fonksiyonunu (resetleme akım kriteri) tespit etmesi için maksimum süredir. emniyet payıdır. Çoğunlukla toplam arıza giderme süresinin, verilen kritik bir süreden daha az olmasını gerektirir. Bu süre genellikle enerji santraline yakın bir arızada, geçici stabilitenin sağlanması olanağına bağlıdır. Koruma çalışma zamanı Arıza ortaya çıkar Normal tcbaçık Yen. açma gecikmesi t1 yeniden açma sonrası tcbaçık tbfönayar Pay Minimum yedek açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlatma CCRBRF IEC05000479_2_en.vsd IEC05000479 V2 TR Şekil 56: Zamanlama sırası 6.8 Stub koruma STBPTOC 6.8.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Stub koruma STBPTOC IEC 60617 3I>STUB ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50STB SYMBOL-T V1 TR 119

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.8.2 Uygulama Stub koruma STBPTOC servis dışı bırakılan nesneyi besleyen iki trafo grubu tarafından beslenen basit bir faz aşırı akım korumadır. Stub koruma sadece nesnenin ayırıcısı açık olduğunda aktif hale gelir. STBPTOCakım trafoları ile açık ayırıcı arasındaki bölümde bulunan arızaların hızla giderilmesine olanak tanır. Ayiriciyi Aç IED =IEC08000015=1= tr=original.vsd IEC08000015 V1 TR Şekil 57: 1½ kesici düzeninde stub koruma için tipik bağlantı. 6.8.3 Ayarlama kuralları Stub koruma STBPTOC için parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Stub koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık 120

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma I>: Stub koruma için akım düzeyi, ITemel in % si olarak ayarlanır. Bu parametre, stubda bulunan tüm arızaların tespit edilebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Bu nedenle bu ayar arıza hesaplamalarını baz almalıdır. 6.9 Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD 6.9.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Kutup uyuşmazlığı koruma CCRPLD IEC 60617 PD ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 52PD SYMBOL-S V1 TR 6.9.2 Uygulama Devre kesicinin çalışması sırasında (açılma veya kapanma) devre kesicinin kutupları arasında uyuşmazlık olma riski vardır. Bir kutup açık, diğer ikisi kapalı veya iki kutup açık bir kutup kapalı olabilir. Bir devre kesicisinde kutup uyuşmazlığı meydana gelmesi, güç sisteminde asimetrik akımlara neden olur. Bunun sonucunda şunlar meydana gelebilir: Dönen makinelere stres yükleyebilecek negatif sekans akımları Güç sisteminde istenmeyen toprak arıza korumaların çalışmasına neden olabilecek sıfır dizi akımlar. Bu nedenle devre kesicilerde kutup uyuşmazlığı olan durumların tespiti önem taşır. Bu durum tespit edildiğinde kesici doğrudan triplenmelidir. Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD devre kesicideki kutupların pozisyonlarında meydana gelen sapmaları tespit eder. Korumanın bu tespiti yapmak için iki seçeneği vardır: Devre kesicideki yardımcı kontakları bağlayıp, kutup uyumsuzluk korumaya kutup uyumsuzluğu olduğunu bildirecek sinyali göndermek üzere bir mantık yaratarak. Devre kesiciden geçen her faz akımı ölçülür. Eğer faz akımları arasındaki fark AkımUnsymDüzey'dan daha büyükse, kutup uyumsuzluğu var demektir ve kutup koruma çalışır. 121

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.9.3 Ayarlama kuralları Kutup uyuşmazlığı koruma CCRPLD için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Kutup uyuşmazlığı koruması için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı veya Açık taçma: Çalışmanın gecikme zamanı. KontSel: Kontak temelli kutup uyuşmazlığı korumasının çalışması. Şöyle olabilir: Kapalı/CB'den PD sinyali. Eğer CB'den PD sinyali seçildiyse, kutup uyuşmazlığı tespit edecek mantık, kesicinin yardımcı kontakları civarında olur ve kutup uyuşmazlığı fonksiyonuna yalnız bir sinyal bağlanır. AkımSel: Akım temelli kutup uyuşmazlığı korumasının çalışması. Şöyle olabilir: Kapalı/Devre kesici çalış. izleme/sürekli izleme. Alternatif Devre kesici çalış. izleme fonksiyon yalnız kesici açma veya kapama komutu (200 ms sırasında) ile bağlantılı olarak aktifleşir. Alternatif Sürekli izleme fonksiyonu sürekli olarak aktif olur. AkımUnsymDüzey: En düşük faz akımının en yüksek faz akımı ile karşılaştırıldığında asimetrik büyüklüğü, en yüksek faz akımının % si olarak ayarlanır. AkımRelDüzeyi: ITemel'in % si olarak, fonksiyonun serbest kalması için gereken akım büyüklüğü 6.10 Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC 6.10.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC - 46 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 6.10.2 Uygulama Geleneksel koruma fonksiyonları bozuk iletkenleri tespit edemez. Bozuk iletken kontrol (BRCPTOC) fonksiyonu hattaki akım asimetrisini kesintisiz olarak kontrol eder ve bağlı bulunan IED bozuk iletkenleri tespit ettiğinde alarm veya açma verir. 122

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.10.3 Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC hat üzerindeki farklı yüklere sahip açık fazı veya fazları (seri arıza) tespit edecek biçimde ayarlanmalıdır. BRCPTOC aynı zamanda, örnek vermek gerekirse güç hatlarının transpoze olmamasından kaynaklanan maksimum asimetri durumlarında çalışmamalıdır. Tüm ayarlar primer değerlerde veya yüzde olarak yapılır. Her fazın minimum çalışma seviyesi IP> değerini genel olarak anma akımının %10-20 sine ayarlayın. Minimum ve maksimum faz akımlarının arasındaki farkın, maksimum faz akımıyla ilişkisi olan asimetrik akımı genellikle Iub> = %50 olarak ayarlayın. Bu ayarın minimum çalışma koşulları altında asimetri problemi olmaması için yapılması gerektiğini unutmayın. Zaman gecikmesini şöyle ayarlayın: toper = 5-60 saniye ve resetleme zamanını treset = 0,010-60,000 saniye. 6.11 Yönlü aşırı/düşük güç koruma GOPPDOP/ GUPPDUP 6.11.1 Uygulama Bir enerji santralindeki jeneratörün görevi, dönen bir mil üzerinde tork olarak mevcut olan mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürmektir. Bazen, ana hareket sisteminden gelen mekanik güç o derece azalır ki, yataklardaki kayıpları ve havalandırma kayıplarını dahi karşılayamaz. Bu durumda, senkron jeneratör senkron motora dönüşür ve bu kez güç sisteminden elektrik enerjisi çekmeye başlar. Her bir senkron makinenin motor olarak çalıştığı bu çalışma durumu, makinenin kendisi için hiçbir risk teşkil etmez. Eğer burada bahsedilen jeneratör çok büyükse ve çok fazla elektrik enerjisi tüketiyorsa, güç sisteminin geri kalanı üzerindeki yükü azaltmak için sistemden bağlantısının kesilmesi tercih edilebilir. Genellikle çalıştırma koşulu türbinin çok tehlikeli bir durumda olduğuna işaret edebilir. Tersine güç korumanın görevi jeneratörü değil türbini korumaktır. Buhar akışı çok düşerse veya buhar türbinden geçmemeye başlarsa, buharlı türbinler hızlı bir şekilde aşırı ısınır. Bu nedenle turbo jeneratörlerde ters yönde güç 123

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma koruması bulunmalıdır. Geri yönde güce neden olabilecek birkaç ortam koşulu vardır: ana buhar borularında arıza, buhar türbinindeki kanatlardan bir veya daha fazlasında hasar olması veya ana stop vanaların yanlışlıkla kapatılması. Özellikle son örnekte güvenilir bir ters yönde güç korumanın bulunması çok yararlıdır. Böyle bir koruma sağlam bir santralin hasar görmesini önleyebilir. Çoğu termal güç ünitesinin rutin kapatma işlemi sırasında, ters yönde güç koruması jeneratör kesicisine (ünite kesicisi) açma darbesi verir. Bunu yaparak, mekanik güç tam olarak sıfıra inmeden önce ünitenin bağlantısının kesilmesi engellenmiş olur. Ayırma işlemini daha önce yapmak, tüm rutin kapatmalarda türbin jeneratörünün hızlanmasına neden olacaktır. Bu da aşırı hız ve yüksek santrifüj gerilimlerinin ortaya çıkmasına neden olur. Buharın türbin içerisinden akışı durduğunda, türbin kanatlarının soğutması yok olur. Şimdi artık hava sürtünmesi kayıplarının ürettiği sıcaklığı çıkartmak mümkün değildir. Bunun yerine sıcaklık buhar türbini içerisindeki ısıyı, özellikle de kanatların ısısını artıracaktır. Bir buhar türbini buhar besleme olmadan dönerse, elektrik enerjisi tüketimi yaklaşık anma akımının %2 si olacaktır. Türbin vakum içerisinde dönse bile kısa süre içinde aşırı ısınır ve hasar görür. Türbinin vakum kaybetmesi, birkaç dakika içerisinde aşırı ısınmasıyla sonuçlanır. Buhar türbininin aşırı ısınması için geçmesi gereken kritik süre, türbin tipine bağlı olarak 0,5 ile 30 dakika arasında değişir. Küçük ve ince kanatları bulunan yüksek basınç türbini daha kolay ısınırken, uzun ve ağır kanatları olan düşük basınç türbini daha zor ısınacaktır. Koşullar türbinler arasında farklılık gösterir ve her durum için türbin üreticisiyle görüşülmesi gerekir. Enerji santralinin yardımcı tesislerine gelen güç, yükseltici trafonun sekonder tarafına bağlanmış bulunan bir servis trafosundan sağlanıyor olabilir. Enerji, harici şebekeye bağlı bir yol verici trafodan da geliyor olabilir. Ters yönde güç koruma tasarımı, korumanın ters yöndeki gücü, enerji santrali yardımcı tesislerine akan güçten bağımsız olarak tespit edebileceği şekilde yapılmalıdır. Buharlı türbinlerle karşılaştırıldığında, hidro türbinler ters yönde güce çok daha iyi dayanırlar. Sadece Kaplan türbin ve bulb türbinler ters yönde güçten zarar görebilir. Türbin pervanesinin eksenel olarak hareket etme ve hareketli parçalarla temas etme riski vardır. Türbinler bu durumlarda ortaya çıkan gerilimlere dayanacak kadar güçlü olamayabilir. İklim koşulları sıfır derecenin altına inerse kar ve buz giriş ağzını tıkayabilir. Kapaklar dal ve yapraklar tarafından da tıkanabilir. Giriş ağzının tamamen tıkanması kavitasyona neden olabilir. Hidro türbinlerin maruz kaldığı riskler, insansız santrallerde ters yönde güç koruma kurulmasını gerektirebilir. Kanal kapakları kapalı olarak su içerisinde dönen bir hidro türbin, elektrik enerjisini güç sisteminin diğer yerlerinden alır. Bu güç yaklaşık anma akımının %10 u kadardır. Hidro türbin içerisinde yalnız hava bulunuyorsa, güç talebi yaklaşık %3 e düşecektir. 124

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Dizel motorlarda tersine güç koruma bulunmalıdır. Jeneratör anma gücünün %15 ini veya daha fazlasını sistemden alacaktır. Kasılı bir motora güç vermek için anma gücünün belki %25 i gerekebilir. İyi çalışan bir motor %5 ten fazlaya gerek duymayabilir. Motor üreticisinden gerekli bilgilerin alınması ve devreye alma sırasında ters yönde gücün ölçülmesi gerekebilir. Gaz türbinleri genellikle ters yönde güç korumaya gerek duymaz. Şekil 58, düşük güç koruma ve aşırı güç koruma ile ters yönde korumayı göstermektedir. Düşük güç koruma daha yüksek bir paya sahiptir ve daha yüksek güvenilirlik sağlayabilir. Diğer yandan, senkronizasyonun hemen ardından istenmeyen şekilde çalışma riski daha yüksek olabilir. Düşük güç koruma (referans açı ayarı 0), jeneratörden gelen aktif gücün yaklaşık %2 den az olması durumunda açacak şekilde ayarlanmalıdır. Aşırı güç koruma (referans açı ayarı 180), şebekeden jeneratöre güç akımının %1 den yüksek olması durumunda tripleyecek şekilde ayarlanmalıdır. Düsük güç koruma Asiri güç koruma Çalisma Hatti Q Çalisma Hatti Q Pay P Pay P Türbin torku olmaksizinkumanda yeri Türbin torku olmaksizinkumanda yeri =IEC09000019=2=tr=Or iginal.vsd IEC09000019 V2 TR Şekil 58: Düşük güç veya aşırı güç koruma ile ters yönde güç koruma 6.11.2 Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP 6.11.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP IEC 60617 P > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 32 DOCUMENT172362-IMG158942 V1 TR 125

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma 6.11.2.2 Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Mod: Güç ölçümü için kullanılan gerilim ve akım. Yapılabilecek ayarlar tablo 11 örneğinde gösterilmiştir. Ters güç uygulamaları için PozSek veya Arone modları kesinlikle önerilir. Tablo 11: Karmaşık güç hesabı Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1, L2, L3 * * * S = U L1 IL1 + U L2 IL2 + U L3 IL3 EQUATION1697 V1 TR (Denklem 59) Arone * * S = U L1L2 IL1 - U L2L3 IL3 EQUATION1698 V1 TR (Denklem 60) PozSek * S = 3 U PosSeq I PosSeq EQUATION1699 V1 TR (Denklem 61) L1L2 * * S = U L1L2 ( I L1 - I L2 ) EQUATION1700 V1 TR (Denklem 62) L2L3 * * S = U L2L3 ( IL2 - I L3 ) EQUATION1701 V1 TR (Denklem 63) L3L1 * * S = U L3L1 ( I L3 - I L1 ) EQUATION1702 V1 TR (Denklem 64) L1 * S = 3 U L1 IL1 EQUATION1703 V1 TR (Denklem 65) L2 * S = 3 U L2 IL2 EQUATION1704 V1 TR (Denklem 66) L3 * S = 3 U L3 IL3 EQUATION1705 V1 TR (Denklem 67) Fonksiyonun iki aşaması vardır ve bunlar bağımsız olarak ayarlanabilir. OpMode1(2) parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Açı1(2) ayarı ile tanımlanan yöndeki güç bileşeni ayarlanan hızlanma güç değeri Güç1(2)'den daha büyükse, fonksiyon açılır. 126

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Q Çalistir Güç1(2) Açi1(2) P =IEC06000440=1=tr=Origin al.vsd IEC06000440 V1 TR Şekil 59: Aşırı güç modu Güç1(2) ayarı, güç bileşeni hızlanma değerini Açı1(2) yönünde verir. Ayar, jeneratörün anma gücünün p.u. su olarak verilir, bakınız denklem 68. Minimum önerilen ayar S N 'nin %1,0'idir. Aynı zamanda, minimum IED hızlanma akımının en az 9 ma sekonder olması gerektiğine dikkat edin. SN = 3 UBase IBase EQUATION1708 V1 EN (Denklem 68) Açı1(2) ayarı, güç koruma fonksiyonunun maksimum hassasiyetini veren karakteristik açıyı verir. Bu ayar derece olarak verilir. Aktif güç için ayarlanan açı ayarı 0 veya 180 olmalıdır. 180 jeneratör ters güç koruması için 50Hz'te kullanılması gerekirken, -179.5 jeneratör ters güç koruması için 60Hz şebekede kullanılmalıdır. 60Hz şebekelerdeki açı ayarı güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirecektir. 127

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Q Çalıştır Açı 1(2 ) = 180 Güç 1(2) P =IEC06000557=2=tr=Original.vsd IEC06000557 V2 TR Şekil 60: Ters güç için aşırı güç fonksiyonunda ayarlı açı 180 olmalıdır. AçmaGecikme1(2) saniye olarak ayarlanır ve hızlanma sonrasında aşamanın açılması için gecikme süresi verir. Ölçülen güçte alçak geçirgen süzgeç olanağı aşağıdaki formülde gösterildiği gibi yapılabilir: Old ( 1 ) S = k S + - k S Calculated EQUATION1893 V1 EN (Denklem 69) Burada S S old S Calculated k koruma fonksiyonu için kullanılacak yeni bir ölçülen değerdir bir önceki yürütüm çevrimindeki fonksiyondan gelen ölçülen değerdir mevcut yürütüm çevriminde yeni hesaplanan değerdir ayarlanabilir parametredir k=0,98 veya hatta k=0,99 değeri jeneratör ters güç uygulamaları için tavsiye edilir çünkü açma gecikmesi normalde oldukça uzundur. Bu filtreleme güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirir. 128

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.11.3 Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP 6.11.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Yönlü düşük güç koruması GUPPDUP IEC 60617 P < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 37 SYMBOL-LL V1 TR 6.11.3.2 Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma parametresi ile, fonksiyon Açık/Kapalı olarak ayarlanabilir. Mod: Güç ölçümü için kullanılan gerilim ve akım. Yapılabilecek ayarlar tablo 12 örneğinde gösterilmiştir. Ters güç uygulamaları için PozSek veya Arone modları kesinlikle önerilir. Tablo 12: Karmaşık güç hesabı Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1, L2, L3 * * * S = U L1 IL1 + U L2 IL2 + U L3 IL3 EQUATION1697 V1 TR (Denklem 70) Arone * * S = U L1L2 IL1 - U L2L3 IL3 EQUATION1698 V1 TR (Denklem 71) PozSek * S = 3 U PosSeq I PosSeq EQUATION1699 V1 TR (Denklem 72) L1L2 * * S = U L1L2 ( I L1 - I L2 ) EQUATION1700 V1 TR (Denklem 73) L2L3 * * S = U L2L3 ( IL2 - I L3 ) EQUATION1701 V1 TR (Denklem 74) L3L1 * * S = U L3L1 ( I L3 - I L1 ) EQUATION1702 V1 TR (Denklem 75) Tablonun devamı sonraki sayfada 129

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1 * S = 3 U L1 IL1 EQUATION1703 V1 TR (Denklem 76) L2 * S = 3 U L2 IL2 EQUATION1704 V1 TR (Denklem 77) L3 * S = 3 U L3 IL3 EQUATION1705 V1 TR (Denklem 78) Fonksiyonun iki aşaması vardır ve bunlar bağımsız olarak ayarlanabilir. OpMode1(2) parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Açı1(2) ayarı ile tanımlanan yöndeki güç bileşeni ayarlanan hızlanma güç değeri Güç1(2)'den daha küçükse, fonksiyon açılır. Q Güç1(2) Çalistir Açi1(2) P =IEC06000441=1=tr=Orig inal.vsd IEC06000441 V1 TR Şekil 61: Düşük güç modu Güç1(2) ayarı, güç bileşeni hızlanma değerini Açı1(2) yönünde verir. Ayar, jeneratörün anma gücünün p.u. su olarak verilir, bakınız denklem 79. Minimum önerilen ayar S N 'nin %1,0'idir. Aynı zamanda, minimum IED hızlanma akımının en az 9 ma sekonder olmalıdır. 130

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma SN = 3 UBase IBase EQUATION1708 V1 EN (Denklem 79) Açı1(2) ayarı, güç koruma fonksiyonunun maksimum hassasiyetini veren karakteristik açıyı verir. Bu ayar derece olarak verilir. Aktif güç için ayarlanan açı ayarı 0 veya 180 olmalıdır. 0 jeneratörün düşük ileri güç koruması için kullanılmalıdır. Q Çalıştır Güç1(2) Açı1(2) = 0 P =IEC06000556=1=tr=Original.vsd IEC06000556 V1 TR Şekil 62: Düşük ileri güç için, düşük güç fonksiyonunda ayarlanan açı değeri 0 olmalıdır AçmaGecikme1(2) saniye olarak ayarlanır ve hızlanma sonrasında aşamanın açılması için gecikme süresi verir. Ölçülen güçte alçak geçirgen süzgeç olanağı aşağıdaki formülde gösterildiği gibi yapılabilir: Old ( 1 ) S = k S + - k S Calculated EQUATION1893 V1 EN (Denklem 80) Burada S S old S Calculated k koruma fonksiyonu için kullanılacak yeni bir ölçülen değerdir bir önceki yürütüm çevrimindeki fonksiyondan gelen ölçülen değerdir mevcut yürütüm çevriminde yeni hesaplanan değerdir ayarlanabilir parametredir 131

Bölüm 6 1MRK 511 262-UTR - Akım koruma k=0,98 veya hatta k=0,99 değeri jeneratör düşük ileri güç uygulamaları için tavsiye edilir, çünkü açma gecikmesi normalde oldukça uzundur. Bu filtreleme güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirir. 6.12 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC 6.12.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC IEC 60617 3I2> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 46 IEC09000132 V2 TR 6.12.2 Uygulama Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu (DNSPTOC) genellikle, iki veya daha fazla paralel hat arasındaki ortak indüksiyonun hatalı sıfır dizi kutuplaşmasıyla sonuçlanabileceği enerji hatlarının hassas toprak arızası korumasında kullanılır. Ayrıca, sıfır dizi empedansın arızalı akım geri dönüş yollarına bağlı olduğu, ancak kablo negatif dizi empedansının neredeyse sabit olduğu kablo uygulamalarında kullanılır. Yönlü fonksiyon kutuplanmış akım ve gerilimdir. Fonksiyon, her bir adım için bağımsız olarak ileri, geri ve yönsüz olarak ayarlanır. DNSPTOC, faz-faz arızaları da dahil olmak üzere tüm dengesizlik arızalarına karşı koruma sağlar. Fonksiyonun minimum başlatma akımı, istenmeyen çalışmayı önlemek için normal sistem dengesizlik düzeyinin üstünde ayarlanmalıdır. 6.12.3 Ayarlama kuralları Aşağıda, güç hatlarında hassas toprak arızası koruması olarak kullanılan Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonunun (DNSPTOC) bir örneği vardır. Korumanın doğru şekilde çalışmasını sağlamak için aşağıdaki ayarların yapılması gerekir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. RCADir şu değere ayarlanır +65 derecebaşka bir deyişle, negatif dizi akım, arıza sırasında bu açı için tipik olarak ters çevrilmiş negatif dizi gerilimini geciktirir ROADir şu değere ayarlanır 90 derece DüşükVolt_VM şu değere ayarlanır %2başka bir deyişle, negatif dizi gerilim seviyesi bu değerin üzerine çıkarsa yönlü eleman etkin hale gelir 132

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 6 Akım koruma Çalışma_OC1 şu değere ayarlanır Açık BaşlatmaCurr_OC1 şu iki değer arasına ayarlanır %3-10, (tipik değerler) tdef_oc1 ayarı, bu güç hattının yakınlarındaki diğer topraklama-arızası korumaları ile doğru şekilde zaman koordinasyonu sağlamak için yapılır DirMode_OC1 şu değere ayarlanır İleri DirPrinc_OC1 şu değere ayarlanır IcosPhi&U ActLowVolt1_VM şu değere ayarlanır Engelle DNSPTOC, güç hattı korumasında, güç hattının uzak ucuna giden iletişim kanalları mevcut olduğu zaman, yönlü karşılaştırma koruma düzeni için kullanılır. Bu durumda iki negatif dizi aşırı akım kademesi gerekir: Biri ileri yönde diğeri geri yönde. OC1 aşaması, ileri yöndeki arızaların tespitinde kullanılır ve OC2 aşaması geri yöndeki arızaların tespitinde kullanılır. Ancak, böyle bir uygulamada aşağıdakilere dikkat edilmelidir: RCADir ve ROADir ayarı her iki kademe OC1 ve OC2 için geçerlidir DirMode_OC1 ayarı şöyle yapılmalıdır İleri DirMode_OC2 ayarı şöyle yapılmalıdır Geri BaşlatmaCurr_OC2 aşağıda belirtilenden daha hassas yapılmalıdır hızlanma değeri ileri OC1 elemanının, yani tipik olarakbaşlatmacurr_oc1 ayar hızlanma düzeyinin %60'ı olmalı; bunu ise akım geri döndürme durumları boyunca yönlü karşılaştırma düzeninin doğru çalışmasını temin etmek yapılacaktır OC1 ve OC2 elemanlarından gelen başlatma sinyalleri STOC1 ve STOC2, güç hattının uzak ucuna ileri ve geri sinyalleri göndermek için kullanılır IED içerisinde bulunan düzen iletişimi fonksiyon kilitleme, koruma fonksiyonu ile telekoruma iletişim ekipmanı arasında, yukarıdaki iki start sinyalinin doğru şekilde koşullandırılması için kullanılır. ActDüşükVolt1 ve ActDüşükVolt2Bellek olarak ayarlanmamalıdır. 133

134

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma Bölüm 7 Gerilim koruma 7.1 İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV 7.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 İki kademe düşük gerilim koruma UV2PTUV IEC 60617 2U< ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 27 SYMBOL-R-2U-GREATER-THAN V1 TR 7.1.2 Uygulama İki kademe düşük gerilim koruma fonksiyonu (UV2PTUV) düşük faz gerilimlerinin güvenilir şekilde tespit edilmesi gereken her durum için uygulanabilir. Komple sistem korumanın güvenliğini artırmak üzere, diğer koruma fonksiyonları için denetleme ve arıza tespit fonksiyonu olarak da kullanılabilir. UV2PTUV jeneratör, trafo, motor ve enerji hatları gibi güç sistemi elemanları üzerinde, yüksek gerilim koşullarını tespit etmek üzere uygulanabilir. Düşük gerilim koşullarına güç sistemindeki arızalar veya anormal çalışma koşulları neden olabilir. UV2PTUV aşırı akım korumalarla birlikte, bastırma olarak veya mantık fonksiyonları tarafından verilen açma sinyallerinin ve geçitleri olarak kullanılır. Diğer uygulamalara örnek olarak, bir YG hattına enerji verilmeden önce veya elektrik kesintisi durumunda kesicinin otomatik açılması için, "gerilim yok" koşulunun tespiti verilebilir. UV2PTUV reaktif gücü kompanse etmek ve bu şekilde gerilimi artırmak üzere şönt kapasitör bankları takılması gibi, gerilim düzeltme önlemleri başlatmak amacıyla da kullanılır. Bu fonksiyonun, uygulamaların reaktif yükü kontrol etmesine olanak tanıyan yüksek ölçüm doğruluğu vardır. UV2PTUV düşük gerilim koşulları altında çalıştırıldıklarında hasar görebilecek elektrik motorları gibi aygıtların bağlantılarını kesmek için kullanılır. UV2PTUV güç sistemi frekansındaki düşük gerilim koşullarıyla ilgilidir, bunlar aşağıdaki nedenlerle oluşabilir: 135

Bölüm 7 1MRK 511 262-UTR - Gerilim koruma 1. Gerilim regülatörü arızalanması veya manuel kontrol altında yanlış ayarların kullanılması (simetrik gerilim düşüşü). 2. Aşırı yük (simetrik gerilim düşüşü). 3. Kısa devreler, genellikle fazdan toprağa arızalar (simetrik olmayan gerilim düşüşü). 7.1.3 Ayarlama kuralları UV2PTUV hassas donanımın aşırı ısınmasına neden olabilecek ve böylece beklenen hizmet ömrünü kısaltabilecek şartlar altında çalışmasını engeller. Genellikle, güç sisteminin yerel veya uzaktan otomasyon işlemlerinde, devrelerde kullanılacak yararlı bir fonksiyondur. Sistem içerisinde UV2PTUV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel olarak düşük gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, genel ayarların temel gerilimi UBase'in yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim donanımın primer nominal gerilim seviyesine (faz-faz) ayarlanmıştır. UV2PTUV ayarı normalde kritik değildir, çünkü ana korumanın kısa devreleri ve toprak arızalarını gidermek için yeterince süresi bulunması gerekir. Aşağıdaki bölümlerde bazı uygulamalar ve bunlarla ilgili gerilim seviyesi ayarlama kuralları açıklanmıştır. 7.1.3.1 Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Ayar, ekipman için oluşan en düşük normal gerilimin altında ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin üzerinde olmalıdır. 7.1.3.2 Devre dışı ekipman tespiti Ayar, oluşan en düşük normal gerilimin altında ve ekipmanın bağlantısı kesikken endüktif veya kapasitif kuplajın neden olduğu en yüksek gerilimin üstünde olmalıdır. 7.1.3.3 Güç kaynağı kalitesi Ayar, oluşan en düşük normal gerilimin altında ve yönetmeliklerde, iyi uygulamalarda veya diğer anlaşmalarda belirtilen kabul edilebilir en düşük gerilimin üzerinde olmalıdır. 136

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma 7.1.3.4 Gerilim kararsızlığının azaltılması Bu ayar güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır ve uygun düzeylerin tespit edilebilmesi için detaylı çalışmalar yapılmalıdır. 7.1.3.5 Güç sistemi arızalarının artçı koruması Ayar, bahsedilen arıza koşulları altında oluşan en düşük normal gerilimin altında ve oluşan en yüksek gerilimin üzerinde olmalıdır. 7.1.3.6 İki kademe düşük gerilim koruma için ayarlar İki kademe düşük gerilim koruma (UV2PTUV) için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. BağTürü: Ölçümün fazdan toprağa temel değer mi, fazdan faza temel değer mi fazdan toprağa RMS değer mi yoksa fazdan faza RMS değer mi olacağı burada ayarlanır. Çalışma: Kapalı/Açık. UV2PTUV BağTürü ayarıyla seçici olarak fazdan toprağa gerilimleri veya fazdan faza gerilimleri ölçer. Bu ise faz toprak geriliminin aşağıdaki şekilde çalışması anlamına gelir: U < (%) UBase( kv ) 3 EQUATION1447 V1 EN (Denklem 81) ve aşağıdaki durumda fazdan faza gerilimin çalışmasını da ayarlayın: U < (%) UBase(kV) EQUATION1990 V1 TR (Denklem 82) Karakteristik1: Bu parametre kademe 1 için kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir. Sabit zamanlı/ters Eğri A/Ters Eğri B. Seçenekler koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. ÇaModun: Bu parametre, ölçülen üç gerilimin kaç tanesinin, kademe n (n=kademe 1 ve 2) çalışması için ayar düzeyinin altında olması gerektiğini tanımlar. Bu ayar1 / 3, 2 / 3 veya 3 / 3 olabilir. Tek fazlı gerilim çalıştırmak için yeterli olmaktadır. Eğer fonksiyon tek fazdan toprağa arızalara karşı duyarsızsa, 2 / 3 seçilebilir. Un<: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için düşük gerilim çalışma değerini ayarlayın, genel parametre UTemel in % si olarak verilmiştir. Bu ayar, büyük ölçüde koruma 137

Bölüm 7 1MRK 511 262-UTR - Gerilim koruma uygulamasına bağlıdır. Burada arızasız durumlarda minimum gerilimin dikkate alınması gereklidir. Bu gerilim nominal gerilimin %90 ından daha büyüktür. tn: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada, koruma fonksiyonu, sistemdeki kısa devre veya toprak arızası olduğu yerde doğrudan açılmaz. Zaman gecikmesi kısa devre korumasıyla koordine edilmelidir. t1min: Minimum Kademe 1 için ters zaman karakteristiklerinde çalışma zamanıdır, saniye olarak verilmiştir. Çok düşük gerilimlerde düşük gerilim fonksiyonu için ters zaman karakteristiği kullanılması, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. Bu fonksiyon korunan nesnenin bağlantısı kesilmiş ise harici olarak engellenir. 7.2 İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV 7.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 İki kademe aşırı gerilim koruma OV2PTOV IEC 60617 2U> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 59 SYMBOL-C-2U-SMALLER-THAN V1 TR 7.2.2 Uygulama İki kademe aşırı gerilim koruma OV2PTOV, yüksek gerilimin güvenli olarak tespit edilmesini gerektiren her türlü durum için geçerlidir. OV2PTOV anormal durumların denetimi ve tespiti için kullanılır, diğer koruma fonksiyonları ile birlikte kullanıldığında komple sistem korumanın güvenliğini artırır. Yüksek gerilim koşullarına güç sistemindeki anormal koşullar neden olabilir. OV2PTOV jeneratör, trafo, motor ve enerji hatları gibi güç sistemi elemanları üzerinde, yüksek gerilim koşullarını tespit etmek üzere uygulanabilir. OV2PTOV düşük akım sinyalleri ile birlikte, uzak uçta açık olan bir iletim hattının tanımlanmasında kullanılır. Buna ek olarak OV2PTOV gerilimi düşürmek 138

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma amacıyla düşük yük kompanzasyonu için şönt reaktörlerinin takılması gibi gerilim düzeltme ölçümlerini başlatmak üzere de kullanılır. Bu fonksiyonun, uygulamaların reaktif yükü kontrol etmesine olanak tanıyan yüksek ölçüm doğruluğu ve histerez ayarı vardır. OV2PTOV yüksek gerilim koşulları altında çalıştırıldıklarında hasar görebilecek elektrik motorları gibi aygıtların bağlantılarını kesmek için kullanılır. Güç sistemi frekansındaki yüksek gerilim koşullarıyla ilgilidir, bunlar aşağıdaki nedenlerle oluşabilir: 1. Daha yüksek bir gerilim seviyesine metalik bağlantı gibi, çok yüksek gerilimin oluştuğu bir güç sistemindeki farklı arıza çeşitleri (kırık bir iletkenin havai hattın üzerine düşmesi, yüksek gerilim sargıdan alçak gerilim sargıya geçen trafo kıvılcım atlaması, vb.). 2. Gerilim regülatörü arızalanması veya manuel kontrol altında yanlış ayarların kullanılması (simetrik gerilim düşüşü). 3. Reaktif güç üretimi ile karşılaştırıldığında düşük yük (simetrik gerilim azalması). 4. Yüksek empedans topraklı sistemlerdeki toprak arızaları, nötrdeki yüksek gerilimin yanı sıra, iki arızasız fazda yüksek gerilime neden olur (simetrik olmayan gerilim artışı). 7.2.3 Ayarlama kuralları OV2PTOV hassas donanımın aşırı ısınmasına neden olabilecek veya yalıtım malzemesi üzerinde stres oluşturabilecek ve böylece beklenen hizmet ömrünü kısaltabilecek şartlar altında çalışmasını engeller. Genellikle, güç sisteminin yerel veya uzaktan otomasyon işlemlerinde, devrelerde kullanılacak yararlı bir fonksiyondur. İki kademeli aşırı gerilim koruma (OV2PTOV) için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Sistem içerisinde OV2PTOV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel olarak aşırı gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir baz primer gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim ekipmanının nominal gerilim düzeyine (fazdan faza) ayarlanmıştır. OV2PTOV gecikme zamanı bazen kritik olabilir ve aşırı gerilimin miktarıyla ilgili olabilir (bir güç sistemi veya bir yüksek gerilim bileşeni daha düşük aşırı gerilimlere bir süreliğine dayanabilir, ancak büyük yüksek aşırı akım miktarları söz konusu olduğunda ilgili ekipmanın bağlantısı daha hızlı şekilde kesilmelidir). Bazı uygulamalar ve bunların gerilim düzeyi ile ilgili ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: 139

Bölüm 7 1MRK 511 262-UTR - Gerilim koruma Motor, jeneratör, reaktör ve trafolar için ekipman koruma Yüksek gerilim, çekirdeğin aşırı uyarılmasına ve sargı yalıtımının bozulmasına neden olabilir. Ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. Ekipman koruma, kapasitörler Yüksek gerilim dielektrik ve yalıtımı bozabilir. Ayar, kapasitör için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. Yüksek empedans topraklı sistemler Yüksek empedans topraklı sistemlerde, toprak arızaları, arızasız fazlarda gerilim artışına neden olur. OV2PTOV bu arızaları tespit etmek için kullanılabilir. Ayar, arıza sırasında oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve oluşan en düşük gerilimin altında olmalıdır. Bir metalik tek faz toprak arızası, arızasız faz gerilimlerinin 3 kat artmasına neden olur. İki kademe düşük gerilim koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. BağTürü: Ölçümün fazdan toprağa temel değer mi, fazdan faza temel değer mi fazdan toprağa RMS değer mi yoksa fazdan faza RMS değer mi olacağı burada ayarlanır. Çalışma: Kapalı/Açık. OV2PTOV seçime göre fazdan toprağa gerilimleri veya fazdan faza gerilimleri ölçebilir. Bu fonksiyonun çalışması için gerilimin, ayarlanmış olan global ayarlanmış temel gerilimi UBase in üzerine çıkması gerekir. Bu ise faz toprak geriliminin aşağıdaki şekilde çalışması anlamına gelir: U > (%) UBase( kv ) 3 IEC09000054 V1 EN (Denklem 83) ve aşağıdaki durumda fazdan faza gerilim çalışmasıdır: U > (%) UBase(kV) EQUATION1993 V1 TR (Denklem 84) Karakteristik1: Bu parametre kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir. Sabit zamanlı/ters Eğri A/Ters Eğri B/Ters Eğri C olabilir. Seçenekler uygulama yüksek derecede bağımlıdır. ÇaModun: Bu parametre, ölçülen üç gerilimin kaç tanesinin, kademe n (n=kademe 1 ve 2) çalışması için ayar düzeyinin üstünde olması gerektiğini tanımlar. Bu ayar1 / 3, 2 /3 veya 3 / 3 olabilir. Çoğu uygulamada, tek fazlı gerilim çalıştırmak 140

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma için yeterince yüksek olmaktadır. Eğer fonksiyonun tek fazdan toprağa arızalara duyarlı olması gerekmiyorsa 1 / 3 seçilebilir; çünkü normalde tek fazdan toprağa arızalarda arızasız fazdaki gerilim yükselecektir. Un>: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) aşırı gerilim çalışma değerini ayarlayın, genel parametre UBaseVBase in % si olarak verilmiştir. Bu ayar, büyük ölçüde koruma uygulamasına bağlıdır. Burada arızasız durumlarda maksimum gerilimin dikkate alınması gereklidir. Normalde bu gerilim nominal gerilimin %110 undan daha küçüktür. tn: kademe n (n=kademe 1 ve 2) için zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada koruma fonksiyonunun korumalı nesnenin hasar görmesini engelleme görevi vardır. Örneğin, aşırı uyarılmış trafonun korunmasında hız önemli olabilir. Zaman gecikmesi sistemdeki diğer eylemlerle koordineli olmalıdır. t1min: Kademe 1 için ters zaman karakteristikleri için minimum çalıştırma süresi, saniye olarak verilmiştir. Çok yüksek gerilimler için aşırı gerilim fonksiyonu, ters zaman karakteristikleri kullanılarak, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. 7.3 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV 7.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV IEC 60617 3U0> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 59N IEC10000168 V1 TR 7.3.2 Uygulama İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV, çoğunlukla yüksek empedans topraklı dağıtım şebekelerinde, temel olarak fiderlerin ve trafonun primer toprak arızası koruma yedeği olarak kullanılır. Toprak arıza ile ilgili farklı fonksiyonların güvenliğini artırmak için, rezidüel aşırı gerilim sinyali bir bırakma sinyali olarak kullanılabilir. Rezidüel gerilim trafonun nötründe veya açık delta bağlantısındaki bir gerilim trafosunda ölçülebilir. Rezidüel gerilim ayrıca, üç fazlı gerilim ölçümleri temel alınarak dahili olarak da hesaplanabilir. 141

Bölüm 7 1MRK 511 262-UTR - Gerilim koruma 7.3.3 Ayarlama kuralları Yüksek empedans topraklı sistemlerde, rezidüel gerilim toprak bileşenine bağlı arıza olması halinde artacaktır. Arızanın türüne ve arıza direncine bağlı olarak, rezidüel gerilim farklı seviyelere kadar yükselir. Faz toprak geriliminin üç katına eşit en yüksek rezidüel gerilim tek faz toprak arızası için elde edilir. Rezidüel gerilim tüm sistemde yaklaşık aynı düzeyde yükselir ve arızalı bileşenin bulunmasında yol gösterici olmaz. Bu nedenle ROV2PTOV genellikle artçıl koruma olarak veya fider toprak arızası korumada bırakma sinyali olarak kullanılır. Sistem içerisinde ROV2PTOV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel tek giriş veya rezidüel aşırı gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir baz gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim teçhizatının primer nominal gerilim seviyesine (fazdan faza) ayarlanabilir. ROV2PTOV için zaman gecikmesi nadiren kritik önemdedir. Çünkü rezidüel gerilim yüksek empedans topraklı sistemlerdeki toprak arızalarıyla ilişkilidir ve normalde arızayı primer korumanın gidermesi için yeterli süre verilmiş olmalıdır. Bazı teçhizatların korunmasını gerektiren bazı özel durumlarda tek aşırı gerilim koruma kullanıldığında, zaman gecikmesi kısalabilir. Bazı uygulamalar ve bunların rezidüel gerilim seviyeleriyle ilgili kılavuz bilgiler aşağıda verilmiştir: 7.3.3.1 Güç kaynağı kalitesi Ayar, oluşan en yüksek normal rezidüel gerilimin üstünde ve yönetmeliklerde, iyi uygulamalarda veya diğer anlaşmalarda belirtilen kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. 7.3.3.2 Yüksek empedans topraklı sistemler Yüksek empedans topraklı sistemlerde, toprak arızaları besleme trafosunun nötründe nötr gerilime neden olur. İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV, fider toprak arıza koruması için artçıl koruma olarak ve trafonun primer toprak arıza yedeği olarak, trafoyu açmak için kullanılır. Ayar, oluşan en yüksek normal rezidüel gerilimin üstünde ve arıza sırasında oluşan en düşük rezidüel gerilimin altında olmalıdır. Metalik bir tek faz toprak arızası, trafo nötrünün, normal fazdan toprağa gerilime eşit bir gerilime erişmesine neden olur. Fazdan toprağa gerilimleri ölçen gerilim trafoları, arızalı fazda sıfır gerilim ölçer. İki sağlıklı faz, arızalı fazda toprak olduğundan ve nötrde tam fazdan toprağa gerilim bulunduğundan, tüm fazdan faza gerilimi ölçer. Rezidüel aşırı gerilim, fazdan toprağa gerilimin üç katı olacaktır. Bkz. Şekil 63. 142

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma IEC07000190 V1 EN Şekil 63: Topraklama hatası Efektif olmayan bir şekilde topraklanmış sistemlerde 7.3.3.3 Doğrudan topraklanmış sistem Doğrudan topraklanmış sistemlerde, bir faz üzerindeki topraklama-arızası, o fazdaki bir gerilim çökmesinin göstergesidir. İki sağlıklı fazda normal faztopraklama gerilimi vardır. Rezidüel toplam, faz-topraklama gerilimi ile aynı değere sahip olur. BakınızŞekle 64. 143

Bölüm 7 1MRK 511 262-UTR - Gerilim koruma IEC07000189 V1 EN Şekil 64: Topraklama arızası Doğrudantopraklanmış sistemde 7.3.3.4 İki kademeli rezidüel aşırı akım koruma için ayarlar GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı veya Açık UBase gerilim için gerilim referansı olarak kullanılır. Gerilim IED ye farklı yollardan beslenir: 1. IED normal gerilim trafo grubundan beslenir; rezidüel gerilim koruma yazılımı içindeki fazdan toprağa gerilimden oluşturulur. 2. IED, normal gerilim trafosu grubundaki açık üçgen bağlantısından beslenir. Bir açık üçgen bağlantısında koruma, gerilim 3U0 (tek giriş) tarafından beslenir. Uygulama kılavuzundaki ayar bölümü analog girişin nasıl ayarlaması gerektiğini açıklamaktadır. 3. IED, güç sistemindeki bir güç trafosunun nötr noktasına bağlı tek bir gerilim trafosundan beslenir. Bu bağlantıda koruma, gerilim UN=U0 (tek giriş) tarafından beslenir. Uygulama kılavuzundaki ayar bölümü analog girişin nasıl ayarlaması gerektiğini açıklamaktadır. ROV2PTOV yüksek empedans topraklı sistemler için nominal faz toprak gerilimine karşılık gelen rezidüel gerilimi ölçer. Ölçüm nötr kaymasını baz alacaktır. 144

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma Karakteristik1: Bu parametre kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir: Sabit zamanlı veya Ters eğri A veya Ters eğri B veya Ters eğri C. Tercih, koruma uygulamasına yüksek düzeyde bağımlıdır. Un>: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için aşırı gerilim çalışma değerini ayarlayın, global parametre UBase in % sine karşılık gelecek şekilde verilmiştir: U ( ) UBase ( kv ) > % 3 IECEQUATION2290 V1 TR Bu ayar, koruma ve sistem topraklama için gereken hassasiyete bağlıdır. Efektif olmayan topraklı sistemlerde rezidüel gerilim, maksimum olarak fazdan toprağa anma gerilimi olabilir, bu da %100 e karşılık gelir. Efektif topraklı sistemlerde bu değer Z0/Z1 oranına bağlıdır. Yüksek rezistif toprak arızalarının tespiti için gerekli ayar şebeke hesaplamalarını temel almalıdır. tn: kademe n (n=kademe 1 ve 2) zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Bu ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada koruma fonksiyonunun korumalı nesnenin hasar görmesini engelleme görevi vardır. Örneğin, aşırı uyarılmış trafonun korunmasında hız önemli olabilir. Zaman gecikmesi sistemdeki diğer eylemlerle koordineli olmalıdır. t1min: Kademe 1 için ters zaman karakteristikleri için minimum çalıştırma süresi, saniye olarak verilmiştir. Çok yüksek gerilimler için aşırı gerilim fonksiyonu, ters zaman karakteristikleri kullanılarak, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. 7.4 Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV 7.4.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV - 27 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 7.4.2 Uygulama Her üç fazda uzun süreli gerilim kayıplarında devre kesicinin açması, normal olarak otomatik geri yükleme sistemlerinde, büyük kesintiler sonrasında sistem geri yüklemesi için kullanılır. Gerilim kaybı kontrolü (LOVPTUV), AÇMA sinyalini yalnızca her üç fazdaki gerilimin ayarlanan süre boyunca düşük olması durumunda verir. Devre kesiciye açma verilmesi gerekmiyorsa, LOVPTUV bir dış kontak 145

Bölüm 7 1MRK 511 262-UTR - Gerilim koruma 7.4.3 Ayarlama kuralları üzerinden veya olay kayıt fonksiyonu üzerinden yalnızca sinyalizasyon amacıyla kullanılır. Gerilim kaybı kontrolü (LOVPTUV), prensip olarak koruma fonksiyonlarından bağımsızdır. Şebekenin büyük bir kısmında, gerilim kaybolduğunda kesicilerin henüz kapalıyken önemli bir gerilim kaybı yaşanmasının ardından, basit sistem restorasyonuna olanak tanımak için devre kesicinin açılmasını gerektirir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Tüm ayarlar primer değerlerde veya her ünite için yapılır. Her faz için çalıştırma düzeyini tipik olarak genel parametre UBase in %70 i düzeyinde ayarlayın. Zaman gecikmesi taçma=5-20 saniye olarak ayarlayın. 7.4.4 Gelişmiş kullanıcı ayarları İleri düzey kullanıcılar aşağıdaki parametreleri de ayarlamalıdır. Açma darbe uzunluğunu tipik olarak tdarbe=0,15 saniye olarak ayarlayın. Gerilim kontrol kaybını (LOVPTUV) engellemek için, eğer tümü değil ama bazı gerilimler düşükse tipik olarak 5,0 saniyeye ayarlayın ve geri yükleme trestore sonrasında fonksiyonu etkinleştirmek için zaman gecikmesini 3-40 saniye olarak ayarlayın. 146

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 8 Frekans koruma Bölüm 8 Frekans koruma 8.1 Düşük frekans koruma SAPTUF 8.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Düşük frekans koruması SAPTUF IEC 60617 f < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-P V1 TR 8.1.2 Uygulama Düşük frekans koruma SAPTOF, düşük temel güç sistem gerilim frekansının güvenilir bir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda uygulanabilir. Güç sistemi frekansı ve frekansın değişim hızı, gerçek üretimin ve yük talebinin arasındaki dengesizliğin ölçütüdür. Bir güç sistemindeki temel frekansın düşük olması, mevcut üretimin, enerji şebekesine bağlı yük tarafından talep edileni tamamen karşılayamadığı anlamına gelir. SAPTUF bu durumları tespit eder ve yük atma, jeneratör destekleme, HVDC ayar noktası değiştirme, gaz türbini başlatma ve benzer fonksiyonlar için uygun bir çıkış sinyali verir. Bazen şönt reaktörleri düşük frekans nedeniyle devreye girer ve güç sisteminin gerilimini ve bununla ilgili olarak yükün gerilime bağlı olan kısmını azaltır. SAPTUF çok hassas ve doğrudur. Frekansın ayar noktasından hafifçe saptığını ve manuel müdahalenin yeterli olabileceğini operatörlere bildirmek için kullanılır. Düşük frekans sinyali ayrıca aşırı uyarma tespiti için de kullanılır. Bu özellikle, başlatma adımları uygulanırken jeneratöre bağlı olan fakat şebekeye bağlı olmayan jeneratör yükseltici trafolar için önemlidir. Eğer jeneratör hâlâ enerjiliyse, sistemde düşük frekans nedeniyle aşırı uyarma meydana gelir. 8.1.3 Ayarlama kuralları Sistem içerisinde SAPTUF fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. SAPTUF için iki özel uygulama alanı vardır: 147

Bölüm 8 1MRK 511 262-UTR - Frekans koruma 1. ekipmanın jeneratör, transformatör ve motorlardan kaynaklanan düşük frekans nedeniyle hasar görmesini önlemek. Aşırı eksitasyon da düşük frekansla ilişkilidir 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, üretim eksikliği durumunda arızalara karşı yük atma yoluyla korumakt. Düşük frekans BAŞLATMA değeri Hz olarak ayarlıdır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, genel bir temel gerilim parametresinin yüzdesi olarak yapılır. UBase değeri primer faz-faz değeri olarak ayarlanmalıdır. Bazı uygulamalar ve bunların frekans düzeyi için ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Ayar, teçhizat için oluşan en düşük normal frekansın oldukça altında ve teçhizat için kabul edilebilir en düşük frekansın oldukça üzerinde olmalıdır. Yük atma yoluyla güç sistemi koruma Ayar, enerji santralleri veya hassas yükler için, oluşan en düşük normal frekansın altında ve kabul edilebilir en düşük frekansın oldukça üzerinde olmalıdır. Ayar düzeyi, düzey sayısı ve iki düzey arasındaki mesafe (zaman ve/veya frekans olarak), büyük ölçüde ilgili güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır. Güç sisteminin boyutu ile karşılaştırıldığında en büyük üretim kaybı nın boyutu kritik bir parametredir. Büyük sistemlerde yük atma nispeten yüksek frekans düzeylerine ayarlanabilir ve gecikme zamanı normalde çok kritik değildir. Daha küçük sistemlerde frekans HIZLANMA düzeyi daha düşük bir değere ayarlanmalıdır ve zaman gecikmesi oldukça kısa olmalıdır. 8.2 Aşırı frekans koruma SAPTOF 8.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Aşırı frekans koruması SAPTOF IEC 60617 f > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-O V1 TR 8.2.2 Uygulama Aşırı frekans koruma fonksiyonu SAPTOF, yüksek temel güç sistem gerilim frekansının güvenilir bir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda 148

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 8 Frekans koruma 8.2.3 Ayarlama kuralları uygulanabilir. Güç sistemi frekansı ve frekansın değişim hızı, gerçek üretimin ve yük talebinin arasındaki dengesizliğin ölçütüdür. Bir güç sistemindeki temel frekansın yüksek olması, mevcut üretimin, enerji şebekesine bağlı yük tarafından talep edilenden çok daha büyük olduğu anlamına gelir. SAPTOF bu durumları tespit eder ve jeneratör atma, HVDC ayar noktası değiştirme ve benzeri fonksiyonlar için uygun bir çıkış sinyali verir. SAPTOF çok hassas ve doğrudur ve frekansın ayar noktasından hafifçe saptığını ve manuel müdahalenin yeterli olabileceğini tesis işletmecilerine bildirmekte kullanılabilir. Sistem içerisinde SAPTOF'un çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. SAPTOF için iki özel uygulama alanı vardır: 1. jeneratörler ve motorlar gibi ekipmanın düşük frekans nedeniyle hasar görmesini önlemek. 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, üretim fazlalığı durumunda arızalara karşı üretim atma yoluyla korumaktır. Aşırı frekans başlatma değeri Hz cinsinden ayarlıdır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, global bir temel gerilim parametresi UBase'in yüzdesi olarak yapılır. UBase değeri primer faz-faz değeri olarak ayarlanmalıdır. Bazı uygulamalar ve bunların frekans düzeyi için ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: Ekipman koruma, motor ve jeneratörler için Ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal frekansın epey üstünde ve kabul edilebilir en yüksek frekansın epey altında olmalıdır. Jeneratör atma yoluyla güç sistemi koruma Bu ayar, oluşan en yüksek normal frekansın üstünde ve enerji santralleri ve hassas yükler için kabul edilebilir en yüksek frekansın altında olmalıdır. Ayar düzeyi, düzey sayısı ve iki düzey arasındaki mesafe (zaman ve/veya frekans olarak), büyük ölçüde ilgili güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır. Güç sisteminin boyutu ile karşılaştırıldığında en büyük yük kaybı nın boyutu kritik bir parametredir. Büyük sistemlerde jeneratör atma oldukça düşük frekans düzeylerine ayarlanabilir ve zaman gecikmesi normalde çok kritik değildir. Daha küçük sistemlerde frekans HIZLANMA düzeyi daha yüksek bir değere ayarlanmalıdır ve zaman gecikmesi oldukça kısa olmalıdır. 8.3 Frekans değişim oranı koruma SAPFRC 149

Bölüm 8 1MRK 511 262-UTR - Frekans koruma 8.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Frekans değişim hızı koruma SAPFRC IEC 60617 df/dt > < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-N V1 TR 8.3.2 Uygulama Frekans değişim hızı koruması (SAPFRC), temel güç sistem gerilim frekansındaki değişimin güvenilir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda uygulanabilir. SAPFRC artan frekans ve azalan frekans için kullanılabilir. SAPFRC yük atma veya jeneratör atma, jeneratör destekleme, HVDC ayar noktası değiştirme, gaz türbini başlatma ve benzeri için uygun bir çıkış sinyali verir. SAPFRC sıklıkla düşük frekans sinyali ile birlikte kullanılır. Bu kullanım özellikle oldukça yüksek jeneratör kaybının, güç sisteminin güvenilirliğini korumak için hızlı ve giderici eylemlerin gerektiği nispeten küçük güç sistemlerinde yaygındır. Bu gibi durumlarda yük atma eylemleri nispeten daha yüksek frekans seviyelerinde gereklidir. Ancak, büyük bir negatif frekans değişim oranı ile birlikte düşük frekans koruma nispeten yüksek bir ayar ile kullanılabilir. 8.3.3 Ayarlama kuralları Frekans değişim hızı koruma SAPFRC için parametreler, yerel HMI veya veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Sistem içerisinde SAPFRC fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. iki özel uygulama alanı SAPFRC için mevcuttur: 1. jeneratör, trafo ve motorlar gibi yüksek veya düşük frekans nedeniyle ekipmanın hasar görmesini önlemek 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, yük ve üretimin dengeli olmadığı durumda arızalara karşı yük veya üretim atma yoluyla korumak. SAPFRC normal olarak, tek bir olayın yük ve üretim arasında büyük dengesizliklere yol açabildiği küçük güç sistemlerinde, aşırı frekans veya düşük frekans fonksiyonu ile birlikte kullanılır. Bu gibi durumlarda yük veya üretim atma çok hızlı gerçekleşmelidir; frekans sinyalinin anormal bir değere gelmesini beklemek için yeterince zaman bulunmayabilir. Bu nedenle, frekans değişim hızı büyükse (işaret bakımından), primer nominal seviyeye daha yakın bir frekans seviyesinde gerekli önlemler alınır. 150

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 8 Frekans koruma SAPFRCBAŞLATMA değeri Hz/sn olarak ayarlanır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir bir baz gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu baz gerilimi normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim teçhizatının nominal gerilim seviyesine (fazdan faza) ayarlanmıştır. SAPFRC ani değildir, çünkü bu fonksiyonun stabil bir değer üretmesi zaman alır. Sinyal gürültüsü halledilebilecek kadar bir zaman gecikmesi bırakılması tavsiye edilir. Ancak, farklı eylemlerin arasındaki zaman, frekans değişim hızı ve frekans kademeleri kritik olabilir ve bazen, örneğin 70 ms gibi oldukça kısa çalışma süreleri gerekebilir. Küçük endüstriyel sistemlerde tek bir olay nedeniyle, 5 Hz/sn. kadar düşük oranlarda frekans değişim oranı gerçekleşebilir. Büyük güç sistemlerinde dahi, ciddi arızalar (veya arıza kombinasyonları) giderildiğinde, yük ve üretim arasında büyük dengesizliklerin bulunduğu küçük adacıklar oluşabilir. Örnek vermek gerekirse küçük bir ada büyük bir sistemden izole olduğunda 3 Hz/sn'ye kadar çıkan frekans değişim oranı gözlenmiştir. Güç sistemlerindeki nispeten daha normal ciddi aksamalarda, frekans değişim oranı çok daha düşüktür, çoğunlukla 1,0 Hz/sn nin ufak bir bölümü kadar. 151

152

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi 9.1 Akım devresi denetimi CCSRDIF 9.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Akım devresi denetimi CCSRDIF - 87 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 9.1.2 Uygulama Açık veya kısa devre olmuş trafo çekirdekleri, diferansiyel, toprak arıza akımı ve negatif dizi akımı fonksiyonları gibi pek çok koruma fonksiyonunun istenmeden çalışmasına neden olabilir. Aynı primer akımları ölçen iki bağımsız üç faz akım trafosu seti veya akım trafosu çekirdeğinin akımları kullanılabilir durumda olduğunda, iki dizinin akımları karşılaştırılarak güvenilik akım devre denetimini gerçekleştirmek mümkün olur. Herhangi bir akım trafosunda bir hata tespit edilirse, ilgili koruma fonksiyonları engellenebilir ve bir alarm verilir. Akımların yüksek olduğu durumlarda, akım trafosu çekirdeklerinin farklı remanans veya farklı satürasyon katsayısı ile eşit olmayan şekilde geçici satürasyonu, iki akım trafosu grubundan gelen sekonder akımları arasında farklılıklarla sonuçlanabilir. Bu nedenle, geçici aşama sırasında koruma fonksiyonlarının istenmeden engellemesinden sakınılmalıdır. Akım devresi süpervizyonu CCSRDIF sekonder devrelerinde arıza olduğunda, hızlı çalışan ve hassas numerik korumalar nedeniyle istenmeyen açma yapmaması için hassas olmalıdır ve çalışma zamanı kısa olmalıdır. Açık akım trafosu devreleri personel için çok tehlikeli olan yüksek gerilimlerin devrelerde oluşmasına neden olur. Ayrıca izolasyona da hasar verip yeni sorunlara neden olabilir. Uygulamalar özellikle de koruma fonksiyonları bloke edildiğinde tüm bunlar dikkate alınarak yapılmalıdır. 153

Bölüm 9 1MRK 511 262-UTR - Sekonder sistem denetimi 9.1.3 Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Akım devre süpervizyonu CCSRDIF üç faz akım trafosu çekirdeği grubundan gelen rezidüel akımı, nötr nokta akım ile, aynı trafo üzerindeki başka bir çekirdek grubundan alınan ayrı bir girdi üzerinde karşılaştırır. Minimum çalışma akımı IminOp, normal çalışma koşulları altında ve primer anma akımında minimum olarak, denetlenen akım trafo devrelerindeki rezidüel akımın iki katına ayarlanmalıdır. Parametre Ip>Engelle normalde %150 olarak ayarlanarak geçiş koşullarında fonksiyonu engellemek için kullanılır. BAŞARISIZ çıkışı, PCM yapılandırılmasında koruma fonksiyonunun kilitleme girişine, arızalı akım trafosu sekonder devrelerinde kilitlenmek üzere bağlantılıdır. 9.2 Sigorta arıza denetimi SDDRFUF 9.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Sigorta arıza denetimi SDDRFUF - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 9.2.2 Uygulama Koruma IED içerisindeki farklı koruma fonksiyonları, röle noktasında ölçülen gerilime göre çalışır. Örnekler: mesafe koruma fonksiyonu düşük/aşırı gerilim fonksiyonu senkron kontrol fonksiyonu ve zayıf iç besleme mantığı kontrolü. Bu fonksiyonlar, gerilim ölçüm trafoları ile IED arasındaki sekonder devrelerde bir arıza olması durumunda farkında olmadan çalışabilir. Bu tür istenmeyen çalışmaları önlemek için farklı önlemler alınabilir. Bunlar arasında sık kullanılanlarından biri, gerilim ölçüm trafosuna olabildiğince yakın yerleştirilmiş, gerilim ölçüm devrelerindeki minyatür devre kesicilerdir. Diğer seçenekler arasında, bağımsız sigorta arızası izleme IED'leri veya koruma ve izleme cihazları üzerinde bulunan diğer seçeneklerdir. Bu çözümler, sigorta arıza süpervizyonu (SDDRFUF) fonksiyonundan alınabilecek en iyi performansı almak için bir araya getirilir. 154

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi 9.2.3 Ayarlama kuralları 9.2.3.1 Genel IED ürünlerinde yerleşik olan SDDRFUF fonksiyonu, minyatür devre kesiciden veya hat ayırıcıdan gelen harici ikili sinyallere göre çalışabilir. Birinci durum tüm gerilime bağımlı fonksiyonları etkilerken, ikincisi empedans ölçüm fonksiyonlarını etkilemez. Negatif dizi ölçüm niceliklerine dayanan negatif dizi tespit algoritması, negatif dizi akımı 3I 2 varlığı olmaksızın yüksek 3U 2 gerilim değeri, izole veya yüksek empedans topraklı şebekelerde kullanım için önerilir. Sıfır dizi ölçüm niceliklerine dayanan sıfır dizi tespit algoritması, rezidüel akım 3I 0 varlığı olmaksızın yüksek 3U 0 gerilim değeri, doğrudan veya düşük empedans topraklı şebekelerde kullanım için önerilir. Hattın sıfır sekans akımı iç beslemesinin zayıf olması halinde bu fonksiyon kullanılmamalıdır. Sigorta koruma denetim fonksiyonuna, delta akım ve delta gerilim ölçümlerini baz alan bir kriter eklenerek üç faz sigorta arızası tespit edilebilir. Bu işlem üç faz trafo anahtarlaması sırasında faydalıdır. Negatif ve sıfır dizi gerilimler ve akımlar her zaman, primer sistemdeki farklı simetriksizlikler nedeniyle ve akım ve gerilim ölçü trafolarındaki farklılıklar nedeniyle meydana gelir. Sistemin çalıştırıldığı koşullara bağlı olarak, akım ve gerilim ölçüm elemanlarının çalıştırılması için minimum değer mutlaka %10 ila %20 arası bir güvenlik toleransı ile ayarlanmalıdır. Bu fonksiyon uzun transpoze edilmemiş hatlarda, çok devreli hatlarda vb. kullanıldığında, ölçüm miktarlarının asimetrisine özel dikkat gösterin. Negatif dizi, sıfır dizi ve delta algoritmalarının ayarları, fonksiyonun genel temel geriliminin ve genel temel akımının UBase ve IBase in yüzdesi olarak belirtilir. UBase'i potansiyel gerilim trafosunun primer anma faz-faz gerilimine ve IBase'i akım trafosunun primer anma akımına ayarlayın. 9.2.3.2 Ortak parametrelerin ayarlanması GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Negatif dizi, sıfır dizi ve delta algoritmalarının ayarları, fonksiyonun genel temel geriliminin ve genel temel akımının UBase ve in yüzdesi olarak belirtilir. Gerilim eşiği USealIn<, sistemdeki alçak gerilim koşullarını belirlemekte kullanılır. USealIn< ayarını acil durumlarda oluşabilecek minimum çalışma geriliminin altında ayarlayın. Önerimiz global parametre UBase in yaklaşık %70 ine ayarlanmasıdır. 155

Bölüm 9 1MRK 511 262-UTR - Sekonder sistem denetimi Ölü faz tespiti için 200 ms'lik bırakma zamanı her zaman için SealIn'in her zaman aşağıdaki şekilde ayarlanmasını önerir: Açık çünkü hattın diğer uçtan daha önceden enerjilendirilmesi durumunda yerel kesici kapatıldığında sürekli sigorta arızasında sigorta arıza göstergesini temin edecektir. Uzaktan kesici kapandığında, gerilim kalıcı bir sigorta arızası olan faz hariç olmak üzere döner. Yerel kesici açık olduğundan, herhangi bir akım olmaz ve ölü faz göstergesi yanmış sigortalı fazı göstermeye devam eder. Yerel kesici kapandığında, akım akmaya başlar ve fonksiyon sigorta arızası durumunu tespit eder. Fakat, 200 ms'lik düşüş zamanlayıcısı nedeniyle, BLKZ çıkışı 200 ms geçene kadar etkin olmaz. Bunun anlamı, mesafe fonksiyonları engellenmez ve "gerilim yok akım var" durumu açılmaya sebep olur. Çalışma modu seçici OpMode, sistem gereksinimlerine daha iyi adaptasyon sağlamak için sunulmuştur. Mod seçici, negatif dizi ve sıfır dizi algoritmaları arasındaki etkileşimin seçilebilmesini mümkün kılar. Normal uygulamalarda ÇaModu şu şekilde ayarlanır: UNsINs bu ayar negatif dizi algoritması seçimi içindir veya UZsIZs sıfır dizi temelli algoritma. Sistem üzerine araştırmalar veya sahada edinilen deneyim, sistem koşulları nedeniyle sigorta arıza fonksiyonunun çalışmayacağı riskine işaret ediyorsa, OpMode aşağıdaki şekilde yapılarak sigorta arızası fonksiyonunun güvenilirliği artırılabilir. UZsIZs VE UNsINs veya OptimZsNs. Mod UZsIZs VE UNsINs negatif ve sıfır dizi bazlı algoritmalar aktiftir ve VEYA koşulu ile çalışır. Ayrıca OptimZsNs modunda negatif ve sıfır dizi algoritmaların her ikisi de aktifleştirilmiştir ve aralarından ölçülen negatif dizi akımının boyutu en yüksek olanı çalışacaktır. Sigorta arıza fonksiyonu güvenliğini arttırmak için bir gereksinim varsa, ÇaModu şöyle seçilebilir UZsIZs VE UNsINs bu da hem negatif hem de sıfır dizi algoritmasının bir VE koşulunda çalışır durumda aktif olduğunu, yani her iki algoritmanın çıkış sinyali BLKU veya BLKZ'yi etkinleştirmek için engelleme koşulu vermesi germesi gerektiği anlamına gelir. 9.2.3.3 Negatif dizi tabanlı Röle ayar değeri 3U2> baz gerilim UTemel'in yüzdesi olarak verilir ve denklem 85 örneğine göre bundan daha aşağı ayarlanmamalıdır. 3 2 3U 2 >= U 100 UBase EQUATION1519 V2 EN (Denklem 85) burada: 3U2 UTemel normal çalışma koşulları altında maksimal negatif dizi gerilimdir. IED deki tüm fonksiyonlar için genel temel gerilim ayarıdır. Akım limit ayarı 3I2<genel parametre ITemel'in yüzdesi olarak yapılır. 3I2< ayarı, sistemde var olabilecek normal dengesizlik akımından daha yüksek olmalı ve aşağıdaki denklem 86 örneğine göre hesaplanmalıdır. 156

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi 3I 2 3I 2 < = 100 IBase EQUATION1520 V3 EN (Denklem 86) burada: 3I2 ITemel normal çalışma koşulları altında maksimal negatif dizi akımıdır. fonksiyonun temel akım ayarıdır 9.2.3.4 Sıfır dizi tabanlı Röle ayar değeri 3U0> genel parametre U in yüzdesi olarak verilir. 3U0> ayarı, denklem 87 örneğinde belirtilenden aşağıda ayarlanmamalıdır. 3 0 3U 0 >= U 100 UBase EQUATION1521 V2 EN (Denklem 87) burada: 3U0 UTemel normal çalışma koşulları altında maksimal sıfır dizi gerilimdir. IED deki tüm fonksiyonlar için genel temel gerilim ayarıdır. Akım limit ayarı 3I0< genel parametre ITemel in yüzdesi olarak yapılır. 3I0< ayarı, sistemde var olabilecek normal dengesizlik akımından daha yüksek olmalıdır. Bu ayar denklem 88 örneğine göre hesaplanabilir: 3I0 3I 0 <= 100 IBase EQUATION2293 V2 TR (Denklem 88) burada: 3I0< normal çalışma koşulları altında maksimal sıfır dizi akımıdır. ITemel IED deki tüm fonksiyonlar için genel temel akım ayarıdır. 9.2.3.5 Delta U ve delta I Çalışma modu seçicisi OpDUDI'yı şöyle ayarlayın Açık Delta fonksiyonu çalışırken. Şebekedeki normal anahtarlama koşulları nedeniyle istenmeyen işlemlerden kaçınmak için, DU> ayarı yüksek olarak ayarlanmalı (UBase'in yaklaşık olarak %60'ı) ve akım sınırı DI<düşük olarak ayarlanmalıdır (yaklaşık olarakibase'in %10'u). Delta akım ve delta gerilim fonksiyonu mutlaka negatif veya sıfır dizi algoritmalardan biri ile kullanılır. USetprim, du/dt çalışması için primer gerilim 157

Bölüm 9 1MRK 511 262-UTR - Sekonder sistem denetimi olduğunda veisetprim, di/dt çalışması için primer akım olduğunda, DU> ve DI< ayarları denklem 89 ve denklem 90 göre belirlenir. USetprim DU > = 100 UBase EQUATION1523 V1 EN (Denklem 89) DI < ISetprim = 100 IBase EQUATION1524 V2 EN (Denklem 90) Gerilim eşiği UPh>, sistemdeki alçak gerilim koşullarını belirlemekte kullanılır. UPh> ayarını acil durumlarda oluşabilecek minimum çalışma geriliminin altında ayarlayın. UB nin yaklaşık %70 ine ayarlanmasını öneririz. Akım eşiği IPh>, mesafe koruma fonksiyonu içiniminop dan daha düşük ayarlanmalıdır. %5-10 daha düşük bir değer önerilir. 9.2.3.6 Ölü hat tespiti Ölü hat tespitinin çalışma koşulu, akım eşiği için IDLD< parametresi gerilim eşiği için UDLD< parametresi ile ayarlanır. IDLD< değerini beklenen minimum yük akımının altında yeterli bir tolerans bırakarak ayarlayın. Emniyet toleransı olarak en az %15-20 tavsiye edilir. Ancak çalışma değeri, sadece bir fazın bağlantısı ayrılmışken, (diğer fazlara ortak kuplaj) havai hattın maksimum şarj akımını geçmelidir. UDLD< değerini beklenen minimum çalışma geriliminin altında yeterli bir tolerans bırakarak ayarlayın. Emniyet payı olarak en az %15 tavsiye edilir. 9.3 Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR 9.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 9.3.2 Uygulama TCSSCBR, devre kesicilerin elektrik kontrol devrelerindeki arızalarını tespit eder. Fonksiyon hem açık hem de kapalı bobin devrelerini denetleyebilir. Bu tür denetim, kontrol devrelerinin canlılığını kesintisiz olarak çözmek için gereklidir. 158

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Açma devre denetimi, denetlemiş devre üzerinden yaklaşık 1.0 ma üretir. Bu akımın kontrol edilen nesnede bir mandallamaya sebep olmaması gerekir. IED deki açma devresi denetim devrelerini korumak için, çıkış kontakları geçici gerilim koruyucularla paralel olarak sunulmuştur. Bu koruyucuların arıza gerilimi 400 +/ 20 V DC dir. IS: Sabit akim jeneratörü. Akim düzeyi ~ 1,0 ma (Ic) V: Geçici Gerilim Bastirici Ariza Gerilimi 380 ila 400 VDC PSM (-) Rext Rs PO1 TCS1 1 V Ic 2 YW IS (+) S W PCM_TCS TCSÇIKIS1 TCSÇIKIS2 TCSÇIKIS3 TCSSCBR TCS_DURUM ENGELLE ALARM GUID-B056E9DB-E3E5-4300-9150-45916F485CA7 V1 TR Şekil 65: Bir dış direnç ile açma devre denetiminin çalışma prensibi. Dış direnç kullanıldığından, TCSSCBR engelleme anahtarına gerek yoktur. Eğer TCS yalnız kapalı bir pozisyonda gerekiyor ise dış şönt direnci hariç tutulabilir. Devre kesici açık pozisyonda olduğunda TCD, durumu hatalı bir devre olarak görür. Bu durumda TCS çalışmasını önleyecek bir yol, devre kesicinin açılması durumunda denetim fonksiyonunu kilitlemektir. 159

Bölüm 9 1MRK 511 262-UTR - Sekonder sistem denetimi PO1 IS: Sabit akim jeneratörü. Akim düzeyi ~ 1,0 ma (Ic) V: Geçici Gerilim Bastirici Ariza Gerilimi 380 ila 400 VDC PSM (-) Rs TCS1 YW S W Ic IS PCM_TCS TCSÇIKIS1 TCSÇIKIS2 TCSÇIKIS3 V 1 2 (+) CBPOS_açik TCS_DURUM ENGELLE TCSSCBR ALARM GUID-6B09F9C7-86D0-4A7A-8E08-8E37CAE53249 V2 TR Şekil 66: Açma-devre denetiminin bir dış direnç olmadan çalışma prensibi. Devre kesici açık göstergesi, devre kesici açık olduğunda TCSSCBR ı kilitleyecek şekilde ayarlıdır. Açma-devre denetimi ve diğer açma kontakları Açma devresinde birden fazla paralel açma kontağı bulunması tipik bir durumdur, örneğin, bir Buchholz rölesinin açmanın besleyici terminaline paralel bağlandığı ve başka rölelerin dahil olduğu trafo besleyicileri. GUID-7264738C-F9D7-48F0-B6FC-F85FD10D5B84 V1 TR Şekil 67: Paralel açma kontaklarında ve açma devre denetiminde sabit test akım akışı 160

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Paralel devrede çeşitli açma devre denetim fonksiyonları Açma devresinin genellikle paralel açma kontakları içermesinin yanı sıra, devrenin paralel olarak birden fazla TCS devresine sahip olması da mümkündür. Her TCS devresi kendi denetim akımının, izlenen bobinden akışına sebep olur ve gerçek bobin akımı tüm TCS akımlarının toplamıdır. R dış direnci belirlenirken bu bilgi dikkate alınmalıdır. Yardımcı röleler ile açma devre denetimi Tesis yenileme projelerinin büyük çoğunluğu kısmi olarak yapılır, yani eski elektromekanik rölelerin yerine yenileri yerleştirilir ancak devre kesici değiştirilmez. Bu uygulama bir sorun yaratmaktadır: Eski tip bir devre kesicinin bobin akımı, koruma IED açma kontağının kesilmesi için çok yüksek olabilir. Devre kesici bobin akımı normal olarak devre kesicinin bir dış kontağı tarafından kesilir. Bir devre kesici arızası durumunda IED açma kontağının da hasar görme riski vardır, çünkü bu kontak açma bobininde birikmiş olan yüksek seviyedeki elektromanyetik enerjiyi ayırmak zorundadır. Koruma IED açma kontağı ve devre kesici bobini arasında bir yardımcı röle kullanılabilir. Bu şekilde kesme kapasitesi sorunu çözülmüş olur, ancak, koruma IED sindeki TCD devresi, devre kesici bobinini değil sağlıklı yardımcı rölenin bobinini izler. Devre kesicinin açma bobinini denetlemek üzere burada ayrı bir açma devre denetim rölesi yürürlüktedir. Dış direncin boyutlandırılması Normal çalışma koşulları altında, uygulanan dış gerilim, rölenin iç devresi ve dış açma devresi arasında bölünür, böylece rölenin iç devresi üzerinde minimum 10 V (3...10 V) ta kalır. Dış devrenin direncinin çok yüksek veya iç devrenin çok düşük olması halinde, örneğin röle kontaklarının kaynaklı olması durumunda, arıza tespit edilir. Çalışma koşulu matematiksel olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir: Uc ( Rext + Rs ) Ic 10V DC GUID-34BDFCA2-E72E-4602-9F0D-281CDDF0A93A V1 TR (Denklem 91) U c I c R dış R s Denetlenen açma devresi üzerindeki çalışma gerilimi Açma devresinden ölçülen akım, yaklaşık 1,0 ma (0,85...1,20 ma) dış şönt direnci açma bobini direnci Dış şönt direnci kullanılacaksa, denetimin fonksiyonelliği ile ya da açma bobini ile çakışmayacak şekilde hesaplanmak zorundadır. Çok yüksek direnç çok yüksek gerilim düşüşüne neden olur ve iç devre içerisinde en az 20 V olması gereğini tehlikeye atar. Çok alçak direnç ise açma bobininin yanlış şekilde çalışmasına neden olabilir. 161

Bölüm 9 1MRK 511 262-UTR - Sekonder sistem denetimi Tablo 13: R dış dış direnç için önerilen değerler Çalışma gerilimi U c Şönt direnci R dış 48 V DC 10 kω, 5 W 60 V DC 22 kω, 5 W 110 V DC 33 kω, 5 W 220 V DC 68 kω, 5 W TCSSCBR kontakları üzerindeki gerilimin 20V veya üzerinde olması koşulu nedeniyle, 48V DC altındaki yardımcı çalışma gerilimlerinde doğru çalışma garantilenemez. Çünkü R dış ve çalışma bobini üzerindeki gerilim düşüşü veya besleyici yardımcı gerilim sistemindeki gerilim düşüşü, TCSSCBR kontağı üzerinde çok düşük gerilim değerlerine neden olabilir. Bu durumda hatalı alarm meydana gelebilir. Daha düşük (<48V DC) yardımcı devre çalışma gerilimlerinde, TCSSCBR ın istenmeden çalışmasını önlemek için devre kesici konumunun kullanılması tavsiye edilir. Konum göstergesinin kullanımı bu bölüm içerisinde daha önce açıklanmıştır. 162

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Bölüm 10 Kontrol 10.1 Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama SESRSYN 10.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SESRSYN IEC 60617 sc/vc ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 25 SYMBOL-M V1 TR 10.1.2 Uygulama 10.1.2.1 Senkronizasyon Asenkron şebekeler arasında kesicilere olanak vermek için, senkronlama fonksiyonu kullanılır. Kesici üzerinde koşullar karşılandığında, şebeke ve bileşenleri üzerindeki baskıyı gidermek amacıyla, kesici kapama komutu optimum bir zaman içerisinde verilir. Bara ve hat arasındaki frekans farkı, ayarlanabilir parametreden daha büyük olduğunda, sistemler asenkron olarak tanımlanır. Frekans farkı bu eşik değerin altındaysa, sistemin paralel bir devresi olduğu anlaşılır ve senkron kontrolü fonksiyonu kullanılır. Senkronizasyon fonksiyonu U Hattı ve U Barası arasındaki farkı ölçer. Hesaplanan kapama açısı ölçülen faz açısına eşit olduğunda ve aşağıdaki koşulların hepsi eşzamanlı olarak gerçekleştiğinde fonksiyon çalışır ve devre kesiciye bir kapama komutu gönderir: U-Hat gerilimi GblBaseSelHat''tın %80'inden daha yüksektir ve U-Bara gerilimi GblBaseSelBara'nın %80'inden daha yüksektir. Gerilim farkı şundan daha küçüktür: 0.10 p.u, yani (U-Bara/GblBaseSelBara) - (U-Hat/GblBaseSelHat) < 0.10. Frekans farkının, FrekDifMaks ayarlanmış değerinden daha düşük FrekDifMin ayarlanmış değerinden daha büyüktür. Frekans FrekDifMin'den daha düşük ise senkron kontrol kullanılır ve bu nedenle FrekDifMin değeri FrekDifM resp FrekDifA değerine benzer olmalıdır senkron kontrol fonksiyonu için. Bara ve 163

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol hat frekansları da, anma frekansının +/- 5 Hz aralığında olmalıdır. Otomatik tekrar kapama için senkronizasyon opsiyonu dahilse, manuel ve otomatik tekrar kapamalar için ayrı frekans ayarlarına gerek yoktur ve senkronizm için frekans farkı değerleri düşük tutulmalıdır. Frekans değişim oranı, U-Bara ve U-Hat için ayarlanmış değerlerin her ikisinden de küçüktür. Kapama açısına, kayma frekansı ve gerekli ön kapama zamanı hesapları ile karar verilir. Senkronizasyon fonksiyonu, ölçülen kayma frekansını ve devre kesici kapama gecikmesini kompanse eder. Faz ilerleme sürekli olarak hesaplanır. Kapama açısı, ayarlı kesici kapama çalışma zamanı tkesici değişimdir. Referans gerilim faz-nötr L1, L2, L3 veya faz-faz L1-L2, L2-L3, L3-L1 veya pozitif dizi olabilir. Bu durumda bara gerilimi, hat için seçilen aynı faza veya fazlara bağlanmalıdır veya aradaki farkı kompanse etmek için bir kompanzasyon açısı ayarlanmalıdır. 10.1.2.2 Senkron kontrol Senkron kontrolü fonksiyonun temel amacı, güç şebekelerindeki devre kesiciler üzerinde kontrol sağlayarak, senkronizm koşulları tespit edilmeden kapanmalarını engellemektir. Ayrıca, adalama sonrasında ve üç kutup tekrar kapama bölünmüş iki sistemin tekrar bağlanmasını önlemek için kullanılır. Tek kutup otomatik tekrar kapama senkron kontrolü gerektirmez çünkü sistem iki faz ile bağlıdır. SESRSYN fonksiyon bloğu, kesicinin bir yanı ölü olduğunda kapamaya olanak tanımak için hem senkronizasyon kontrol fonksiyonu hem de enerjilendirme fonksiyonu içerir. SESRSYN fonksiyonu ayrıca dahili bir gerilim seçme düzenine sahiptir ve bara düzenlemelerinde basit uygulamalara olanak tanır. ~ ~ en04000179.vsd IEC04000179 V1 TR Şekil 68: İki ara bağlantılı güç sistemi Şekil 68 iki ara bağlantılı güç sistemini göstermektedir. Şekildeki bulut ara bağlantının uzakta gerçekleşmiş olabileceğini, yani, diğer trafo istasyonlarında zayıf bağlantılar olabileceğini gösteriyor. Örgü sistem azaldıkça senkronizasyon kontrol ihtiyacı artar, çünkü iki şebekenin manuel veya otomatik kapamada senkronizasyon halinde olmama riski daha yüksektir. 164

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Senkron kontrol fonksiyonu devre kesici boyunca koşulları ölçer ve bunları ayarlanmış limitlerle karşılaştırır. Tüm ölçülen koşullar eş zamanlı olarak ayarlandıkları limitler içerisinde olduğunda çıkış üretilir. Kontrole dahil olanlar: Elektrikli hat ve elektrikli bara. Gerilim düzey farkı. Frekans farkı (kayma). Bara ve hat frekansları, anma frekansının ±5 Hz civarında olmalıdır. Faz açısı farkı. Koşulların minimum bir süre için yerine gelmesini sağlamak için bir zaman gecikmesi kullanılabilir. Çok kararlı güç sistemlerinde, frekans farkı önemsiz miktardadır veya manuel başlatılan kapama veya otomatik restorasyon ile kapamada sıfırdır. Kararlı koşullar altında daha büyük bir faz açısı farkına izin verilebilir çünkü uzun ve yüklü paralel güç hattında bazen bu durum gerçekleşir. Bu uygulamada, uzun çalışma zamanlı ve frekans farkına yüksek duyarlılıkta senkron kontrolü kabul edilir. Faz açısı fark ayarı sürekli rejim için yapılabilir. Başka bir örnek, güç şebekesinin çalışması kesintiye uğraması ve arıza giderme sonrasında yüksek hızlı otomatik tekrar kapama gerçekleşmesidir. Bu şebekede güç dalgalanmasına neden olur ve faz açısı salınımına başlayabilir. Genel olarak frekans farkı, faz açısı farkının zaman türevidir ve tipik olarak pozitif ve negatif değerler arasında salınır. Arıza giderme sonrasında devre kesicinin otomatik tekrar kapama yoluyla kapanması gerektiğinde bir miktar frekans farkına tolerans gösterilmelidir, bu miktar yukarıdaki durumda bahsedilen kararlı durumdan daha fazladır. Ancak, aynı zamanda büyük bir faz açısına izin verildiyse, faz açısının büyük olduğu ve artmaya devam ettiği durumda otomatik tekrar kapama gerçekleşme riski vardır. Bu durumda faz açısı farkı daha küçük olduğunda kapatma daha güvenli olur. Yukarıdaki koşulların karşılanması için senkron kontrolü fonksiyonunda çift ayar bulunur, biri kararlı (Manuel) koşullar için ve diğeri kesintiye uğrama (Otomatik) koşulları için geçerlidir. 165

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Senkron Kontrol U-Bus > GblBaseSelBus'in % 80'i U-Line > GblBaseSelLine'in % 80'i UDiffSC < 0,02 0,50 p.u. PhaseDiffM < 5-90 derece PhaseDiffA < 5-90 derece FreqDiffM < 3-1000 mhz FreqDiffA < 3-1000 mhz Bara gerilimi Sigorta arizasi Hat gerilimi Sigorta arizasi Hat referans gerilim IEC08000021 V2 TR =IEC08000021=2=tr=Original.vsd. Şekil 69: Senkron kontrol fonksiyonu prensibi 10.1.2.3 Enerjilendirme kontrolü Enerjilendirme denetimi fonksiyonunun temel amacı, ayrılmış hatların ve baraların, enerjili hatlara ve baralara kontrollü olarak tekrar bağlanmalarını sağlamaktır. Enerjilendirme kontrol fonksiyonu bara ve hat gerilimlerini ölçer ve bunların her ikisini de yüksek ve düşük eşik değerlerle karşılaştırır. Çıkış ancak ölçülen mevcut koşullar ayarlı koşullarla örtüştüğünde verilir. Şekil 70, biri (1) enerjili diğeri (2) enerjili olmayan iki güç sistemini göstermektedir. Güç sistemi 2, sistem 1 den, devre kesici A üzerinden enerjilendirilir (DLLB). 166

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol ~ 1 2 A B Bara Hat gerilimi gerilimi EnerjilendirmeKon trolü U-Bara (elektrikli) > GblBaseSelBus'in %80'i U-Hat (elektrikli) > GblBaseSelLine'in %80'i U-Bara (gerilimsiz) < GblBaseSelBus'in %40'i U-Hat (gerilimsiz) < GblBaseSelLine'in %40'i U-Bara ve U-Hat < GblBaseSelBus ve/veya GblBaseSelLine'in %115'i. =IEC08000022=2=tr=Original.vsd IEC08000022 V2 TR Şekil 70: Enerjilendirme kontrol fonksiyonu prensibi Enerjilendirme işlemi devre kesici üzerinden, ölü hat elektrikli bara (DLLB) yönünde, ölü bara elektrikli hat (DBLL) yönünde veya her iki yönde çalışabilir. Farklı yönlerden enerjilendirme, devre kesicinin otomatik tekrar kapaması ve manuel kapası için farklı olabilir. Manuel kapama ile, kesicinin her iki ucu da ölü olduğunda, Ölü Bara Ölü Hat (DBDL) kapama yapılabilir. Gerilim, baz gerilimi ayarlı UYüksBaraEnerj veya VElekHatEnerj değerinin üstünde olduğunda ekipman enerjilendirilmiş, baz gerilimi ayarlı UDüşBaraEnerj veya UDüşHatEnerj değerinin altında olduğunda enerjilendirilmemiş kabul edilir. Devre dışı kalan bir hat üzerinde, paralel bir hattaki indüksiyon veya devre kesicilerdeki söndürme kapasitörlerinden beslenme gibi faktörler nedeniyle önemli miktarda potansiyel olabilir. Bu gerilim hattaki temel gerilimin %50 si veya fazlası olabilir. Normalde, tek kesme elemanlı kesiciler için (<330kV) bu düzey %30 un altındadır. Enerjilendirme yönü ayarlara karşılık geldiğinde, kapama sinyaline izin verilmeden önce durum belirli bir süre boyunca sabit kalmalıdır. Gecikmeli çalışmanın amacı ölü tarafın enerjisiz kalmasını sağlamak ve durumun geçici girişim nedeniyle olmadığından emin olmak içindir. 10.1.2.4 Gerilim seçimi Gerilim seçim fonksiyonu, uygun gerilimlerin senkron kontrolüne bağlantısı ve kontrol fonksiyonlarının enerjilendirilmesi için kullanılır. Örneğin, IED çift baralı bir düzenlemede kullanıldığında, seçilmesi gereken gerilim kesicilerin ve/veya ayırıcıların durumuna bağlıdır. Ayırıcı yardımcı kontakların durumunun kontrol edilmesi ile, senkronlama, senkron kontrolü ve enerjilendirme kontrol fonksiyonları seçilebilir. 167

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Mevcut gerilim seçimi türleri çift baraya sahip tek bir devre kesici ve 1½ devre kesici düzenlemesi içindir. Bir çift devre kesici düzenlemesi ve tek bir baraya sahip tek bir devre kesici herhangi bir gerilim seçim fonksiyonunu gerektirmez. Ayrıca, harici gerilim seçimini kullanan çift bara ile birlikte tek bir devre kesici herhangi bir dahili gerilim seçimini gerektirmez. Baralardan ve hatlardan gelen gerilimler, IED nin gerilim girişlerine fiziksel olarak bağlanmalıdır ve ayrıca IED de bulunan SESRSYN fonksiyonunun her birine, kontrol yazılımı üzerinden bağlanmalıdır. 10.1.2.5 Harici sigorta arızası Harici sigorta arıza sinyalleri veya açılmış bir sigorta anahtarı/mcb si, IED içindeki SESRSYN fonksiyonlarının girişlerine yapılandırılmış ikili girişlere bağlanmalıdır. Dahili sigorta arızası denetim fonksiyonu da, en azından hat gerilim besleme için kullanılabilir. Sinyal BLKU, dahili sigorta arıza denetim fonksiyonundan kullanılır ve enerjilendirme kontrol fonksiyon bloğunun engelleme girişine bağlanır. Sigorta arızası olması halinde, SESRSYN fonksiyonu engellenir. UB1OK/UB2OK ve UB1FF/UB2FF girişleri bara gerilimiyle ilgilidir ve ULN1OK/ ULN2OK ve ULN1FF/ULN2FF girişleri hat gerilimi ile ilgilidir. Enerjilendirme yönünün harici seçimi Enerjilendirme, mevcut mantık fonksiyon blokları kullanılarak seçilebilir. Aşağıdaki örnekte mod seçimi, yerel HMI üzerindeki bir simgeden selektör anahtar fonksiyon bloğu üzerinden yapılmaktadır. Ancak, alternatif olarak, örneğin panelin önünde bir fiziksel selektör anahtarı olabilir ve bu da ikilden tam sayıya fonksiyon bloğuna bağlı olabilir (B16I). Eğer yerel HMI üzerinde Yerel-Uzak şalterine bağlı PSTO girişi kullanılırsa, seçim trafodaki HMI sisteminden, tipik olarak IEC 61850 iletişim standardında ABB Microscada üzerinden yapılabilir. Manuel enerjilendirme modunun seçimi için bağlantı örneği şekil 71 örneğinde gösterilmektedir. Seçilen adlar sadece örnek vermek içindir. Bununla birlikte yerel HMI üzerindeki sembol sadece üç işareti gösterebilir. SLGGIO INTONE PSTO SESRSYN OFF DL DB DLB NAME1 NAME2 NAME3 NAME4 SWPOSN MENMODE en08000023.vsd IEC08000023 V1 EN Şekil 71: Yerel HMI simgesinden enerjilendirme yönünün seçici şalter fonksiyon bloğu üzerinden seçilmesi. 168

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 10.1.3 Uygulama örnekleri SESRSYN fonksiyon bloğu bazı şalt sahası düzenlemelerinde de kullanılabilir, ancak farklı parametre ayarları gereklidir. Aşağıda farklı düzenlemelerin, IED analog girişlerine ve fonksiyon bloğuna SESRSYN nasıl bağlanacağı ile ilgili örnekler verilmiştir. Aşağıdaki örnekte kullanılan girişler tipiktir ve yapılandırma ve sinyal matris araçları kullanımıyla değiştirilebilir. SESRSYN ve bağlı SMAI fonksiyon bloğu durumları uygulama yapılandırmasında aynı çevrim zamanına sahip olmalıdır. 10.1.3.1 Tek baralı tek devre kesici Şekil "" bağlantı prensiplerini göstermektedir. Öyle ki SESRSYN fonksiyonu için, devre kesicinin her iki tarafında bir gerilim trafosu vardır. Gerilim trafosu devre bağlantıları gayet basittir; hiçbir özel gerilim seçilmesini gerektirmez. Bara gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB1 'e, hat gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN1'e bağlanır. Gerilim trafosu konumları ayrıca yukarıda gösterildiği gibi bağlanır. Gerilim seçim parametresi CBConfig şöyle ayarlanır: Gerilim seçimi yok. 169

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.1.3.2 Çift baralı tek devre kesici, harici gerilim seçimi Sgrt VT Bara 1 Bara 2 Sgrt VT QA1 QB1 QB2 Sgrt VT UBara UHat SMAI SMAI GRP_OFF U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE SESRSYN SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Hat IEC08000025_2_en.vsd IEC08000025 V2 TR Şekil 72: Dahili gerilimli tek bir kesicili, çift bir baralı düzenlemede SESRSYN fonksiyon bloğunun bağlanması Bu tür düzenlemede dahili gerilim seçimi gerekli değildir. Gerilim seçimi, genel olarak şekil 72 örneğine göre bağlı olan harici röleler tarafından yapılır. İki bara tarafından yapılan uygun gerilim ve gerilim trafosu sigorta arıza denetimi, bara ayırıcılarının konumuna göre yapılır. Bunun anlamı fonksiyon bloğuna bağlantıların tek baralı düzenleme ile aynı olacağıdır. Gerilim seçim parametresi CBYapıla şöyle ayarlanır: Gerilim seçimi yok. 170

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 10.1.3.3 Çift baralı tek devre kesici, dahili gerilim seçimi Sgrt VT Bara 1 Bara 2 Sgrt VT QB1 QA1 QB2 Sgrt VT UBara1 UBara2 UHat SMAI SMAI SMAI GRP_OFF U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE SESRSYN SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Hat IEC09000738-2-en.vsd IEC09000738 V2 TR Şekil 73: Dahili gerilimli tek bir kesicili, çift bir baralı düzenlemede SESRSYN fonksiyon bloğunun bağlanması. İç gerilim seçimi gerektiğinde, gerilim trafosu devre bağlantıları şekil 73 çizimine göre yapılır. Bara1 VT'den gelen gerilim U3PBB1 'e, Bara2 VT'den gelen gerilim U3PBB2'ye bağlanır. VT hattından gelen gerilim U3PLN1'e bağlanır. Ayırıcıların ve gerilim trafosu sigortalarının konumları şekil 73 çiziminde gösterildiği gibi ayarlanmalıdır. Gerilim seçim parametresi CBYapıla Çift baraya ayarlanmalıdır. 171

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.1.3.4 Çift devre kesici Sgrt VT Bara 1 Bara 2 Sgrt VT QA1 QA2 Hat Sgrt VT UBara1 UBara2 UHat1 SMAI SMAI SMAI GRP_OFF GRP_OFF U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE SESRSYN SESRSYN QA1 SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN QA2 SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN IEC11000255_1_en.vsd IEC11000255 V1 TR Şekil 74: Çift kesici düzenlemesinde SESRSYN fonksiyon bloğu bağlantıları Çift kesici düzenlemesi iki fonksiyon bloğunu gerektirir: kesici QA1 için SESRSYN1 ve kesici QA2 için SESRSYN2. Herhangi bir gerilim seçimine gerek yoktur; çünkü bara1 gerilim trafosundan gelen gerilim SESRSYN1 üzerinde U3PBB1'e ve bara2 gerilim trafosundan gelen gerilim SESRSYN2 üzerinde U3PBB1 'e bağlıdır. Hat gerilim trafosundan gelen gerilim SESRSYN1 ve SESRSYN2 üzerinde U3PLN1'e bağlanır. Gerilim trafosu koşulu ayrıca şekil 74 örneğinde 172

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol gösterildiği gibi bağlanır. Gerilim seçim parametresi CBYapıla, hem SESRSYN1 hem de SESRSYN2 için Gerilim seçimi yok olarak ayarlanır. 10.1.3.5 1 1/2 devre kesici 1 ½ kesici düzenlemesinde hat bir IED, bara1 devre kesici ve bağ devre kesici için gerilim seçimini düzenler. IED iki fonksiyon bloğunu gerektirir: bara1 devre kesici için SESRSYN1 ve bağ devre kesici için SESRSYN2. Bara1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB1'e her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve bara2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB2'ye her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Hat1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN1'e her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve hat2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN2'ye her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Ayırıcıların ve gerilim trafosu sigortalarının konumları şekil 75 çiziminde gösterildiği gibi ayarlanmalıdır. SESRSYN Bara 1 CB U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL LN1QCLD LN2SEL LN2QOPEN SYNPROGR LN2QCLD SYNFAIL UB1OK FRDIFSYN UB1FF FRDERIVA UB2OK UOKSC UB2FF UDIFFSC ULN1OK FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA ULN2OK FRDIFFM UBara1 SMAI ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH PHDIFFM INADVCLS UDIFFME TSTSC FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Bara 1 Bara 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Sgrt VT Sgrt VT QB1 QA1 QB2 QB1 QA1 QB2 UBara2 SMAI SESRSYN U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL QB9 QB61 QA1 QB62 QB9 UHat1 SMAI LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA Sgrt VT UB2OK UB2FF ULN1OK UOKSC UDIFFSC FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA Sgrt VT UHat2 SMAI ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME TSTSC FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Hat 1 Hat 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Tie CB IEC11000256_1_en,vsd IEC11000256 V1 TR Şekil 75: SESRSYN fonksiyon bloğunun 1 ½ kesici düzeninde hat 1 IED için dahili gerilim seçimi ile bağlantısı 173

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol SESRSYN Bara 2 CB U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL LN1QCLD LN2SEL LN2QOPEN SYNPROGR LN2QCLD SYNFAIL UB1OK FRDIFSYN UB1FF FRDERIVA UB2OK UOKSC UB2FF UDIFFSC ULN1OK FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA ULN2OK FRDIFFM UBara1 SMAI ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH PHDIFFM INADVCLS UDIFFME TSTSC FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Bara 1 Bara 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Sgrt VT Sgrt VT QB1 QA1 QB2 QB1 QA1 QB2 UBara2 SMAI SESRSYN U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL QB9 QB61 QA1 QB62 QB9 UHat1 SMAI LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA Sgrt VT UB2OK UB2FF ULN1OK UOKSC UDIFFSC FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA ULN2OK FRDIFFM ULN2FF PHDIFFM Sgrt VT UHat2 SMAI STARTSYN TSTSYNCH TSTSC INADVCLS UDIFFME FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Hat 1 Hat 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Bağ CB IEC11000257_1_en.vsd IEC11000257 V1 TR Şekil 76: SESRSYN fonksiyon bloğunun 1 ½ kesici düzeninde hat 2 IED için dahili gerilim seçimi ile bağlantısı Bu örnekte her iki hat IED'sinde Bağ Devre kesici için SESRSYN fonksiyonunun kullanımını gösterir. Bu, Otomatik tekrar kapama ve manuel kapama düzenlemesine bağlı olup, genellikle gerekmeyebilir. Çaprazlanmış olan hat gerilimleri ve bara gerilimleri dışında, bağlantılar her iki IED'de de benzerdir. 1 ½ kesici düzenlemesinde iki hat IED, bara2 devre kesici ve bağ devre kesici için gerilim seçimini düzenler. IED iki fonksiyon bloğunu gerektirir: bara2 devre kesici için SESRSYN1 ve bağ devre kesici için SESRSYN2. Bara1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB2 'ye her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve bara2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB1'e her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Hat1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN2'ye her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve hat2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN1'e her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Ayırıcıların ve gerilim trafosu sigortalarının çapraz konumları şekil 76 çiziminde gösterildiği gibi ayarlanmalıdır. Gerilimlerin 174

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol fiziksel analog bağlantıları ve IED bağlantısı ve SESRSYN fonksiyon blokları PCM600'de dikkatli bir şekilde kontrol edilmelidir. Her iki IED'de, bağlantı ve yapılandırmalar aşağıdaki kurallara uymalıdır: Normalde, aygıt konumu, hem açık (b-tür) hem de kapalı (a-tür) konumlarını gösteren kontaklara bağlıdır. Bara devre kesici: B1QOPEN/CLD = Bağ devre kesici ve ayırıcıların konumu B2QOPEN/CLD = Bağ devre kesici ve ayırıcıların konumu LN1QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu LN2QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu UB1OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi UB2OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN1OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN2OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi Ayar CBYapıla = 1 1/2 bara CB Bağ devre kesici: B1QOPEN/CLD = Özel bara devre kesici ve ayırıcıların konumu B2QOPEN/CLD = Bağ devre kesici ve ayırıcıların konumu LN1QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu LN2QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu UB1OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi UB2OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN1OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN2OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi Ayar CBYapıla = Bağ CB 10.1.4 Ayarlama kuralları Üç SESRSYN fonksiyonunun aynı IED içerisinde sağlanması veya diğer başka sebeplerle tercih edilmesi durumunda, sistem "aynalama" olmaksızın ayarlanabilir ve CBYapıla ayarı şöyle yapılabilir. 1½ bara alt. CB bu ise ikinci bara devre kesici için SESRSYN fonksiyonu üzerinde yapılır. Yukarıdaki standart böyledir. Çünkü normalde aynı yapılandırma ve ayara sahip iki SESRSYN fonksiyonu her bir bölme için sağlanır. Senkronizasyon, senkron kontrolü ve enerjilendirme kontrolü fonksiyonu SESRSYN parametreleri yerel HMI (LHMI) veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Ayarlama kuralları SESRSYN fonksiyonunun LHMI ile ayarlanmasını açıklamaktadır. 175

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Primer gerilim (UTemel) için ortak temel IED değeri Genel temel değer fonksiyonu GBASVAL'da ayarlanır; bu ise şu dizinde yer alır Ana menü/yapılandırma/güç sistemi/genel temel değerler/x:gbasval/ubase. GBASVAL'in altı durumu vardır ve bunlar birbirlerinden bağımsız olarak ayarlanabilir. SESRSYN fonksiyonunun bara referans gerilimi (GblTemelSelBara) için bir ayarı ve hat referans gerilimi için bir ayarı (GblTemelSelHat) vardır ve bunlar birbirinden bağımsız olarak temel değerin referansı için kullanılan altı GBASVAL fonksiyonundan birini seçmek için ayarlanabilir. Bunun anlamı bara ve hattın referans geriliminin farklı değerlere ayarlanabilmesidir. SESRSYN fonksiyonu için Ana menü/ayarlar/kontrol/sesrcyn(25,sync)/x:sesrsyn altında bulunan ayarlar dört farklı ayar grubuna bölünür: Genel, Senkronlama, Senkron kontrol ve Enerjilendirme kontrolü. Genel ayarlar Çalışma: Çalışma modu şöyle ayarlanabilir Açık veya Kapalı'den. Ayar Kapalı olarak ayarlanması tüm fonksiyonu devre dışı bırakır. GblTemelSelBara ve GblTemelSelHat Bu yapılandırma ayarları altı GBASVAL fonksiyonundan birini seçmek için kullanılır, bunlar daha sonra sırasıyla bara ve hat için temel değer referans gerilimi olarak kullanılır. SelFazBara1 ve SelFazBara2 Sırasıyla bara 1 ve 2 için gerilim fazının ölçüm seçimi için yapılandırma parametreleri; bunlar tek faz (faz-nötr) veya iki faz (faz-faz) gerilim olabilir. SelFazHat1 ve SelFazHat2 Sırasıyla hat 1 ve 2 nin gerilim fazı ölçüm seçimi için yapılandırma parametreleri; bunlar tek faz (faz-nötr) veya iki faz (faz-faz) gerilim veya pozitif dizi olabilir. CBYapıl Bu yapılandırma ayarı, gerilim seçim türünü k için kullanılır. Gerilim seçim türü aşağıdaki şekilde seçilebilir: gerilim seçimi yok çift baralı tek devre kesici kesicinin bara 1'e bağlandığı kesici ile birlikte 1 2/1 devre kesici düzenlemesi kesicinin bara 1'e bağlandığı kesici ile birlikte 1 2/2 devre kesici düzenlemesi kesicinin hat 1 ve 2'ye bağlandığı (bağ kesici) kesici ile birlikte 1 1/2 devre kesici düzenlemesi UOran UOranı ifadesi şöyle tanımlanır UOranı = bara gerilimi/hat gerilimi. Bu ayar hat gerilimini, bara gerilimine eşit olacak şekilde büyütür. 176

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol FazKayması Bu ayar bir hat trafosunun meydana getirdiği, bara gerilimi ve hat gerilimi için iki ölçüm noktası arasındaki faz kaymasını dengelemek için kullanılır. Ayar değeri ölçülen hat faz açısına eklenir. Bara gerilimi referans gerilimidir. Tek faz UL1 veya iki faz UL1L2 yoksa, FazKayması ve UOran parametreleri diğer seçenekleri dengelemek için kullanılabilir. Tablo 14: Gerilim ayar örnekleri Hat gerilimi Bara gerilimi Bara gerilimi ön işleme UL1 UL1 UL1'i kanal 1'e bağla UL2 UL3 UL2'yi kanal 1'e bağla UL3'ü kanal 1'e bağla UL1L2 UL1L2 UL1L2'yi kanal 1'e bağla UL2L3 UL3L1 UL2L3'ü kanal 1'e bağla UL3L1'i kanal 1'e bağla UL1 UL1L2 UL1L2'yi kanal 1'e bağla UL2L3 UL3L1 UL2L3'ü kanal 1'e bağla UL3L1'i kanal 1'e bağla SESRSYN ayarı FazKayması UOran - 1-120º 1 + 120º 1-1 - 120º 1 + 120º 1-30º 1,73-90º 1,73 +150º 1,73 Senkronlama ayarları ÇalışmaSenk Ayar Kapalı olarak ayarlanması Senkronlama fonksiyonunu devre dışı bırakır. Ayarın Açıkolduğu durumda fonksiyon çalışır durumda olur ve çıkış sinyali giriş koşullarına bağlı olur. FrekDifMin FrekDifMin ayarı, sistemlerin asenkron olarak tanımlanabilmesi için gereken minimum frekans farkıdır. Bundan daha düşük frekanslarda sistemlerin paralel oldukları kabul edilir. FrekDifMin için tipik bir değer şöyledir: 10 mhz. Genel olarak bu değer hem senkronizasyon hem de senkron kontrol fonksiyonlarının olması halinde düşük olmalıdır. Çünkü, şebeke frekans farkıyla çalışması durumunda senkronizasyon fonksiyonu tam olarak doğru anda kapatma yapacaktır. 177

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol FrekDifMaks Not! Fonksiyonların manuel çalıştırma, otomatik tekrar kapama veya her ikisi için kullanılmasına bağlı olarak FrekDifMin parametresi FrekDifM ile aynı değere ve ilgili FrekDifA ise SESRSYN için ayarlanmalıdır. FrekDifMaks ayarı, senkronizasyonun kabul edilebileceği maksimum kayma frekansıdır. 1/FrekDifMaks, vektörün 360 derece hareket etmesi için gereken zamanı gösterir; bu senkronoskopta bir tura karşılık gelir ve Darbe süresi olarak adlandırılır. FrekDifMaks için tipik bir değer 200-250 mhz dir, bu da darbe sürelerini 4-5 saniyede verir. Normal olarak iki şebeke birbirinden bağımsız nominal frekans tarafından regüle edilmektedir ve frekans farkı düşüktür, bu nedenle yüksek değerlerden kaçınılmalıdır. FrekDeğişimOranı Frekans için maksimum izin verilen değişim oranı. tkesici tkesici değeri devre kesicinin kapama zamanı ile eşleşecek şekilde ayarlanmalıdır ve ayrıca kapama devresine olası yardımcı röleleri de dahil etmelidir. IED nin yapılandırılmasında yavaş mantık bileşenlerinin kullanılmadığı kontrol edilmelidir, çünkü bu bileşenler kapama zamanında büyük değişikliklere neden olabilir. Tipik ayar 80-150 ms'dir, kesici kapama zamanına bağlı olarak. tkapalıdarbe Kesici kapatma darbe süresi ayarı. tmakssenk tmakssenk ayarı, bu süre içerisinde senkronizasyon fonksiyonu çalışmadığı takdirde çalışmayı resetlemek içindir. Bu ayar, faz eşitliğine erişmenin maksimum ne kadar süre alacağına karar verecek olan FrekDifMin ayarının yapılmasına izin vermelidir. Ayarın 10 msn olması durumunda darbe süresi 100 saniyedir ve böylece ayarın en az tminsenk artı 100 saniye olması gerekir. Şebeke frekanslarının limitlerin dışında olması bekleniyorsa, başlangıçtan buna bir pay eklenmesi gerekir. Tipik ayar 600 saniyedir. tminsenk tminsenk parametresi, senkronizasyon kapama girişiminin verileceği minimum süreyi sınırlamak için ayarlanır. Bir senkronlama koşulu yerine getirilse bile, bu süre boyunca senkronlama başladığından beri senkronlama fonksiyonu kapatma komutu vermez. Tipik ayar 200 ms. Senkron kontrol ayarları ÇalışmaSC 178

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol ÇalışmaSC ayarı Kapalısenkronkontrol fonksiyonunu devre dışı bırakır ve AUTOSYOK, MANSYOK, TSTAUTSY ve TSTMANSY düşük olarak ayarlar. Ayarın Açıkolduğu durumda fonksiyon çalışır durumda olur ve çıkış sinyali giriş koşullarına bağlı olur. UDiffSC Hat ve bara arasındaki gerilim farkı ayarı (p.u. cinsinden) Ayar (p.u. cinsinden) aşağıdaki şekilde tanımlanır (U-Bara/GblTemelSelBara) - (U-Hat/GblTemelSelHat). FrekDifM ve FrekDifA Frekans farkı düzeyi ayarları FrekDifM ve FrekDifA şebekedeki duruma göre seçilmelidir. Kararlı koşullar altında düşük frekans ayarına gerek duyulur, bu durumda FrekDifM ayarı kullanılır. Otomatik tekrar kapama için daha büyük frekans farkı ayarı tercih edilir, bu durumda FrekDifA ayarı kullanılır. FrekDifM için tipik bir değer şöyledir: 10 mhz ve FrekDifA için tipik bir değer şöyledir: 100-200 mhz. FazDifM ve FazDifA Faz açısı farkı düzey ayarları FazDifM ve FazDifA de şebekedeki duruma göre seçilmelidir. Faz açısı ayarı, maksimum yük koşullarında kapamaya olanak tanıyacak şekilde seçilmelidir. Ağır yüklü şebekelerde tipik bir maksimum değer 45 derece olabilir iken, çoğu şebekede maksimum çıkan açı 25 derecenin altındadır. tscm ve tsca Zamanlayıcı gecikme ayarları tscm ve tsca'nın amacı senkron kontrolü koşullarının sabit olarak kalmasını sağlamak ve durumunun geçici girişim nedeniyle olmadığından emin olmaktır. Koşullar belirtilen süre boyunca devam etmezse, gecikme zamanlayıcısı resetlenir ve koşullar tekrar karşılandığında prosedür yeniden başlatılır. Bu nedenle, senkron kontrolü durumu ayarlanan süre boyunca sabit kaldıkça devre kesicinin kapama yapmasına izin verilmez. Kararlı koşullarda daha uzun bir çalışma zamanı gecikme ayarına ihtiyaç vardır, bu durumda tscm ayarı kullanılır. Otomatik tekrar kapama sırasında, daha kısa gecikme zamanı tercih edilir bu durumda tsca ayarı kullanılır. tscm için tipik bir değer 1 saniyedir ve tsca için tipik değer 0,1 saniyedir. Enerjilendirme kontrol modu OtoEnerj ve ManEnerj Devre kesiciyi otomatik veya manuel kapatmak için iki farklı ayar kullanılabilir. Her biri için ayarlar şöyledir: 179

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Kapalı, enerjilendirme fonksiyonu devre dışıdır. DLLB, Ölü Hat Canlı Bara, hat gerilimi GblBaseSelHat'tın %40'ının ön ayar değeri altında ve bara gerilimi GblBaseSelBara'nın %80'inin ön ayar değeri üstündedir. DBLL, Ölü Bara Canlı Hat, bara gerilimi GblBaseSelBara'nın %40'ının ön ayar değeri altında ve hat gerilimi GblBaseSelHat'tın %80'inin ön ayar değeri üstündedir. Her ikisinde de, enerjilendirme iki yönde yapılabilir, DLLB veya DBLL. ManEnerjDBDL Eğer parametre Açıkolarak ayarlanmışsa, hat gerilimi GblBaseSelHat'tın %40'ının ön ayar değeri altında ve bara geriliminin GblBaseSelBara %40'ının ön ayar değeri altında ise ve ayrıca ManEnerj şu şekilde ayarlanmışsa manuel kapatma etkindir DLLB, DBLL veya Her iki. totoenerj ve tmanenerj totoenerj ve tmanenerj ayarlarının amacı ölü tarafın enerjisiz kaldığından ve durumun geçici girişim nedeniyle olmadığından emin olmaktır. Koşullar belirtilen süre boyunca devam etmezse, gecikme zamanlayıcısı resetlenir ve koşullar tekrar karşılandığında prosedür yeniden başlatılır. Bu nedenle, enerjilendirme koşulu ayarlanan süre boyunca sabit kaldıkça devre kesicinin kapama yapmasına izin verilmez. 10.2 3-faz çalıştırma SMBRREC için otomatik tekrar kapatıcı 10.2.1 Tanımlama Fonksiyon Tanımı IEC 61850 3-faz çalıştırma için otomatik tekrar kapatıcı SMBRREC IEC 60617 O->I ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 79 SYMBOL-L V1 TR 10.2.2 Uygulama Otomatik tekrar kapama, bir güç sisteminde geçici hat arızası sonrasında servisin geri yüklenmesi için kullanılan çok yerleşik bir yöntemdir. Hat arızalarının büyük çoğunluğu, doğal geçici özellikteki ark atlamalarıdır. Hat koruma ve hat kesiciler çalıştığında ve hattı kapattığında, ark iyonsuzlaşır ve gerilime dayanabilme kapasitesini değişken oranda bir miktar geri kazanır. Bu nedenle enerjisiz ölü bir 180

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol sürenin olması kaçınılmazdır. Hatta servisin tekrar başlaması, hat kesicilerinin otomatik olarak yeniden kapanmasıyla devam edebilir. Seçilecek ölü zaman, arkın iyonsuzlaşması ve başarılı şekilde tekrar kapanması için yeterince uzun olmalıdır. Her hat kesici, otomatik tekrar kapama ekipmanı veya fonksiyonu için, hattın ölü zamanı, otomatik tekrar kapama zamanı kullanılarak belirlenir. İki hat ucunda eş zamanlı olarak açma ve tekrar kapama meydana geldiğinde, otomatik tekrar kapama açma zamanı yaklaşık olarak hattın ölü zamanı na eşittir. Eğer açık zaman ve ölü zaman farklıysa, hat her iki uçtaki kesiciler açılana kadar enerjili olarak kalır. Hat koruma Arıza anı Çalışır Resetlenir Çalışma zamanı Kapalı Devre kesici Açık Kesme zam. Açma komutu Ayrılacak kontaklar Söndürücüler Arıza Çalışır Resetlenir Çalışma zamanı Kapatma zam. Kesme zam. Kapatma komutu Kontak kapanır Arıza süresi Kesici için SMBRREC açma zamanı Arıza süresi Oto. Tekrar kapama fonksiyonu Başlat SMBRREC SMBRREC açma zam. ayarla Yen. kap. komutu Toparlanma süresi SMBRREC reset =IEC09000204=1=tr=Original.vsd IEC09000204 V1 TR Şekil 77: Kalıcı bir arızada tek atım otomatik tekrar kapama Üç fazlı otomatik tekrar kapama, senkronizasyon ve enerjilendirme kontrol kullanılmadan ve yine ölü hat ve ölü bara kontrolü yapılmadan gerçekleşebilir. Her bir hat kesici ve otomatik tekrar kapama ekipmanı için otomatik tekrar kapama açık kalma süresi ifadesi kullanılabilir. Bu, Otomatik Tekrar kapatıcı için ölü zaman ayarıdır. İki hat ucunda eş zamanlı olarak açma ve tekrar kapama sırasında, otomatik tekrar kapama açma zamanı yaklaşık olarak hattın ölü zamanı na eşittir. Aksi takdirde bu iki zaman farklılık gösterebilir, çünkü bir hat ucunun diğer hat ucundan daha yavaş açılması, hattın her iki ucu açılana kadar ölü olmayacağı anlamına gelir. 181

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Eğer arıza kalıcıysa, arızayı gidermek üzere yapılan tekrar kapama girişimi sırasında hat koruma tekrar açar. Her devre kesici (CB) için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu kullanılması normal uygulamadır. Her hat ucunda bir devre kesici kullanıldığında, her hat ucu için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu vardır. Eğer çifte hat korumada otomatik tekrar kapama fonksiyonları eklenmişse, ki bunun anlamı her devre kesici için iki otomatik kapama fonksiyonu demektir, tekrar kapama komutlarının koordinasyon altında yapılmasına dikkat edilmelidir. 1 1/2 kesicili, çift kesicili ve kare bara düzeninde, her hat ucunda iki devre kesici çalıştırılır. Her devre kesici için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu önerilir. Böylesi düzenlenmiş iki devre kesicinin sıralı olarak tekrar kapatılması, otomatik tekrar kapama fonksiyonu içindeki öncelik devresi ile yapılabilir. Kalıcı arıza durumunda birinci devre kesicinin tekrar kapamasının başarısız olması halinde ikinci devre kesicinin tekrar kapaması iptal edilir ve sonucunda güç sistemi üzerindeki stres sınırlı kalır. Kesicinin otomatik tekrar kapatıcıya bağlı olmasının bir diğer avantajı, kesicinin dizisine uymadan kapanmasının, kesicinin otomatik tekrar kapama sırasına hazırlanmasını vb. kontrol etmenin çok daha basitleşmesidir. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu üç faz otomatik yeniden kapamayı tek atımda veya çok atımda yapar. Güç iletim sistemlerinde, tek ve/veya üç faz, tek adım Otomatik Tekrar Kapama yapılması çok sık kullanılan bir uygulamadır. Alt iletim ve Dağıtım sistemlerinde açma ve otomatik tekrar kapama genellikle üç fazdır. Ancak, otomatik tekrar kapamanın modu değişebilir. Tek atımlı ve çok atımlı kullanılabilir. Birinci atımda kısa bir gecikme HSAR, veya daha uzun bir gecikme DAR olabilir. İkinci ve ondan sonraki tekrar kapama atımları nispeten daha uzun olabilir. Çoklu atım kullanıldığında, ölü zaman kesicinin görev döngüsü kapasitesiyle harmonize olmalıdır. Otomatik tekrar kapama genellikle hat koruma tarafından, özellikle de bu korumanın anlık açılmasıyla başlatılır. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu, kalıcı arızaları tespit eden bazı korumalar çalışıyorsa önlenebilir (örneğin şönt reaktörü, kablo veya bara gibi). Özel hattı dışında arızalar gösteren yedek koruma bölgeleri de otomatik tekrar kapamayı bastırmak üzere bağlanabilir. Bir arıza üzerine devre kesici kapatılırken ve hatta enerji verilirken (SOTF) otomatik tekrar kapama teşebbüsünde bulunulmamalıdır; bunun istisnası, atım 2 vb. nin SOTF de başlatılacağı çoklu atımlardır. Benzer şekilde, arıza oluştuğunda kapatılmayan, çok kesicili bir bara düzenlemesindeki bir devre kesici, Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu çalıştırılarak kapatılmamalıdır. Otomatik Tekrar Kapama sıklıkla, senkron kontrol ve ölü hat veya ölü bara kontrolünden alınan bir serbest bırakma koşulu ile kombine edilir. Kalıcı arıza nedeniyle Otomatik Tekrar Kapama turbo jeneratör grupları üzerindeki gerilimi sınırlamak için, senkron kontrolü ile otomatik tekrar kapamayı, enerji santrallerine yakın hat terminallerinde kombinasyon halinde düzenlenebilir ve enerjilendirme girişimini enerji santralinden en uzak tarafta yapabilir ve enerjilendirme başarılı olursa senkron kontrol yerel uçta yapabilir. 182

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol İletim koruma sistemleri genellikle alt bölümlere ayrılmıştır ve iki adet yedek koruma IED sine sahiptir. Bu tür sistemlerde genellikle otomatik tekrar kapama alt sistemlerin yalnız bir tanesinde yapılır çünkü gerekli olan arızanın giderilmesidir. Otomatik tekrar kapatıcının hizmet dışı olması nedeniyle kapama yapılmaması önemli bir sorun olarak görülmez. Eğer aynı kesici üzerinde iki adet otomatik tekrar kapatıcı varsa, uygulama dikkatle kontrol edilmelidir ve normal olarak bir tanesi ana birim olmalı ve diğer otomatik tekrar kapatıcının çalışması durumunda bunu bastırmak üzere bağlanmış olmalıdır. Bu bastırma örneğin çalışmakta olan 3 faz çalıştırma için Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) üzerinden yapılabilir. Kalıcı bir arıza, hat koruma arızayı gidermek üzere tekrar kapandığında, tekrar açılmasına neden olabilir. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu bir dizi parametrenin ayarlanmasına izin verir. Örnekler: otomatik tekrar kapama atımlarının sayısı her atım için otomatik tekrar kapama açık kalma sayısı (ölü zaman) 10.2.2.1 Otomatik tekrar kapama çalıştırma KAPALI ve AÇIK Otomatik tekrar kapama çalışması KAPALI ve AÇIK olarak ayar parametresi ve harici kontrol ile ayarlanabilir. Parametre Çalışma= Kapalı, veya Açık fonksiyonu KAPALI ve AÇIK olarak ayarlar. Çalışma=HariciKntrlolduğunda, KAPALI ve AÇIK kontrolü giriş sinyal darbeleriyle yapılır, örneğin kontrol sisteminden veya ikili girişten (ve diğer sistemlerden). Fonksiyon ON olarak ayarlandığında ve çalışır durumdayken (devre kesici kapalı ve devre kesici Hazır koşulları da yerine getirilmiştir), SETON çıkış aktifleşir (yüksek). Fonksiyon tekrar kapama başlatma almaya hazırdır. 10.2.2.2 Otomatik tekrar kapama başlatma ve tekrar kapama döngüsü için başlatma koşulları Tekrar kapama döngüsü veya dizisi başlatmanın normal yolu, BAŞLAT girişine sinyal uygulama yoluyla hat korumadan açarak başlatmaktır. Başlatma sinyalleri Genel Açma sinyalleri olabilir veya yalnız Diferansiyel, Mesafe koruma Bölge 1 ve Mesafe koruma Destekli trip koşulları olabilir. Bazı durumlarda, Yönlü Topraklama arıza fonksiyonu Destekli açma, Otomatik Tekrar Kapama girişimine bağlanabilir. Başlangıcın kabul edilebilmesi ve yeni otomatik tekrar kapama döngüsünün başlatılması için birkaç koşulun yerine gelmesi gereklidir. Bunlar tahsis edilmiş girişlere bağlıdır. Bu girişler: 183

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol CBREADY, devre kesici tekrar kapama döngüsü için hazır, örneğin çalışma tertibatı şarjlı. CBPOS, hat arızası meydana geldiğinde ve başlatma uygulandığında CB nin kapalı olmasını sağlamak için. INHIBIT sinyal girdisi yok, yani hiçbir kilitleme veya bastırma sinyali mevcut değil. Başlatma kabul edildikten sonra, mandallanır ve dahili bir "Başlatıldı" sinyali ayarlanır. "Önleme" sinyali gibi bazı olaylar tarafından kesilebilir. 10.2.2.3 Devre kesici açık bilgisiyle otomatik tekrar kapamayı başlatma Bu fonksiyon kullanıcının otomatik tekrar kapatmayı koruma açma sinyalleri yerine Devre kesici açık pozisyonundan başlatmasına olanak sunmaktadır Bu başlatma modu ayar parametresi CBAçıkİleBaşla şöyle olduğunda seçilir.açık. Bu durumda tüm manuel tekrar kapamaların engellenmesi gerekir. Tipik olarak CBYardContTürü=NormKapalı ayarı da yapılır ve CBPOS ve BAŞLAT girişlerine bir NC tipi (normalde kapalı) devre kesici yardımcı kontak bağlanır. Sinyal Devre kesici kapalı dan Devre kesici açık a değiştirildiğinde, bir otomatik tekrar kapama başlatma darbesi yaratılır ve normal kontroller yapılarak fonksiyona mandallanır. Ardından tekrar kapama dizisi normal olarak devam eder. Tekrar kapamanın engellenmesi için manuel açma ve diğer fonksiyonlardan gelen sinyallerin, ÖNLE girişine bağlanması gerekir. 10.2.2.4 Otomatik tekrar kapatıcının engellenmesi Otomatik Tekrar Kapama girişimlerinin sadece kendi hattındaki geçici arızalarda yapılması beklenir. Otomatik Tekrar Kapama aşağıdaki koşulların tümü için engellenmelidir: Gecikmeli Mesafe koruma bölgelerinden gelen açma Artçı koruma fonksiyonlarından gelen açma Kesici arıza fonksiyonundan gelen açma Uzak uç Kesici arıza fonksiyonundan gelen araaçma Bara koruma açması Yukarıda benimsenen başlatma prensibine göre (Genel Açma veya yalnız Ani açma), gecikmeli ve yedek bölgeler gerekmeyebilir. Ancak, yerel ve uzak kesici arızası her zaman bağlı olmalıdır. 10.2.2.5 için otomatik tekrar kapama açma zamanının kontrolü Üç faz otomatik tekrar kapama için açık kalma süreleri: t1 3Ph ile t5 3Ph arasıdır. 10.2.2.6 Uzun açma sinyali Normal koşullar altında açma komutu arıza giderme nedeniyle hızlı olarak resetler. Kullanıcı maksimum açma darbe süresi taçma ayarını belirleyebilir. Uzun açma sinyali tekrar kapama dizisini, ÖNLE sinyal girişi ile aynı şekilde kesintiye uğratır. 184

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 10.2.2.7 Maksimum tekrar kapama atımlarının sayısı Bir otomatik tekrar kapama döngüsündeki maksimum tekrar kapama adımı sayısı AtımSayısı parametresi seçilerek yapılır. 10.2.2.8 3-faz tekrar kapama, AtımNo ayarına göre bir ile beş adım arası. Her türlü arızada, bir açma çalışması bir üç fazlı açma olarak yapılır. Yeniden kapatma üç fazlıdır. Burada, otomatik tekrar kapama fonksiyonunun "Açık" ve "Hazır" olduğu kabul edilmektedir. Kesici kapanır ve çalışma dişlisi hazırdır (işletim enerjisi saklanır). BAŞLAT girişi alınır ve mühürlenir. READY çıkışı resetlenir (hatalı olarak ayarlanır). ACTIVE çıkışı ayarlanır. 3 fazlı otomatik tekrar kapama açma zamanı için zamanlayıcı başlatılır. Otomatik tekrar kapama açık zaman zamanlayıcılarından herhangi biri çalışmaktayken, INPROGR çıkışı aktifleştirilir. Açık zaman zamanlayıcısı bittiğinde ilgili iç sinyal, diğer kontroller için ve devre kesiciye kapama komutu vermesi için çıkış modülüne iletilir. Bir devre kesici kapatma komutu verdiğinde bir toparlanma zamanlayıcısı treclaim başlatılır. Bu süre içerisinde açma olmazsa, otomatik tekrar kapama fonksiyonu Hazır durumuna resetler ve ACTIVE sinyali resetlenir. Birinci tekrar kapama atımı başarısız olduğunda,, seçilmesi durumunda 2. ila 5. tekrar kapatma bunu takip eder. 10.2.2.9 Toparlanma zamanlayıcısını tekrar kapama Toparlanma zamanlayıcısı treclaim tekrar kapama komutunun verilmesinden fonksiyonun resetlenmesine kadar geçen süreyi tanımlar. Bu süre içerisinde tekrar bir açma oluşması halinde bu, birinci arızanın devamı olarak algılanabilir. Devre kesici kapatma komutu verildiğinde toparlanma zamanlayıcısı başlatılır. 10.2.2.10 Geçici arıza Tekrar kapama komutu verildikten sonra toparlanma zamanlayıcısı belirli bir süre için çalışmaya devam eder. Bu süre içerisinde tekrar açma meydana gelmezse, Otomatik Tekrar Kapama resetleyecektir. Devre kesici kapalı kalır ve çalışma tertibatı tekrar şarj olur. CBPOS ve CBREADY giriş sinyalleri ayarlanacaktır 10.2.2.11 Kalıcı arıza ve tekrar kapama başarısız sinyali Yeni bir açma oluşması ve yeni giriş sinyali BAŞLATMA veya TRSOTF görüldüğünde, devre kesici kapatma komutu sonrasında BŞRSZ (başarısız kapatma) çıkışı yüksek olarak ayarlanır. İlk atım için zamanlayıcı artık başlatılamaz. Ayarlanmış olan tekrar kapatma atımı sayısına bağlı olarak, daha sonraki atımlar gerçekleştirilebilir veya Tekrar kapama dizisi sonlandırılabilir. Toparlanma zamanlayıcısının süresi dolduğunda Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu resetlenir fakat devre kesici açık kalır. CBPOS girişi üzerinden Devre 185

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol kesici kapalı bilgisi eksiktir. Bu nedenle tekrar kapama fonksiyonu yeni bir tekrar kapama döngüsüne hazır değildir. Normal olarak UNSUCCL sinyali, son tekrar kapama atımı alındıktan sonra ve otomatik tekrar kapama fonksiyonu engellendikten sonra görülür. Sinyal, toparlanma süresinden sonra resetler. Başarısız sinyalinin verilmesi devre kesici pozisyon girişine bağlı hale getirilebilir. Bu durumda UnsucClByCBChk parametresi CBKontrol'e ayarlanmalı ve bir zamanlayıcı tunsuccl da ayarlanmalıdır. Eğer devre kesici kapatma komutuna tepki vermez ve kapanmaz fakat açık kalırsa, UNSUCCL çıkışı tunsuccl süresi sonunda yüksek olarak ayarlanır. Başarısız çıkış, örneğin Çok Kesicili bir düzenlemede, ikinci kesicideki otomatik tekrar kapatma fonksiyonunu iptal etmek için kullanılabilir. Ayrıca operatör kilitlemeyi resetleyene kadar elle kapama için bir kilitleme oluşturabilir, bunun için ayrılmış özel bölüme bakınız. 10.2.2.12 Kilitleme başlatma Pek çok durumda, otomatik tekrar kapama girişimi başarısız olduğunda bir kilitleme oluşturma zorunluluğu vardır. Bu işlem otomatik tekrar kapama fonksiyonunun giriş ve çıkışlarına bağlı bir mantık üzerinden yapılır ve gerekli olduğu durumunda İkili IO ile bağlanır. Bu mantığı uygulamanın pek çok yöntemi vardır; manuel kapamanın IED içinde kilitleme tertibi olması, harici bir fiziki kilitleme rölesinin bulunup bulunmadığı ve resetin bütünleşik olması veya iletişim yoluyla yapılmış olması. Ayrıca, neyin kilitleme üreteceği konusunda da farklı alternatifler vardır. Bazı soruların cevapları: Yedek zaman gecikmeli açma kilitleme verir mi (normalde evet) Arıza üzerine kapama yaparken kilitleme üretilir mi (çoğunlukla) Otomatik tekrar kapama arızada KAPALI olduğunda, kilitleme üretilir mi Kesici, otomatik tekrar kapama dizisi için yeterince çalıştırma gücüne sahip olmadığında kilitleme üretilecek mi? (kapatma girişimi olmadığından normalde hayır) Şekil 78 ve 79, harici röle olarak bir kilitleme rölesi ile kapatma mantığının nasıl tasarlanabileceği gösterilmiştir. Alternatif olarak senkronizasyon kontrolü fonksiyonundan geçerek manuel kapama ile dahili olarak üretilen bir kilitleme gösterilmektedir. Kilitleme mantığı örneği. 186

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol BJ-TRIP ZCVPSOF-TRIP OR SMBRREC INHIBIT UNSUCCL OR Kilitleme CCRBRF TRBU RXMD1 11 12 21 KAPAT KOMUTU =IEC09000159=2=tr=Original.vsd IEC09000159 V2 TR Şekil 78: Harici bir kilitleme rölesi ile düzenlenmiş bir kilitleme. BU- AÇMA ZCVPSOF-AÇMA VEYA SMBRREC ÖNLEM E BSRSZ SMPPTRC CCRBRF TRBU YAZILIM VEYA IO RESET VE YA CLLÇIKIS RESET KILITLEME RSTLÇIKIS MAN KAPAT SMBRREC KAPAT VE YA VE SESRSYN OTO. DURDURMA MAN ENOK VE YA KAPAT KOMUTU =IEC08000246=2=tr=Ori ginal.vsd IEC08000246 V2 TR Şekil 79: IED içerisinden geçen manuel kapama dahili mantığı ile düzenlenmiş kilitleme 10.2.2.13 Tekrar kapama dizisinin otomatik olarak sürdürülmesi Koruma fonksiyonlarından başlatma sinyalleri alınmasa bile, bununla birlikte kesici halen kapalı değilse, SMBRREC fonksiyonu aşağıdaki tekrar kapama adımlarını uygulayacak şekilde programlanabilir (eğer birden fazla adım seçildiyse). Bu ise şu ayar parametresi ile yapılır OtoKont = Açık ve tautocontwait ve fonksiyonun yeni bir başlatma olmadan devam etmesi için gereken gecikme. 187

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.2.2.14 Isıl aşırı yük koruma otomatik tekrar kapama fonksiyonunun bekletilmesi 10.2.3 Ayarlama kuralları 10.2.3.1 Yapılandırma THOLHOLD girişi (ısıl aşırı yük koruma tekrar kapamayı bekletiyor) aktifleştirilirse, tekrar kapama fonksiyonunu beklemede tutar. Bu nedenle devre kesiciye Otomatik Tekrar Kapama ve tekrar kapama komutu arasında önemli bir gecikme bulunabilir. Zamanı ve ÖNLE girişine bastırma gönderen harici bir mantık kullanılabilir. Bu giriş ayrıca Otomatik Tekrar Kapamayı daha uzun veya daha kısa bir süre beklemede tutabilir. Sinyalleri yapılandırmak için PCM600 yapılandırma aracını kullanın. Otomatik tekrar kapatıcı fonksiyon parametreleri yerel HMI veya Parametre Ayar Aracı (PST) ile ayarlanır. Parametre Ayar Aracı PCM600 içindedir. Giriş sinyalleri için öneriler Varsayılan fabrika ayarlarının şekil 80. ON ve OFF Bu girişler, dış kontrol için ikili girişlere veya iletişim arayüz bloğuna bağlanabilir. START 3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapayıcı (SMBRREC) fonksiyonunu başlatan açma çıkış koruma fonksiyonuna bağlanmalıdır. Ayrıca, dış bir kontaktan başlatılmak üzere ikili bir girişe de bağlanabilir. Başlatma kaynaklarının birleşimi için mantıksal bir OR-geçidi kullanılabilir. Eğer CBAçıkİkenBaşlat kullanılırsa, devre kesici Açık koşulu START girişine de bağlanmalıdır. INHIBIT Bu girişe tekrar kapama döngüsünü kesintiye uğratan veya başlatmanın kabulünü engelleyen sinyaller bağlanır. Bu tür sinyaller şönt reaktörüne bağlı bir hat korumadan, transfer açma alımından, artçı koruma fonksiyonlarından, bara koruma açmasından veya kesici arıza korumasından gelebilir. Devre kesici açık pozisyonu SMBRRECbaşlatmak üzere ayarlandığında, manuel açıklık da buraya bağlanmalıdır. Önleme genellikle IO aracılığıyla dış IED lerden ve iç fonksiyonlardan gelen sinyallerin kombinasyonudur. Bu kombinasyon için VEYA geçidi kullanılır. 188

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol CBPOS ve CBREADY Bunlar CB den bilgi toplamak için ikili girişlere bağlanmalıdır. Eğer CBYardKontTürü parametresi aşağıdaki gibi ayarlanır ise CBPOS girişi devre kesici kapalı olarak yorumlanır NormAçık, bu varsayılan ayardır. CBYardKontTürü ayarı NormKapalı yapılır ise, kesicideki üç çalıştırma tertibatında (tek kutupla çalıştırılan kesiciler) bağlantı Tüm kutuplar kapalı" (NO kontaklarının seri bağlantısı) veya En az bir kutup açık" (NC kontakların paralel bağlantısı) şeklinde olmalıdır. CB Ready sinyali, Kapalı-Açık (CO), veya Açık-Kapalı-Açık (OCO) olduğunda CB nin tekrar kapamaya hazır olduğunu belirten sinyaldir. Eğer alınan sinyal CB şarjlı değil" veya hazır değil" ise, CBREADY girişinin önüne bir evirici yerleştirilebilir. SYNC Gerekli durumlarda iç senkron kontrol fonksiyonuna bağlanır. Ayrıca, dış bir cihazdan senkronizasyon için ikili bir girişe de bağlanabilir. Eğer ne dış ne de iç bir senkronizasyon veya enerjilendirme kontrolü gerekmiyorsa, kalıcı olarak yüksek bir kaynağa bağlanabilir, TRUE. Üç faz atımları 1 5'in devam edebilmesi için sinyal gerekir.. TRSOTF Bu Arızaya Geçerek Açma" sinyalidir. Eğer çok atımlı Otomatik Tekrar Kapama girişimleri kullanılıyorsa, bu genellikle hat korumanın arızaya geç" çıkışına bağlıdır. Giriş 2-5 atımlarını başlatır. Tek atımlık uygulamalar için, giriş FALSE olarak ayarlanır. THOLHOLD Termik aşırı yük koruma tekrar kapamayı bekletiyor" sinyali. Normalde FALSE olarak ayarlıdır. Bu sadece ısıl içerik kabul edilebilir seviyeye, örneğin %70 e indiğinde resetleyen bir ısıl aşırı yük koruma açma sinyaline bağlanabilir. Sinyal yüksek olduğu sürece, ki bu hat sıcak demektir, Otomatik Tekrar Kapama bekletilir. Sinyal resetlendiğinde tekrar kapama döngüsü devam eder. Bunun önemli bir miktarda gecikmesi olduğuna dikkat ediniz. Bazı nedenlerden dolayı Otomatik Tekrar Kapama adımı durdurulur ise giriş, başka amaçlar için de kullanılabilir. WAIT Sıralı tekrar kapama sırasında düşük öncelikli ünite" tekrar kapamasını durdurmak için kullanılır. Aşağıdaki Çok kesicili düzenleme önerileri ne bakınız. Bu sinyal, çok kesicili düzenlemelerde, ikinci kesici üzerindeki Otomatik Tekrar Kapamanın WFMASTER çıkışından aktifleştirilir. BLKON 3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapayıcı (SMBRREC) fonksiyonunun engellenmesi için kullanılır, örneğin belirli servis koşulları ortaya çıktığında. Giriş normalde FALSE olarak ayarlıdır. Kullanıldığında, engelleme BLOCKOFF ile resetlenmelidir. 189

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol BLOCKOFF BşrszKptİleEngel ayarı aşağıdaki şekilde yapılır ise başarısız bir Otomatik Tekrar Kapama girişimi veya BLKON girişinin aktifleştirilmesi nedeniyle Engellenen SMBRREC fonksiyonunun Engelini Kaldırmak için kullanılır Açık. Giriş normalde FALSE olarak ayarlıdır. RESET Koşulu başlatmak üzere SMBRREC resetlenmek için kullanılır. Olası Isıl aşırı yük Tutma vb. resetlenir. Pozisyonlar, Açık-Kapalı ayarları ayarlanan sürelerde başlatılır ve kontrol edilir. Giriş normalde FALSE olarak ayarlıdır. Çıkış sinyalleri için öneriler Örnekler için lütfen şekil 80. SETON 3-faz çalıştırma için Otomatik Tekrar Kapatıcı fonksiyonunun (SMBRREC) açık olduğunu ve çalıştığını belirtir. BLOCKED SMRREC fonksiyonunun geçici veya kalıcı olarak engellendiğini belirtir. ACTIVE SMBRREC un başlangıçtan Toparlanma süresi sonuna kadar aktif olduğunu belirtir. INPROGR Dizinin başlangıçtan tekrar kapama komutuna kadar sürmekte olduğunu belirtir. UNSUCCL Başarısı tekrar kapamayı belirtir. CLOSECB Devre kesici kapama komutu için ikili çıkışa bağlayın. READY SMBRREC fonksiyonunun yeni ve komple bir tekrar kapama dizisine hazır olduğunu belirtir. Bir hat korumanın bölge uzantısına bağlanabilir, bu eğer bölge uzantısının menziline otomatik tekrar kapama gerekmeden önce erişilirse yapılır. 3PT1,-3PT2,-3PT3,-3PT4 ve -3PT5 Üç faz otomatik tekrar kapama atımları 1-5 in devam etmekte olduğunu belirtir. Bu sinyaller devam eden sürecin göstergesi olarak veya kendi mantığı için kullanılabilir. WFMASTER Ana Birimden bekleme, sıralı tekrar kapama sırasında düşük öncelikli ünitelerin tekrar kapamasını durdurmak için yüksek öncelikli ünitelerde kullanılır. 190

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Diğer çıkışlar İhtiyaca göre diğer çıkışlar, gösterge, kesinti kayıt amaçlar için kullanılabilir. BIO INPUT xx xx xx xx xx xx xx xx xx F T F ON OFF BLKON BLOCKOFF INHIBIT CBREADY CBPOS RESET SMBRREC BLOCKED SETON INPROGR ACTIVE UNSUCCL SUCCL CLOSECB BIO OUTPUT xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx PROTECTION xxxx-trip >1 START READY ZCVPSOF-TRIP ZQMPDIS--TRIP >1 F TRSOTF THOLHOLD 3PT1 3PT2 3PT3 3PT4 3PT5 SESRSYN-AUTOOK F F SYNC WAIT RSTCOUNT WFMASTER IEC08000074_2_en.vsd IEC08000074 V2 TR Şekil 80: Üç fazlı tekrar kapama fonksiyonunda I/O sinyal bağlantılarına örnek 10.2.3.2 Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları Çalışma 3 faz çalıştırma için Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) işleyişi aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Açık ve Kapalı. Harici kontrol ayarı aşağıdaki şekilde düzenleme yapmayı sağlar Açık veya Kapalı bu ise IO veya iletişim portu ile harici bir anahtar kullanılarak yapılır. AtımSayısı, Tekrar kapama atımlarının sayısı Alt istasyonda, 1 atım çoğunlukla kullanılır. Çoğu durumda tek bir tekrar kapama adımı yeterlidir çünkü ark arızalarının büyük çoğunluğu birinci tekrar kapama atımından sonra kesilir. Güç sistemlerinde, çok daha farklı arıza türleri başka diğer nedenlerden, örneğin rüzgardan meydana gelebilir ve daha yüksek sayıda tekrar kapama girişimi (atımı) gerektirebilir. 191

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Otomatik tekrar kapama açık zaman, ölü zaman Üç faz atım 1 gecikme: Üç fazlı Yüksek Hızlı Otomatik Tekrar Kapama (HSAR) için, genel bir açılma süresi 400ms'dir. Nem, tuz, kirlilik gibi farklı yerel olgular gerekli ölü zamanı etkileyebilir. Bazı kullanıcılar Gecikmeli Otomatik Tekrar Kapama'yı (DAR) 10sn. veya daha uzun gecikmelerle kullanmaktadır. Tekrar kapama atımı 2 ve muhtemelen bunu takip eden atımlar genellikle 30sn. veya daha fazla ayarlanır. Devre kesici görev döngüsünün, seçilen ayarı yönetebileceği kontrol edilmelidir. Ayar bazı durumlarda ülkelerin yasal düzenlemeleri tarafından sınırlandırılabilir. Çoklu atımlarda, atım 2-5 ayarları, devre kesici görev döngüsü süresinden daha uzun olmalıdır. tsenk, Senkronizasyon kontrolğ için maksimum bekleme süresi Zaman penceresi, çalışma zamanı ile ve senkronizasyon kontrol fonksiyonunun diğer ayarları ile koordineli olmalıdır. Hat arızası sonrasında tekrar kapama yapılırken, güç dalgalanması olasılığına da dikkat edilmelidir. Çok kısa süre başarılı tekrar kapama olasılığını engelleyebilir. Tipik ayar 2,0 s olabilir. Senkronizasyonun otomatik tekrar kapatıcı ile birlikte kullanıldığı durumlarda, sürenin minimum frekans farkında kullanılmasını sağlamak için 100-600s olarak ayarlanması gerekir. taçma, Uzun açma darbesi Arıza giderildiğinde açma komutu ve otomatik tekrar kapama başlat sinyali genellikle hızla resetlenir. Uzun süreli açma komutu devre kesicinin arızayı giderememesiyle bağlantılı olabilir. Devre kesici tekrar kapatıldığında mevcut açma sinyali varsa yeni bir açmaya neden olabilir. Otomatik tekrar kapama açık zamanından daha uzun bir ayarda, bu özellik tekrar kapamayı etkilemez. Tipik bir taçma ayarı otomatik tekrar kapama açık süresinin kapatmak olabilir. tönle, resetleme gecikmesini önler Fonksiyonun güvenilir şekilde kesilmesi ve geçici olarak engellenmesi için tipik bir ayar tönle= 5,0 saniyedir. tengelle aktifleştirildikten sonraki bu süre boyunca fonksiyon engellenir. ttoparlanma, Toparlanma zamanı Toparlanma zamanı, fonksiyonun orijinal durumuna geri resetleneceği zamanı ayarlar. Bunun sonrasındaki hat arızası ve açma, yeni bir tekrar kapama döngüsünü başlatacak bağımsız bir yeni durum olarak kabul edilir. Nominal devre kesici görev döngü süresi olarak örneğin O-0,3sn CO- 3 dk. CO alınabilir. Ancak, 3 dakika (180 sn.) toparlanma süresi genellikle kritik değildir, çünkü arıza seviyeleri çoğunlukla anma değerinden düşüktür ve kısa bir süre içerisinde yeni bir arıza meydana gelme ihtimali ihmal edilebilir düzeydedir. Tipik bir zaman, arıza düzeyine ve kesici görev döngüsüne bağlı olarak ttoparlanmareset = 60 veya 180 sn olabilir. 192

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol CBAçıkİkenBaşlat Normal ayar şu şekilde olur Kapalı. Fonksiyon koruma açma sinyalleri ile başlatıldığında kullanılır. CBTakip Normal ayar şudur CB'yi Takip Et = Kapalı. Ayar Açık olarak uzun gecikme süreli tekrar kapama için kullanılabilir. Bunun amacı devre kesicinin otomatik tekrar kapama açık zamanı sırasında, otomatik tekrar kapama fonksiyonu devre kesici kapama komutunu vermeden önce, manuel olarak kapatılması durumunu karşılamak içindir. tcbkapalımin Tipik ayar 5,0 saniyedir. Eğer devre kesici en az bu minimum süre boyunca kapatılmadıysa, tekrar kapama başlatma kabul edilmez. CBYardKonTürü, CB yardımcı kontak türü Kullanılan devre kesici yardımcı kontak ile uyuşmalıdır. A NormAçık kontağı devre kesici kapalı konumdayken bir pozitif sinyal üretmek için önerilir. CBHazırTürü, Devre kesici hazır sinyali türü Bu seçim, devre kesici çalıştırma tertibatından alınabilecek performans ile bağlantılıdır. Ayar OCO (Devre kesici bir Açık Kapalı Açık döngüsüne hazır) olarak yapılmışsa, koşul yalnız tekrar kapama döngüsünün başlangıcında kontrol edilir. Sinyal açmadan sonra kaybolur, ancak devre kesici C-O dizisini uygulamaya devam edebilir. Seçim CO için (Devre kesici bir Açık Kapalı döngüsüne hazır) koşul, ayarlı olan otomatik tekrar kapama ölü zaman sonrasında da kontrol edilir. Bu seçimin aldığı değer, öncelikle çok adımlı tekrar kapamalarda, devre kesicinin adım 2 ve sonraki adımlarda C-O dizisine hazır olmasını sağlamak içindir. Tek vurumlu tekrar kapama sırasında, OCO seçimi kullanılabilir. Kesici, görev döngüsüne bağlı olarak, ilk açma sonrasında CO çalışması için birikmiş enerjiye sahip olacaktır. (IEC 56 görev döngüsü O-0.3sn CO-3dkCO'dur). tdarbe, Kesici kapatma komutu darbe süresi Darbe, devre kesicinin güvenilir şekilde çalıştırılabilmesi için yeterince uzun olmalıdır. Tipik bir ayar tdarbe=200 ms olabilir. Daha uzun bir darbe ayarı test sırasında dinamik göstergeye olanak tanır, örneğin PCM600 Uygulama Yapılandırma Aracı nın (ACT) Hata Ayıklama modundayken. BşrszClİleEngelle Başarısız bir otomatik tekrar kapama girişiminin, Otomatik Tekrar Kapamayı engelle olarak ayarlanıp ayarlanmayacağını belirtir. Kullanılıyorsa, giriş BLKOFF başarısız bir Tekrar Kapama girişiminden sonra fonksiyonun engelini kaldıracak şekilde yapılandırılmalıdır. Normal ayar Kapalı. 193

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol CBKontrolüneGöreBşrszKpt, Devre kesici kontrolüne göre başarısız kapatma Normal ayar CBKontrolüYok olur. Otomatik tekrar kapama başarısız olayı, son tekrar kapama atımının ardından gelen toparlanma zamanı içerisindeki yeni bir açma ile verilir. Devre kesicinin CBKAPAT kapama komutuna karşılık vermemesi durumunda UNSUCCL (Başarısız kapama) sinyali alınmak istenirse CBKontrolüneGöreBşrszKpt= Devre Kesici Kontrol olarak ayarlanabilir ve tbşrszkpt örneğin 1,0 s olarak ayarlanır. Öncelik ve zaman tanabirimibekle Tek devre kesici uygulamalarında Öncelik şöyle ayarlanır. Yok. Sıralı tekrar kapamada, (baranın yanındaki) ilk devre kesici fonksiyonu şöyle ayarlanır Öncelik = Yüksek ve ikinci devre kesici Öncelik = Düşük. İkinci devre kesici maksimum bekleme zamanı, tanabirimibekle, otomatik tekrar kapama açma zamanı ndan daha uzun ayarlanır ve birinci devre kesicide senkron kontrolü için pay bırakılır. Buradaki tipik ayar tanabirimibekle=2sn olarak enerjilendirme tarafında yapılır ve belki de senkron kontrolü, senkronlama tarafında 15 veya 300 saniye olarak yapılır. OtoKont ve totocontbekl, Devre kesicinin ayar zamanında kapalı olmaması halinde sonraki atım için otomatik devam Normal ayar şöyle olur OtoKont = Kapalı. totocontbekleme değeri, OtoKont aşağıdaki şekilde ayarlandığında SMBRREC tarafından kesicinin açık olup olmadığını görmek için beklediği süredir. Açık. Normal olarak bu ayar totocontbekleme= 2 sn olabilir. 10.3 Aygıt kontrolü 10.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Anahtar Kontrol Birimi SCSWI - - Devre kesici SXCBR - - Devre anahtarı SXSWI - - Konum değerlendirme POS_EVAL - - Seçim serbest bırakma SELGGIO - - Fider bölmesi kontrolü QCBAY - - Yerel uzak LOCREM - - Yerel uzak kontrolü LOCREMCTRL - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 194

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 10.3.2 Uygulama Aygıt kontrolü bir bölme içindeki devre kesicilerin, ayırıcıların ve topraklama şalterlerinin kontrolünü ve denetimini gerçekleştiren bir fonksiyondur. Fonksiyonun çalışmasına; kilitlenme, senkron kontrolü, operatör yeri seçimi ve harici ve dahili engellemeler gibi diğer fonksiyonların koşullarının değerlendirilmesine göre izin verilir veya verilmez. Şekil 81, aygıt kontrolü fonksiyonunun komut aldığı yerlerin genel görünümünü göstermektedir. Bir aygıta, Kontrol Merkezi'nden (CC), trafo merkezi HMI'ından veya IED ön taraftaki yerel HMI'dan komut gönderilebilir. cc Istasyon HMI GW IED Aygit Kontrolü Yerel HMI IED Aygit Kontrolü Yerel HMI IED Aygit Kontrolü Trafo merkezi barasi Yerel HMI I/O I/O I/O kesici ayirici topraklama salteri =IEC08000227=1 =tr=original.vsd IEC08000227 V1 TR Şekil 81: Aygıt kontrolü fonksiyonlarının genel görünümü Aygıt kontrolü fonksiyonundaki özellikler: Birincil aygıtların çalıştırılması Yüksek güvenlik sağlamak için Seç-Çalıştır prensibi Eş zamanlı çalışmayı önlemek için seçme fonksiyonu Operatör yerinin seçimi ve denetimi Komut denetimi Çalışma engelleme/engel açma Konum göstergelerinin güncellemesini engelleme/engel açma Konum göstergelerinin yerini değiştirme Kilitlenme fonksiyonlarının geçersiz kılınması 195

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Senkron kontrolü İşlem sayacı Orta konumun bastırılması Aygıt kontrolü fonksiyonu aşağıdaki şekilde tanımlanmış bir dizi fonksiyon bloğu aracılığıyla gerçekleşir: Şalter kontrol birimi SCSWI Devre kesici SXCBR Devre şalteri SXSWI Konum değerlendirmesi POS_EVAL Seçim serbest bırakma SELGGIO Bölme kontrolü QCBAY Yerel uzak LOCREM Yerel uzak kontrolü LOCREMCTRL SCSWI, SXCBR, QCBAY ve SXSWI parametreleri IEC 61850'ye göre mantık düğümleridir. Bu fonksiyon blokları arasındaki sinyal akışı şekil 82 çiziminde görülmektedir. Şekil 82 çiziminde Mantıksal düğüm kilitlenme (SCILO) kilitlenme için mantıksal düğümdür. Kontrol işlemi yerel IED HMI üzerinden gerçekleştirilebilir. Eğer yönetici kullanıcıları UMT aracı ile tanımladıysa bu durumda yerel/uzak şalteri yetki kontrolü altındadır. Öyle değilse, varsayılan (fabrika çıkışı) kullanıcı, oturum açmadan yerel IED HMI üzerinden kontrol işlemleri yapabilecek olan SuperUser'dır. Yerel/uzak şalterinin varsayılan konumu uzaktır. 196

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol IEC 61850 QCBAY SCSWI SXCBR -QB1 -QA1 SCILO SCSWI SXSWI -QB9 SCILO IEC09000338-1-en.vsd IEC09000338 V1 EN Şekil 82: Aygıt kontrolü fonksiyon blokları arasındaki sinyal akışı IEC 61850 iletişiminin her zaman için ikili girişler üzerinde önceliği vardır (örn. ikili girişler üzerindeki engelleme komutu IEC 61850 üzerindeki komutları önlemeyecektir. Şalter kontrol birimi (SCSWI) Şalter kontrol birimi (SCSWI) birincil aygıtların doğru bir şekilde seçilmesi ve çalıştırılması için tüm fonksiyonları başlatır ve denetler. Şalter kontrol birimi, bir adet üç fazlı aygıt üzerinde işlem yapabilir ve çalışabilir. Bir aygıtın seçilmesinden sonra ve çalıştırılmasından önce, şalter kontrol birimi aşağıdaki kontrol ve işlemleri yapar: 197

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Eş zamanlı çalışmayı engellemek amacıyla diğer bölmeleri ayırmak için bir talep başlar. Kilitleme bilgisi için mevcut konum girişleri işletime izin verilmesi durumunda okunur ve değerlendirilir. Senkron kontrolü/senkronizasyon koşulları okunur ve kontrol edilir, olumlu karşılık alınması durumunda çalışma gerçekleştirilir. Engelleme koşulları değerlendirilir Konum göstergeleri verilen komuta ve komutun talep edilen yönüne (açık veya kapalı) göre değerlendirilir. Komut dizisi şunların arasındaki süreye göre denetlenir: Seçme ile çalıştırma arasındaki süre. Seçme ile ayırma izni verilene kadar olan süre. Çalıştırma ile aygıtın son uç konumu arasındaki süre. Çalıştırma ile senkron kontrolden geçerli kapatma koşullar arasındaki süre. Hata durumunda komut dizisi iptal edilir. Aygıtların orta konumu (SXCBR/SXSWI)'daki tara uygun bir değere ayarlanarak SCSWI'da bastırılabilir. Şalter kontrol birimi, anahtarlama cihazı SXCBR veya SXSWI'nın türüne bağlı değildir. Şalter kontrol birimi, zorunlu fonksiyonlara sahip SCSWI mantık düğümünün içeriğini (IEC 61850'ye göre) göstermektedir. Şalter (SXCBR/SXSWI) Şalter normal koşullar altında bir ac güç devresini kapamak veya kesmek için ya da arıza veya acil durumlarda devreyi kesmek için kullanılır. Bu fonksiyonla tasarlanan, devre kesiciler, ayırıcılar, topraklama şalterleri vb. gibi kısa devre kesme kabiliyeti olan veya olmayan bir güç anahtarlama cihazının en düşük seviyesini temsil etmektir. Bu fonksiyonun amacı konumların mevcut durumlarını sağlamak ve kontrol işlemleri yapmaktır, yani çıkış kartları aracılığıyla tüm komutları birincil aygıtlara iletmek ve anahtarlama işlemini ve konumunu denetlemektir. Şalterin şu işlevselliği vardır: Şalt sahası için tasarlanan Yerel/Uzak şalteri Sırasıyla açık/kapalı komutu için engelleme/engel kaldırma Konum göstergesini engelleme/engel kaldırmayı güncelleme Konum göstergesinin yerini değiştirme Komut ardından birincil cihazın harekete başladığı denetim zamanlayıcısı Ara konum için müsaade edilen zamanın denetimi Sırasıyla açık/kapalı komut için darbe süresinin tanımlanması Bu fonksiyon, devre kesiciyi temsil eden SXCBR ve devre şalterini yani ayırıcıyı veya topraklama şalterini simgeleyen SXSWI ile gerçekleştirilir. 198

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Bu fonksiyonun içeriği zorunlu fonksiyonlara sahip mantık düğümleri Devre kesici (SXCBR) ve Devre şalteri (SXSWI) için IEC 61850 tanımları ile ifade edilmiştir. Ayırma fonksiyonu (SELGGIO) Ayırma fonksiyonunun amacı, bir seferde bir grup içinde bir fider bölmesi veya istasyon gibi sadece bir cihazın çalışmasına müsaade etmesi, böylece çift çalışmayı önlemesidir. Bir trafo istasyonunda kilitlenme değerlendirmesi için, aynı fider bölmesindeki veya birkaç farklı fider bölmesindeki devre kesiciler, ayırıcılar ve topraklama şalterleri gibi anahtarlama cihazlarından konum bilgisi gerekebilir. Diğer fider bölmelerinden bilgi gerektiğinde bu bilgi, dağıtılmış IED'ler arasındaki seri trafo merkezi baraları üzerinden transfer edilir. Bu durumda karşılaşılan sorun ise yüksek hızlı bir iletişimde bile, anahtarlama cihazlarının konumuyla ilgili bilginin belirsiz olduğu sırada bir zaman boşluğunun ortaya çıkmasıdır. Bu bilgiyi kilitlenme fonksiyonunun değerlendirme için kullanması kilitlenme koşullarının da aynı zamanda belirsiz olması demektir. Çalışma zamanında kilitlenme bilgisinin doğruluğunu sağlamak için IED'lerde bir ayırma yöntemi mevcuttur. Bu ayırma yöntemiyle ayırma sinyalleri, aygıtları seçmeyi ve çalıştırmayı sağlayacak müsaadenin değerlendirilmesi için kullanılabilir. Bu işlevsellik, SELGGIO fonksiyon blokları aracılığıyla trafo merkez barası üzerinden gerçekleştirilir. Kendi fider bölmesinde ilgili SCSWI fonksiyon bloğundan gelen SEÇİLİ çıkış sinyali, SELGGIO fonksiyon bloğunun girişine bağlanır. SELGGIO'dan gelen AYRILMIŞ çıkış sinyali SCSWI fonksiyon bloğunun RES_EXT girişine bağlanır. Eğer fider bölmesi halen ayrılmamış ise SELGGIO çıkış sinyali AYRILMIŞ, YANLIŞTIR. SCSWI'da çalışma için seçim şimdi mümkündür. SCSWI bloğu seçildiğinde ve SEÇİLİ çıkışı SELGGIO bloğuna bağlı ise yapılandırılmış olan SCSWI fonksiyonları seçim için engellenir. SELGGIO'dan gelen AYRILMIŞ sinyali diğer fider bölmesi cihazlarına da gönderilir. Tesisin tasarımı nedeniyle bazı aygıtlar, diğer fider bölmelerinin ayrılmasının yanı sıra kendi öz fider bölmelerinin de ayrılmasına ihtiyaç duyabilir. Diğer fider bölmelerinden alınan ayırma, kendi öz fider bölmesinin ayrılıp ayrılmadığını kontrol eden SELGGIO fonksiyon bloğundan gelen öz fider bölmesi ayırması ile birlikte mantıklı bir VEYA tarafından idare edilir. 199

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol BÖLME 1 SELGGIO SELECT1 RESERVED SELECT2 SELECT3 SELECT4 SELECT5 SELECT6 SELECT7 SELECT8 SELECT9 SELECT10 SELECT11 SELECT12 SELECT13 SELECT14 SELECT15 SELECT16 RESERVED BÖLME 2 BÖLME 3 =IEC09000258=1=tr=Original.vsd IEC09000258 V1 TR Şekil 83: Öz ve diğer fider bölmelerinden gelen ayırmalar Ayırma, şekil 84 çizimindeki uygulama örneğine göre dış kablo tesisatı ile de gerçekleştirilebilir. Bu çözüm, her bir IED'deki dış yardımcı röleler ve ekstra ikili girişler ve çıkışlar ile gerçekleştirilir. IED IED SCSWI RES_EXT SELECTED SELGGIO SELECT1 Bölmeden SELGGIO ya diğer SCWI OR BI BO BI BO + IEC09000259_1_en.vsd IEC09000259 V1 TR Şekil 84: Dış kablo tesisatı ile ayırma için uygulama prensipleri Şekil 84 çizimindeki çözüm, şekil 85 çizimindeki uygulama örneğine göre trafo merkezi barası üzerinden de gerçekleştirilebilir. 200

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol IED... IED GOOSEINTLKRCV RESGRANT SCSWI RES_EXT SELGGIO SELECTED SELECT1 SELGGIO için bölmede diğer SCSWI Trafo merkezi barası OR IEC09000260_2_en.vsd IEC09000260 V2 TR Şekil 85: Alternatif bir ayırma çözümü için uygulama prensibi Bölme kontrolü (QCBAY) Bölme kontrolü (QCBAY) bölme için operatör yeri seçimini yönetmek için kullanılır. Fonksiyon, ya Uzak'tan (örneğin, kontrol merkezinden veya trafo merkezi HMI'dan) veya Yerel'den (IED'deki yerel HMI'dan) ya da hepsinden (Yerel'den veya Uzak'tan) olmak üzere iki farklı konumdan çalıştırmaya izin verir. Yerel/Uzak şalter konumu Kapalı'ya da ayarlanabilir, böylece hiç bir operatör yeri seçilmemiş olur, yani ne yerelden ne de uzaktan çalıştırma gerçekleşmez. QCBAY ayrıca bir bölme içerisindeki farklı aygıtlara dağıtılabilecek engelleme fonksiyonları sağlar. Bunlar iki farklı engelleme alternatifidir: 201

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Konumların güncellemesini engelleme Komutları engelleme 10.3.3 Modüller arası Fonksiyonun IEC 61850 standardında tanımlanmış karşılık gelen bir işlevselliği yoktur, bu ise bu fonksiyonun satıcıya özgü bir mantık düğümü olarak eklendiğini gösterir. Aygıt kontrol fonksiyonuna sahip tipik bir bölme aşağıda açıklanan mantık düğümlerinin veya fonksiyonlarının bir bileşiminden oluşur: Şalter kontrolörü (SCSWI) tüm çalışmaları bir aygıt için başlatır, anahtarlamayı gerçekleştirir ve belli bir düzeyde aygıt sürücüsü için arayüz görevi yapar. Konumun kontrolünün yanı konum yönetimini de içerir. Devre kesici (SXCBR) aygıt kontrol fonksiyonunun devre kesicisinin arayüzüdür. Devre şalteri (SXSWI) aygıt kontrolü fonksiyonu için ayırıcının veya topraklama şalterinin süreç arayüzüdür. Bölme kontrolü (QCBAY), operatör yeri seçimi ve tüm bölme kilitlemesi gibi aygıtların bara düzeyindeki fonksiyonlarını gerçekleştirir. Bu fonksiyon (SELGGIO) baranın ayrılması ile ilgilidir. Dört kademe aşırı akım koruma (OC4PTOC) kesiciyi açar. Koruma açma mantığı (SMPPTRC) bir veya daha fazla koruma fonksiyonunun "açma" çıkışlarını SXCBR'ye aktarılmak üzere ortak bir "açma" işlemine bağlar. Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) açılmış bir kesiciyi birtakım yapılandırılabilir koşullara göre otomatik olarak kapatma olanaklarına sahiptir. Kilitlenme mantık düğümü (SCILO), SCSWI'ya şalt sahası topolojisine bağlı olarak çalışmaya izin verilip verilmediğine dair bilgi sağlar. Kilitlenme koşulları ayrı mantıkla değerlendirilir ve SCILO'ya bağlanır. Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama (SESRSYN), ön tanımlı anahtarlama koşullarına (senkron) sahip bir açık kesicinin her iki tarafından gelen gerilim fazörü farkını hesaplar ve karşılaştırır. Ayrıca bir tarafın ölü (enerjilendirme kontrol) olması durumu da söz konusudur. Genel Otomatik Süreç Kontrolü (GAPC) mantık düğümü, operatör ile sistem arasındaki etkileşimi azaltan otomatik bir fonksiyondur. Tek komut ile operatör, bir süreç nesnesinin (örneğin bir hattın) olası baralardan birine bağlanmasıyla sonuçlanacak bir dizi başlatabilir. Bu fonksiyonlar arasındaki etkileşimin genel görünümü aşağıdaki şekil 86 örneğinde gösterilmektedir. 202

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol OC4PTOC (Aşırı akım) SMPPTRC (Açma mantığı) SESRSYN (Senkron kontrol) Açma SMBRREC Başlat QCBAY (Bölme kontrolü) SELGGIO (Ayırma) Operatör yeri seçimi Seçili Ayrılmış Seçili Senkron kontrol Tmm SCSWI (Anahtarlama kontrolü) Aç kmt Kapat kmt SXCBR (Devre kesici) SMBRREC (Otomatik tekrar kapatıcı) Kapat CB Etk. aç Etk. kapat Konum I/O SCILO (Kilitleme tertibi) Diğer bölmelerd en konum Kilitleme fonks. bloğu (LN değil) Açma röl. Kapatma röl. Açma röl. Kapatma röl. Konum SCILO (Kilitleme tertibi) Açmayı etkinl. Kapatmayı etkinl. Ayrılmış SCSWI (Anahtarlama kontrolü) Aç kmt Kapat kmt SXSWI (Ayırıcı) Konum I/O IEC09000207_1_en.vsd IEC09000207 V1 TR Şekil 86: Tipik bir bölmede fonksiyonlar arası etkileşimlerin örnek genel görünümü 10.3.4 Ayarlama kuralları Aygıt kontrolü fonksiyonunun ayar parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. 203

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.3.4.1 Şalter kontrolörü (SCSWI) CtlModel parametresi IEC 61850'ye göre kontrol modelinin türünü belirler. Devre kesici, ayırıcı ve topraklama anahtarlarının normal kontrolü için, kontrol modu SBO Enh (Çalıştırmadan Önce Seç) ile birlikte gelişmiş güvenlik ile ayarlanır. İşletim bir kademede gerçekleştirildiğinde, normal emniyetli doğrudan kontrol modeli kullanılır. Gelişmiş emniyetli kontrolde kontrol nesnesi ile durum değerinin ek bir denetimi söz konusudur, bu da her komut dizisinin bir bitirme komutu ile sonlandırılmasını gerektirir. PozBağlı pozisyon göstergesine göre çalışma izni verir; yani Her zaman izinli olduğunda, konum değerinden bağımsız olarak çalışmasına izin verilir. 00/11'de izinli değil olduğunda eğer konum kötü veya orta bir durumda ise işletime izin verilmez. tseç seçme ve çalıştırma komut sinyali arasındaki maksimum süredir, yani çalıştırılacak nesnenin seçiminden sonra operatörün komutu yerine getirmek için sahip olduğu süredir. Süre dolduğunda, seçilen çıkış sinyali yanlışa ayarlanır ve IEC 61850 üzerinden bir neden kodu verilir. tsenkrokontrol kapatma koşulunu yerine getirmek için senkron kontrol fonksiyonu için izin verilen süredir. Süre dolduğunda kontrol fonksiyonu resetlenir. tsenkronlama zamanlayıcısı devam eden senkronlama sinyalinin senkronlama fonksiyonunun başlangıcından sonra SCSWI'da elde edilmesini denetler. Senkron kontrol koşulları sağlanmazsa senkronizasyon başlama sinyali alınır. Süre dolduğunda kontrol fonksiyonu resetlenir. Hiçbir senkronizasyon fonksiyonu söz konusu olmazsa, zaman 0'a ayarlanır; bu da senkronizasyon fonksiyonunun başlamaması demektir. tyürütmefb çalıştırma komut sinyalini yürütme ile komutun sonlandırılması arasındaki maksimum süredir. Süre dolduğunda kontrol fonksiyonu resetlenir. 10.3.4.2 Şalter (SXCBR/SXSWI) tbaşlathareketi aygıtın, bir komut çalıştırılmasından sonra harekete geçmek için denetim süresidir. Süre dolduğunda şalter fonksiyonu resetlenir. tara süresi boyunca, konum göstergesinin orta (00) bir durumda olmasına izin verilir. Süre dolduğunda şalter fonksiyonu resetlenir. SCSWI'daki orta konum göstergesi bu süre boyunca, konum açıktan kapalıya veya tam tersi şekilde değiştiğinde bastırılır. UyarlamalıDarbe parametresi Uyarlamalı yeni doğru bir uç konumuna ulaşıldığında komut çıkışı resetlenir. Parametre Uyarlamalı değil olarak ayarlandığında, taçıkdarbetkapalıdarbe zamanlayıcı sona erene kadar komut çıkış darbesi aktif halde kalır. 204

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol taçıkdarbe açık bir komut için çıkış darbesi uzunluğudur. Varsayılan uzunluk devre kesici (SXCBR) için 200 ms ve ayırıcı veya topraklama anahtarı (SXSWI) için 200 ms olarak ayarlanmıştır. tkapalıdarbe kapalı komutu için çıkış darbesi uzunluğudur. Varsayılan uzunluk devre kesici (SXCBR) için 200 ms ve ayırıcı veya topraklama anahtarı (SXSWI) için 200 ms olarak ayarlanmıştır. BastırOrtKon parametresi Açık olduğunda tara süresi boyunca orta konumu bastıracaktır. AnahtarTürü SXSWI'ye atanmış anahtar türünü belirtmek için IEC 61850-7-4'e göre numaralandırmadır 10.3.4.3 Bölme kontrolü (QCBAY) TümPSTOGeçerli parametresi Öncelik yokolarak ayarlandığında, yerel ve uzak birimden gelen tüm düzenleyiciler herhangi bir öncelik olmadan kabul edilir. 10.4 Kilitleme Tertibi 10.4.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Kilitleme tertibi için mantıklı düğüm SCILO - 3 Bara topraklama anahtarı için kilitleme tertibi BB_ES - 3 Bara-bölüm kesici için kilitleme tertibi A1A2_BS - 3 Bara-bölüm ayırıcı için kilitleme tertibi A1A2_DC - 3 Bara-kuplaj fider bölmesi için kilitleme tertibi ABC_BC - 3 1 1/2 kesici çapı için kilitleme tertibi BH_CONN - 3 1 1/2 kesici çapı için kilitleme tertibi BH_LINE_A - 3 1 1/2 kesici çapı için kilitleme tertibi BH_LINE_B - 3 Çift devre kesici fider bölmesi için kilitleme tertibi Çift devre kesici fider bölmesi için kilitleme tertibi Çift devre kesici fider bölmesi için kilitleme tertibi DB_BUS_A - 3 DB_BUS_B - 3 DB_LINE - 3 Fider bölmesi için kilitleme tertibi ABC_LINE - 3 Trafo fider bölmesi için kilitleme tertibi AB_TRAFO - 3 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 205

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.4.2 Uygulama Anahtarlama donanımı kilitlenmesinin temel amacı şudur: Anahtarlama donanımının tehlikeli veya hasara verici çalışmasını önlemek Trafo istasyonunun işletimi üzerindeki örneğin yük yapılandırması gibi diğer sebeplerden kaynaklanan kısıtlamaların uygulanmasını sağlamak. İkincisine örnek olarak, paralel trafoların sayısını maksimum ikiyle sınırlamak veya enerjilendirmenin daima bir taraftan örneğin, trafonun yüksek gerilim tarafından olmasını temin etmek verilebilir. Bu bölüm sadece birinci nokta ile ve sadece kontrol edilenlerin de dışında, anahtarlama cihazlarının yol açtığı kısıtlamalarla ilgili olacaktır. Yani cihaz alarmlarından dolayı şalter kilitlenmesi bu bölüme dahil değildir. Ayırıcıların ve topraklama şalterlerinin sınırlı bir anahtarlama kapasitesi vardır. Bu nedenle ayırıcılar sadece şu şekilde çalışabilir: Temelde sıfır akımla. Devre tek tarafta açıktır ve küçük bir uzantıya sahiptir. Kapasitif akım küçüktür (örneğin,< 5A) ve ani akımlı güç trafolarına izin verilmez. Yük akımı taşıyan paralel bir devreyi bağlamak veya bu devrenin bağlantısını kesmek için. Bu nedenle açık kontaklar üzerindeki anahtarlama gerilimi paralel devreden dolayı neredeyse sıfırdır (örneğin, anma geriliminin %1'i gibi). Güç trafolarının paralel hale getirilmesine izin verilmez. Topraklama şalterleri yalıtılmış noktaların topraklamasını bağlayabilir veya bu noktaların bağlantısını kesebilir. Kapasitif veya endüktif kuplajdan dolayı topraklamadan önce bir miktar gerilim (örneğin, anma geriliminin < %40) ve bir hattın topraklanmasından sonra bir miktar akım (örneğin, < 100A) olabilir. Devre kesiciler genellikle kilitlenmezler. Kapama sadece ayırıcıları aynı bölmede çalıştırmaya karşı kilitlenir ve bara kuplajı açma bara transferi sırasında kilitlenir. Bir kompartman içerisinde ve başka bir kaç bölmeye göre tüm anahtarlama cihazlarının konumları işletimsel kilitlenmenin koşullarını belirler. Diğer istasyonların koşulları genellikle mevcut olmaz. Bu nedenle, bir hat topraklama şalteri genellikle tamamen kilitlenmez. Operatör topraklama şalterini kapatmadan önce hattın diğer taraftan enerjilendirilmediğinden emin olmalıdır. Bir seçenek olarak bir gerilim göstergesi kilitlenme için kullanılabilir. Yanmış bir sigorta gibi bir sebepten ötürü gerilim trafosu sekonder gerilimin kaybedilmesi durumunda tehlikeli bir etkinleştirme koşuluyla karşılaşmamak için dikkatli olun. İşletimsel kilitlenme mantığının kullandığı şalter konumları yardımcı kontaklardan veya konum sensörlerinden elde edilir. Her uç konumu (açık veya kapalı) için doğru bir göstergeye, bu yüzden bir ikili gösterge oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Aygıt kontrolü fonksiyonu sürekli tutarlılığı kontrol eder. Her iki koşul da yüksek ise (1 veya TRUE) şalter orta bir konumda, örneğin hareket halinde olabilir. Bu hareketli durum bir süre ayırıcıların durumunda 10 saniyeye kadar devam edebilir. 206

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Her iki göstergenin de daha uzun bir süre düşük olarak kalması durumunda konum göstergesi bilinmiyor olarak değerlendirilecektir. Her iki gösterge yüksek olarak kalırsa, yanlış bir şey vardır ve durum yine bilinmiyor olarak değerlendirilir. Her iki durumda da operatöre bir uyarı gönderilir. Konum sensörlerinin göstergeleri kendiliğinden kontrollü olacaktır ve sistem arızaları bir arıza sinyali ile gösterilecektir. Kilitlenme mantığında, tehlikeli etkinleştirme veya serbest bırakma koşullarından kaçınmak için sinyaller kullanılır. Bir anahtarlama cihazının anahtarlama durumu belirlenemediğinde işletime izin verilmez. 10.4.3 Yapılandırma kuralları Aşağıdaki bölümlerde, standart kilitlenme modülleri ve bunların ara bağlantılarını kullanarak IED'de belirli bir anahtarlama donanımı yapılandırması için kilitlenmenin nasıl gerçekleştirileceği anlatılmaktadır. Ayrıca yapılandırma ayarları da anlatılmaktadır. Teslimata özgü koşullar için girişler (Qx_EXy) eğer kullanılmıyorlarsa, aşağıdaki durumlar hariç, 1=TRUE olarak ayarlanır: BH_LINE_A ve BH_LINE_B modüllerinde QB9_EX2 ve QB9_EX4 AB_TRAFO modülünde QA1_EX3 0=FALSE olarak ayarlandığında. 10.4.4 Bara topraklama anahtarı için kilitleme tertibi BB_ES 10.4.4.1 Uygulama Bara topraklama şalteri (BB_ES) fonksiyonu için kilitlenme tertibi şekil 87 çizimine uygun olarak herhangi bir bara bölümündeki bir bara topraklama şalteri için kullanılır. QC IEC04000504 V1 TR en04000504.vsd Şekil 87: Şalt sahası düzeni BB_BS BB_ES modülüne bağlı diğer bölmelerden gelen sinyaller aşağıda anlatılmıştır. 10.4.4.2 Tek kesicili düzenlemedeki sinyaller Bara topraklama şalteri bara bölümünün tüm ayırıcıları açık olduğunda ancak işletim gerçekleştirebilir. 207

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C IEC04000505 V1 TR BB_ES ABC_LINE Bölüm 1 Bölüm 2 ABC_BC A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) AB_TRAFO ABC_LINE BB_ES A2 B2 C =IEC04000505=1=tr =Original.vsd Şekil 88: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB Baranın bu bölümünün tüm ayırıcıları açıktır. Baranın bu bölümündeki tüm ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bir hat bölmesinden (ABC_LINE), her bir trafo bölmesinden (AB_TRAFO) ve her bir bara-kuplaj bölmesinden (ABC_BC) gelen şu sinyaller gereklidir. Sinyal QB1OPTR QB2OPTR QB220OTR QB7OPTR VPQB1TR VPQB2TR VQB220TR VPQB7TR EXDU_BB QB1 açıktır. QB2 açıktır (AB_TRAFO, ABC_LINE) QB2 ve QB20 açıktır (ABC_BC) QB7 açıktır. QB1 şalter durumu geçerlidir. QB2 şalter durumu geçerlidir. QB2ve QB20 şalter durumu geçerlidir. QB7 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bara bölümü ayırıcı bölmesinden (A1A2_DC) gelen bu sinyaller de ayrıca gereklidir. B1B2_DC için, B barasındaki ilgili sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Sinyal DCOPTR VPDCTR EXDU_DC Bara bölümü ayırıcı açıktır. Bara bölümü ayırıcı DC'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. 208

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Herhangi bir bara bölüm ayırıcı mevcut ise, DCOPTR, VPDCTR ve EXDU_DC sinyali 1 (TRUE) olarak ayarlanır. Baranın bara bölümü devre kesiciler ile ayrılması halinde, bara bölümü ayırıcı bölme (A1A2_DC) değil de, bara bölümü kuplaj bölmesi (A1A2_BS) kullanılmalıdır. B1B2_BS için B barasından gelen sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_BS) farklı baralar için, yani hem bara bölümü devre kesicisi A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için kullanılır. Sinyal QB1OPTR QB2OPTR VPQB1TR VPQB2TR EXDU_BS QB1 açıktır. QB2 açıktır. QB1 şalter durumu geçerlidir. QB2 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren BS bölmesi (bara bölümü kuplaj bölmesi) iletim hatası yoktur. Bir bara topraklama şalteri için A1 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: QB1OPTR (bölme 1/bölüm.1)...... QB1OPTR (bölme n/bölüm.1) DCOPTR (A1/A2) VPQB1TR (bölme 1/bölüm A1)... VPQB1TR (bölme... n/bölüm VPDCTR (A1/A2) A1) EXDU_BB (bölme 1/bölüm A1)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm EXDU_DC (A1/A2) A1) IEC04000506 V1 TR & & & BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB =IEC04000506=1=tr =Original.vsd Şekil 89: A1 bölümündeki bölmeden aynı bölümdeki bir bara topraklama şalterine gelen sinyaller Bir bara topraklama şalteri için A2 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: 209

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol QB1OPTR (bölme 1/bölüm A2) & BB_DC_OP... QB1OPTR (bölme... n/bölüm DCOPTR (A1/A2) A2) VPQB1TR (bölme 1/bölüm A2)... VPQB1TR (bölme... n/bölüm VPDCTR (A1/A2) A2) EXDU_BB (bölme 1/bölüm A2)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm EXDU_DC (A1/A2) A2) IEC04000507 V1 TR & & VP_BB_DC EXDU_BB =IEC04000507=1=tr =Original.vsd Şekil 90: A2 bölümündeki bölmeden aynı bölümdeki bir bara topraklama şalterine gelen sinyaller Bir bara topraklama şalteri için B1 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: QB2OPTR(QB220OTR)(bölme 1/bölüm B1)...... QB2OPTR (QB220OTR)(bölme n/bölüm B1) DCOPTR (B1/B2) VPQB2TR(VQB220TR) (bölme 1/bölüm B1)...... VPQB2TR (VQB220TR) (bölme n/bölüm B1) VPDCTR (B1/B2) IEC04000508 V1 TR EXDU_BB (bölme 1/bölüm B1)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm B1) EXDU_DC (B1/B2) & & & BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB =IEC04000508=1=tr =Original.vsd Şekil 91: B1 bölümündeki bölmeden aynı bölümdeki bir bara topraklama şalterine gelen sinyaller Bir bara topraklama şalteri için B2 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: 210

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol QB2OPTR(QB220OTR) (bölme 1/bölüm B2)...... QB2OPTR(QB220OTR) (bölme n/bölüm B2) DCOPTR (B1/B2) VPQB2TR (VQB220TR)(bölme 1/bölüm B2)...... VPQB2TR (VQB220TR)(bölme n/bölüm B2) VPDCTR (B1/B2) IEC04000509 V1 TR EXDU_BB (bölme 1/bölüm B2)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm B2) EXDU_DC (B1/B2) & & & BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB =IEC04000509=1=tr =Original.vsd Şekil 92: B2 bölümündeki bölmeden aynı bölümdeki bir bara topraklama şalterine gelen sinyaller C baypas barasındaki bir bara topraklama şalteri için şu koşullar geçerlidir: QB7OPTR (bölme 1)...... QB7OPTR (bölme n) VPQB7TR (bölme 1)...... VPQB7TR (bölme n) EXDU_BB (bölme 1)... EXDU_BB... (bölme n) IEC04000510 V1 TR & & & BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB =IEC04000510=1=tr =Original.vsd Şekil 93: Baypas barasından bara topraklama şalterine gelen sinyaller 10.4.4.3 Çift kesicili düzenlemede sinyaller Bara topraklama şalteri bara bölümünün tüm ayırıcıları açık olduğunda ancak işletim gerçekleştirebilir. 211

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol (WA1)A1 (WA2)B1 Bölüm 1 Bölüm 2 A2 B2 IEC04000511 V1 TR BB_ES DB_BUS A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) DB_BUS BB_ES =IEC04000511=1=tr= Original.vsd Şekil 94: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB Baranın bu bölümünün tüm ayırıcıları açıktır. Baranın bu bölümündeki tüm ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bir çift kesicili bölmeden (DB_BUS) gelen şu sinyaller gereklidir: Sinyal QB1OPTR QB2OPTR VPQB1TR VPQB2TR EXDU_DB QB1 açıktır. QB2 açıktır. QB1 şalter durumu geçerlidir. QB2 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bara bölümü ayırıcı bölmesinden (A1A2_DC) gelen bu sinyaller de ayrıca gereklidir. B1B2_DC için, B barasındaki ilgili sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Sinyal DCOPTR VPDCTR EXDU_DC Bara bölümü ayırıcı açıktır. Bara bölümü ayırıcı DC'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Mantık, "Tek kesicili düzenlemede sinyaller" bölümünde anlatılan çift baralı yapılandırma ile aynıdır. 10.4.4.4 1 1/2 kesici düzenlemesindeki sinyaller Bara topraklama şalteri bara bölümünün tüm ayırıcıları açık olduğunda ancak işletim gerçekleştirebilir. 212

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol (WA1)A1 (WA2)B1 Bölüm 1 Bölüm 2 A2 B2 BB_ES BH_HAT A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) BH_HAT BB_ES =IEC04000512=1=tr =Original.vsd IEC04000512 V1 TR Şekil 95: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar Projeye özgü mantık, "Tek kesicili düzenlemede sinyaller" bölümünde anlatılan çift baralı yapılandırma mantığı ile aynıdır. Sinyal BB_DC_OP VP_BB_DC EXDU_BB Baranın bu bölümünün tüm ayırıcıları açıktır. Baranın bu bölümündeki tüm ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. 10.4.5 Bara bölümü kesici için kilitleme tertibi A1A2_BS 10.4.5.1 Uygulama Bara bölümü kesici (A1A2_BS) fonksiyonu için kilitleme tertibi şekil 96 çizimine göre bölüm 1 ve 2 arasında tek bir bara bölümü devre kesici için kullanılır. Fonksiyon, bara bölümü devre kesicisi içeren farklı baralar için de kullanılabilir. WA1 (A1) WA2 (A2) QC1 QB1 QB2 QC2 QA1 QC3 QC4 A1A2_BS en04000516.vsd IEC04000516 V1 TR Şekil 96: Şalt sahası düzeni A1A2_BS A1A2_BS modülüne bağlı diğer baralardan gelen sinyaller aşağıda anlatılmıştır. 213

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.4.5.2 Tüm fiderlerden gelen sinyaller Bara, bara bölümü devre kesicileri ile bara bölümlerine ayrılmışsa ve her iki devre kesicisi de kapalı ise, bir bara bölümü tarafındaki baralar arasında bara-kuplaj bağlantısı olduğunda ve diğer bara bölümü tarafında bir bara transferi gerçekleşirken, devre kesicilerin açılması kilitlenmelidir. (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C IEC04000489 V1 TR ABC_LINE Bölüm 1 Bölüm 2 A1A2_BS ABC_BC B1B2_BS AB_TRAFO ABC_LINE ABC_BC AB_TRAFO A2 B2 C =IEC04000489=1=tr =Original.vsd Şekil 97: Bara bölümü devre kesicileri ile ayrılan baralar 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BBTR_OP VP_BBTR EXDU_12 Bu bara bölümü ile ilgili hiçbir bara aktarım işlemi yoktur. BBTR'nin şalter durumu geçerlidir. Bara 1(A) ve 2(B)'ye bağlı hiçbir bölmeden iletim hatası yoktur. Her bir hat bölmesinden (ABC_LINE), her bir trafo bölmesinden (AB_TRAFO) ve bara-kuplaj bölmesinden (ABC_BC) gelen şu sinyaller gereklidir. Sinyal QB12OPTR VPQB12TR EXDU_12 QB1 veya QB2 veya her ikisi açık. QB1 ve QB2 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bara kuplajı bölmesi (ABC_BC)'den gelen şu sinyaller gereklidir. Sinyal BC12OPTR VPBC12TR EXDU_BC WA1 ve WA7 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bara kuplajı bağlantısı yoktur. BC_12'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. 214

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Bara bölümü devre kesici bölmesi (A1A2_BS, B1B2_BS)'den gelen bu sinyaller gereklidir. Sinyal S1S2OPTR VPS1S2TR EXDU_BS Bara bölümü 1 ve 2 arasında bara bölümü kuplaj bağlantısı yok. Bara bölümü kuplajı BS'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. A1 ve A2 bölüm baraları arasındaki bir bara bölümü devre kesicisi için şu koşullar geçerlidir: 215

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol S1S2OPTR (B1B2) BC12OPTR (böl.1) QB12OPTR (bölme 1/bölüm.2)... QB12OPTR (bölme n/bölüm.2) & >1 & BBTR_OP S1S2OPTR (B1B2) BC12OPTR (böl.2) QB12OPTR (bölme 1/bölüm.1)... QB12OPTR (bölme n/bölüm.1) & >1 VPS1S2TR (B1B2) VPBC12TR (böl.1) VPQB12TR (bölme 1/bölüm.2)... VPQB12TR (bölme n/bölüm.1) VPBC12TR (böl.2) VPQB12TR (bölme 1/bölüm.1)... VPQB12TR (bölme n/bölüm.1) EXDU_BS (B1B2) EXDU_BC (böl.1) EXDU_12 (bölme 1/bölüm.2)... EXDU_12 (bölme n/bölüm.2) EXDU_BC (böl.2) EXDU_12 (bölme 1/bölüm.1)... EXDU_12 (bölme n/bölüm.1) IEC04000490 V1 TR & & VP_BBTR =IEC04000490=1=tr =Original.vsd EXDU_12 Şekil 98: A1 ve A2 bölümleri arasındaki bir bara bölümü devre kesicisi için bölmeden gelen sinyaller B1 ve B2 bölüm baraları arasındaki bir bara bölümü devre kesicisi için şu koşullar geçerlidir: 216

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol S1S2OPTR (A1A2) BC12OPTR (böl.1) QB12OPTR (bölme 1/bölüm.2)... QB12OPTR (bölme n/bölüm.2) & >1 & BBTR_OP S1S2OPTR (A1A2) BC12OPTR (böl.2) QB12OPTR (bölme 1/bölüm.1)... QB12OPTR (bölme n/bölüm.1) & >1 VPS1S2TR (A1A2) VPBC12TR (böl.1) VPQB12TR (bölme 1/bölüm.2)... VPQB12TR (bölme n/bölüm.1) VPBC12TR (böl.2) VPQB12TR (bölme 1/bölüm.1)... VPQB12TR (bölme n/bölüm.1) EXDU_BS (A1A2) EXDU_BC (böl.1) EXDU_12 (bölme 1/bölüm.2)... EXDU_12 (bölme n/bölüm.2) EXDU_BC (böl.2) EXDU_12 (bölme 1/bölüm.1)... EXDU_12 (bölme n/bölüm.1) IEC04000491 V1 TR & & VP_BBTR =IEC04000491=1=tr =Original.vsd EXDU_12 Şekil 99: B1 ve B2 bölümleri arasındaki bir bara bölümü devre kesicisi için kompartmanlardan gelen sinyaller 10.4.5.3 Yapılandırma ayarı Bara döngüleri üzerinde başka olası bara yoksa, bu durumda ya QA1 açık devre kesici için kilitleme tertibi kullanılmaz ya da BBTR durumu açık olarak ayarlanır. Yani, bu bara bölümünde hiçbir bara transferi işlemi olmaz: 217

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol BBTR_OP = 1 VP_BBTR = 1 10.4.6 Bara bölümü ayırıcı için kilitleme tertibi A1A2_DC 10.4.6.1 Uygulama Bara bölümü kesici (A1A2_DC) fonksiyonu için kilitleme tertibi, şekil 100 örneğine uygun olarak bölüm 1 ve 2 arasındaki bara bölümü ayırıcısı için kullanılır. A1A2_DC fonksiyonu, bara bölümü ayırıcısı içeren farklı baralar için de kullanılabilir. QB WA1 (A1) WA2 (A2) QC1 QC2 A1A2_DC en04000492.vsd IEC04000492 V1 TR Şekil 100: Şalt sahası düzeni A1A2_DC A1A2_DC modülüne bağlı diğer bölmelerden gelen sinyaller aşağıda anlatılmıştır. 10.4.6.2 Tek kesicili düzenlemedeki sinyaller Eğer bara, bara bölümü ayırıcıları ile ayrılmışsa, bara bölümüne bağlı başka hiçbir ayırıcı olmaması koşulu projeye bir özgü mantık ile sağlanmalıdır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Ancak B1B2_DC için B barasından gelen sinyaller kullanılır. (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C IEC04000493 V1 TR ABC_LINE Bölüm 1 Bölüm 2 A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) AB_TRAFO ABC_LINE A2 B2 ABC_BC A3 B3 C AB_TRAFO =IEC04000493=1=tr =Original.vsd Şekil 101: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar 218

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Sinyalleri elde etmek için: Sinyal S1DC_OP S2DC_OP VPS1_DC VPS2_DC EXDU_BB Bara bölümü 1'deki tüm ayırıcılar açıktır. Bara bölümü 2'deki tüm ayırıcılar açıktır. Bara bölümü 1'deki ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Bara bölümü 2'deki ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bir hat bölmesinden (ABC_LINE), her bir trafo bölmesinden (AB_TRAFO) ve her bir bara-kuplaj bölmesinden (ABC_BC) gelen şu sinyaller gereklidir. Sinyal QB1OPTR QB2OPTR QB220OTR VPQB1TR VPQB2TR VQB220TR EXDU_BB QB1 açıktır. QB2 açıktır (AB_TRAFO, ABC_LINE). QB2 ve QB20 açıktır (ABC_BC). QB1 şalter durumu geçerlidir. QB2 şalter durumu geçerlidir. QB2 ve QB20 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Ek bir bara bölümü ayırıcısı varsa, bara bölümü ayırıcı bölmesinden (A1A2_DC) gelen sinyal kullanılmalıdır: Sinyal DCOPTR VPDCTR EXDU_DC Bara bölümü ayırıcı açıktır. Bara bölümü ayırıcı DC'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Ek bir bara bölümü ayırıcı değil de ek bir bara bölümü devre kesicisi varsa, bara bölümü ayırıcı bölmesi (A1A2_DC)'den gelen sinyaller yerine, bara bölümü devre kesici bölmesi (A1A2_BS)'den gelen sinyaller kullanılmalıdır. Sinyal QB1OPTR QB2OPTR VPQB1TR VPQB2TR EXDU_BS QB1 açıktır. QB2 açıktır. QB1 şalter durumu geçerlidir. QB2 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren BS bölmesi (bara bölümü kuplaj bölmesi) iletim hatası yoktur. 219

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Bir bara bölümü ayırıcısı için A1 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: QB1OPTR (bölme 1/bölüm.1)...... QB1OPTR (bölme n/bölüm.1) VPQB1TR (bölme 1/bölüm A1)...... VPQB1TR (bölme n/bölüm A1) EXDU_BB (bölme 1/bölüm A1)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm A1) IEC04000494 V1 TR & & & S1DC_OP VPS1_DC EXDU_BB =IEC04000494=1=t r=original.vsd Şekil 102: A1 bölümündeki bölmeden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller Bir bara bölümü ayırıcısı için, A2 bara bölümüne ait şu koşulları geçerlidir: QB1OPTR (bölme 1/bölüm A2) & S2DC_OP...... QB1OPTR (bölme n/bölüm A2) DCOPTR (A2/A3) VPQB1TR (bölme 1/bölüm A2)... VPQB1TR (bölme... n/bölüm VPDCTR (A2/A3) A2) EXDU_BB (bölme 1/bölüm A2)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm EXDU_DC (A2/A3) A2) IEC04000495 V1 TR & & VPS2_DC EXDU_BB =IEC04000495=1=tr =Original.vsd Şekil 103: A2 bölümündeki bölmeden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller Bir bara bölümü ayırıcısı için, B1 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: 220

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol QB2OPTR (QB220OTR)(bölme 1/bölüm B1)...... QB2OPTR (QB220OTR)(bölme n/bölüm B1) VPQB2TR (VQB220TR)(bölme 1/bölüm B1)...... VPQB2TR (VQB220TR)(bölme n/bölüm B1) IEC04000496 V1 TR EXDU_BB (bölme 1/bölüm B1)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm B1) & & & S1DC_OP VPS1_DC EXDU_BB =IEC04000496=1=tr =Original.vsd Şekil 104: B1 bölümündeki bölmelerden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller Bir bara bölümü ayırıcısı için B2 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: QB2OPTR (QB220OTR)(bölme 1/bölüm B2)...... QB2OPTR (QB220OTR)(bölme n/bölüm B2) DCOPTR (B2/B3) VPQB2TR (VQB220TR)(bölme 1/bölüm B2)...... VPQB2TR (VQB220TR)(bölme n/bölüm B2) VPDCTR (B2/B3) IEC04000497 V1 TR EXDU_BB (bölme 1/bölüm B2)...... EXDU_BB (bölme n/bölüm B2) EXDU_DC (B2/B3) & & & S2DC_OP VPS2_DC EXDU_BB =IEC04000497=1=tr =Original.vsd Şekil 105: B2 bölümündeki bölmelerden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller 10.4.6.3 Çift kesicili düzenlemede sinyaller Eğer bara, bara bölümü ayırıcıları ile ayrılmışsa, bara bölümüne bağlı bara ayırıcı bölmeden başka hiçbir ayırıcı olmaması koşulu projeye özgü bir mantık ile sağlanmalıdır. 221

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Ancak B1B2_DC için B barasından gelen sinyaller kullanılır. (WA1)A1 (WA2)B1 Bölüm 1 Bölüm 2 A2 B2 IEC04000498 V1 TR DB_BUS A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) DB_BUS DB_BUS DB_BUS =IEC04000498=1=tr =Original.vsd Şekil 106: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar Sinyalleri elde etmek için: Sinyal S1DC_OP S2DC_OP VPS1_DC VPS2_DC EXDU_BB Bara bölümü 1'deki tüm ayırıcılar açıktır. Bara bölümü 2'deki tüm ayırıcılar açıktır. Bara bölümü 1'deki tüm ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Bara bölümü 2'deki tüm ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren çift kesicili kompartman (DB)'dan iletim hatası yoktur. Her bir çift kesicili bölmeden (DB_BUS) gelen şu sinyaller gereklidir: Sinyal QB1OPTR QB2OPTR VPQB1TR VPQB2TR EXDU_DB QB1 açıktır. QB2 açıktır. QB1 şalter durumu geçerlidir. QB2 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Mantık, "Tek kesicili düzenlemede sinyaller" bölümünde anlatılan çift baralı yapılandırma ile aynıdır. Bir bara bölümü ayırıcısı için A1 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: 222

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol QB1OPTR (bölme 1/bölüm.1)...... QB1OPTR (bölme n/bölüm.1) VPQB1TR (bölme 1/bölüm A1)... VPQB1TR (bölme... n/bölüm A1) EXDU_DB (bölme 1/bölüm A1)... EXDU_DB (bölme... n/bölüm A1) IEC04000499 V1 TR & & & S1DC_OP VPS1_DC EXDU_BB =IEC04000499=1=tr =Original.vsd Şekil 107: A1 bölümündeki çift kesicili bölmelerden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller Bir bara bölümü ayırıcısı için, A2 bara bölümüne ait şu koşulları geçerlidir: QB1OPTR (bölme 1/bölüm A2) & S2DC_OP... QB1OPTR (bölme... n/bölüm A2) VPQB1TR (bölme 1/bölüm A2) & VPS2_DC... VPQB1TR (bölme... n/bölüm A2) EXDU_DB (bölme 1/bölüm A2) & EXDU_BB... EXDU_DB (bölme... n/bölüm A2) IEC04000500 V1 TR =IEC04000500=1=tr =Original.vsd Şekil 108: A2 bölümündeki çift kesicili bölmeden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller Bir bara bölümü ayırıcısı için, B1 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: 223

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol QB2OPTR (bölme 1/bölüm B1) & S1DC_OP... QB2OPTR (bölme... n/bölüm B1) VPQB2TR (bölme 1/bölüm B1) & VPS1_DC... VPQB2TR (bölme... n/bölüm B1) EXDU_DB (bölme 1/bölüm B1) & EXDU_BB... EXDU_DB (bölme... n/bölüm B1) IEC04000501 V1 TR =IEC04000501=1=tr =Original.vsd Şekil 109: B1 bölümündeki çift kesicili bölmeden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller Bir bara bölümü ayırıcısı için B2 bara bölümünün şu koşulları geçerlidir: QB2OPTR (bölme 1/bölüm B2) & S2DC_OP... QB2OPTR (bölme... n/bölüm B2) VPQB2TR (bölme 1/bölüm B2) & VPS2_DC... VPQB2TR (bölme... n/bölüm B2) EXDU_DB (bölme 1/bölüm B2) & EXDU_BB... EXDU_DB (bölme... n/bölüm B2) IEC04000502 V1 TR =IEC04000502=1=tr =Original.vsd Şekil 110: B2 bölümündeki çift kesicili bölmelerden bir bara bölümü ayırıcısına gelen sinyaller 10.4.6.4 1 1/2 kesici düzenlemesindeki sinyaller Eğer bara, bara bölümü ayırıcıları ile ayrılmışsa, bara bölümüne bağlı bara ayırıcı bölmeden başka hiçbir ayırıcı olmaması koşulu projeye özgü bir mantık ile sağlanmalıdır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Ancak B1B2_DC için B barasından gelen sinyaller kullanılır. 224

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol (WA1)A1 (WA2)B1 Bölüm 1 Bölüm 2 A2 B2 IEC04000503 V1 TR BH_HAT A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) BH_HAT BH_HAT BH_HAT =IEC04000503=1=t r=original.vsd Şekil 111: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar Projeye özgü mantık, çift kesicili yapılandırma ile aynıdır. Sinyal S1DC_OP S2DC_OP VPS1_DC VPS2_DC EXDU_BB Bara bölümü 1'deki tüm ayırıcılar açıktır. Bara bölümü 2'deki tüm ayırıcılar açıktır. Bara bölümü 1'deki ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Bara bölümü 2'deki ayırıcıların şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bir buçuk kesicili (BH)'den iletim hatası yoktur. 10.4.7 Bara kuplajı için kilitleme tertibi ABC_BC 10.4.7.1 Uygulama Bara kuplaj bölmesi (ABC_BC) için kilitlenme fonksiyonu, şekil 112 çizimine uygun olarak çift baralı bir düzenlemeye bağlı bir trafo kompartmanı için kullanılır. Fonksiyon transfer baralı bir tek baralı düzenleme veya transfer barasız çift baralı düzenleme için de kullanılabilir. WA1 (A) WA2 (B) WA7 (C) QB1 QB2 QB20 QB7 QC1 QA1 QC2 en04000514.vsd IEC04000514 V1 TR Şekil 112: Şalt sahası düzeni ABC_BC 225

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. 10.4.7.2 Yapılandırma ABC_BC bara-kuplaj modülüne bağlı diğer bölmelerden gelen sinyaller aşağıda anlatılmıştır. 10.4.7.3 Tüm fiderlerden gelen sinyaller Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BBTR_OP VP_BBTR EXDU_12 Bu bara kuplajı ile ilgili hiçbir bara aktarım işlemi yoktur. Bara transferine dahil olan tüm aygıtlar için şalter durumu geçerlidir. WA1/WA2 baralarına bağlı hiçbir fider bölmesinden iletim hatası yok. Her bir hat bölmesinden (ABC_LINE), her bir trafo bölmesinden (AB_TRAFO) ve bara-kuplaj bölmesinden (ABC_BC) gelen bu sinyaller, kendi bara-kuplaj bölmesi hariç gereklidir. Sinyal QQB12OPTR VPQB12TR EXDU_12 QB1 veya QB2 veya her ikisi açık. QB1 ve QB2 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Bara-kuplaj bölmesi n için şu koşullar geçerlidir: 226

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol QB12OPTR (bölme 1) QB12OPTR (bölme 2)...... QB12OPTR (bölme n-1) VPQB12TR (bölme 1) VPQB12TR (bölme 2)...... VPQB12TR (bölme n-1) EXDU_12 (bölme 1) EXDU_12 (bölme 2)...... EXDU_12 (bölme n-1) IEC04000481 V1 TR & & & BBTR_OP VP_BBTR EXDU_12 =IEC04000481=1=tr =Original.vsd Şekil 113: Bara-kuplaj bölmesi n'deki bölmelerden gelen sinyaller Bara, bara bölümü ayırıcıları ile bara bölümlerine ayrılırsa, BBTR sinyalleri paralel bağlanır (eğer her iki bara-bölüm ayırıcısı kapalı ise). Bu yüzden, yukarıdaki BBTR'de temel projeye özgü mantık için şu mantığı ekleyin: (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C ABC_LINE Bölüm 1 Bölüm 2 ABC_BC A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) ABC_LINE ABC_BC AB_TRAFO A2 B2 C =IEC04000482=1=tr =Original.vsd IEC04000482 V1 TR Şekil 114: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Her bir bara bölümü ayırıcı bölme (A1A2_DC)'den gelen aşağıdaki sinyaller gereklidir. B1B2_DC için, B barasındaki ilgili sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Sinyal DCOPTR VPDCTR EXDU_DC Bara bölümü ayırıcı açıktır. Bara bölümü ayırıcı DC'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. 227

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Bara, bara bölümü devre kesiciler ile ayrılmışsa, bara bölümü ayırıcı bölme (A1A2_DC) değil de, bara bölümü kuplaj bölmesi (A1A2_BS) kullanılmalıdır. B1B2_BS için B barasından gelen sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_BS) farklı baralar için, yani hem bara bölümü devre kesicisi A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için kullanılır. Sinyal S1S2OPTR VPS1S2TR EXDU_BS Bara bölümü 1 ve 2 arasında bara bölümü kuplaj bağlantısı yok. Bara bölümü kuplajı BS'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Bölüm 1'deki bir bara-kuplaj bölmesi için şu koşullar geçerlidir: BBTR_OP (böl.1) DCOPTR (A1A2) DCOPTR (B1B2) BBTR_OP (böl.2) >1 & BBTR_OP VP_BBTR (böl.1) VPDCTR (A1A2) VPDCTR (B1B2) VP_BBTR (böl.2) & VP_BBTR EXDU_12 (böl.1) EXDU_DC (A1A2) EXDU_DC (B1B2) EXDU_12 (böl.2) & EXDU_12 =IEC04000483=1=tr =Original.vsd IEC04000483 V1 TR Şekil 115: Her bir bölümdeki bölmelerden bölüm 1'deki bir bara-kuplaj bölmesine gelen sinyaller Bölüm 2'deki bir hat bölmesi için, yukarıdaki aynı koşullar bölüm 1'i bölüm 2 olarak değiştirerek geçerli olur, tersi durum da geçerlidir. 10.4.7.4 Bara kuplajından gelen sinyaller Bara, bara bölümü ayırıcıları ile bara bölümlerine ayrılırsa, diğer bara bölümünün bara kuplajından gelen BC_12 sinyalleri, her iki ayırıcı da kapalı ise, kendi bara bölümüne iletilir. 228

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C IEC04000484 V1 TR Şekil 116: Bölüm 1 Bölüm 2 ABC_BC A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) ABC_BC A2 B2 C =IEC04000484=1=tr =Original.vsd Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BC_12_CL VP_BC_12 EXDU_BC WA1 ve WA2 baraları arasında bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. BC_12'nin şalter durumu geçerlidir. Bara kuplajı bölmesinden (BC) iletim hatası yoktur. Kendi kompartmanı hariç her bir bara-kuplaj bölmesi (ABC_BC)'den gelen şu sinyaller gereklidir: Sinyal BC12CLTR VPBC12TR EXDU_BC WA1 ve WA2 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. BC_12'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bara bölümü ayırıcı bölmesinden (A1A2_DC) gelen bu sinyaller de ayrıca gereklidir. B1B2_DC için, B barasındaki ilgili sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Sinyal DCCLTR VPDCTR EXDU_DC Bara bölümü ayırıcı kapalıdır. Bara bölümü ayırıcı DC'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Baranın bara bölümü devre kesiciler ile ayrılması halinde, bara bölümü ayırıcı bölme (A1A2_DC) değil de, bara bölümü kuplaj bölmesinden (A1A2_BS) gelen sinyaller kullanılmalıdır. B1B2_BS için B barasından gelen sinyaller kullanılır. 229

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Aynı modül türü (A1A2_BS) farklı baralar için, yani hem bara bölümü devre kesicisi A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için kullanılır. Sinyal S1S2CLTR VPS1S2TR EXDU_BS Bara bölümleri 1 ve 2 arasında bir bara bölümü kuplaj bağlantısı bulunmaktadır. Bara bölümü kuplajı BS'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Bölüm 1'deki bir bara-kuplaj bölmesi için şu koşullar geçerlidir: DCCLTR (A1A2) DCCLTR (B1B2) BC12CLTR (bö.2) VPDCTR (A1A2) VPDCTR (B1B2) VPBC12TR (böl.2) EXDU_DC (A1A2) EXDU_DC (B1B2) EXDU_BC (böl.2) IEC04000485 V1 TR & & & BC_12_CL VP_BC_12 EXDU_BC =IEC04000485=1=tr =Original.vsd Şekil 117: Başka bir bölümdeki bir bara kuplaj bölmesinden bölüm 1'deki bir bara-kuplaj bölmesine gelen sinyaller Bölüm 2'deki bir hat bölmesi için, yukarıdaki aynı koşullar bölüm 1'i bölüm 2 olarak değiştirerek geçerli olur, tersi durum da geçerlidir. 10.4.7.5 Yapılandırma ayarı Baypas barası ve dolayısıyla QB2 ve QB7 ayırıcısı yoksa bu durumda QB2 ve QB7 için kilitlenme kullanılmaz. Uygun modül girişleri aşağıdaki gibi ayarlanarak, QB2, QB7, QC71 için durum açık olarak ayarlanır. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB2_OP = 1 QB2_CL = 0 QB7_OP = 1 QB7_CL = 0 QC71_OP = 1 QC71_CL = 0 230

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol İkinci bara ve dolayısıyla QB2 ve QB20 ayırıcısı yoksa bu durumda QB2 ve QB20 için kilitlenme kullanılmaz. QB2, QB20, QC21 için durum, BC_12, BBTR ifadesi uygun modül girişleri aşağıdaki gibi düzenlenerek açık olarak ayarlanır. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB2_OP = 1 QB2_CL = 0 QB20_OP = 1 QB20_CL = 0 QC21_OP = 1 QC21_CL = 0 BC_12_CL = 0 VP_BC_12 = 1 BBTR_OP = 1 VP_BBTR = 1 10.4.8 1 1/2 CB BH kilitleme tertibi 10.4.8.1 Uygulama 1 1/2 kesici çapı (BH_CONN, BH_LINE_A, BH_LINE_B) fonksiyonları için kilitleme tertibi şekil 118 çizimine göre 1 1/2 kesici çapına bağlı hatlar için kullanılır. 231

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol WA1 (A) WA2 (B) QB1 QC1 QB2 QC1 QA1 QA1 QC2 QC2 QB6 QB6 BH_LINE_A QC3 QC3 BH_LINE_B QB61 QA1 QB62 QB9 QC9 QC1 QC2 QB9 QC9 BH_CONN en04000513.vsd IEC04000513 V1 TR Şekil 118: Şalt sahası düzeni 1 1/2 kesici Her çap için üç tür kilitlenme modülü tanımlanmıştır. BH_LINE_A ve BH_LINE_B hattan baraya olan bağlantılardır. BH_CONN, 1 1/2 kesicilişalt sahası düzenlemesinde çapın iki hattı arasındaki bağlantıdır. 1 1/2 kesicili bir düzenleme için, BH_LINE_A, BH_CONN ve BH_LINE_B modülleri kullanılmalıdır. 10.4.8.2 Yapılandırma ayarı QB9 ve QC9 olmaksızın uygulama için, sadece uygun girişleri açık duruma ayarlayın ve çıkışları dikkate almayın. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB9_OP = 1 QB9_CL = 0 QC9_OP = 1 QC9_CL = 0 Bu durumda, eğer hat gerilim süpervizyonu eklenirse, QB9'u açık duruma ayarlamak yerine gerilim denetiminin durumunu belirtin. 232

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol QB9_OP = VOLT_OFF QB9_CL = VOLT_ON Gerilim denetimi yoksa o zaman karşılık gelen girişleri şu şekilde ayarlayın: VOLT_OFF = 1 VOLT_ON = 0 10.4.9 Çift devre kesici fider bölmesi DB için kilitleme tertibi 10.4.9.1 Uygulama DB_BUS_A, DB_BUS_B, DB_LINE fonksiyonlarını içeren 1 1/2 kesici çapı için kilitlenme tertibi şekil 119 çizimine uygun olarak çift devre kesicili düzenlemeye bağlı bir hat için kullanılır. WA1 (A) WA2 (B) QB1 QC1 QB2 QC4 QA1 QA2 DB_BUS_A QC2 QC5 DB_BUS_B QB61 QB62 QC3 QB9 DB_LINE QC9 en04000518.vsd IEC04000518 V1 TR Şekil 119: Çift devre kesici şalt sahası düzeni Her çift devre kesici bölmesi için üç tür kilitlenme tertibi modülü tanımlanmıştır. DB_LINE hattan baralara bağlı devre kesici bölümlerine olan bağlantıdır. DB_BUS_A ve DB_BUS_B hattan baralara olan bağlantılardır. Bir çift devre kesici bölmesi için DB_BUS_A, DB_LINE ve DB_BUS_B modülleri kullanılmalıdır. 233

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.4.9.2 Yapılandırma ayarı QB9 ve QC9 olmaksızın uygulama için, sadece uygun girişleri açık duruma ayarlayın ve çıkışları dikkate almayın. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB9_OP = 1 QB9_CL = 0 QC9_OP = 1 QC9_CL = 0 Bu durumda, eğer hat gerilim süpervizyonu eklenirse, QB9'u açık duruma ayarlamak yerine gerilim denetiminin durumunu belirtin. QB9_OP = VOLT_OFF QB9_CL = VOLT_ON Gerilim denetimi yoksa o zaman karşılık gelen girişleri şu şekilde ayarlayın: VOLT_OFF = 1 VOLT_ON = 0 10.4.10 Hat bölmesi için kilitleme tertibi ABC_LINE 10.4.10.1 Uygulama Hat kompartmanı (ABC_LINE) için kilitlenme fonksiyonu, şekil 120 çizimine uygun olarak bir transfer barasına sahip çift baralı bir düzenlemeye bağlı bir hat için kullanılır. Fonksiyon transfer barasız bir çift baralı düzenleme veya transfer barasına sahip olan veya olmayan bir tek baralı düzenleme için de kullanılabilir. 234

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol WA1 (A) WA2 (B) WA7 (C) QB1 QB2 QC1 QB7 QA1 QC2 QB9 QC9 en04000478.vsd IEC04000478 V1 TR Şekil 120: Şalt sahası düzeni ABC_LINE 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. ABC_LINE modülüne bağlı diğer kompartmanlardan gelen sinyaller aşağıda anlatılmıştır. 10.4.10.2 Baypas barasından gelen sinyaller Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BB7_D_OP VP_BB7_D EXDU_BPB Kendi bölmesindeki hariç baypas WA7'deki tüm hat ayırıcıları açık. Baypas barası WA7'deki ayırıcıların şalter durumu geçerli. Baypas barası WA7'deki ayırıcıları içeren hiçbir bölmeden iletim hatası yok. Kendi bölmesi hariç her bir hat bölmesinden (ABC_LINE) gelen sinyaller gereklidir: Sinyal QB7OPTR VPQB7TR EXDU_BPB Q7 açıktır QB7 şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Bölme n için şu koşullar geçerlidir: 235

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol QB7OPTR (bölme 1) QB7OPTR (bölme 2)...... QB7OPTR (bölme n-1) VPQB7TR (bölme 1) VPQB7TR (bölme 2)...... VPQB7TR (bölme n-1) EXDU_BPB (bölme 1) EXDU_BPB (bölme 2)...... EXDU_BPB (bölme n-1) & & & BB7_D_OP VP_BB7_D EXDU_BPB tr04000477.ai IEC04000477 V1 TR Şekil 121: Hat bölmesi n'deki baypas barasından gelen sinyaller 10.4.10.3 Bara kuplajından gelen sinyaller Bara, bara bölümü ayırıcıları ile bara bölümlerine ayrılırsa, bara-bara bağlantısı bara bölümü ayırıcısı ve diğer bara bölümündeki bara kuplajı üzerinden gerçekleşir. (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C IEC04000479 V1 TR ABC_LINE Bölüm 1 Bölüm 2 ABC_BC A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) ABC_LINE ABC_BC A2 B2 C =IEC04000479=1=tr=O riginal.vsd Şekil 122: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Sinyalleri elde etmek için: Sinyal BC_12_CL WA1 ve WA2 baraları arasında bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. BC_17_OP WA1 ve WA7 baraları arasında bara kuplajı bağlantısı yoktur. BC_17_CL WA1 ve WA7 baraları arasında bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. Tablonun devamı sonraki sayfada 236

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Sinyal BC_27_OP BC_27_CL VP_BC_12 VP_BC_17 VP_BC_27 EXDU_BC WA2 ve WA7 baraları arasında bara kuplajı bağlantısı yoktur. WA2 ve WA7 baraları arasında bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. BC_12'nin şalter durumu geçerlidir. BC_17'nin şalter durumu geçerlidir. BC_27'nin şalter durumu geçerlidir. Bara kuplajı bölmesinden (BC) iletim hatası yoktur. Her bara kuplajı bölmesi (ABC_BC)'den gelen şu sinyaller gereklidir. Sinyal BC12CLTR BC17OPTR BC17CLTR BC27OPTR BC27CLTR VPBC12TR VPBC17TR VPBC27TR EXDU_BC WA1 ve WA2 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. WA1 ve WA7 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bara kuplajı bağlantısı yoktur. WA1 ve WA7 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. WA2 ve WA7 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bara kuplajı bağlantısı yoktur. WA2 ve WA7 baraları arasında kendi bara kuplajı üzerinden bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. BC_12'nin şalter durumu geçerlidir. BC_17'nin şalter durumu geçerlidir. BC_27'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Her bara bölümü ayırıcı bölmesinden (A1A2_DC) gelen bu sinyaller de ayrıca gereklidir. B1B2_DC için, B barasındaki ilgili sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_DC) farklı baralar için kullanılır, yani hem bara bölümü ayırıcısı A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için. Sinyal DCOPTR DCCLTR VPDCTR EXDU_DC Bara bölümü ayırıcı açıktır. Bara bölümü ayırıcı kapalıdır. Bara bölümü ayırıcı DC'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Baranın bara bölümü devre kesiciler ile ayrılması halinde, bara bölümü ayırıcı bölme (A1A2_DC) değil de, bara bölümü kuplaj bölmesinden (A1A2_BS) gelen sinyaller kullanılmalıdır. B1B2_BS için B barasından gelen sinyaller kullanılır. Aynı modül türü (A1A2_BS) farklı baralar için, yani hem bara bölümü devre kesicisi A1A2_DC ve hem de B1B2_DC için kullanılır. 237

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol Sinyal S1S2OPTR S1S2CLTR VPS1S2TR EXDU_BS Bara bölümü 1 ve 2 arasında bara bölümü kuplaj bağlantısı yok. Bara bölümü 1 ve 2 arasında bir bara bölümü kuplaj bağlantısı bulunmaktadır. Bara bölümü kuplajı BS'nin şalter durumu geçerlidir. Yukarıdaki bilgiyi içeren bölmeden iletim hatası yoktur. Bölüm 1'deki bir hat bölmesi için şu koşullar geçerlidir: BC12CLTR (sect.1) DCCLTR (A1A2) DCCLTR (B1B2) BC12CLTR (sect.2) & >1 BC_12_CL VPBC12TR (sect.1) VPDCTR (A1A2) VPDCTR (B1B2) VPBC12TR (sect.2) & VP_BC_12 BC17OPTR (sect.1) DCOPTR (A1A2) BC17OPTR (sect.2) >1 & BC_17_OP BC17CLTR (sect.1) DCCLTR (A1A2) BC17CLTR (sect.2) & >1 BC_17_CL VPBC17TR (sect.1) VPDCTR (A1A2) VPBC17TR (sect.2) & VP_BC_17 BC27OPTR (sect.1) DCOPTR (B1B2) BC27OPTR (sect.2) >1 & BC_27_OP BC27CLTR (sect.1) DCCLTR (B1B2) BC27CLTR (sect.2) & >1 BC_27_CL VPBC27TR (sect.1) VPDCTR (B1B2) VPBC27TR (sect.2) & VP_BC_27 EXDU_BC (sect.1) EXDU_DC (A1A2) EXDU_DC (B1B2) EXDU_BC (sect.2) & EXDU_BC en04000480.vsd IEC04000480 V1 TR Şekil 123: Her bölümdeki bara kuplajı bölmesinden bölüm 1'deki bir hat bölmesine gelen sinyaller 238

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol Bölüm 2'deki bir hat bölmesi için, yukarıdaki aynı koşullar bölüm 1'i bölüm 2 olarak değiştirerek geçerli olur, tersi durum da geçerlidir. 10.4.10.4 Yapılandırma ayarı Baypas barası ve dolayısıyla QB7 ayırıcısı yoksa bu durumda QB7 için kilitlenme kullanılmaz. Uygun modül girişleri aşağıdaki gibi ayarlanarak, QB7, QC71, BB7_D, BC_17, BC_27 için durumlar açık olarak ayarlanır. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB7_OP = 1 QB7_CL = 0 QC71_OP = 1 QC71_CL = 0 BB7_D_OP = 1 BC_17_OP = 1 BC_17_CL = 0 BC_27_OP = 1 BC_27_CL = 0 EXDU_BPB = 1 VP_BB7_D = 1 VP_BC_17 = 1 VP_BC_27 = 1 İkinci WA2 barası ve dolayısıyla QB2 ayırıcısı yoksa bu durumda QB2 için kilitlenme kullanılmaz. Uygun modül girişleri aşağıdaki gibi ayarlanarak, QB2, QC21, BC_12, BC_27 için durum açık olarak ayarlanır. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB2_OP = 1 QB2_CL = 0 QC21_OP = 1 QC21_CL = 0 BC_12_CL = 0 BC_27_OP = 1 BC_27_CL = 0 VP_BC_12 = 1 239

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.4.11 Trafo barası için kilitleme tertibi AB_TRAFO 10.4.11.1 Uygulama Trafo kompartmanı (AB_TRAFO) için kilitlenme fonksiyonu, şekil 124 çizimine uygun olarak çift baralı bir düzenlemeye bağlı bir trafo kompartmanı için kullanılır. Fonksiyon, devre kesici ile trafo arasında ayırıcı olmadığı zaman kullanılır. Aksi durumda, hat bölme (ABC_LINE) fonksiyonu için kilitleme tertibi kullanılabilir. Bu fonksiyon tek baralı düzenlemelerde de kullanılabilir. QB1 QB2 QC1 WA1 (A) WA2 (B) QA1 QC2 AB_TRAFO T QC3 QA2 QC4 QA2 ve QC4 bu kilitlemede kullanilmaz QB3 QB4 IEC04000515 V1 TR en04000515.vsd Şekil 124: Şalt sahası düzeni AB_TRAFO AB_TRAFO modülüne bağlı diğer kompartmanlardan gelen sinyaller aşağıda anlatılmıştır. 10.4.11.2 Bara kuplajından gelen sinyaller Bara, bara bölümü ayırıcıları ile bara bölümlerine ayrılırsa, bara-bara bağlantısı bara bölümü ayırıcısı ve diğer bara bölümündeki bara kuplajı üzerinden gerçekleşir. 240

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol (WA1)A1 (WA2)B1 (WA7)C IEC04000487 V1 TR AB_TRAFO Bölüm 1 Bölüm 2 ABC_BC A1A2_DC(BS) B1B2_DC(BS) AB_TRAFO ABC_BC A2 B2 C =IEC04000487=1=tr= Original.vsd Şekil 125: Bara bölümü ayırıcıları (devre kesiciler) ile ayrılan baralar 650 serisindeki kilitleme tertibi işlevselliği aktarım barasında (WA7)C işlenememektedir. Bara kuplajı ile ilgili giriş sinyalleri için projeye özgü mantık, hat barasına (ABC_LINE) yönelik özel mantıkla aynıdır. Sinyal BC_12_CL VP_BC_12 EXDU_BC WA1 ve WA2 baraları arasında bir bara kuplajı bağlantısı bulunmaktadır. BC_12'nin şalter durumu geçerlidir. Bara kuplajı kompartmanından (BC) iletim hatası yoktur. Mantık "Bara-kuplajdan gelen sinyaller" bölümünde anlatılan çift baralı yapılandırma ile aynıdır. 10.4.11.3 Yapılandırma ayarı İkinci B barası ve dolayısıyla QB2 ayırıcısı yoksa bu durumda QB2 için kilitlenme kullanılmaz. Uygun modül girişleri aşağıdaki gibi ayarlanarak, QB2, QC21, BC_12 için durum açık olarak ayarlanır. Fonksiyon bloğu diyagramı 0 ve 1'de, 0=FALSE ve 1=TRUE olarak tanımlanmıştır. QB2_OP = 1 QB2QB2_CL = 0 QC21_OP = 1 QC21_CL = 0 BC_12_CL = 0 VP_BC_12 = 1 Trafonun öbür tarafında ikinci bir B barası ve dolayısıyla QB4 yoksa, bu durumda uygun modül girişi aşağıdaki gibi ayarlanarak QB4 açık olarak ayarlanır. 241

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol QB4_OP = 1 QB4_CL = 0 10.5 Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı SLGGIO 10.5.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı IEC 60617 SLGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 10.5.2 Uygulama Fonksiyon seçimi için mantık rotasyon anahtarı ve LHMI sunum fonksiyonu (SLGGIO) (veya ayrıca bilindiği üzere seçici anahtar fonksiyon bloğu) kullanılarak donanım çoklu konum seçici anahtarı tarafından verilene benzer şekilde seçici anahtar işlevselliği elde edilir. Donanım seçici anahtarları, farklı fonksiyonları önceden ayarlanmış değerlere göre çalıştırmak için hizmet kuruluşları tarafından yaygın şekilde kullanılır. Ancak, donanım anahtarları bakım gerektirmesi, sistem güvenilirliğini azaltması ve çok sayıda satın alma gerektirmesinden dolayı bazı sorunlar yaratabilmektedir. Sanal seçici anahtarları tüm bu sorunları ortadan kaldırır. SLGGIO fonksiyon bloğunun iki çalışma girişi (YUKARI ve AŞAĞI), bir engelleme girişi (ENGELLE) ve bir operatör konum girişi (PSTO) vardır. SLGGIO fonksiyonu, IED ikili girişlerle yerel HMI den aktifleştirilebileceği gibi harici kaynaklardan da (anahtarlar) aktifleştirilebilir. Ayrıca uzaktan da işletilebilir (örn. trafodaki bilgisayardan). SWPOSN bir tam sayı değer çıkışıdır ve gerçek çıkış sayısını verir. Anahtar üzerindeki konumlar ayarlardan belirlenebileceği için (bakınız aşağıdaki bilgi), ayarlar ile yapılandırma ayarları arasında koordinasyon sırasında dikkatli olunması gerekir (örneğin, konum sayısı ayarlarda x olarak yapılırsa, yapılandırmadaki bloktan sadece ilk x adet çıkış kullanılabilir olacaktır). Ayrıca (YUKARI veya AŞAĞI) darbelerinin frekansları şu ayardan düşük olmalıdır. tdarbe. Yerel HMI'dan çalışma seçim veya gösterge düğmeleri ile yapılır (32 konum). Tipik uygulamalar şunlardır: Çalışma modlarının seçimi örn. Otomatik tekrar kapama, Enerjilendirme kontrolü, Toprak arıza koruması (IN,UN). Çıkış tam sayısı, yapılandırmada kullanmak için konumu boolean olarak verecek Tam Sayı İkili fonksiyon bloğuna bağlanabilir. 242

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 10.5.3 Ayarlama kuralları Fonksiyon seçimi için mantık rotasyon anahtarı ve LHMI sunumu (SLGGIO) için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: Çalışma: Fonksiyonun çalışmasını ayarlar Açık veya Kapalı. NrPoz: Anahtardaki konum adedini ayarlar (maks. 32) Bu ayar, son konumdan ilk konuma değiştirildiğinde anahtarın davranışını etkiler. ÇıkışTürü: Sürekli veya Darbeli. tdarbe: Darbeli çıkış olması durumunda, darbenin uzunluğunu (saniye cinsinden) verir. tgecikme: YUKARI ve AŞAĞI aktivasyon sinyali pozitif ön ve çıkış aktivasyonu arasındaki gecikme zamanı. UçNoktadaDur: Uç konumlarda anahtarın davranışını ayarlar; eğer Devre Dışıolarak ayarlanmışsa, ilk konumda YUKARI'ya basıldığında, anahtar son konuma gider, son konumda AŞAĞI'ya basıldığında, anahtar ilk konuma gider, Etkinolarak ayarlandığında, atlamaya izin verilmez. 10.6 Selektör mini anahtar VSGGIO 10.6.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Selektör mini anahtar VSGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 10.6.2 Uygulama Selektör mini anahtar (VSGGIO) fonksiyonu, PCM600 yapılandırma aracında, farklı uygulamalar için kullanılan genel amaçlı bir anahtardır. VSGGIO, hem harici bir anahtar konumu almak için (IPOS1 ve IPOS2 girişleri üzerinden) ve bunu tek hat şema simgeleri ile temsil etmek için (POS1 ve POS2 çıkışları üzerinden yapılandırmada kullanmak üzere), hem de, bir komut fonksiyonu (PSTO girişi tarafından kontrol edilen), olarak CMDPOS12 ve CMDPOS21 çıkışlarından anahtarlama komutları vermek için kullanılır. KONUM çıkışı bir tam sayı çıkıştır ve gerçek konumu 0 3 arası bir tam sayı olarak göstermek üzere kullanılır. VSGGIO nun Otomatik tekrar kapatıcıyı HMI üzerindeki bir düğme ile açmak veya kapatmak üzere yapılandırıldığı bir örnek olarak şekil 126 örneğinde 243

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol gösterilmiştir. Yerel HMI üzerindeki I ve O düğmeleri devre kesicinin açma kapama işlemleri için kullanılır. INTONE OFF ON PSTO IPOS1 IPOS2 NAM_POS1 NAM_POS2 VSGGIO CMDPOS12 CMDPOS21 ON OFF INVERTER INPUT OUT SMBRREC SETON =IEC07000112=2=tr=Original.vsd IEC07000112 V2 TR Şekil 126: Otomatik tekrar kapatıcının yerel HMI dan Seçici mini anahtarıyla kontrol edilmesi 10.6.3 Ayarlama kuralları Selektör mini anahtar (VSGGIO) fonksiyonu darbeli veya sürekli komutlar verebilir (Mod parametresi ayarlanarak). Darbeli komutlar üretildiğinde, darbenin uzunluğu tdarbe parametresi ayarlanarak belirlenebilir. Ayrıca, tek hat şema (SLD) üzerinde erişilebilir olması nedeniyle, bu fonksiyon bloğunun iki kontrol modu vardır (aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: CtlModel): Dir Norm ve SBO Enh. 10.7 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları DPGGIO 10.7.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 61850 genel iletişim I/O fonksiyonları IEC 60617 DPGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 10.7.2 Uygulama IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (DPGGIO) fonksiyon bloku, trafo merkezindeki diğer sistem veya ekipmanlara üç mantıksal çıkış göndermek için kullanılır. Bu üç giriş OPEN, CLOSE ve VALID (açık, kapalı ve geçerli) çıkışlarıdır. Bu fonksiyon bloğu, tüm trafo mantığı içerisinde kilitlenmede ve ayırmada konum gösterge bloğu olarak kullanılma amacını taşır. 244

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 10 Kontrol 10.7.3 Ayarlama kuralları Fonksiyonun yerel HMI'da veya PCM600'de mevcut herhangi bir parametresi yoktur. 10.8 Tek nokta genel kontrolü 8 sinyal SPC8GGIO 10.8.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 8 sinyalin tek nokta genel kontrolü SPC8GGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 10.8.2 Uygulama 8 sinyal tek nokta genel kontrolü (SPC8GGIO) fonksiyon bloğu, 8 tek nokta komutun bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Tasarlanma amacı REMOTE (SCADA) komutlarını, mantık yapısındaki komut alma kapasitesi olmayan karmaşık fonksiyon bloklarına gerek duymayan (örneğin SCSWI) bölümlerine getirmektir. Bu şekilde, basit komutlar doğrudan IED çıkışlarına teyit almadan gönderilebilir. Komutun sonucunun teyidi (durumu), ikili girişler ve SPGGIO fonksiyon blokları gibi başka şekillerde yapılmalıdır. PSTO tüm kontrol fonksiyonları için evrensel operatör yer seçicidir. PSTO operatör konumlarını LOCAL veya ALL olarak yapılandırılabilir olsa da, SPC8GGIO fonksiyon bloğu ile kullanılabilecek tek fonksiyonel konum REMOTE dur 10.8.3 Ayarlama kuralları Tek nokta genel kontrolü 8 sinyali (SPC8GGIO) fonksiyonu için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Çalışma: fonksiyonun çalışmasını şöyle yapar Açık/Kapalı. Her komut çıkışı için iki ayar vardır (toplamda 8): Mandallıx: x çıkışı için komut sinyalinin aşağıdaki durumlarına karar verir Mandallanmış (sürekli) veya Darbeli. tpulsex: eğer Latchedx aşağıdaki şekilde ayarlanmışsa Darbeli, ardından tpulsex darbe uzunluğunu ayarlar (saniye cinsinden). 245

Bölüm 10 1MRK 511 262-UTR - Kontrol 10.9 Otomasyon bitleri AUTOBITS 10.9.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 OtomasyonBitleri, DNP3.0 için komut fonksiyonu IEC 60617 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no AUTOBITS - - 10.9.2 Uygulama AUTOBITS fonksiyon bloğu (veya otomasyon bitleri fonksiyon bloğu) PCM600 içinde, DNP3 protokolü üzerinden gelen yapılandırma komutlarına girebilmek için kullanılır.autobits fonksiyon bloğunun 32 ayrı çıkışı vardır ve bunların her biri DNP3 te bir İkili Çıkış noktası olarak eşleştirilebilir. Çıkış, DNP3'te "Nesne 12" olarak çalıştırılabilir. Bu nesne, kontrol kodu, sayaç, açma zamanı ve kapatma zamanı için parametreler içerir. AUTOBITS çıkış noktasını çalıştırmak için, mandalaçık, mandal-kapalı, darbe-açık, darbe-kapalı, Açma veya Kapama kontrol kodlarını gönderin. Geri kalan parametreler gerektiği şekilde kabul edilecektir. Örneğin, darbe Açık, açma zamanı=100, kapatma zamanı=300, sayım=5 parametreleri 300 ms aralıkla 5 pozitif 100 ms darbe verir. DNP3 protokolünün ayrıntılı bir açıklaması için iletişim protokolü kılavuzuna bakın 10.9.3 Ayarlama kuralları AUTOBITS fonksiyon bloğunun bir ayarı vardır (Çalışma: Açık/Kapalı), bu da fonksiyonu etkin veya etkisiz kılar. Bu adlar PCM600'de DNP iletişim yapılandırma aracında görülür. 246

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 11 Mantık Bölüm 11 Mantık 11.1 Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC 11.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC IEC 60617 I->O ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 94 SYMBOL-K V1 TR 11.1.2 Uygulama Farklı koruma fonksiyonlarından gelen tüm açma sinyalleri açma mantığı içinden yönlendirilir. En basit alternatifte, mantık sadece AÇMA sinyalini bağlar ve yeterince uzun olmasını sağlar. Açma mantığı ortak 3-faz çıkışı (SMPPTRC) sadece üç faz açma sunar. Tüm arızalar için üç faz açma, basit bir çözüm sunar ve iyi gözlü iletim sistemlerinde ve alt iletim sistemlerinde genellikle yeterlidir. Eğer nesne sisteme birden fazla kesiciyle bağlıysa, her kesici için bir SMPPTRC fonksiyon bloğu kullanılmalıdır. Açma sonrasında bir devre kesicinin kapanmasını engellemek için fonksiyon devre kesicinin kapanmasını engelleyebilir (açma kilitleme). 11.1.2.1 Üç faz açma üç faz açma ile birlikte basit uygulamaaçma mantığı ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC fonksiyon bloğunun parçasını kullanır. Koruma fonksiyon bloklarından gelen girişleri TRIN girişine bağlayın. Gerekmesi durumunda (normalde böyledir) açma matris mantığı TMAGGIO kullanarak bu giriş için farklı fonksiyon çıkışlarını birleştirin. TRIP çıkışını gerekli ikili çıkışlara bağlayın. Tipik bir bağlantı aşağıda şekil 127 çiziminde gösterilmiştir. 247

Bölüm 11 1MRK 511 262-UTR - Mantık IEC11000054 V1 EN IEC11000054-1-en.vsd Şekil 127: Açma mantığı 3-faz çıkışı SMPPTRC fonksiyonu basit üç faz açma uygulaması için kullanılır 11.1.2.2 Kilitleme Bu fonksiyon bloğu kilitleme başlatma özelliklerine sahiptir. Kilitleme sadece, CLLKOUT blok kapama çıkışını etkinleştirmek veya blok kapama çıkışını başlatmak ve açma sinyalini devam ettirmek için kullanılır. Primer arıza kontrol edildikten sonra kilitleme reset girişi RSTLKOUT etkinleştirilerek veya HMI ile kilitleme manuel olarak resetlenebilir. Açmayı başlatmadan Kilitleme başlatmak için dış koşullar gerekiyorsa, bu SETLKOUT girişi aktifleştirilerek yapılır. Ayar OtomKilit = Kapalı şeklinde ayarlandığında, dahili açmanın kilitlemeyi aktifleştirmeyeceği, yalnız SETLKOUT girişinin başlatılmasının kilitlemeyle sonuçlanacağı anlamına gelir. Normal olarak bu durum arızaların geçici olduğu geçici hat koruma için geçerlidir. Böyle durumlarda başarısız otomatik tekrar kapama ve yedek bölge tripleme, Kilitleme başlatmak üzere birleştirilerek SETLKOUT girişi aktifleştirilebilir. 11.1.2.3 Fonksiyon bloğunun engellenmesi 11.1.3 Ayarlama kuralları Engelleme dahili olarak mantık veya operatör tarafından iletişim kanalı kullanılarak başlatılabilir. Açma mantığı (SMPPTRC) fonksiyonunun tamamen engellenmesi, ENGELLE girişinin aktifleştirilmesiyle yapılır ve iç arızalar durumunda SMPPTRC çıkışını engellemek için kullanılabilir. Açma mantığı ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC için bu parametreler yerel HMI veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Aşağıdaki açma parametreleri açmayı düzenlemek üzere ayarlanabilir. 248

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 11 Mantık Çalışma: Çalışma modunu ayarlar. Kapalıfonksiyonunu kapatır. Normal seçim Açık. AçmaKilitleme: Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece kilitleme çıkışını aktifleştirir. Açık kilitleme çıkışını aktifleştirir ve AÇMA çıkışını mandallar. Normal seçim Kapalı. OtomKilit: Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece SETLKOUT girişi üzerinden kilitlemeyi aktifleştirir. Açık ek olarak açma fonksiyonu ile aktifleştirmeye izin verir. Normal seçim Kapalı. taçmamin: Açma darbesinin gerekli minimum süresini ayarlar. Kesicinin doğru bir şekilde açıldığının temin edilmesi için ayarlanmalıdır. Normal ayar 0,150sn'dir. 11.2 Açma matris mantığı TMAGGIO 11.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Açma matris mantığı TMAGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.2.2 Uygulama Açma matris mantığı TMAGGIO fonksiyonu, açma sinyallerini ve diğer mantık çıkış sinyallerini, açma mantıkları SMPPTRC ve SPTPTRC veya IED üzerindeki farklı çıkış kontaklarına yönlendirmek için kullanılır. TMAGGIO çıkış sinyalleri ve fiziksel çıkışlar özel uygulama ihtiyaçlarına göre kullanıcının sinyalleri fiziki açma çıkışlarına uyarlamasına izin verir. 11.2.3 Ayarlama kuralları Çalışma: Fonksiyonun çalışmasını değiştirir Açık/Kapalı. DarbeSüresi: Darbe süresi süresini tanımlar. Devre kesicilerin doğrudan açılması için kullanıldığında, darbe süresi süresi yaklaşık 0,150 saniye olarak ayarlanarak devre kesici açma sargılarına giden açma darbesinin yeterli bir minimum süresi olması sağlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Darbeli. AçılmaGecikmesi: Ani girişlere verilen çıkış sinyallerini engellemek için kullanılır. Normalde 0 olarak veya düşük bir değere ayarlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Sürekli. KapanmaGecikmesi: Çıkışlar için minimum açık kalma süresini tanımlar. Devre kesicilerin doğrudan açılmasında kullanıldığında, kapanma gecikme zamanı yaklaşık 0,150 saniye olarak ayarlanarak devre kesici açma sargılarına giden açma 249

Bölüm 11 1MRK 511 262-UTR - Mantık darbesinin yeterli bir minimum süresi olması sağlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Sürekli. ModÇıkışx: ÇIKIŞx (x=1-3) çıkış sinyalinin aşağıdaki şekilde olup olmadığını belirtir. Sürekli veya Darbeli. Sürekli bir sinyal AçılmaGecikmesi ve KapanmaGecikmesi ile ilgili giriş sinyallerinin durumunu takip eder. Darbeli bir sinyal Çıkışx 0 değerinden 1 değerine yükseldiğinde bir darbe verir. 11.3 Yapılandırılabilir mantık blokları 11.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 OR Fonksiyon bloğu OR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Evirici fonksiyon bloğu INVERTER - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 PULSETIMER fonksiyon bloğu PULSETIMER - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Kontrol edilebilir kapı fonksiyon bloğu GATE - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Özel OR fonksiyon bloğu XOR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Mantık devre gecikme fonksiyon bloğu LOOPDELAY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Zamanlayıcı fonksiyon bloğu TIMERSET - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 250

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 11 Mantık Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 AND fonksiyon bloğu AND - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Bellek ayarla-resetle fonksiyon bloğu SRMEMORY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Bellek fonksiyon bloğu ile resetle-ayarla RSMEMORY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 ORQT fonksiyon bloğu ORQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 INVERTERQT fonksiyon bloğu INVERTERQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Darbe zamanlayıcısı fonksiyon bloğu PULSTIMERQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 XORQT fonksiyon bloğu XORQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 Ayarlanabilir zamanlayıcı fonksiyon bloğu IEC 60617 TIMERSETQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 ANDQT fonksiyon bloğu ANDQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Ayar/reset mantık bileşeni SRMEMORYQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 251

Bölüm 11 1MRK 511 262-UTR - Mantık Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Reset/ayar mantık bileşeni RSMEMORYQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 INVALIDQT fonksiyon bloğu INVALIDQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 Tek gösterge sinyal birleştirici fonksiyon bloğu IEC 60617 INDCOMBSPQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 Tek gösterge sinyal çıkarıcı fonksiyon bloğu IEC 60617 INDEXTSPQT - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.3.2 Uygulama IED yapılandırmasını özel uygulama ihtiyaçlarına göre uyarlamak için AND, OR gibi bir mantık bloku seti ve zamanlayıcılar vardır. Ek mantık blokları, normal mantıksal fonksiyonun yanında, zaman damgası ve kaliteyi çoğaltma kabiliyetine sahiptir. Bu bloklar ANDQT, ORQT gibi QT harflerini kapsayan bir adlandırmaya sahiptir. AND geçitleri, OR geçitleri, eviriciler veya XOR geçitlerinin yanı sıra, ANDQT geçitleri, ORQT geçitleri ve XORQT geçitleri için hiçbir ayar yoktur. Normal Açık/Kapalı gecikmesi ve darbe zamanlayıcıları için zaman gecikmeleri ve darbe uzunlukları yerel HMI veya PST aracı üzerinden ayarlanır. Aynı mantık kilidi içerisindeki her iki zamanlayıcının (biri hızlanmada, diğeri bırakmada geciktirmeli), ayar değeri ortaktır. Kontrol edilebilir geçitler, ayarlanabilir zamanlayıcılar ve bellekli SR flip flopları için ayar parametrelerine yerel HMI veya PST aracı ile erişilebilir. 11.3.3.1 Yapılandırma Mantık, PCM600 içindeki ACT yapılandırma aracı kullanılarak yapılandırılır. Fonksiyonların yapılandırılabilir mantık bloklarında tanımlandıkları şekliyle çalıştırılması, farklı döngü süreleriyle sabit bir sıralamaya göre yapılır. 252

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 11 Mantık Her döngü süresi için fonksiyon bloğuna bir seri çalıştırma numarası verilir. Bu bilgi ACT yapılandırma aracında, fonksiyon kilidi ve döngü süresi bilgisiyle gösterilir. Aşağıdaki örneğe bakınız. IEC09000695 V2 EN IEC09000695_2_en.vsd Şekil 128: Mantık fonksiyonunun, seri çalıştırma numarası ve döngü süresi IEC09000310-1-en.vsd IEC09000310 V1 EN Şekil 129: Mantık fonksiyonu için örnek adlandırma, seri yürütme sayısı ve çevrim süresi de zaman damgası ve giriş sinyalleri kalitesini çoğaltır Aynı döngü içerisindeki farklı fonksiyon bloklarının çalıştırılması, bunların seri çalıştırma numaraları tarafından belirlenir. İki veya daha fazla mantık bloğu seri olarak bağlandığında bu her zaman hatırlanmalıdır. Hızlı bir döngü süresi olan fonksiyon bloklarını, yavaş bir döngü süresi olan fonksiyonlara bağlarken her zaman dikkatli olunmalıdır. Mantık devreleri her zaman dikkatle hazırlamalı ve farklı fonksiyonların çalıştırma sırası her zaman kontrol edilmelidir. Diğer durumlarda hataları, örneğin fonksiyonların birbiriyle yarışmasını önleyebilmek için mantık düzenlerine ek gecikme zamanları koyulmalıdır. AND ve ANDQT geçidinin dört girişinin tümünün varsayılan değerleri mantıksal 1 olarak verilmiştir. Bu da kullanıcının sadece gerekli sayıda giriş kullanmasına ve gerisini bağlı olmadan 253

Bölüm 11 1MRK 511 262-UTR - Mantık bırakmasına olanak tanır. OUT çıkışının varsayılan değeri ilk başta 0 dır. Bu da, eğer fonksiyon yanlış çalıştırma sırasında koyulmuş ise bir döngü darbesini bastırmak içindir. 11.4 Sabit sinyaller FXDSIGN 11.4.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Sabit sinyaller FXDSIGN - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.4.2 Uygulama Sabit sinyal fonksiyonu (FXDSIGN), IED nin yapılandırılmasında kullanılabilecek çeşitli ön tanımlı (sabit) sinyaller üretir. Bunun amacı diğer fonksiyon bloklarındaki kullanılmayan girişleri, belirli bir düzeye/değere zorlamak veya belirli bir mantık oluşturmak için kullanılır. GRP_KAPALI sinyalinin FXDSIGN içinde kullanılmasına örnek Sınırlı toprak arıza fonksiyonu REFPDIF hem otomatik trafolar hem de normal trafolar için kullanılabilir. Otomatik trafolarda kullanıldıklarında, nötr nokta akım ile birlikte her iki sargılı parçadan gelen bilgiler fonksiyon tarafından kullanılabilir olmalıdır. Dolayısıyla üç giriş gerekmektedir. REFPDIF I3PW1CT1 I3PW2CT1 I3P IEC09000619 V3 TR IEC09000619_3_en.vsd Şekil 130: Ototrafo uygulaması için REFPDIF fonksiyon girişleri Normal trafolar için sadece bir sargı ve nötr nokta vardır. Bu da sadece iki giriş kullanılıyor demektir. Tüm grup bağlantılarının bağlı olma zorunluluğu bulunduğundan, üçüncü girişin de FXDSIGN fonksiyon bloğundaki GRP_OFF sinyalidir. 254

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 11 Mantık REFPDIF I3PW1CT1 I3PW2CT1 I3P FXDSIGN GRP_OFF IEC09000620 V3 TR IEC09000620_3_en.vsd Şekil 131: Normal trafo uygulaması için REFPDIF fonksiyon girişleri 11.5 Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I 11.5.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.5.2 Uygulama Boolean 16 dan tam sayı dönüşüm fonksiyonu B16I, 16 binary (mantıksal) sinyal setini tam sayıya dönüştürmek için kullanılır. Kullanım amacı, bir fonksiyondan gelen mantıksal çıkış sinyallerini (mesafe koruma gibi) başka bir fonksiyondan gelen tam sayı sinyallerle (hat diferansiyel koruma gibi) birleştirmek için kullanılır. B16I fonksiyonunda mantıksal düğüm eşleştirme yoktur. 11.5.3 Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. 255

Bölüm 11 1MRK 511 262-UTR - Mantık 11.6 Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile B16IFCVI 11.6.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IEC 60617 B16IFCVI - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.6.2 Uygulama Boolean 16 dan, mantık düğüm temsili ile tam sayı dönüşümü fonksiyonu B16IFCVI, 16 binary (mantıksal) sinyal setini tam sayıya çevirmek için kullanılır. B16IFCVI fonksiyonu bir trafo merkezi bilgisayarından bir tam sayı alabilir; örneğin IEC 61850 8 1. Bu fonksiyonlar, bir tam sayı girerek mantık komutları üretmek istediğinizde (selektör anahtarları veya gerilim kontrolörleri için) çok yararlıdır. B16IFCVI fonksiyonunun IEC 61850'de mantıksal bir düğüm eşleştirmesi vardır. 11.6.3 Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. 11.7 Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A 11.7.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.7.2 Uygulama Tam sayıdan boolean 16 dönüşümü fonksiyonu (IB16A), bir tam sayıyı 16 adet ikili (mantıksal) sinyal setine çevirmek için kullanılır. Bu fonksiyon bir fonksiyondan gelen tam sayı çıkış sinyallerini başka bir fonksiyondaki ikili (mantıksal) girişlere bağlamak için kullanılabilir. IB16A fonksiyonunda mantıksal düğüm eşleştirme yoktur. 256

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 11 Mantık 11.7.3 Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. 11.8 Tam sayı - boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16FCVB 11.8.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Mantık düğüm temsili ile tam sayı boolean 16 dönüşümü IEC 60617 IB16FCVB - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 11.8.2 Uygulama Tam sayıdan mantık düğüm temsili ile boolean 16 dönüştürme fonksiyonu (IB16FCVB), bir tam sayıyı 16 adet ikili (mantıksal) sinyal kümesine dönüştürmek için kullanılır. IB16FCVB fonksiyonu bir trafo merkezi bilgisayarından bir tam sayı alabilir; örneğin şunun üzerinden: IEC 61850 8 1. Bu fonksiyonlar, kullanıcı bir tam sayı girerek (selektör anahtarları veya gerilim kontrolörleri için) mantık komutları üretmek istediğinde çok yararlıdır. IB16FCVB fonksiyonunun IEC 61850'de mantıksal düğüm eşleştirmesi vardır. 11.8.3 Ayarlar Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur 257

258

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme Bölüm 12 İzleme 12.1 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları SPGGIO 12.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 61850 genel iletişim I/O fonksiyonları IEC 60617 SPGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.1.2 Uygulama IEC 61850 8 1 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (SPGGIO) fonksiyon bloğu, trafo merkezindeki diğer sistem veya ekipmanlara tek bir mantıksal çıkış göndermek için kullanılır. ACT aracına bağlanması gereken tek bir görülebilir girişi vardır. 12.1.3 Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. 12.2 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş SP16GGIO 12.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş IEC 60617 SP16GGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.2.2 Uygulama SP16GGIO fonksiyon bloğu, trafo merkezindeki diğer sistemlere veya teçhizata 16 ya kadar mantık sinyali göndermek üzere kullanılır. Girişler ACT aracına bağlı olmalıdır. 259

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme 12.2.3 Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. 12.3 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları MVGGIO 12.3.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları IEC 60617 MVGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.3.2 Uygulamaya IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (MVGGIO) fonksiyonu, analog bir sinyalin anlık değerini, trafoda bulunan diğer sistemlere veya ekipmana göndermek için kullanılır. Ayrıca, aynı IED içerisinde, analog bir değere RANGE özelliği eklemek ve o değer üzerinde denetime izin vermek için kullanılabilir. 12.3.3 Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (MVGGIO) fonksiyonu, kullanıcının izlenen sinyal için bir ölü bant ve bir sıfır ölü bant seçmesine olanak tanır. Sıfır ölü bant içerisindeki değerlerin sıfır olduğu kabul edilir. Yüksek ve alçak sınır ayarları, ölçülen değerin yüksek-yüksek-, yüksek, normal, alçak ve alçak-alçak aralıkları için limitleri belirler. Ölçülen değerin gerçek aralığı, MVGGIO fonksiyon bloğu aralığı çıkışında gösterilir. Ölçülen bir değer genişletme bloğu (MVEXP), aralık çıkışına bağlandığında, MVEXP mantıksal çıkışları buna uygun şekilde değiştirilir. 260

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme 12.4 Ölçümler 12.4.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Ölçümler CVMMXN IEC 60617 P, Q, S, I, U, f ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - SYMBOL-RR V1 TR Faz akım ölçümü CMMXU I - Faz-faz gerilim ölçümü VMMXU SYMBOL-SS V1 TR U - Akım dizisi bileşen ölçümü CMSQI SYMBOL-UU V1 TR I1, I2, I0 - Gerilim dizisi ölçümü VMSQI SYMBOL-VV V1 TR U1, U2, U0 - Faz-nötr gerilim ölçümü VNMMXU SYMBOL-TT V1 TR U - SYMBOL-UU V1 TR 12.4.2 Uygulama Ölçüm fonksiyonları güç sistemi ölçümü, denetimi ve yerel HMI ye, PCM600 içindeki izleme aracına veya trafo merkezi seviyesine, örneğin IEC 61850 üzerinden raporlama için kullanılır. Aktif güç, reaktif güç, akım, gerilim, frekans, güç faktörü vb. ölçüm değerlerinin sürekli izlenmesi olanağı, elektrik enerjisinin verimli şekilde üretimi, iletimi ve dağıtımı için kritik önem taşır. Sistem operatörüne güç sisteminin mevcut durumu hakkında hızlı ve kolay bir genel bakış sunar. Ayrıca, koruma ve kontrol IED lerinin testleri ve devreye alma işlemleri sırasında kullanılarak ölçüm trafolarının (akım trafoları ve gerilim trafoları) bağlantıları ve düzgün çalışmaları doğrulanır. Normal hizmet sırasında IED den alınan ölçüm değerleri, diğer bağımsız ölçüm aletleriyle alınan değerlerle karşılaştırılarak, IED analog ölçüm zincirinin düzgün çalıştığı doğrulanabilir. Son 261

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme olarak, mesafe veya yönlü aşırı akım koruma fonksiyonunun doğru yönde çalıştığı doğrulanabilir. Bir IED nin kullanılabilir olan ölçülen değerleri, kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. Tüm ölçülen değerler dört ayarlanabilir limit ile denetlenebilir, bunlar alçak-alçak limit, alçak limit, yüksek limit ve yüksek-yüksek limittir. Sıfıra indirme azaltımı da desteklenir. Yani ayarlanabilir bir değerin altında olan ölçülen değer sıfıra zorlanır, bu da girişlerdeki gürültünün etkisini azaltır. Ne fonksiyonlar arasında ne de her fonksiyondaki sinyaller arasında, ayar ve parametrelerle ilgili ara bağlantı yoktur. Fonksiyonlardan her biri için sıfıra indirme, ZeroDb tarafından her sinyal için ayrı olarak yapılır. Örneğin, U12 sıfıra indirmesi VMMXU içinde ULZeroDb tarafından yapılır, I1 sıfıra indirmesi CMMXU içinde ILZeroDb tarafından yapılır. Ölü bant denetimi, ölçülen değerdeki değişim ayarlanmış eşik değerinin, veya en son değer güncelleme eşik değerini geçtiği andan itibaren gerçekleşen tüm değişikliklerin zaman integralinin üzerindeyse, ölçülen sinyal değerini trafo merkezi seviyesinde raporlamak için kullanılabilir. Ölçüm değeri ayrıca dönemsel raporlamaya da dayandırılabilir. Ölçüm fonksiyonu CVMMXN, aşağıdaki güç sistemi özelliklerini sağlar: P, Q ve S: üç faz aktif, reaktif ve görünür güç PF: güç faktörü U: faz-faz gerilimi genlik I: faz akımı genliği F: güç sistemi frekansı Çıkış değerleri yerel HMI de Main menu/tests/function status/monitoring/ CVMMXN/Outputs altında gösterilir Ölçüm fonksiyonları CMMXU, VNMMXU ve VMMXU fiziksel miktarlar verir: I: faz akımları (genlik ve açı) (CMMXU) U: gerilimler (faz-toprak ve faz-faz gerilimi, genlik ve açı) (VMMXU, VNMMXU) Yukarıdaki ölçüm fonksiyonu kalibre edilerek sınıf 0,5 sunumundan daha iyisini elde etmek mümkündür. Bu, anma akımının %5, 30 ve 100 ünde ve anma geriliminin %100 ünde açı ve genlik kompanzasyonu ile elde edilir. Verilen güç sistemi miktarları kullanılan donanıma, (TRM) ve PCM600 de yapılan mantık yapılandırmasına bağlıdır. Ölçüm fonksiyonları CMSQI ve VMSQI sıralı miktarlar verir: 262

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme I: dizi akımları (pozitif, sıfır, negatif dizi, genlik ve açı) U: dizi gerilimleri (pozitif, sıfır ve negatif dizi, genlik ve açı). 12.4.3 Ayarlama kuralları CVMMXN fonksiyonu üç faz güç niceliklerini, ölçülen akıma karşılık gelen gerilim sinyallerinin temel frekans fazörleri (DFT değerleri) kullanarak hesaplar. Ölçülen güç nicelikleri seçilen ayara bağlı olarak ani olarak hesaplanan nicelikler olarak veya belirli bir süre içerisindeki ortalama değerler olarak verilir (alçak geçirgen filtrelenmiş). Ölçüm fonksiyonu CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU ayar parametreleri kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. Ölçüm fonksiyonları CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/On. Her fonksiyon durumu (CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU) işletime alınabilir (Açık) veya devre dışı bırakılabilir (Kapalı). Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. GüçAmpFak: Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için büyüklük faktörü GüçAçıKom: Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu. Mod: Ölçülen akım ve gerilim seçimi. IED ye bağlı olan kullanılabilir gerilim trafosu girişlerine göre izlenen üç faz değerlerin hesaplanması için 9 farklı yol vardır. Parametre grup ayar tablosuna bakınız. k: Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı. UAmpCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. IAmpCompY: Irnin %Y sinde akım ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. IAngCompY: Ir nin %Y sinde açı ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Faz-faz akım ölçümü(cmmxu) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. IAmpCompY: Irnin %Y sinde akım ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. 263

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme IAngCompY: Ir nin %Y sinde açı ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Faz-faz gerilim ölçümü (VMMXU) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. UAmpCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. UAngCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Aşağıdaki genel ayarlar fonksiyonlarda yer alan tüm izlenen nicelikler için ayarlanabilir (CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU) Aşağıdaki ayar adlarındaki X şunlara eşittir: S, P, Q, PF, U, I, F, IL1-3, UL1-3UL12-31, I1, I2, 3I0, U1, U2 veya 3U0. Xmin: Analog sinyal X için minimum değer. Xmax: Analog sinyal X için maksimum değer. Tüm ölçüm fonksiyonları V, A ve benzeri için Xmin ve Xmax doğrudan ilgili ölçüm ünitesinde ayarlanabilir. Bunun istisnası CVMMXN seçenekleridir, burada Xmin ve Xmax değerleri SBase in % si olarak ayarlanır. XZeroDb: Sıfıra indirme. Sinyal değeri XzeroDb altındaysa sıfıra indirilir. XRepTyp: Raporlama tipi. Döngüsel (Döngüsel), genlik ölü bant (Ölü bant) veya tümleşik ölü bant (Int ölü bant) açıklamasında bulunabilir. Raporlama aralığı XdbRepInt parametresiyle kontrol edilir. XDbRepInt: Ölü bant ayarı raporlama. Ayar değeri döngüsel raporlamadır ve raporlama aralığı saniye cinsindendir. Genlik ölü bandı ölçüm aralığının %'si cinsinden ayar değeridir. Tümleşik ölü bant ayarı tümleşik alandır; yani ölçüm aralığının %'si olarak ölçülen değerin, iki ölçüm değeri arasındaki süreyle çarpımıdır. Tüm ölçüm fonksiyonları için limitler doğrudan ilgili ölçüm ünitesi V, A, vb.'de ayarlanabilir. Bunun istisnası CVMMXN seçenekleridir, burada limitler STemel in % si olarak ayarlanır. XHiHiLim: Yüksek-yüksek limit. XHiLim: Yüksek limit. XLowLim: Alçak limit. XLowLowLim: Alçak-alçak limit. XLimHyst: Aralığın % si cinsinden histerez değeri, tüm limitler için ortak. 264

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme Tüm faz açıları, tanımlanmış referans kanalına göre sunulur. PhaseAngleRef parametresi referansı tanımlar., PCM600'deki analog giriş modülleri için ayarlara bakın. Kalibrasyon eğrileri Fonksiyonları (CVMMXN, CMMXU, VNMMXU ve VMMXU), akım, gerilim ve güçlerin sınıf 0,5 sunumlarını elde edecek şekilde kalibre etmek mümkündür. Bu, anma akımının ve geriliminin %5, 30 ve 100 ünde genlik ve açı kompanzasyonu ile elde edilir. Kompanzasyon eğrisi, 132 şeklinde (örnek) gösterildiği gibi, akımların genlik ve açı kompanzasyonu için karakteristiğe sahip olacaktır. Birinci faz referans kanalı olarak kullanılacak ve faktörlerin hesaplanmasında eğri ile karşılaştırılacaktır. Sonra bu faktörler tüm ilgili kanallar için kullanılabilir. Ir'nin %'si Genlik kompanzasyonu -10 IAmpComp5 IAmpComp30 Ölçülen akim IAmpComp100-10 5 30 %0-5: Sabit %5-30-100: Lineer >%100: Sabit 100 Ir'nin %'si Derece Açi kompanzasyo nu -10 IAngComp30 IAngComp5 IAngComp100 5 30 100 Ölçülen akim Ir'nin %'si -10 =IEC05000652=2=tr=Original.vsd IEC05000652 V2 TR Şekil 132: Kalibrasyon eğrileri 12.4.4 Ayar örnekleri Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) ile bağlantılı üç ayar örneği şöyledir: 400 kv OHL için ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması Trafonun sekonder tarafında ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması Jeneratör için ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması 265

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme Bunların her biri için detaylı açıklamalar ve seçili ayar parametrelerinin nihai bir listesi verilecektir. Bir IED nin kullanılabilir olan ölçülen değerleri, kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. 12.4.4.1 400 kv OHL için ölçüm fonksiyonu uygulaması Bu uygulama için tek hat şeması 133 şeklinde verilmiştir: 400kV Bara 800/1 A 400 0,1 / 3 3 kv P Q IED IEC09000039-1-EN V1 TR 400kV OHL =IEC09000039-1- EN=1=tr=Original.vsd Şekil 133: 400 kv OHL uygulaması için tek hat şeması Aktif ve reaktif gücün 133 şeklinde belirtildiği şekilde izlenebilmesi, denetlenmesi ve kalibrasyonu için aşağıdaki işlemlerin yapılması gereklidir: 1. Akım trafosu ve gerilim trafosu verilerini ve faz açısı referans kanalı PhaseAngleRef'in doğru bir biçimde ayarlanması (PCM600'de analog giriş modülleri için ayarlara bakın) analog giriş kanalları için PCM600 kullanarak 2. PCM600 de ölçüm fonksiyonunun üç faz akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerine bağlanması 3. Genel ayar parametreleri altında Ölçüm fonksiyonunun ayarlanması: 15 tablosunda gösterilen genel ayarlar. 16 tablosunda gösterilen aktif gücün düzey denetimi. 17 tablosunda gösterilen kalibrasyon parametreleri. 266

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme Tablo 15: Ölçüm fonksiyonu için genel ayar parametreleri Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar Çalışma Çalışma Kapalı/Açık Açık Fonksiyon şöyle olmalıdır Açık GüçAmpFak GüçAçıKomp Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için büyüklük faktörü Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu 1,000 Devreye alma sırasında yüksek ölçüm hassasiyeti elde etmek için kullanılabilir. Normalde ölçeklendirme gerekmez 0,0 Devreye alma sırasında yüksek ölçüm hassasiyeti elde etmek için kullanılabilir. Normalde açı kompanzasyonu gerekmez. P & Q ölçümünün gerekli yönü burada da korunan nesneye doğrudur (IED dahili varsayılan yönüne göre) Mod Ölçülen akım ve gerilim seçimi L1, L2, L3 Üç faz-toprak gerilim trafosu girişinin hepsi kullanılabilir k Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı 0,00 Normalde ek filtreleme gerekmez Tablo 16: Düzey denetimi için ayar parametreleri Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar PMin Minimum değer -750 Minimum beklenen yük PMaks Minimum değer 750 Maksimum beklenen yük PSıfırDb Aralığın %0,001 inde sıfıra indirme 3000 Sıfıra indirmeyi 45 MW'a ayarla, yani 1500 MW nin %3 ü PRepTyp Raporlama tipi db Genlik ölü bant denetimini seçin PDbRepInt Döng: Aralık(lar)ı bildir, Db: Aralığın % si içinde, Int Db: % olarak 2 ±Δdb=30 MW olarak ayarlayın, yani %2 (30 MW üstü değişiklikler raporlanır) PYüYüLim Yüksek Yüksek sınır (fiziki değer) 600 Yüksek alarm limiti, yani aşırı derecede fazla yük alarmı PYüLim Yüksek limit (fiziki değer) 500 Yüksek uyarı limiti, yani aşırı yük uyarısı PDüşLim Alt sınır (fiziki değer) -800 Alçak uyarı limiti. Aktif değil PLowLowlLim Alçak Alçak limit (fiziki değer) -800 Alçak alarm limiti. Aktif değil PLimHist Aralığın % si olarak histerez değeri (tüm limitler için ortaktır) 2 ±Δ Histerez MW ayarlayın, yani %2 Tablo 17: Kalibrasyon parametreleri için ayarlar Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar IAmpComp5 IAmpComp30 IAmpComp100 Tablonun devamı sonraki sayfada Akımı Ir nin %5 ine kalibre etmek için genlik faktörü Akımı Ir nin %30 una kalibre etmek için genlik faktörü Akımı Ir nin %100 üne kalibre etmek için genlik faktörü 0,00 0,00 0,00 267

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar UAmpComp5 UAmpComp30 UAmpComp100 IAngComp5 IAngComp30 IAngComp100 Gerilimi Ur nin %5 ine kalibre etmek için genlik faktörü Gerilimi Ur nin %30 una kalibre etmek için genlik faktörü Gerilimi Ur nin %100 üne kalibre etmek için genlik faktörü Ir nin %5 inde akım için açı kalibrasyonu Ir nin %30 unda akım için açı kalibrasyonu Ir nin %100 ünde akım için açı kalibrasyonu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 12.5 Olay sayacı CNTGGIO 12.5.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Olay sayacı CNTGGIO IEC 60617 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - S00946 V1 TR 12.5.2 Uygulama Olay sayacının (CNTGGIO) altı sayacı vardır ve bunlar her sayacın kaç kez aktifleştirildiği bilgisini kaydetmek için kullanılır. CNTGGIO, spesifik bir fonksiyonun, örneğin açma mantığının kaç kez açma sinyali verdiğini saymak için kullanılabilir. Altı sayacın tümünün ortak bir engelleme ve resetleme özelliği vardır. 12.5.3 Ayarlama kuralları Çalışma: Olay sayacının (CNTGGIO) çalışmasını ayarlar Açık veya Kapalı. 12.6 Bozulma raporu 12.6.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Bozulma raporu DRPRDRE - - Analog giriş sinyalleri A1RADR - - Analog giriş sinyalleri A2RADR - - Tablonun devamı sonraki sayfada ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 268

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Analog giriş sinyalleri A3RADR - - Analog giriş sinyalleri A4RADR - - İkili giriş sinyalleri B1RBDR - - İkili giriş sinyalleri B2RBDR - - İkili giriş sinyalleri B3RBDR - - İkili giriş sinyalleri B4RBDR - - İkili giriş sinyalleri B5RBDR - - İkili giriş sinyalleri B6RBDR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.6.2 Uygulama Primer ve/veya sekonder sistemdeki arızalar hakkında hızlı, eksiksiz ve güvenilir bilgi almak için arıza akımları, gerilimleri ve olaylar hakkında bilgi toplamak çok önemlidir. Daha genel bir perspektiften izleme yapabilmek için olayların kesintisiz kaydedilmesi de çok önemlidir. Bu görevler bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE tarafından yapılır ve güç sisteminin ve ilgili primer ve sekonder ekipmanın arıza sırasında ve sonrasındaki davranışının daha iyi anlaşılmasını sağlar. Kaydedilen verilerin analizi bir arızayı açıklamak için kullanılabilecek dolayısıyla IED ayar planının değişimine ve mevcut ekipmanın geliştirilmesine temel oluşturacak çok değerli bilgiler sağlar. Bu bilgiler daha uzun bir perspektifte, yeni tesislerin planlanmasında ve tasarlanmasında da kullanılabilir, bu ise bozulma kaydının Fonksiyonel Analiz (FA)'in bir parçası olması anlamına gelir. IED'de daima mevcut bulundurulan Bozulma raporu DRPRDRE fonksiyon bloklarına bağlı seçilmiş tüm analog ve ikili sinyallerin örneklendirilmiş verilerini elde eder. Bu sinyaller: maksimum 30 harici analog sinyalini, 10 dahili türetilmiş analog sinyalini ve 96 ikili sinyali içerir. Bozulma raporu fonksiyonu birkaç fonksiyonun ortak adıdır: Göstergeler, Olay kaydedici, Olay Listesi, Açma değeri kaydedici, Bozulum kaydedici. Bozulma raporu fonksiyonu yapılandırma, başlatma koşulları, kayıt süreleri ve yüksek depolama kapasitesi açısından çok esnektir. Bu sayede bozulma raporu koruma fonksiyonlarının çalışmasına bağlı değildir ve herhangi bir nedenle koruma fonksiyonları tarafından tespit edilememiş arızaları da kaydedebilir. Bozulma raporu gelişmiş bir bağımsız bozulum kaydedici olarak kullanılabilir. Her bozulma raporu IED de saklanır. Bu tüm olaylar için geçerlidir. Tüm olay bilgileri sürekli olarak dönüşümlü belleğe kaydedilir. Yerel HMI kayıtlarla ilgili bilgi almak için kullanılabilir ve bozulma raporu dosyaları Bozulma işleme aracı kullanılarak, okuma veya daha kapsamlı analiz için (WaveWin'i kullanarak, bu PCM600 kurulum CD'sinde bulunur) PCM600'e yüklenebilir. Kullanıcı, bozulma 269

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme 12.6.3 Ayarlama kuralları raporunu dosyalarını FTP veya MMS (61850 8 1 üzerinden) istemcilerini kullanarak da yükleyebilir. Eğer IED bir trafo merkezi barasına (IEC 61850-8-1) bağlı ise bozulum kaydedici (yapılan kayıt ve arıza numarası) ve arıza yeri tespit fonksiyonu bilgisi GOOSE veya Rapor Kontrol verisi olarak kullanılabilir. Bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE için ayar parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. 40 adede kadar analog ve 96 ikili sinyal işlemek mümkündür (iç sinyaller veya dış girişlerden gelen sinyaller). İkili sinyaller tüm fonksiyonlarda yani Bozulum kaydedici, Olay kaydedici, Gösterge, Açma Değer Kaydedici ve Olay Listesi aynıdır. PCM600 kullanılarak ikili ve analog giriş sinyallerine kullanıcı tanımlı adlar verilebilir. Analog ve ikili sinyaller kullanıcı tanımlı adlarıyla görülür. Bu ad tüm ilgili fonksiyonlarda kullanılır (Bozulum kaydedici, Olay kaydedici, Gösterge, Açma Değer Kaydedici ve Olay Listesi ). Şekil 134 Bozulma Raporu, dahil olan fonksiyonlar ve fonksiyon blokları arasındaki ilişki gösterilmiştir. Olay listesi, Olay kaydedici ve Gösterge ikili giriş fonksiyon bloklarından (BxRBDR) gelen bilgileri kullanır. Açma değer kaydedici, analog fonksiyon bloklarından (AxRADR) gelen analog bilgileri kullanır, Arıza raporlama fonksiyonu AxRADR ve BxRBDR nin her ikisinden de bilgi toplar. 270

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme A1-4RADR Bozulma Raporu Analog sinyaller A4RADR DRPRDRE Açma deger kay. B1-6RBDR Bozulum kaydedici Ikili sinyaller B6RBDR Olay listesi Olay kaydedici Göstergeler =IEC09000337=2=tr=Ori ginal.vsd IEC09000337 V2 TR Şekil 134: Bozulma raporu fonksiyonu ve ilgili fonksiyon blokları Bozulma raporu fonksiyonu için, alt fonksiyonları da etkileyen bir dizi ayar vardır. LCD ekranın üzerindeki LED göstergeler, IED nin durumu hakkında hızlı bir şekilde bilgi edinilmesini sağlar. Yeşil LED: Sürekli yeşil Çalışıyor Yanıp sönen ışık Sönük Dahili arıza Güç kaynağı yok Sarı LED: Fonksiyon Bozulma rapor fonksiyonundaki SetLEDn ayarıyla kontrol edilir. Kırmızı LED: Fonksiyon Bozulma rapor fonksiyonundaki SetLEDn ayarıyla kontrol edilir. Çalışma Bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE çalışması aşağıdaki gibi ayarlanmalıdır. Açık veya Kapalı. Eğer Kapalı seçili ise, bozulma raporunun kaydedilmeyeceğini ve hiçbir alt fonksiyonun çalışmayacağını dikkate alın (yalnız Olay listesini)etkileyen genel parametre çalışır). 271

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme Çalışma = Kapalı: Bozulma raporları saklanmaz. LED bilgileri (sarı - başlat, kırmızı - açma) kaydedilmez veya değiştirilmez. Çalışma = Açık: Bozulma raporları kaydedilir, bozulma bilgileri yerel HMI den ve PCM600 kullanarak PC den okunabilir. LED bilgileri (sarı - başlat, kırmızı - açma) kaydedilir. Her kayda bir numara (0 ve 999 arasında) verilir ve bu tanımlayıcı olarak kullanılır (yerel HMI, bozulma işleme aracı ve IEC 61850). Alternatif kayıt bilgileri tarih, zaman ve sıra numarasıdır. Sıra numarası her yeni kayıt için otomatik artırılır ve gece yarısı sıfıra resetlenir. IED'de kaydedilen maksimum kayıt sayısı 100'dür. Yeni bir kayıt geldiğinde en eski kaydın üzerine yazılır (FIFO/ ilk giren ilk çıkar prensibi). Arıza kayıtlarının silinebilmesi için Çalışma parametresi şöyle olmalıdır. Açık. Maksimum kayıt sayısı her kaydın toplam kayıt zamanına bağlıdır. Uzun kayıt süresi kayıt sayısının 100'den az olmasına neden olur. IED flash disk kullanıcı dosyalarını kaydetmek için KULLANILMAMALIDIR. Bu durum disk alanı olmaması nedeniyle bozulma kayıtlarının silinmesine neden olur. Kayıt zamanları Arıza raporu için farklı kayıt zamanları ayarlanabilir (arıza öncesi zamanı, arıza sonrası zamanı ve limit zamanı). Bu kayıt zamanları tüm alt fonksiyonları bir şekilde etkiler fakat Olay listesi fonksiyonunu etkilemez. Arıza öncesi kayıt zamanı (ÖnArızaKayT) arızanın başlama noktasından önceki kayıt zamanıdır. Bu değer en az 0,1 s olmalıdır; böylece Açma değer kaydedici fonksiyonunda ön arıza değerlerinin tahmini için yeterli örnekler temin eder. Arıza sonrası kayıt zamanı (ArızaSonrasıKytT) tetikleme sinyali yok olduktan sonraki maksimum kayıt zamanıdır (Açma değer kaydedici fonksiyonunu etkilemez). Kayıt zaman limiti (ZamanLimiti) tetikleme sonrasındaki maksimum kayıt zamanıdır. Kimi tetikleme koşulu (arıza zamanı) çok uzunsa veya kalıcı olarak ayarlandıysa (Açma değer kaydedici fonksiyonunu etkilemez) parametre kayıt zamanını sınırlar. 272

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme Tekrar tetikleme sonrası (TkrrtetikSonr) aşağıdaki gibi ayarlanabilir Açık veya Kapalı. Arıza sonrası pencerede yeni bir tetik sinyali görülmesi durumunda Bozulma rapor fonksiyonunun performansını seçmeye olanak tanır. TkrrtetikSonr = Kapalı Fonksiyon arıza sonrası zaman içerisinde yeni tetikleme sinyallerine duyarsızdır. TkrrtetikSonr = Açık Fonksiyon geçerli raporu (analiz kaydını) tamamlar ve yeni bir tam rapora başlar, buna dahil olanlar: yeni arıza öncesi ve arıza zamanı (önceki raporla örtüşür) bu örtüşme nedeniyle olaylar ve göstergeler önceki raporda da kaydedilmiş olabilir eğer kuruluysa yeni açma değeri hesaplamaları başlar ve çalışır Test modunda çalışma IED test modunda ve ÇaModuTest şöyle ayarlanmışsa Kapalı. Bozulma raporu fonksiyonu kayıtları kaydetmez ve LED bilgileri gösterilmez. IED test modunda ve ÇaModuTest şöyle ayarlanmışsa Açık. Bozulma raporu fonksiyonu normal modda çalışır ve durum kaydedilen kayıtta gösterilir. 12.6.3.1 İkili giriş sinyalleri 96 adede kadar ikili sinyal dahili mantık ve ikili giriş sinyalleri arasından seçilebilir. Sinyaller yapılandırma aracı ile yapılandırılır. 96 sinyalin her biri için, sinyalin arıza analiz kaydı başlatmak üzere bir tetikleyici olarak mı kullanılacağı ve bu tetikleyicinin pozitif (1) veya negatif (0) eğimde mi aktifleşeceğini seçmek mümkündür. ÇalışmaN: İkili giriş N için bozulma raporu tetikleyebilir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). TetikDüzeyiN: Pozitifte tetikleme (1'de tetikleme) veya negatif (0'da tetikleme) ikili giriş N için kayma. 12.6.3.2 Analog giriş sinyalleri Dahili analog ve analog giriş sinyalleri arasından 40 adet analog sinyale kadar seçilebilir. Bu sinyaller PCM600 kullanılarak yapılandırılır. Analog giriş M nin bozulum kaydediciye dahil edilip edilmeyeceği, Bozulma raporunun analog tetiğini etkilemez (ÇalışmaM= Açık/Kapalı). Açık/Kapalı). Eğer ÇalışmaM = Kapalıise hiçbir dalga şekli (örnek) kaydedilmez ve grafikte gösterilmez. Ancak, Açma değeri, ön değer ve arıza değerleri kaydedilir ve 273

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme raporlanır. Giriş kanalı arıza kaydediciyi tetiklemek üzere kullanılmaya devam edilebilir. Eğer ÇalışmaM = Açıkise dalga şekli (örnek) kaydedilir ve grafikte gösterilir. NomDeğerM: Giriş M için nominal değer. AşırıTetikÇaM, DüşükTetikÇaM: Aşırı veya Yetersiz tetikleme, Bozulma raporu yüksek/alçak düzey analog giriş M için tetikleyebilir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). AşırıTetikLeM, DüşükTetikLeM: Aşırı veya yetersiz tetikleme düzeyi, analog giriş M için yüksek/alçak tetikleme seviyesi; nominal değerin yüzdesi olarak. 12.6.3.3 Alt fonksiyon parametreleri Arıza analiz kaydı çalıştığı sürece tüm fonksiyonlar çalışır durumdadır. Göstergeler GöstergeMaN: İkili giriş N için gösterge maskesi. Eğer (Göster) olarak ayarlanmışsa girişin durum değişikliği alınır ve yerel HMI üzerinde bozulma özetinde gösterilir. Eğer ayarlanmadıysa (Gizle), durum değişikliği gösterilmez. SetLEDN: Sarı'yıBaşlat ve kırmızı 'yıaçma olarak binary giriş N durum değiştirirse, yerel HMI de IED de ayarlayın. Bozulum kaydedici ÇalışmaM: Analog kanal M, arıza bozulum kaydedici tarafından şöyle kaydedilmelidir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). Eğer ÇalışmaM = Kapalıise hiçbir dalga şekli (örnek) kaydedilmez ve grafikte gösterilmez. Ancak, Açma değeri, ön değer ve arıza değerleri kaydedilir ve raporlanır. Giriş kanalı arıza kaydediciyi tetiklemek üzere kullanılmaya devam edilebilir. Eğer ÇalışmaM = Açıkise dalga şekli (örnek) kaydedilir ve grafikte gösterilir. Olay kaydedici Olay kaydedici fonksiyonunun kendisine ait parametresi yoktur. Açma değer kaydedici SıfırAçıRef: Bu parametre, diğer tüm analog giriş sinyalleri için hangi analog sinyalin faz açısı referansı olarak kullanılacağını tanımlar. Bu sinyal ayrıca, frekans ölçümü için kullanılır ve ölçülen frekans açma değerleri hesaplanırken kullanılır. Örnek bir gerilim giriş sinyali alınması önerilir, örneğin bir hat veya bara faz gerilimi gibi (kanal 1-30). Olay listesi Olay listesi fonksiyonunun kendisine ait parametresi yoktur. 274

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme 12.6.3.4 Değerlendirme İçerisinde kayıt cihazlarının da dahil olduğu modern IED lerin kullanımı yaygınlaştıkça, güç sistemlerinde kayıt ekipmanlarının kullanımı giderek yoğunlaşmaktadır. Bu da ayar fonksiyonlarının doğru yapılmaması durumunda, her arıza sırasında çok sayıda kaydın tutulacağı ve büyük miktarlarda bilginin işleneceği anlamına gelir. Amaç her IED deki ayarları optimize etmek ve yalnız kayda değer arızaları yakalayarak IED de saklanabilecek arıza sayısını maksimum da tutmaktır. Kayıt zamanı gereğinden daha fazla olmamalıdır (ArızaSonrkayT ve ZamanLimiti). Fonksiyon, arızaları yalnız korunan nesne için mi kayıt yapmalıdır yoksa fazlasını mı kapsamalıdır? En uzun arıza giderme süresinin uzunluğu ne kadardır? Tekrar kapamanın kayıtlara dahil edilmesi gerekli midir yoksa ısrarcı arıza ikinci bir kayıt mı üretmelidir (TkrrtetikSonr)? Kayıtların sayısı minimize edilmelidir: İkili sinyaller: Kayıtları başlatmak için yalnız alakalı sinyalleri kullanın; koruma açması, taşıyıcı alma ve/veya başlatma sinyalleri. Analog sinyaller: Tetikleme seviyesi çok dikkatli kullanılmalıdır, çünkü hatalı ayarlar çok fazla sayıda kayıt üretir. Ancak, analog giriş tetikleme kullanılırsa, ayarları seçerken normal işletim değerleriyle yeterli tolerans bırakmayı unutmayın. Faz gerilimlerinin tetiklenmesi gerekmez. Başka yerlerden ayarlanan parametrelerin değerlerinin rapordaki bilgi ile birleştirileceğini unutmayın. Bu parametreler, örneğin trafo merkezi ve nesne tanımlayıcıları, akım trafosu ve gerilim trafosu oranlarıdır. 12.7 Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP 12.7.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.7.2 Uygulama Akım ve gerilim ölçüm fonksiyonları (CVMMXN, CMMXU, VMMXU ve VNMMXU), akım ve gerilim dizi ölçüm fonksiyonları (CMSQI ve VMSQI) ve IEC 61850 genel iletişimi I/O fonksiyonları (MVGGIO) ölçüm denetim işlevselliği ile birlikte sunulmaktadır. Tüm ölçülen değerler dört ayarlanabilir limit ile denetlenebilir, bunlar alçak-alçak limit, alçak limit, yüksek limit ve yüksek-yüksek 275

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme limittir. Ölçülen değer genişletme bloğu (MVEXP), ölçüm fonksiyonlarından gelen tam sayı çıkış sinyalini, 5 binary sinyale dönüştürmek için hazırlanmıştır. Bunlar alçak-alçak limit altında, alçak limit altında, normal, yüksek-yüksek limit üstünde veya yüksek limit üstündedir. Çıkış sinyalleri yapılandırılabilir mantık içinde koşullar olarak kullanılabilir. 12.7.3 Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. 12.8 Arıza yeri tespit fonksiyonu LMBRFLO 12.8.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Arıza yeri tespit fonksiyonu LMBRFLO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.8.2 Uygulama Hat koruma ve izleme IED lerinin temel amacı, korunan hat bölümünde meydana gelen arızalara karşı hızlı, seçici ve güvenilir şekilde işlev görmeleridir. Bunun yanı sıra, işletim ve bakım işleriyle görevli olanlar için arızaya uzaklık bilgisi çok önemlidir. Arıza konumu hakkında güvenilir bilgi edinmek, korunan hatların çalışmaz durumda olduğu süreyi önemli derecede azaltır ve güç sisteminin toplam kullanılabilirliğini artırır. Arıza yeri tespit fonksiyonu, hat içi arızaların bağlandığını belirten açma sinyallerinin CALCDIST girişine gelmesiyle ile başlatılır. Bunlar genellikle koruma bölgesi 1 ve hızlandırma bölgesidir. Aynı arızalar için arıza raporu da başlatılmalıdır çünkü fonksiyon açma değeri kayıt fonksiyonundan arıza öncesi ve sonrası bilgileri kullanır. Bu bilginin yanı sıra, fonksiyon doğru döngü seçimi için arızalı fazlar ile ilgili de bilgilendirilmelidir. Farklı arıza türleri için aşağıdaki döngüler kullanılır: 3 faz arızalar için: döngü L1 - L2. 2 faz arızalar için: arızalı fazlar arasındaki döngü. 2 faz toprak arızalar için: arızalı fazlar arasındaki döngü. faz toprak arızalar için: faz-toprak döngüsü. 276

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme LMBRFLO fonksiyonu yerel HMI üzerinde seçildiği şekilde kilometre veya mil cinsinden hat uzunluğu yüzdesi cinsinden arıza mesafesini gösterir. HatUzunlukBirimi ayarı uzunluk birimini aşağıdaki şekilde seçmek için kullanılır kilometre veya mil (arıza mesafesi için). Yüksek bir hassasiyetle hesaplanan arızaya olan mesafe bilgisi, kaydedilen arızalarla birlikte saklanır. Bu bilgi yerel HMI üzerinden okunabilir, PCM600 e yüklenebilir ve şuna göre trafo merkezi barasında kullanıma hazır durumdadır: IEC 61850 8 1. Arıza yeri tespit fonksiyonu LMBRFLO hat uzunluğu birimi için kilometre ve mili destekler. Arıza mesafesi hat uzunluğu ile aynı birimde sunulur ve arıza mesafesinin kilometre (km) cinsinden olduğu durumda IEC61850-8-1 iletişim protokolü ile eşleştirilir. IEC61850 ile uyumlu olması için hat uzunluğu birimini kilometre cinsinden seçin. 12.8.3 Ayarlama kuralları Arızaya olan mesafe, farklı arıza döngüleri için veya değiştirilen sistem parametreleri için, yerel HMI üzerinde yeniden hesaplanabilir. Arıza yeri tespit fonksiyonunun parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Arıza yeri tespit algoritması, izlenen bölmedeki (korumalı hat) faz gerilimlerini, faz akımlarını ve rezidüel akımı ve paralel bölmeden (korumalı hatta ortak kuplajlı hat) rezidüel akımı kullanır. Arıza yeri tespit fonksiyonunun Bozulma rapor fonksiyonu ile yakın bağlantısı vardır. Arıza analiz kaydı fonksiyonuna bağlı olan tüm harici analog girişler (kanal 1-30), arıza yeri tespit fonksiyonu tarafından kullanılabilir ve fonksiyon Açma Değer Kaydedici tarafından hesaplanan bilgiyi kullanır. Analog girişleri Bozulma raporu fonksiyonuna atadıktan sonra, kullanıcı Arıza yeri tespit fonksiyonu tarafından hangi girişlerin kullanılacağını belirtmelidir. Varsayılan ayarlara göre, izlenen bölmedeki ilk dört giriş akımdır, sonraki üçü gerilimdir (seçilen giriş sıfır olarak ayarlandığından paralel hat beklenmemektedir). Analog yapılandırmayı değiştirmek için PCM600 içindeki Parametre Ayar aracını kullanın. Parametreler listesi kısaltmaların anlamlarını açıklar. Şekil 135 bu sistem parametrelerini grafiksel olarak temsil eder. Tüm empedans değerlerinin kendi primer değerleriyle ve korumalı hattın toplam uzunluğuyla ilişkili olduğunu unutmayın. 277

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme R 0L +jx 0L R 1L +jx 1L R 1A +jx 1A Z 0m =Z 0m +jx 0m R 1B +jx 1B ANSI05000045 V2 TR DRPRDRE LMBRFLO R 0L +jx 0L R 1L +jx 1L ANSI05000045_2_en.vsd Şekil 135: Arıza konumu ölçmek için gereken ayarlar için basitleştirilmiş şebeke yapılandırması ve şebeke verileri Bir tek devre hat (paralel hat yok) için, ortak sıfır dizi empedans (X 0M, R 0M ) ve analog giriş değerleri sıfıra ayarlanır. Tablo 2 de gösterilen güç sistemine özel parametre ayarları genel ayarlar değil, ayar gruplarında bulunan spesifik ayarlardır. Bunlar sayesinde, ayar grubunu değiştirip kısa bir sürede haber vererek Arıza yeri tespit fonksiyonu koşullarını değiştirmek mümkündür. Kaynak empedans şebeke içinde sabit değildir. Ancak, bunun mesafeden arızaya hesaplamanın hassasiyeti üzerinde küçük bir etkisi vardır, çünkü hassasiyet üzerinde sadece dağıtım faktörünün faz açısının etkisi vardır. Dağıtım faktörünün faz açısı normalde çok düşüktür ve neredeyse sabittir, çünkü yaklaşık 90 açıya sahip pozitif dizi hat empedansı buna baskın çıkar. Kaynak empedans direnç değerlerini her zaman sıfırdan başka bir değere ayarlayın. Gerçek değerler bilinmiyorsa, 85 kaynak empedans karakteristik açısına karşılık gelen değerler tatminkâr sonuçlar verir. 12.8.3.1 Analog akımların bağlanması Analog akımların bağlantı şeması şekil 136 örneğinde gösterilmiştir. 278

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme L1 L2 L3 IL1 IL1 IL2 IL2 IL3 IL3 IN IN IEC11000062-1-en.vsd IEC11000062 V1 EN Şekil 136: Arıza yeri tespit fonksiyonu LMBRFLO için paralel hat IN bağlantı örneği 12.9 Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT 12.9.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Trafo merkezi batarya denetim fonksiyonu IEC 60617 SPVNZBAT U<> - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.9.2 Uygulama Genellikle, DC sistem üzerindeki yük sabit bir direnç yüküdür. Bunlara örnek olarak kararlı durumdaki lambalar, LED ler, elektronik enstrümanlar ve elektromanyetik kontaktörler gösterilebilir. Kesiciler açıldığında veya kapandığında geçici bir RL yükü oluşur. 279

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme Bataryalardaki gerilim sürekli izlenmelidir, çünkü bataryalar makul düzeydeki aşırı gerilim veya düşük gerilim koşullarına ancak kısa bir süre dayanabilir. Bataryalar uzun süreli olarak veya sıklıkla aşırı gerilime maruz kalırlarsa bu yaşlanmaya neden olur ki, bu da bataryanın erken arızalanmasıyla sonuçlanır. Diğer durumlar ise termik sürüklenme, ısı veya yüksek miktarda hidrojen gazı üretilmesi ve valf regülatörlü sızdırmaz bataryalarda sıvı kaybı ile sonuçlanır. Şarj gerilim değeri tavsiye edilen minimum değerin altına düşmesi halinde, batarya dahili kayıplarını telafi edebilmesine yetecek kadar şarj akımı alamaz, bu da kapasitenin giderek düşmesine neden olur. Kurşun asit bataryalar sürekli olarak düşük gerilime maruz kalırsa, plakalarda yoğun sülfatlanma meydana gelir ve bu da bataryanın kapasitesini azaltır. 12.10 Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG 12.10.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG - 63 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.10.2 Uygulama Yalıtım gazı izleme fonksiyonu (SSIML), devre kesicinin durumunu izlemek için kullanılır. Devre kesici içerisinde sıkıştırılmış gaz tarafından doğru şekilde ark söndürme gerçekleşmesi çok önemlidir. Basınç gerekli olan değerin çok altına indiğinde iç arıza riskini minimum seviyeye düşürmek için devre kesicinin çalışması engellenir. Devre kesici içindeki gaz basıncına dayanarak ikili bilgiler bu fonksiyona yönelik giriş sinyalleri olarak kullanılır. Buna ek olarak fonksiyon alınan bilgiye göre alarmlar üretir. 12.11 Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML 12.11.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML - 71 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 280

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme 12.11.2 Uygulama Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu (SSIML), devre kesicinin durumunu izlemek için kullanılır. Devre kesici içerisinde sıkıştırılmış yağ tarafından doğru şekilde ark söndürme gerçekleşmesi çok önemlidir. Yağ seviyesi gerekli olan değerin çok altına indiğinde iç arıza riskini minimum seviyeye düşürmek için devre kesicinin çalışması engellenir. Bu fonksiyona giriş sinyalleri olarak devre kesici içindeki yağ seviyesini temel alan ikili bilgi kullanılır. Buna ek olarak fonksiyon alınan bilgiye göre alarmlar üretir. 12.12 Devre kesici durum izleme SSCBR 12.12.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Devre kesici durum izleme SSCBR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 12.12.2 Uygulama SSCBR farklı ölçümleme ve izleme alt fonksiyonları içerir. Devre kesici durumu Devre kesici durumu, devre kesicinin pozisyonunu, yani kesicinin açık mı, kapalı mı yoksa ara pozisyonda mı olduğunu izler. Devre kesici çalışmasını izleme Devre kesici çalışmasını izleme fonksiyonunun amacı, devre kesicinin uzun süre çalışmadığını belirtmektir. Bu fonksiyon devre kesicinin aktif olmadan durduğu, yani aynı açık veya kapalı durumda kaldığı günlerin sayısını hesaplar. Aktif olmayan gün ölçümü için bir başlangıç noktası belirtilebilir. Kesici kontak hareket süresi Yüksek hareket süreleri devre kesici mekanizmalarında bakım ihtiyacı olduğuna işaret eder. Bu nedenle aşırı hareket sürelerinin tespit edilmesi gereklidir. Açma döngüsü işlemi sırasında ana kontak açılmaya başlar. Yardımcı kontak A açılır, yardımcı kontak B kapanır ve ana kontak açık pozisyonuna erişir. Kapama döngüsü işlemi sırasında önce ana kontak kapanmaya başlar. Yardımcı kontak B açılır, yardımcı kontak A kapanır ve ana kontak kapalı pozisyonuna erişir. Hareket süreleri hesaplanırken yardımcı kontakların durum değişiklikleri temel alınır ve buna ana kontak ile yardımcı kontak arasındaki pozisyon değişikliği süre farkı da dikkate alarak bir düzeltme faktörü eklenir. 281

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme İşlem sayacı Kesici üzerinde yapılan düzenli bakım faaliyetleri, örneğin kesici mekanizmasının yağlanması gibi, bir dizi işlemden oluşur. Çalışma çevrimi sayısı ayar sınırını aştığında bir alarm vererek uyarmak için uygun bir eşik ayarı yapmak, iyi bir önleyici bakım uygulamasıdır. Bu uygulama devre kesicinin yağlı olması durumunda, dielektrik test için yağ örneği alma koşulunu yerine getirmek üzere de kullanılabilir. Durum değişikliği yardımcı kontağın ikili girişinden algılanabilir. Belirli bir süre çalışmış olan veya elden geçirilmiş olan primer ekipman düşünülerek, bu sayaç için bir başlangıç değeri belirtme olanağı sunan bir fonksiyon bulunmaktadır. I y t Birikmesi I y t birikmesi, birikmiş enerji ΣI y t nin değerini hesaplar. Burada y faktörü akım eksponenti olarak bilinir. Faktör y devre kesicinin türüne bağlıdır. Yağ devre kesicileri için faktör y normal olarak 2'dir. Bir yüksek gerilim sisteminde ise, faktör y 1.4...1.5 olabilir. Kesicinin kalan ömrü Kesici her çalıştığında, devre kesicinin hizmet ömrü aşınma nedeniyle bir miktar azalır. Kesicideki aşınma açma akımına bağlıdır ve kesicinin kalan hizmet ömrü, üretici tarafından temin edilen devre kesici açma eğrisinden tahmini olarak çıkartılır. Bir devre kesicinin kalan ömrünün tahmini hesaplanması 282

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 12 İzleme A071114 V3 TR Şekil 137: Tipik bir 12 kv, 630 A, 16 ka vakumlu şalter için açma eğrileri Nr Ia devre kesicinin izin verilen maksimum kapama-açma işlemi sayısı devre kesicinin açıldığı andaki akım Yönlü Katsayı Hesaplaması Yönlü katsayı aşağıdaki formüle göre hesaplanır: 283

Bölüm 12 1MRK 511 262-UTR - İzleme Directional Coef = B log A = 2. 2609 I f log Ir A070794 V2 TR (Denklem 92) I r I f Anma çalışma akımı = 630 A Anma arıza akımı = 16 ka A Çalışma sayısı anma = 30000 B Çalışma sayısı arıza = 20 Kalan ömrün hesaplanması Bu denklem çalıştırma anma akımı 630 A da 30.000 muhtemel çalıştırma olduğunu ve arıza anma akımı 16 ka da ise çalıştırma sayısının 20 olduğunu gösterir. Böylece, açma akımı 10 ka olduğunda, 10 ka da bir çalıştırma, anma akımında 30.000/500=60 çalıştırmaya eşdeğerdir. Ayrıca, bu açma öncesinde devre kesicinin kalan ömrünün 15.000 çalıştırma olduğu varsayılmıştır. Bu nedenle bir 10 ka çalıştırma sonrasında devre kesicinin çalıştırma anma akımında kalan hizmet ömrü 15.000-60=14.940 dır. Yay şarj süre göstergesi Devre kesicinin normal çalışması için, devre kesicinin yayı belirli bir süre içerisinde şarj edilmelidir. Bu nedenle uzun şarj sürelerinin algılanıyor olması devre kesicinin bakım zamanının geldiğine işaret eder. Yay şarj süresinin son değeri bir servis değeri olarak kullanılabilir. Gaz basıncı denetimi Gaz basıncı denetimi ark hücresi içindeki gaz basıncını izler. Basınç değeri gerekli olan değerin çok altına indiğinde devre kesicinin çalışması kilitlenir. Fonksiyonda basınç seviyelerini temel alan bir binary giriş mevcuttur, alarmlar bu giriş temel alınarak üretilir. 284

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 13 Ölçümleme Bölüm 13 Ölçümleme 13.1 Darbe sayacı PCGGIO 13.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Darbe sayacı PCGGIO IEC 60617 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - S00947 V1 TR 13.1.2 Uygulama Darbe sayacı (PCGGIO) fonksiyonu harici olarak üretilmiş ikili darbeleri, örneğin harici bir sayaçtan gelen darbeleri, enerji tüketim değerlerini hesaplamak üzere sayar. Darbeler ikili giriş modülü tarafından yakalanır (BIO), ve PCGGIO fonksiyonu tarafından okunur. Ardından sayaçtaki darbe sayısı trafo merkezi barası üzerinden trafo merkezi otomasyon sistemine raporlanır veya trafo merkezi izleme sistemi tarafından bir servis değeri olarak okunur. Eğer IEC 61850 8 1 kullanıldığında, ölçeklenebilir bir değer trafo merkezi barası üzerinden kullanılabilir. Bu fonksiyonun normal kullanımı harici sayaçtan gelen enerji darbelerini saymaktır. IED'de ikili giriş modülüne ait opsiyonel giriş sayısı bu amaç için şu değere kadar frekans için kullanılabilir 10 Hz. PCGGIO ayrıca genel amaçlı bir sayaç olarak kullanılabilir. 13.1.3 Ayarlama kuralları PCM600 üzerinden, her darbe sayacı için bu parametreler ayrı ayrı ayarlanabilir: Çalışma: Kapalı/Açık traporlama: 0-3600s OlayMaskesi: OlayYok/OlaylarıRaporla PCGGIO fonksiyon bloğunun giriş ve çıkış yapılandırması PCM600 ile yapılır.. Şu ikili giriş çıkış modülü (BIO), zıplama önleyici filtre varsayılan zaman 5 ms olarak, yani, sayaç 5 ms'den daha düşük bir darbe ile darbeleri bastırmıştır. İkili giriş çıkış modülünde (BIO) bulunan ikili giriş kanallarının zıplama önleme süresi 285

Bölüm 13 1MRK 511 262-UTR - Ölçümleme için ayrı ayrı ayarları vardır; salınım sayısı ve salınım süresi. Bu değerler aşağıdaki dizinde yerel HMI ve PCM600'de değiştirilebilir: Ana menü/yapılandırma/i/o modülleri Ayarbağımsız olarak tüm giriş kanalları için ikili giriş çıkış modülü (BIO), yani, limit değişiklikleri darbe sayacına bağlı olmayan girişler için yapılmışsa, şunu etkilemez girişler darbe sayımı için kullanılan. 13.2 Enerji hesaplama ve talep yönetimi EPTMMTR 13.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Enerji hesaplama ve talep yönetimi ETPMMTR IEC 60617 Wh ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - IEC10000169 V1 TR 13.2.2 Uygulama Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR, ileri ve geri aktif ve reaktif enerji için istatistik bilgileri toplama amacı taşır. Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) tarafından sağlanan yüksek bir hassasiyete sahiptir. Bu fonksiyonda toplam doğruluğu arttırmak için tesis kalibrasyon olanağı vardır. Bu fonksiyon, şekil 138 örneğinde gösterildiği gibi (CVMMXN) ani çıkışlarına bağlanmıştır. CVMMXN P_INST Q_INST P Q ETPMMTR TRUE FALSE FALSE STACC RSTACC RSTDMD IEC09000106.vsd IEC09000106 V1 TR Şekil 138: Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR'nin, (CVMMXN) ölçüm fonksiyonuna bağlanması Enerji değerleri PCM600 izleme aracında MWh ve MVarh cinsinden iletişim ile okunabilir ve/veya bu değerler alternatif olarak yerel HMI da gösterilebilir. Yerel HMI grafiksel ekranı PCM600 grafik ekran düzenleme aracı (GDE) kullanılarak, 286

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 13 Ölçümleme 13.2.3 Ayarlama kuralları aktif veya reaktif bileşenden tercihe göre seçilen ölçüm değeri ile yapılandırılır. Dört değerin tümü de gösterilebilir. Maksimum talep değerleri MWh veya MVarh olarak aynı şekilde gösterilir. Alternatif olarak değerler darbe sayacı fonksiyonu (PCGGIO) kullanılarak da gösterilebilir. Çıkış değerleri, enerji ölçümleme fonksiyonunun darbe çıkış ayar değerleri EAFAccPlsQty, EARAccPlsQty, ERFAccPlsQty ve ERRAccPlsQty ile ölçeklendirilir ve ardından darbe sayacı, bu fonksiyonda ölçeklendirme yaparak doğru değerleri sunabilir. Ardından darbe sayaç değerleri yerel HMI üzerinde aynı şekilde gösterilebilir ve/veya iletişim yoluyla SA sistemine gönderilebilir, burada enerji darbelerinin toplanmasıyla toplam enerji hesaplanır. Sayıların doygunlaşması enerji entegrasyonunu bir yıla 50 kv ve 3000 A ile sınırlayacağından, bu prensip çok yüksek enerji değerleri için iyidir. Bundan sonra birikme tekrar sıfırdan başlar. Parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR için aşağıdaki ayarlar yapılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık tenerji: Enerji ölçülürken zaman aralığı. BaşlatAkü: Kapalı/Açık enerjinin birikmesini açıp kapamak için kullanılır. Giriş sinyali STACC biriktirmeyi başlatmak için kullanılır. Giriş sinyali STACC birikmeyi durdurmak için kullanılamaz. STACC her aktifleştirildiğinde enerji miktarı resetlenir. Örneğin STACC, iki farklı tarife gösterebilmek için iki aktif enerji ölçüm fonksiyon bloğunu dahili zamanlayıcısı ile açar veya kapatır. tenergyonpls: darbenin darbe uzunluğu AÇIK süresini verir. Bu değer en az 100 ms olmalıdır (Darbe sayacı fonksiyon bloğuna bağlandığında). Tipik değer şöyle olabilir: 100 ms. tenergyoffpls: darbeler arası KAPALI süresini verir. Tipik değer şöyle olabilir: 100 ms. EAFAccPlsQty ve EARAccPlsQty: her darbedeki MWh değerini verir. Toplam darbe değerini doğru olarak verebilmesi için Darbe sayacı (PCGGIO) ayarına verilen değer ile birlikte seçilmelidir. 287

Bölüm 13 1MRK 511 262-UTR - Ölçümleme ERFAccPlsQty ve ERRAccPlsQty: her darbede MVarh değerini verir. Toplam darbe değerini doğru olarak verebilmesi için Darbe sayacı (PCGGIO) ayarına verilen değer ile birlikte seçilmelidir. Gelişmiş kullanım için yön, sıfıra indirme, maksimum limit vb. için birtakım ayarlar da mevcuttur. Normal olarak, bu parametreler için varsayılan değerler uygundur. 288

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 14 İstasyon iletişimi Bölüm 14 İstasyon iletişimi 14.1 IEC61850-8-1 haberleşme protokolü 14.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 IEC 61850-8-1 iletişim protokolü IEC 61850-8-1 - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 14.1.2 Uygulama IEC 61850-8-1 iletişim protokolü, HSI istemcileri arasında dikey iletişime ve bir veya daha fazla tedarikçi tarafından kurulmuş iki veya daha fazla akıllı elektronik cihaz (IED) üzerinde yatay iletişime olanak tanır ve bilgi değişimine ve bu bilgiyi kendi fonksiyonlarını doğru şekilde çalıştırılma altyapısını oluşturur. IEC 61850 8 1 standardının bir parçası olan GOOSE (Genel Nesneye Dayalı Trafo Merkezi Olayı), IED lerin durum ve kontrol bilgilerini kendi aralarında birbirlerine iletmelerine olanak tanır. Bunun için bir yayınlama-abonelik sistemi kullanır. Yani, IED(ler) bir olay tespit ettiğinde, çoklu gönderim yaparak bu bilgiyi almak üzere kaydolmuş cihazlara yollar. Bir IED, GOOSE mesajı yayınlayarak durum raporu verir. Ayrıca, şebeke üzerindeki herhangi bir cihaza kontrol eylemi yönlendirilmesini isteyebilir. Şekil 139 bir IEC 61850 8 1 yapılandırmasının topolojisini göstermektedir. IEC 61850 8 1 sadece trafo merkezi LAN ına arayüzünü tanımlar. LAN ın kendisi sistem entegrasyonunu yapanın sorumluluğundadır. 289

Bölüm 14 1MRK 511 262-UTR - İstasyon iletişimi Mühendislik Is Istasyonu SMS Istasyon HSI Baz Sistemi Ag geçidi CC Yazici IED 1 IED 2 IED 3 IED 1 IED 2 IED 3 IED 1 IED 2 IED 3 KIOSK 1 KIOSK 2 KIOSK 3 IEC09000135_en.v sd IEC09000135 V1 TR Şekil 139: 61850 8 1 üzerinden bir iletişim sistemi örneği Şekil 140 GOOSE eşler arası iletişimi göstermektedir. Istasyon HSI MicroSCADA Ag geçidi GOOSE IED IED IED IED IED A A A A A IEC05000734 V1 TR Kontrol Koruma Kontrol ve koruma Kontrol Koruma en05000734.vsd Şekil 140: GOOSE mesajı yayınlama örneği 290

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 14 İstasyon iletişimi 14.1.2.1 GOOSE üzerinden yatay iletişim GOOSE mesajları IED ler arasında yatay iletişim ile gönderilir. Takas edilen bilgi, trafo merkezinde kilitleme, kesici arıza koruma, bara gerilim seçimi ve diğer amaçlarla kullanılır. Basitleştirilmiş prensip Şekil 141 de gösterilmiştir ve aşağıdaki gibi açıklanabilir. IED1 veri kümesini iletmeye karar verdiğinde iletimi trafo merkezi veri yolu üzerinden zorlar. Diğer tüm IED ler veri kümesini alır, ancak sadece adres listesinde bu veri kümesi bulunanları kaydeder ve bir girdi deposunda saklar. Veri kümesini alan IED nin, aldığı veri kümesinin içeriğini uygulama yapılandırmasında kullanılmak üzere sunması tanımlanmıştır. istasyon barası IED1 IED2 IED3 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 DO1/DA1 DO1/DA2 DO2/DA1 DO2/DA2 DO3/DA1 DO3/DA2 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 DO1/DA1 DO1/DA2 DO2/DA1 DO2/DA2 DO3/DA1 DO3/DA2 SMT DA1 DO1 DA2 DA1 DO3 DA2 DA1 DO2 DA2 Receive-FB FBa FBb FBc PLC Program IEC08000145.ai IEC08000145 V1 TR Şekil 141: SMT: SMT ile GOOSE temel ve sinyal yönlendirme Özel fonksiyon blokları veri kümesini alır ve fonksiyon bloğu üzerinden, uygulama yapılandırmadaki uygulama fonksiyonları için çıkış sinyalleri olarak sunar. Özel görevler için bunlara uygun GOOSE alma fonksiyon blokları vardır. SMT farklı veri nesne özniteliklerini (örneğin stval veya büyüklük) çıkış sinyaline bağlayarak bunları uygulama yapılandırma içindeki fonksiyonların kullanımına sunar. Bir matris hücre dizisi kırmızı ile işaretli ise GOOSE alıcı fonksiyon bloğu yardımcı olsa bile IEC 61850 8 1 veri öznitelik tipi birbirine uymaz. SMT alınan veri kümelerinde bu denetimi yapar. Şekle 142 bakınız 291

Bölüm 14 1MRK 511 262-UTR - İstasyon iletişimi IEC08000174 V1 TR IEC08000174.vsd Şekil 142: SMT: SMT üzerinden GOOSE Yön gösterme GOOSE alma fonksiyon blokları, veri kümesi tarafından alınan süzülmüş proses bilgilerini, uygulamanın yapılandırılmasında kullanılabilecek tek bir öznitelik bilgisi haline getirir. SMT matrisindeki çarpı işaretleri, alınan değerleri SMT içindeki ilgili fonksiyon blok sinyali ile bağlar, bakınız Şekil 143 Buna ait kalite özniteliği SMT ye otomatik olarak bağlanır. Bu kalite özniteliği, GOOSE fonksiyon bloğunun çıkışları üzerinden ACT de bulunur. 292

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 14 İstasyon iletişimi IEC11000056 V1 TR IEC11000056-1-en.vsd Şekil 143: SMT: Dönüştürülmüş sinyallerle GOOSE alma fonksiyon bloğu 14.1.3 Ayarlama kuralları IEC 61850 8 1 protokolüyle ilgili iki ayar bulunur: Operation Kullanıcı IEC 61850 iletişimini şöyle ayarlayabilir: Açık veya Kapalı. GOOSE, GOOSE trafiğinin gönderilip alınacağı Ethernet bağlantısına ayarlanmalıdır. Bir IED içerisinde yer alan her fonksiyon için IEC 61850 8 1 spesifik verileri (mantıksal düğümler vb.) şunun için iletişim protokolü kılavuzunda bulunabilir: IEC 61850 8 1. 14.2 DNP3 protokolü DNP3 (Dağıtılmış Ağ Protokolü), proses otomasyon sistemlerinin bileşenleri arasında veri iletişiminde kullanılan bir dizi iletişim protokolüdür. DNP3 protokolü hakkında detaylı bilgi için DNP3 İletişim protokolü kılavuzuna başvurun. 293

Bölüm 14 1MRK 511 262-UTR - İstasyon iletişimi 14.3 IEC 60870-5-103 iletişim protokolü IEC 60870-5-103, kontrol sistemi ile bilgi değiştiren ve 19200 bit/s'ye kadar veri transfer hızına sahip olan kodlanmış bit seri iletişim için dengesiz (ana birimyardımcı) protokolüdür. IEC terminolojisinde birincil istasyon ana birim, ikincil istasyon ise yardımcı birimdir. İletişim noktadan noktaya prensibine dayalıdır. Ana birimin, IEC 60870-5-103 iletişim mesajlarını çözebilecek bir yazılıma sahip olması gerekir. IEC 60870-5-103 için İletişim protokol kılavuzu 650 serisi satıcıya özel IEC 60870-5-103 uygulamasını içerir. IEC 60870-5-103 protokolü COM05 iletişim modülünde optik seri veya RS485 seri iletişim arayüzünü kullanmak için yapılandırılabilir. Optik seri (OPTICALPROT) için Çalışma seçim fonksiyonu ve RS485 (RS485PROT) için Çalışma seçim iletişim arayüzünü seçmek için kullanılır. PCM600'de IEC103 60870-5-103 mühendislik prosedürü için Mühendislik kılavuzuna bakın. RS485 (RS485103) için IEC60870-5-103 Optik seri iletişim (OPTICAL103) ve IEC60870-5-103 seri iletişim fonksiyonları optik seri veya RS485 seri iletişim arayüzleri için iletişim parametrelerini yapılandırmak için kullanılır. 294

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları 15.1 İç olay listeli kendi kendine denetim 15.1.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 İç hata sinyali INTERRSIG - - İç olay listesi SELFSUPEVLST - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 15.1.2 Uygulama Koruma ve kontrol IED lerinin çok sayıda fonksiyonu vardır. Dahili olay listeli kendi kendini denetleme (SELFSUPEVLST) ve dahili hata mesajları (INTERRSIG) fonksiyonları, IED nin denetimi için kullanılır. Arıza sinyalleri arızayı analiz etmeyi ve bulmayı kolaylaştırır. Bu fonksiyonlar donanım ve yazılım denetiminin her ikisini de yapar. Ayrıca, güç besleme modülünde bir donanım kontağıyla ve/veya yazılım üzerinden olası arızaları da belirlemek mümkündür. Dahili olaylar cihazın içindeki tümleşik denetleyici fonksiyonlarıyla üretilir. Denetleyici fonksiyonlar, IED içindeki farklı modüllerin denetimini yapar ve arıza gerçekleştirdiğinde bununla ilgili bir olay yaratılır. Benzer şekilde, arıza düzeltildiğinde, bununla ilgili de bir olay oluşturulur. Olay listesi her 10s'de bir güncellenir, bununla birlikte olay listesi oluşturulduğunda bir olay görünür olmaz. Farklı modüllerin tümleşik denetiminden başka, olaylar aşağıdaki durum değişiklikleri için de oluşturulur: tümleşik gerçek zamanlı saat (çalışıyor/arızalı). harici zaman senkronizasyonu (çalışıyor/arızalı). Kilit değiştir (açık/kapalı) Olaylar ayrıca aşağıdaki durumlarda da oluşturulur: IED ayarlarında herhangi bir değişiklik yapıldığında. 295

Bölüm 15 1MRK 511 262-UTR - Temel IED fonksiyonları Dahili olaylara 1 ms aralıklı olarak zaman etiketi koyulur ve bir listede saklanır. Bu listede en fazla 40 olay bulunabilir. Liste dolduğunda ilk giren ilk çıkar prensibi doğrultusunda (FIFO) en eski olayın üzerine yazılır. Liste yerel HMI ile sıfırlanabilir. Dahili olaylar listesi, devreye alma ve arıza takibi sırasında kullanılabilecek değerli bilgileri sağlar. 15.2 Zaman senkronizasyonu 15.2.1 Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC 61850 Zaman senkronizasyonu TIMESYNCHGE N IEC 60617 - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Zaman sistemi, yaz saati başlama DSTBEGIN - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 Zaman sistemi, yaz saati bitiş DSTEND - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IRIG-B üzerinden zaman senkronizasyonu IEC 60617 IRIG-B - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 SNTP üzerinden zaman senkronizasyonu IEC 60617 SNTP - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC 61850 IEC 60617 UTC ye göre saat dilimi TIMEZONE - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 296

1MRK 511 262-UTR - Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları 15.2.2 Uygulama IED nin koruma ve kontrol sisteminin temel alacağı ortak zamanı elde etmek için hizmet sorumluluğu alanı içinde olduğu gibi her bir trafo merkezinin içinde de GPS zaman senkronizasyonu gibi ortak genel bir kaynak kullanın. Bu şekilde güç sistemindeki tüm IED ler üzerinde kaydedilen arızaların ve olayların karşılaştırması ve analizi yapılabilir. Dahili olayların ve arızaların zaman etiketiyle işaretlenmesi, arıza değerlendirmede çok yardımcı olur. Zaman senkronizasyonu olmadan yalnız IED nin kendi içerisindeki olaylar birbiriyle karşılaştırılır. Zaman senkronizasyonu sayesinde tüm istasyondaki, hatta hat uçları arasındaki olaylar ve arızalar değerlendirme sırasında karşılaştırılabilir. IED de, dahili zaman farklı kaynaklardan senkronize edilebilir: SNTP IRIG-B DNP IEC60870-5-103 Micro SCADA OPC sunucusu zaman senkronizasyon kaynağı olarak kullanılmamalıdır. 15.2.3 Ayarlama kuralları Sistem zamanı Zaman sadece IED içerisinden yerel HMI ile Yapılandırma/Zaman/ SİSTEMSAATİ yoluna giderek yıl, ay, gün, saat, dakika ve saniye ile ayarlanır. Senkronizasyon Harici zaman senkronizasyonu ile, gerçek zamanlı saat (ZAMAN)'ın nasıl senkronize edileceği yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. ZamanSenk ZMNSENKGEN ayarı zaman senkronizasyonu kaynağını ayarlamak için kullanılır. Ayar alternatifleri: KabaSenkKynğ seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: Kapalı SNTP DNP IEC60870-5-103 HassasSenkKynğ seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: 297

Bölüm 15 1MRK 511 262-UTR - Temel IED fonksiyonları Kapalı SNTP IRIG-B SenkAna parametresi, iletişim şebekesinde (IEC61850-8-1) bağlı IED sisteminde zaman senkronizasyonu için IED'nin ana birim olup olmadığını tanımlar. SenkAna seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: Kapalı SNTP -Sunucu Zaman senkronizasyonu saate ince ayar yapar. IEC 60870-5-103 zaman senkronizasyonu IEC 60870-5-103 protokollü bir IED zaman senkronizasyonu için kullanılabilir fakat doğrulama nedenlerinden dolayı önerilmemektedir. Ancak bazı durumlarda bu tarz senkronizasyon gereklidir, örnek olarak başka hiçbir tip senkronizasyona erişilemediğinde. İlk önce IED'yi, PST'de bulunan IED Yapılandırma/Zaman/Senkronizasyon/ TIMESYNCHGEN:1 üzerinden IEC 60870-5-103 ile veya yerel HMI'dan senkronlanacak şekilde ayarlayın. GUID-68284E7B-A24D-4E78-B5BA-736B29F50E9A V1 TR Şekil 144: PST'de bulunan TIMESYNCHGEN:1 altındaki ayarlar Sadece KabaSenkSrc IEC 60870-5-103'e ayarlanabilir, HassasSenkKaynağı ayarlanamaz. Zaman senkronizasyonu kaynağını ayarladıktan sonra kullanıcı IEC 60870-5-103 zaman senkronizasyon özel ayarlarını kontrol etmeli ve düzenlemelidir, bu işlem aşağıdaki menüden yapılır: IED Yapılandırma/İletişim/İstasyon iletişimi/ IEC60870-5-103:1. AnabirimZamanAlanı ana birimden gönderilen zamanın formatını belirler. Format şu şekilde olabilir: Koordine Edilmiş Evrensel Zaman (UTC) Ana birimdeki yerel zaman ayarı (Yerel) Ana birimde yaz saatine göre ayarlı yerel zaman ayarı (DST ile yerel) ZamanSenkModu, IED tarafından gönderilen zamanı belirler. Zaman senkronizasyonu aşağıdaki yollar kullanılarak yapılır: 298