ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2013-11 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Limyra 2012 Martin SEYER Kazılar 2011 yılında başlayan ve Limyra daki şehirciliği merkez alan araştırmalara 2012 sezonunda da devam edilmiş, bununla beraber doğu ve batı kentlerin dış kapılarının hemen yakınındaki iki kazı genişletilmiştir *. Excavations The research focusing on the urbanism in Limyra initiated in 2011 was continued in 2012, and the excavation areas near the outer city gates of West City and East City were expanded*. Doğu Kapı Kazısı (M. Seyer H. Lotz) 2012 sezonunda, Bizans surunun içindeki ve dışındaki alanlar, geçen senekilere benzer sorulardan yola çıkılarak araştırılmıştır. 2011 yılında, kent kapısının batısındaki alanda kısmen açığa çıkarılan cadde ve içme suyu hattı, doğuya doğru yaklaşık 7 m. ve savunma kulesinin güneydoğu köşesine kadar devam etmekte, sonrasında yok olmaktadır (Res. 1). Bu kulenin hemen doğu tarafında bulunan ve özgün halinde caddeye dik açı yaparak bağlanan taş döşeli bir yol da, bu köşeden biraz önce kesilmektedir. Bizans Dönemi nde gerçekleşen bu tahriplerin sebebi, bu alanda bulunan ve dış kapı bölgesinin savunması amacıyla açıkça bir paravan oluşturan yarım daire planlı moloz taş bir duvar sayesinde anlaşılabilmektedir. Yapım tekniği detaylarının gösterdiği gibi, tüm bölgenin yükselen zemin suyu seviyesi sebebiyle tehdit altında olduğu bir dönemde inşa edilen bu duvar bu bölgedeki en geç tarihli inşa faaliyeti olmuştur. Bunun hemen kuzeyinde, geçmişte bu caddenin kenarında yer alan ve Roma İmparatorluk ya da Geç Antik Dönem e tarihlenen bir yapının köşesi ortaya çıkarılmıştır. Bu buluntu, Limyra nın yerleşim alanının, surun 5. ya da 6. yy. daki inşasından önce doğuya doğru uzandığını kanıtlamaktadır. Kent kapısında, surda ve kuzey tahkimat kulesinde yapılan detaylı incelemeler, eski tahminlerin aksine, doğu kentin duvarlarında batı kenttekiyle aynı gelişim aşa malarının tespit edilebileceğini göstermiştir. Bu * Limyra daki 2012 çalışmaları 27 Temmuz 28 Eylül tarihleri arasında, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın verdiği izinle gerçekleştirilmiştir. Bakanlık temsilcisi olarak kazıya eşlik eden S. Karamahmut a teşekkürlerimizi sunarız. East Gate Excavation (M. Seyer H. Lotz) In 2012 campaign, the areas inside and outside the Byzantine city wall were explored with the similar questions in mind as before. The street and the drinking water system, partially exposed in the area west of the city gate in 2011, extend for 7 m. eastward up to the south-east corner of the defence tower and then disappear (Fig. 1). A stonepaved road extending perpendicular to the street on the east side of this tower is also cut slightly before the same corner. These destructions caused in the Byzantine period are understood to have risen from a semi-circular rubble wall creating sort of a shield for the defence of this area. This wall was built at a time when the entire area was threatened by the rising ground waters as inferred from its masonry technique. It thus constitutes the last construction activity here. Right to its north is the exposed corner of a building once lining this side of the street in the Roman Imperial or Late Antique period. This find shows that the settlement area of Limyra had already extended eastward before the construction of the fortification in the 5th or 6th century. Detailed studies at the city gate, fortification and north tower have shown, contrary to what was thought before, that the east city walls have similar development stages as the west city walls. This observation is of importance for the urbanism of Limyra because it shows that the east city also had a part in the urban development of the city in the 7th century A.D. * The 2012 campaign at Limyra lasted from 27 July to 28 September with the permission granted by the Ministry of Culture and Tourism. We would like to express our thanks to the state representative, S. Karamahmut. 83
Res. 1 Doğu Kapıda kazı, genel görünüm Fig. 1 Excavation at East Gate, overview gözlem Limyra nın şehirciliği açısından oldukça önemlidir. Çünkü İ.S. 7. yy. da doğu kentin de Limyra nın kentsel gelişiminde önemli bir rol oynadığını kanıtlamaktadır. 2012 kampanyası sırasında, surun iç tarafına eklenmiş bir yapı da keşfedilmiş ve kısmen açığa çıkarılmıştır. Bu yapının içerdiği bazı elemanlar, onun, kentin Yahudi cemaati için kamusal bir yapı olarak kullanıldığını ve muhtemelen kentin sinagogu olduğunu düşündürmüştür (Res. 2). Doğudaki odanın döşemesi, örneğin pişmiş toprak, mermer ve kayrak taşı levhalar gibi çeşitli malzemelerden oluşmaktadır. Yapının kuzeydoğu köşesinde, muhtemelen çatıdan toplanan yağmur suyunun biriktirildiği kare planlı bir su teknesi yapılmıştı ve pişmiş toprak bir künk ile surdan bu tekneye bir kanal açılmıştı. Hem odada hem de havuzun içinde, alçak kaba yonu taş sekiler bulunmuştur. Yapıya kuzeyden, caddeden hafifçe geri çekilmiş bir geçitten girilmekteydi. Girişe, özgün halinde önü açık olan, çapraz bir portikle ulaşılmaktaydı. Bu vestibulumun güneyinde, kare biçimli pişmiş toprak levhalarla döşeli ve doğu duvarı boyunca bir sekisi bulunan başka bir oda vardır. Bu mekân muhtemelen, tahmin edebildiğimiz kadarıyla merkezi bir rolü olan, açık bir avluydu. Havuzlu odaya geçiş, bu A structure adjacent to the inner side of the city wall was also discovered and partially revealed during the 2012 campaign. This building contains some elements, which suggest that it was used as a public building for the Jewish community of this city, most probably as its synagogue (Fig. 2). The flooring of the eastern room consists of a variety of materials; for example, slabs of clay, marble and slate were laid down. In the north-east corner of the structure, a square water basin was built in, supplied by collected rainwater (probably from the roof of the building), which was channelled through a terracotta pipe from the city wall into the basin. In the room as well as in the basin itself low-quarried stone benches were found. The entrance to the building was from the street immediately to the north, through an entrance slightly offset from the street. This entrance was accessed via a transverse portico which was originally open in the front. South of this vestibule was an additional room, with paving of square terracotta slabs and also with a bench along the east wall. This space was probably an open courtyard that, as far as can be judged, seems to have played a central role. The entrance to the room with the water basin took place via a door in the south, which for the most part is still buried in profile. 84
Res. 2 Limyra Sinagoğu, hava fotoğrafı Fig. 2 Synagogue of Limyra, aerial photo Res. 3 Menora bezemeli levhalar Fig. 3 Chancel screens with menorahs odanın güneyinde bulunan ve büyük bölümü hâlâ gömülü olan bir kapıdan sağlanmıştır. Yükselen zemin suyu seviyesinin bu bölgede ciddi bir problem olmaya başladığı zamanlarda, zemin, bir sıra ikinci kez kullanılan ve iki tanesi menora (yedi kollu şamdan) motifiyle bezeli taş levhalarla döşenmiştir (Res. 3). Hem, hiç şüphesiz Tora (Tevrat) dolabını ayırmak amacıyla balustrat olarak kullanıldığı düşünülebilecek bu levhaların varlığı, hem de odanın yıkıntıları arasında bulunmuş mermer duvar kaplaması ve çok sayıda pencere camı parçası ve her şeyden önce akarsu (kaynaktan, zeminden ya da yağmurdan elde edilen doğal su) ile beslenen bir havuzun varlığı, bu yapının bir sinagog olduğunu kuşkuya yer bırakmayacak şekilde göstermektedir. Havuz, Yahudi toplumunda son derece önemli olan ritüel temizlik amaçlı mikve olarak tanımlanabilir. Havuzun bu yorumu, havuzun hemen batısında zemine yerleştirilmiş ve muhtemelen havuzdan çıkanların sularının süzülmesi için kullanılan, 1,70x1,05 m. ölçülerindeki yapay bir şekilde küçük parçalara ayrılmış kireçtaşı levha (transenne) ile de desteklenmektedir. Bitişik inşa edildiği Bizans suru, terminus post quem 6. / 7. yy. lara işaret etse de, yapının tarihlenmesi hâlâ tam olarak netleşmemiştir. Ancak, yapının daha eski bir yapının üzerine inşa edildiği ileri sürülebilir, çünkü pek çok yapım evresi zaten açıkça görülmektedir. Sinagoğun ne kadar süreyle kullanıldığı kesin bir biçimde ortaya konulamamaktadır. Bununla birlikte, menora betimli levhaların döşeme levhası olarak yeniden kullanılması, bu dönemde sinagoğun zaten terkedildiğini ve yapıya başka bir işlev yüklendiğini varsaymaya imkan tanı maktadır. At the time when rising groundwater began to be a serious problem at this location, the floor was provided with a layer of secondarily used stone slabs, of which two are decorated with representations of menorahs (menorot) (Fig. 3). The presence of these plaques, which have to be regarded without doubt as chancel screens for the separation of the Torah shrine, the marble wall revetment found in connection with the collapse of the room, the numerous fragments of window glass and, above all, the presence of the basin supplied by living water (water of natural origin such as a spring, groundwater, or collected rainwater) suggest that this structure was undoubtedly a synagogue. The basin can be identified as a plunge pool for ritual cleansing the mikvah which was extremely important in Jewish communities. This interpretation of the basin is also supported by the 1.7x1.05 m. artificially broken-through limestone plaque (transenne) laid down in the floor directly west of the basin, presumably for draining away the water when the bathers emerged from the pool. The dating of the building is still not completely clear, although the Byzantine city wall against which it is erected provides a terminus post quem in the 6th/7th century A.D. It can be assumed, however, that it was constructed above an older building, since a number of building phases are already apparent. It cannot be stated with certainty how long the synagogue remained in use. The reuse of the chancel screens as paving slabs presupposes, nonetheless, that at this time the synagogue was already abandoned and that it was re-employed for another function. Batı Kapı Kazısı (M. Seyer U. Schuh) 2011 yılında kısmen açığa çıkarılan, kapıdan doğuya doğru ilerleyen, Roma, daha doğrusu Geç Roma devri West Gate Excavation (M. Seyer U. Schuh) A section of the street about 25 m. long from the Late Roman period, extending eastward and partially 85
Res. 4 Batı Kapısı ndaki kazı planı Fig. 4 Plan of excavation at West Gate caddesinin neredeyse 25 m. lik bölümü kazılabilmiştir, cadde buradan sonra kesilmektedir (Res. 4). Yaklaşık 4,5 m. lik sabit bir genişliğe sahiptir ancak bölümün doğu ucunda, bu dönemlerde kentin bu kısmının düzgün bir yapılaşmaya sahne olduğunun işareti sayılabilecek bir kavşak görünmektedir. Bizans Devri nde bu alanlarda caddeyi sınırlayan ve kısmen caddeye de taşan pek çok binanın inşa edilmesi de aynı duruma işaret etmektedir. 2011 yılında küçük bir kısmı açığa çıkarılan ve o zaman Hellenistik Dönem e tarihlenen, Bizans Dönemi kent kapısının doğusunda, doğu-batı doğrultusunda uzanan duvarın devamı takip edilmiştir. Enine ve boyuna yerleştirilen taşlarla oluşturulmuş pseudo-isodomik örgü tekniği (Res. 5), boyuna yerleştirilmiş taş sırası ve yalnızca Geç Klasik dönem malzemesinden oluşan çanak çömlek buluntuları, duvarın açıkça Hellenistik Dönem tahkimat suru olduğuna işaret etmektedir. Böylece, geçen seneki, Ptolemaios hanedanlığı sırasında Klasik Dönem kentinin doğuya doğru genişlediği yönündeki tahmin doğrulanmış olmaktadır. Bizans surunun hemen doğusunda yaklaşık 10 m. genişliğinde, Helle nistik surun savunmacı karakterini vurgulayan bir tahkimat kulesi bulunmaktadır. Bizans surunun yaklaşık 15 m. batısında, daha geç tarihli bir yapının altında, yapım tekniği ve ölçüleri tahkimat surunun tekniği ve ölçülerine benzeyen Hellenistik duvarlar vardır. Bu yapılar açıkça, bir Res. 5 Hellenistik sur Fig. 5 Hellenistic city wall uncovered in 2011 was excavated to its terminus (Fig. 4). The street has a quite steady width of 4.5 m., but at its east end there is a junction, which may point to regular urbanism in this period. This is also evinced by the construction of numerous buildings that flank the street here and partially protrude into the street in the Byzantine period. The east-west wall uncovered only at a small extension in 2011 to the east of the Byzantine city gate was dated to the Hellenistic period then. It was excavated further in 86
bütünlük oluşturmakta ve Hellenistik Dönem den anıtsal bir kent kapısının parçası gibi görünmektedir. Hellenistik surun yerinin belirlenmesi, sinagoğun yanı sıra bu seneki kampanyanın büyük sürprizlerinden biri olmuştur, çünkü Ptolemaios hanedanı döneminde Limyra nın gelişimine dair yepyeni bir fikir vermiştir ve şimdiye kadar Likya da bu biçimdeki tek örnektir. Kazı alanının kuzeyinde, Bizans Dönemi surunun hemen doğusunda, aynı şekilde Hellenistik Dönem e tarihlenen, masif taş bloklarla oluşturulmuş yan yana iki podyum bulunmuştur (Res. 6). Bu podyumların anıtsal karakteri ve taş blokların muazzam boyutları, bu temellerin çok büyük bir yapıya muhtemelen bir tapınağa ait olduğuna işaret etmektedir. Bu iki birbirinden ayrılmış podyum bunlardan güneyde yer alanı doğrusal bir temeldir, kuzeydeki ise açıkça bir köşe oluşturmaktadır bu yapının bir peripteros olduğunu düşündürmektedir. Seramik Çalışmaları (Tiyatro Hamamı/Sondaj Q18) (B. Yener-Marksteiner) Limyra 2012 yılı seramik çalışmaları kapsamında 30 Temmuz - 18 Ağustos tarihleri arasında Tiyatro Hamamı olarak tanımlanan Sondaj Q18 den 2009 yılında çıkartılan malzemenin çalışılmasına devam edilmiştir. 43 buluntu numarasının içeriği olan yaklaşık 17.700 parça seramik gözden geçirilmiş, yapılan çizimler kontrol edilmiş ve eksikler tamamlanmış, parçalar tanımlanmış, fotoğraflanmış, ilk tarihlemeleri yapılmıştır. Çalışmaların ağırlık noktasını malzemenin belgelenmesi ve tanımlanmasının yanı sıra, Limyra yerel pişirme kaplarının kronolojik tipolojisinin hazırlanması da oluşturmaktadır. Bu amaçla kapların tamamlanmasına ve bu sayede pişirme kaplarının şimdiye kadar bilinmeyen tam formlarının ortaya çıkartılmasına çalışılmıştır. Zaman alan bu zahmetli çalışmalar uzun vadede Limyra dan öte, Doğu ve olasılıkla Merkez Likya için karakteristik olan pişirme kap formlarının yanı sıra, bunların zaman içerisindeki değişimlerine, kapasitelerine ve geniş anlamda yemek kültürüne vs. ışık tutacaktır. Ayrıca bu tamamlama çalışmaları ile kaplar üzerindeki graffiti ve Dipintiler anlam kazanmaktadır. Örnek olarak burada üzerinde olasılıkla kuru erzak için kullanılan antik ölçüm biriminin graffitisinin bulunduğu bir Roma pişirme kabı gösterilebilir (Res. 7). 2012 seramik çalışmalarındaki diğer bir ağırlık noktasını ise Tiyatro hamamı kazılarında özellikle gömülerin bulunduğu katmanlardan, antik malzeme ile beraber çıkan seramik malzemesi oluşturmaktadır. Özellikle de bu malzeme içerisinde Antik Dönem sonrasına ait Res. 6 Hellenistik bir yapının temeli Fig. 6 Foundation of Hellenistic building this campaign. Its pseudo-isodomic masonry (Fig. 5) and pottery finds comprised of only late Classical period artefacts clearly indicate that this wall was a fortification of the Hellenistic period. Thus last year s hypothesis that the Classical period city expanded eastward during the Ptolemaic period is verified. Right to the east of the Byzantine fortification wall is a defence tower about 10 m. wide that underlines the defensive character of the fortification. About 15 m. west of the Byzantine city wall are the Hellenistic walls with masonry and dimensions similar to those of the fortification and underlying a later building. All these structures constitute a unity clearly and seem to be parts of a monumental city gate from the Hellenistic period. The localization of the Hellenistic city wall was one of the greatest surprises of the campaign, in addition to the synagogue, because it has given new ideas regarding the development of Limyra in the Ptolemaic period. It is also the only example of its kind in Lycia to date. In the north part of the excavation area, to the east of the Byzantine wall, are two podiums next to each other that are built with massive blocks (Fig. 6). The monumental character of these podiums and great dimensions of the blocks suggest that these foundations belong to a very large monument, possibly a temple. That these two podiums were separated from each other the southern one is a linear foundation while the northern one clearly forms a corner suggest that this monument is peripteral. Pottery Studies (Theatre Baths/Sondage Q18) (B. Yener-Marksteiner) Within the frame of pottery studies in the 2012 campaign we continued working from 30 July to 18 August on the 2009 finds from Sondage Q18 identified as 87
the Theatre Baths. In total 17,700 pieces registered with 43 inventory numbers were studied, drawings were checked, missing things completed, photographs taken and preliminary datings were made. Res. 7 Roma Dönemi pişirme kabı Fig. 7 Roman cooking vessel kiremit kırmızısı hamurlu, yüksek derecede pişmiş, kısmen üzerlerinde literatürde pattern burnished olarak tanımlanan dekorla bezenmiş bir grup mal ilginçtir. Son olarak Avlan Seramiği olarak tanımlanan bu seramik grubunun kesin tarihlemesi halen tartışmalıdır. Anıt Koruma ve Restorasyon Bizans Dönemi Doğu Kenti Bizans Dönemi doğu kentinin güney suru oldukça hasar gördüğü ve kısmen de tamamen yıkıldığı için, 2012 sezonunda, surun orijinal bloklarla kısmi olarak yeniden inşa edilmesine başlanmıştır. Bunun için öncelikle, kökleri duvarın ayrışmasına sebep olan bazı ağaçların, alandaki çöp ve molozun temizlenmesi gerekmiştir. Kepçeli dozer ve vinç yardımıyla, öncelikle iki duvar sırasının üst üste konulmasına başlanmış, bu şekilde yaklaşık 30 m. lik bir uzunluk yeniden oluşturulmuştur. Bu çalışmanın 2013 te de devam etmesi planlanmıştır. Bu duvarın çevresinde ayrıca, duvarda devşirme olarak kullanılmış bazı mimari ve kabartmalı bloklar ve kapsamlı yazıtlar (Res. 8) keşfedilmiş ve bunlar depoya, daha doğrusu kazının taş bahçesine taşınmıştır. Bilgilendirme Panoları: Kentin tanıtılması için daha önce asılmış olan levhaların tahrip edilip çalınmasından sonra uzun süre yeni levha dikilmemiştir. Bu sene çocukların bilinçlendirilmesi çerçevesinde deneysel amaçla üç dilde açıklama yapan iki genel bilgilendirme levhası tekrar yerleştirildi. Gelecek yaza kadar sağlam kalırlarsa yönetmeliğin öngördüğü yönlendirme ve bilgilendirme levhaları tüm alana tekrar yerleştirilecektir. The focus of the studies was to prepare the chronological typology of local cooking vessels of Limyra in addition to the documentation and description of the materials. For this purpose we tried to complete the vessels and identify hitherto unknown cooking vessel forms. This meticulous study will shed much light in the long run not only on Limyra s but also on eastern and central Lycia s characteristic cooking vessel forms. It will also reveal their development in time and capacity as well as the culinary culture in the wider sense. With these completions the graffiti and dipinti on the vessels assume meaning. For instance, Figure 7 shows a Roman-period cooking vessel bearing a graffito, possibly an ancient measurement unit for dry food. Another focus of pottery studies in 2012 was the pottery uncovered together with other materials from the burial levels in the Theatre Baths. The wares decorated partially with pattern-burnished decoration, fired in high temperatures and having brick red clay are especially noteworthy. Finally, the precise dating for the pottery known as Avlan pottery is still disputed. Conservation and Restoration of Monuments East City of the Byzantine Period The south fortification wall of the east city in the Byzantine period is quite damaged and at parts entirely collapsed. Its reconstruction using original blocks started in 2012 campaign. For this reason at the very beginning trees, especially those whose roots had ruined the wall, as well as garbage and rubble in the area had to be cleaned. Two rows were put in place using an excavator and crane, and a length of about 30 m. was thus rebuilt. It is planned to continue this work in 2013. In the course of the work some architectural elements with reliefs and significant inscriptions (Fig. 8) reused in the wall were identified and were carried to the stone field of the excavation. Signposting: Signs erected formerly for the presentation of the city had been damaged and stolen in the past, and since then no new signs had been put up. However, following the awareness program for local children, two new signs with general information on the site in three languages were erected. In case they survive in good condition 88
Res. 8 Bizans surundaki Yunanca yazıt Fig. 8 Greek Inscription from Byzantine city wall Çocukların Limyrası (Z. Kuban) 2011 yılında başladığımız bu projeye 2012 yılında da devam ettik. Limyra kazısı ve İTÜ Mimarlık Fakültesi nin ortak bir yaz etkinliği olarak Saklısu Köyü nün çocuklarını antik kent ile kaynaştırmaya çalışıyoruz. Onlara tarihi yakınlaştırmak ve sevdirmek isterken, uzun vadede de kendilerini tarihin başarılı yapımcıları kabul ederek Limyra antik kentine sahip çıkmalarını hedefliyoruz. Bu yıl da AKMED in ana sponsorluğunda, iki özel şahsın mali ve bazı firmaların malzeme destekleriyle gerçekleşen etkinliğe yaklaşık 50 köy çocuğu ve İTÜ Mimarlık Fakültesi nden sekiz lisans ve yüksek lisans öğrencisi katıldı. Çalışmanın temel eksenlerinde bir değişiklik yapılmadı: Arkeolojik alanı oyunlarla tanıma, gruplar halinde atölye çalışması, bir gün başka bir antik kentin gezilmesi bu sene Rhodiapolis e gittik ve ortaya çıkan ürünün sergilenmesi-oynanması. Limyra Tiyatrosu nun gölgeli tonozlarında bir hafta boyunca her gün yedi saate yakın birlikte çalışmak suretiyle, Limyra nın katmanlarını anlatan bir tiyatro oyunu ve çocukların 2062 yılındaki Limyra projeksiyonlarını anlatan bir kukla filmi hazırlandı. Bağımsız beş atölyenin (tiyatro, maket, ses, ritim ve kukla) çalışmasının sonucu olan bu oyun ve film antik tiyatroda tüm köy ahalisine sunuldu. Oyun ve filmin yanı sıra çocukların ürettikleri bir sergi tiyatroya gelenlerin görüp gezebilecekleri bir biçimde sergilendi. Geçen seneye oranla daha fazla kişi tarafından ilgiyle izlenen oyuna gelen olumlu tepkilerden de yapılan çalışmanın meyvelerinin alınacağını umuyoruz. until the next season, new signposting as required by the legal regulations will be put up again. Limyra of Children (Z. Kuban) This project initiated in 2011 continued also in 2012. As a joint summer project of the Limyra excavations and the ITU Faculty of Architecture, this projects aims at integrating the children of Saklısu Köyü with the ancient city. We hope to draw them closer to its history, and that in the long run they adopt the ancient city of Limyra by accepting that they are another successful team of producers in its history. This year s activity was sponsored mainly by AKMED, and financial contributions also came from two persons and material support by some companies. About 50 children from the village and eight students, both undergraduate and master s, from the ITU Faculty of Architecture participated in the project. The main axis of the work remained the same: Getting to know the site through plays, group workshops, visiting another site one day, which was Rhodiapolis this year, and the presentation of the product through drama. The shady vaults of Limyra s theatre hosted us for about seven hours every day for a week, and a theatre play and a puppet movie projected Limyra in A.D. 2062 to the children. This film and play were the product of five independent workshops (theatre, model, sound, rhythm, and puppets) and were presented to the villagers at the ancient theatre. Furthermore, an exhibition of the children s handiwork was prepared for the visitors of the theatre. More people watched the performance and more encouraging comments came; it looks like our work will culminate in a good harvest. 89