PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal İşyerlerinde Herkes İçin Ulaşılabilirlik Ve Erişilebilirlik: Bursa İli Pilot Araştırması Availability And Accessibility for Everyone In Institutions: Pilot Research in Bursa Öğr.Gör.Dr. Sıdıka PARLAK Uludağ Üniversitesi SBMYO, Öğr.Gör.Dr.Melda Medine GÜLEÇ Uludağ Üniversitesi SBMYO Duygu PARLAK John Hopkins University Arş.Gör. Işın ÇETİN Uludağ Üniversitesi İİBF Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1, Page:547-571 ISSN: 1305-7979
2005-2015 PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 ISSN: 1305-7979 Editör/Editor-in-Chief Doç.Dr.Sema AY Editör Yardımcıları/Co-Editors Doç.Dr.Elif KARAKURT TOSUN Dr.Hilal YILDIRIR KESER Uygulama/Design Dr.Yusuf Budak Tarandığımız İndexler / Indexes Dergide yayınlanan yazılar- daki görüşler ve bu konudaki sorumluluk yazarlarına aiøir. Yayınlanan eserlerde yer alan tüm içerik kaynak gösterilme- den kullanılamaz. All the opinions wriven in artic- les are under responsibilities of the authors. None of the contents published cannot be used without being cited. Yayın ve Danışma Kurulu / Publishing and Advisory Committee Prof.Dr.Veysel BOZKURT (İstanbul Üniversitesi) Prof.Dr.Recai ÇINAR (Gazi Üniversitesi) Prof.Dr.R.Cengiz DERDİMAN (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Zeynel DİNLER (Uludağ Üniversitesi) Doç.Dr.Aşkın KESER (Uludağ Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Emine KOBAN (Beykoz Lojistik Meslek Yüksek Okulu) Yrd.Doç.Dr.Ferhat ÖZBEK (Gümüşhane Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Senay YÜRÜR (Yalova Üniversitesi) Dr.Sema AY (Uludağ Üniversitesi) Dr.Zerrin FIRAT (Uludağ Üniversitesi) Dr.Elif KARAKURT TOSUN (Uludağ Üniversitesi) Dr.Hilal YILDIRIR KESER (Uludağ Üniversitesi) Hakem Kurulu / Referee Committee Prof.Dr.Veysel BOZKURT (İstanbul Üniversitesi) Prof.Dr.Recai ÇINAR (Gazi Üniversitesi) Prof.Dr.Mehmet Sami DENKER (Dumlupınar Üniversitesi) Prof.Dr.R.Cengiz DERDİMAN (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Zeynel DİNLER (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Hasan ERTÜRK (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Erkan IŞIĞIÇOK (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Bekir PARLAK (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Ali Yaşar SARIBAY (Uludağ Üniversitesi) Prof.Dr.Şaban SİTEMBÖLÜKBAŞI (Süleyman Demirel Üniversitesi) Prof.Dr.Veli URHAN (Gazi Üniversitesi) Prof.Dr.Uğur YOZGAT (Marmara Üniversitesi) Doç.Dr.Hakan ALTINTAŞ (Sütçü İmam Üniversitesi) Doç.Dr.Hamza ATEŞ (Kocaeli Üniversitesi) Doç.Dr.Kenan DAĞCI (Yalova Üniversitesi) Doç.Dr.Kemal DEĞER (Karadeniz Teknik Üniversitesi) Doç.Dr.Bülent GÜNSOY (Anadolu Üniversitesi) Doç.Dr.Ömer İŞCAN (Atatürk Üniversitesi) Doç.Dr.Vedat KAYA (Atatürk Üniversitesi) Doç.Dr.Sait KAYGUSUZ (Uludağ Üniversitesi) Doç.Dr.Aşkın KESER (Uludağ Üniversitesi) Doç.Dr.Veli Özer ÖZBEK (Dokuz Eylül Üniversitesi) Doç.Dr.Serap PALAZ (Balıkesir Üniversitesi) Doç.Dr.Abdülkadir ŞENKAL (Kocaeli Üniversitesi) Doç.Dr.Sevtap ÜNAL (Atatürk Üniversitesi) Doç.Dr.Sevda YAPRAKLI (Atatürk Üniversitesi) Doç.Dr.Gözde YILMAZ (Marmara Üniversitesi) Doç.Dr.Senay YÜRÜR (Yalova Üniversitesi) Yrd.Doç..Dr.Aybeniz AKDENİZ AR (Balıkesir Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Doğan BIÇKI (Muğla Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Cantürk CANER (Dumlupınar Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Canan CEYLAN (Uludağ Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Kadir Yasin ERYİĞİT (Uludağ Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Burcu GÜLER (Kocaeli Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Ferhat ÖZBEK (Gümüşhane Üniversitesi) Yrd.Doç.Dr.Emine KOBAN (Beykoz Lojistik Meslek Yüksek Okulu) Yrd.Doç.Dr.Ceyda ÖZSOY (Anadolu Üniversitesi)
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1, Sayfa/Page: 547-571 İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK: BURSA İLİ PİLOT ARAŞTIRMASI AVAILABILITY AND ACCESSIBILITY FOR EVERYONE IN INSITUTIONS: PILOT RESEARCH IN BURSA Öğr.Gör.Dr. Sıdıka PARLAK Uludağ Üniversitesi SBMYO, Duygu PARLAK John Hopkins University Öğr.Gör.Dr.Melda Medine GÜLEÇ Uludağ Üniversitesi SBMYO Arş.Gör. Işın ÇETİN Uludağ Üniversitesi İİBF Özet: Bu araştırmada, Bursa ilinde farklı sektörlerde faaliyet göstermekte olan kurumlarda yönetici ya da işgören olarak çalışan kişilerin, iş yerlerindeki tüm koşulların ve uygulamaların herkes için uygunluğu sorunsalındaki ilgi, algı, gözlem ve düşüncelerinin ortaya konması hedeflenmiştir. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak; elektronik ortamda ve elle doldurulacak şekilde fikirlerin aktarılmasına uygun anketler tasarlanarak kullanılmıştır. Oluşturulan sorularda cevaplayıcıyı baskı altına almamak ve yönlendirmemek için, kendi algısı dışında, diğer insanların olası algılarını ve düşüncelerini kendi gözlemi ile cevaplaması da beklenmiştir. Sorular çözüm odaklı ifadelerle hazırlanarak cevaplayıcı serbest bırakılmıştır. Açık uçlu sorularla, özellikle seçeneklere yerleştirilmeyen noktalarla ilgili cevaplayıcının farkındalığı ölçülmüş ve düşüncelerin yönlendirilmesi riski bertaraf edilmiştir. Araştırma için hazırlanan anketler, engelli birey istihdamına bakılmaksızın ayrım yapılmadan tüm işyerlerine uygulanmıştır. Bu uygulama ile kişilerin, çalıştıkları işyerlerindeki mekânlara, teknik ve idarî süreçlere/ uygulamalara, engelli bireylerin erişilebilirlik ve ulaşılabilirlikleri açısından bakmaları ve sorgulamaları sağlanmıştır. Kurumların engelli istihdamına bakılmaksızın anket uygulaması gerçekleştirilmiş olmasına rağmen, değerlendirmede istihdam durumu dikkate alınarak cevaplar yorumlanmıştır. Değerlendirme sonucunda, engelli bireylerle yaşam ve iş tecrübesine sahip engelli olmayan çalışanların, engelli çalışanlarla ilgili olumsuz önyargılarının olmadığı ve farkındalık bilinçlerinin yüksek olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılanların %97 si engelli çalışan istihdamı ile ilgili firmalarda iyileştirilmesi gereken uygulamalar olduğu konusunda ortak görüşe sahiptirler. Ancak katılımcıların % 82 si istihdam koşullarında yapılacak iyileştirme çalışmalarını, kendileri dışındaki kişilerden ve kendi firmaları dışındaki otoritelerden bekledikleri görülmüştür. Anahtar Kelimeler: iş yaşamında erişilebilirlik ve ulaşılabilirlik, engelsiz iş yaşamı, işyerlerinde evrensel tasarımlar. Abstract: In this study, all of the conditions in the workplaces and practices for all "ʺcompliance"ʺ in the problem, attention, perception, thoughts and observations aimed at detecting in some firms in Bursa. In this research as a method of data collection, electronic media and the manual way suitable for the transfer of ideas designed questionnaires were used. Created in the questions and guidance to the suppression of respondents, their perception, except for the possible perception of other people with their own observations and thoughts were also expected to be answered. Questions prepared by solution- driven expression of freedom is given to the respondents. Open- ended questions, especially about the points that are placed on the options measured respondents'ʹ awareness of the risk had been disposed of and thoughts be directed. In this research, surveys, working individuals with disabilities from discrimination workplaces were applied to all workplaces. This application works with people to places in their workplaces, technical and administrative processes, practices and questioning this fresh look has been achieved. However, in the assessment already people working in establishments where individuals with disabilities work on
the subject, perception, knowledge and ideas with people in workplaces where there are employees with disabilities differences have been revealed by comparison of the approaches. As a result of evaluation, non- disabled employees who have experience of living and working with disabled people, it was observed that the absence of negative stereotypes about disability, work with disabled people and disabled employees. Also conscious awareness of these individuals were found to be high. 97% of respondents regarding the employment of disabled workers in firms that need improvement applications have a common opinion. However, 80% of respondents work for improvements in employment conditions, from people outside of themselves and outside their companies expect from the authorities. Keywords: accessibility and availability of business life, barrier- free work life, universal design in the workplace.
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK...
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK: BURSA İLİ PİLOT ARAŞTIRMASI GİRİŞ bireylerin sosyal yaşamın her alanına dahil olmalarında karşılaştıkları zorluklar, eğitim yaşamından başlayarak iş yaşamında daha da keskin hale geldiği gözlemlenmektedir. Ülkemizde bu alanda yapılan yasal düzenlemelere bakıldığında * ; başta Anayasamızda X. Kanun önünde eşitlik başlığında ele alınan 10.Madde Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir der. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz **. Anayasamızda Sosyal güvenlik hakları başlığında ele alınan A. maddesi Sosyal güvenlik hakkı 60. Madde Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar der. Yine Anayasamızdaki B. Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler Başlığı altında 61.Madde Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malül ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur, Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir. Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur. Anayasa nın 48. maddesinde Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel * Özürlünün Yasal Hakları, İBB basımevi, 2012, İstanbul. Madde 10,Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun Numarası : 2709, Kabul Tarihi : 18/10/1982,Yayımlandığı R.Gazete: Tarih : 9/11/1982 Sayı:17863 (Mükerrer) Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md Ek Madde cümle: 107/5/2010-5982/1,Türkiye Cumhuriyeti md. Anayasası, Kanun Numarası : 2709, Kabul Tarihi : 18/10/1982,Yayımlandığı R.Gazete: ** Tarih Ek fıkra: : 9/11/1982 7/5/2010-5982/1 Sayı:17863 md (Mükerrer) Ek TC fıkra: Anayasa 7/5/2004-5170/1 Madde 60 md Ek T.C. cümle: Anayasası 7/5/2010-5982/1 Madde 61 md. ** Ek Özürlü fıkra: ve 7/5/2010-5982/1 Yaşlı Hizmetleri md bilgilendirme Rehberi, Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığı, sayfa: 11, Grafer Tasarım baskı, TC Anayasa Madde 60 T.C. Anayasası Madde 61
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır. der. Yine Anayasanın 50. maddesinde Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. ;ifadesi görülür. 61. maddesinde ise; Devlet, engelli bireylerin korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. denilmiştir. İş kanunumuz incelendiğinde ; Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu başlığı altında 30.Madde İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. İşyerinin işçisi iken sakatlananlara öncelik tanınır. İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar. Bu kapsamda çalıştırılacak işçilerin nitelikleri, hangi işlerde çalıştırılabilecekleri, bunların işyerlerinde genel hükümler dışında bağlı olacakları özel çalışma ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden işverence nasıl işe alınacakları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz. Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder ***. Özel sektör işverenlerince bu Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri bilgilendirme Rehberi, Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığı, sayfa: 11, Grafer Tasarım baskı, Ankara. *** İş Kanunu, Kanun Numarası: 4857 Kabul Tarihi: 22/5/2003, Yayımlandığı R.Gazete : Tarih : 10/6/2003 Sayı : 25134, Madde 30 (Değişik: 15/5/2008-5763/2 md. 553
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 madde kapsamında çalıştırılan 17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabi özürlü sigortalılar ile 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen korumalı işyerlerinde çalıştırılan özürlü sigortalıların, aynı Kanunun 72 nci ve 73 üncü maddelerinde sayılan ve 78 inci maddesiyle belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı, kontenjan fazlası özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin yüzde ellisi Hazinece karşılanır. İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır. Bu fıkraya göre işveren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, Hazinece Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, işverenden tahsil edilir. Hazinece karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz. Bu fıkrada düzenlenen teşvik, kamu idareleri hariç 506 sayılı Kanun kapsamındaki sigortalılara ilişkin matrah ve oranlar üzerinden olmak üzere, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personeli için de uygulanır. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı tarafından müştereken belirlenir. Bu maddeye aykırılık hallerinde 101 inci madde uyarınca tahsil edilecek cezalar, özürlülerin ve eski hükümlülerin kendi işini kurmaları, özürlünün iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri, özürlünün işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun sağlanması ve bu gibi projelerde kullanılır. Tahsil edilen cezaların kullanımına ilişkin hususlar, Türkiye İş Kurumunun koordinatörlüğünde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü ile İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü, en çok işçi ve işvereni temsil eden üst kuruluşların ve en çok özürlüyü temsil eden üst kuruluşun birer temsilcisinden oluşan komisyon tarafından karara bağlanır. Komisyonun çalışma usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.bu Kanunun 30 uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü İş Kanunu, Madde 30, Ek cümle: 31/7/2008-5797/10 md. İş Kanunu Madde 30, Değişik yedinci fıkra: 11/10/2011- KHK- 665/28 md.
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için binyediyüz Türk Lirası idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz. 17/1/2012 tarihli ve 6270 sayılı Kanunun 17 nci maddesi ile bu maddenin birinci fıkrasında yer alan yediyüzelli milyon lira para cezası ibaresi binyediyüz Türk Lirası idari para cezası şeklinde değiştirilmiş ve metne işlenmiştir. Bu Kanunda öngörülen idari para cezaları, 101 ve 106 ncı maddelerdeki idari para cezaları hariç, gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürünce verilir. (Değişik ikinci cümle: 13/2/2011-6111/79 md.) 101 inci ve 106 ncı maddeler kapsamındaki idari para cezaları ise doğrudan Türkiye İş Kurumu il müdürü tarafından; birden fazla ilde işyerleri bulunan işverenlere uygulanacak idari para cezası ise işyerlerinin merkezinin bulunduğu yerdeki Türkiye İş Kurumu il müdürünce verilir ve genel esaslara göre tahsil edilir. 106 ncı maddeye göre verilecek idari para cezası için, 4904 sayılı Kanunun 20 nci maddesinin (h) bendindeki tutar esas alınır ****. Reform Yasası olarak nitelendirilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, engelli bireylere emeklilik açısından bir takım ayrıcalıklar tanımıştır. Ülkemizde 2005 yılından beri ivme kazanmış olan yasal ve dünyadaki iyi düzenlemelerden farklı kalmamıştır. 2005 yılında yürürlüğe giren ler Hakkındaki kanunun amacı; engellilerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek ve doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirerek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması ve engelliliği önleyici tedbirlerin alınması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlamaktır. ler hakkındaki kanun maddeleri incelendiğinde; engelli bireyleri, ailelerini ve onlara hizmet veren kurum ve kurumları kapsadığı, engel tanımı yapılarak, engelliliğe dayalı ayrımcılığa karşı maddeleri, erişilebilirlik kapsamı,topluma dahil olma alanındaki düzenlemeler,destek/ bakım, habilitasyon / rehabilitasyon hizmetleri, ve konumuz itibariyle; İş ve meslek analizi ( bireylerin meslek seçebilmesi ve bu alanda eğitim alabilmesi için gerekli tedbirler) gibi çok geniş düzenlemeleri kapsadığı görülmektedir. bireylere yönelik yasal düzenlemelerden bazıları böyle iken, engelli bireylerin istihdamı ile ilgili uygulamalara bakıldığında; bilindiği üzere, lerin Devlet T.C. Anayasası Madde 101 **** İdari para cezalarının uygulanmasına ilişkin hususlar, Madde 108 (Değişik: 15/5/2008-5763/10 md ler Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 5378, Kabul Tarihi: 1/7/2005, Yayımlandığı R.Gazete: Tarih: 7/7/2005 Sayı : 25868, Yayımlandığı Düstur: Tertip : 5 Cilt : 44, Madde 1- (Değişik:6/2/2014-6518/62 md. 555
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 Memurluğuna Alınma Şartları İle Yapılacak Merkezi Sınav Ve Kura Usulü Hakkında Yönetmelik 03/10/2011 tarihli ve 28073 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Mezkur Yönetmeliğin 5 inci maddesinde; ortaöğretim, ön lisans ve lisans mezunları Memur Seçme Sınavına, ilköğretim(ortaokul) mezunlarının ise kura usulüne tabi oldukları hususu düzenlenmiştir. Öte yandan, 19/10/2011 tarihi itibariyle kamu kurum ve kuruluşlarının engelli personel istihdamı yükümlülüğünü yerine getirmeleri amacıyla yapılacak merkezi sınav ve kura usulü ile bunların sonuçlarına göre engelli personel yerleştirme işlemlerinin Devlet Personel Başkanlığı adına Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi(ÖSYM) Başkanlığınca yapılmasına ilişkin protokol imzalanmıştır. 2014 yılı Ocak- Mayıs ayları Türkiye işsizlik sayıları ortalama %10 civarında olduğu görülmektedir. Tablo 1 de işsizlikle ilgili sayısal veriler ve oranlar verilmiştir. Tablo 1: TÜİK Hane halkı işgücü araştırması, istihdam verileri 2014 YILI 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus işgücü istihdam edilenler işsiz işgücüne dahil olmayan nüfus işgücüne katılma oranı (%) işsizlik oranı (%) tarım dışı işsizlik oranı (%) istihdam oranı (%) OCAK 56571 27261 24 456 2 805 29 310 48,2 10,3 12,1 43,2 ŞUBAT 56 648 27 824 24 999 2 825 28 824 49,1 10,2 12,1 44,1 MART 56 718 28 330 25 583 2 747 28 388 49,9 9,7 11,6 45,1 NİSAN 56 795 28 773 26 194 2 579 28 022 50,7 9 10,8 46,1 MAYIS 56 869 29 089 26 538 2 551 27 780 51,2 8,8 10,7 46,7 http://www.dpb.gov.tr/tr-tr/daire-baskanliklari/kamu-personel-istihdami-personel-baskanligi/kamu-personelistihdami-dairesi-baskanligi-kamu-personel-istihdam%c4%b1-317/engellilerin-istihdam%c4%b1, 07/08/2014 http://www.tuik.gov.tr/ustmenu.do?metod=kategoris. Rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. 2005- Ocak 2014 dönem sonuçları ekonometrik model ile tahmin edilmiştir.
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... bireylerin işgücü piyasasındaki payları incelendiğinde Tablo 2 de işgücüne dâhil olmayan engelli bireylerin, 2014 yılı Şubat- Mayıs ayları arasında engellilik sebebiyle çalışamayanların sayısı Şubat ayında 3802 ten Mayıs ayında 3920 ye yükseldiği görülmektedir. Tablo 2: İşgücü piyasasında yer almayan engelli nüfus ***** 2014 YILI Çalışamaz haldeki nüfus ŞUBAT 3803 MART 3849 NİSAN 3873 MAYIS 3920 Ülkemizdeki engelli birey nüfusu ile ilgili verilere bakıldığında; 2002 yılında gerçekleştirilen araştırmaya göre ülkemizdeki tüm engel çeşitlerinin toplamı bazında nüfusumuzun engellilik oranı % 12,29 olduğu görülmektedir. TUİK in veri tabanında yer alan Ekim 2011 yılında gerçekleştirilen araştırmaya göre; ülkemizde en az bir fonksiyonda zorluk yaşadığını beyan eden kişi sayısı 4.882.841 dir. Tablo 3 te 2011 yılında gerçekleştirilmiş olan araştırmaya göre engelli bireylerin engel türleri ve oranları verilmiştir. Tablo 3: lik Türü ve Oranı Engelilik Türü Oranı Görmede zorluk yaşayanlar 1,4 Duymada zorluk yaşayanlar 1,1 Konuşmada zorluk yaşayanlar 0,7 ***** http://www.tuik.gov.tr/ustmenu.do?metod=temelist,işgücüne dahil olmama nedenleri, 07/08/2014 http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1017 http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=15843, lik oranı,07/08/2014 557
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 Yürümede, merdiven çıkmada veya inmede zorluk yaşayanlar 3,3 Birşeyler taşımada veya tutmada zorluk yaşayanlar 4,1 Yaşıtlarına göre öğrenmede, basit dört işlem yapmada, hatırlama veya dikkatinin toplamada zorluk yaşayanlar 2 Not: bir kişinin birden fazla engeli olabilir. Ülkemizdeki engelli birey sayısının az ya da çok olması engelli bireylerin sosyal yaşamın her alanına dahil olma hakları konusunda otoritelerin/ toplumun görev ve sorumluluklarını azaltmayacağı bir gerçektir. Ancak sayısal veriler sorunun, dolayısıyla görev ve sorumlulukların büyüklüğünü genişliğini işaret etmektedir. Buradan yola çıkarak engelli bireylerin ülkemizdeki istihdamdaki paylarına baktığımızda; 2002 yılında gerçekleştirilen araştırmaya göre engelli bireylerin istihdama katılmama oranı %78,29 dur. İstihdam, pek çok ülkede ekonomik gelişmişlik, kalkınmışlık göstergelerinden biri dir. Ülkemizde nüfusun yaklaşık % 12 si engelli bireylerden oluşmaktadır. bireylerin çalışma yaşında olanların istihdam dışı oranı sadece 2014 Haziran ayı verilerinde kamuda yaklaşık % 42,5 tir. Tablo 4 te Haziran 2014 kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen engelli memurlara ilişkin genel dağılımı verilmiştir. Tablo 4: Haziran 2014 Kamu Kurum ve Kuruluşlarında İstihdam Edilen Memurlara İlişkin Genel Dağılım ****** Mevcut Memur Sayısı 1,974,414 Kontenjanı 55,334 Çalışan Memur Sayısı 34,088 Açık Kontenjanı 23,545 http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1017, 07/08/2014 ****** http://www.tuik.gov.tr/pretabloarama.do?metod=search&aratype=hb_x, 07/08/2014
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... bireylerin istihdamdaki paylarını arttırmaya yönelik özendirici tedbirlere rağmen, açık kontenjanların doldurulmamış olması, bu konudaki uygulamalarda ne yazık ki yasal düzenlemelerin gerisinde kalındığını göstermektedir. bireylerin istihdamını zorlaştıran unsurlardan bazıları; çalışma ortamlarındaki fiziksel koşullardaki uyarlama gerektiren şartlardır. Ulaşım, binaların dış ve iç mimari düzenlemeleri, iş için gerekli donanım; aletler, araçlar, malzemeler, iş ve işçi güvenliği uygulamaları gibi. Bir kısmı ise; bilgiye ulaşımı engelleyen koşullar olabilir. İşaret dili ile iletişimi tercih eden işitme engelli çalışanlar için, işaret diline çevrilmeyen, görme engelli çalışanlar için seslendirilmeyen yazılı ve görsel materyaller, kurallar, prosedürler (izlekler) ve eğitim programları gibidir. bireylerin istihdamını, yasal zorunluluklar/ yaptırımlar ve teşviklerle destekleyen devlet otoriteleri görevlerini denetimlerle tamamlamak zorundadırlar. Bununla birlikte kurumlar ve firmalar da, bazıları pahalı ve zaman alıcı olmakla birlikte, bazıları ise; basit ve ucuz olan fiziksel koşullardaki uyarlamaları hayata geçirme konusunda, duyarlı, istekli ve çağa yakışacak şekilde hızlı davranmak zorundadırlar. Firmalarda engelli bireylerin istihdamını zorlaştıran fiziksel koşullar dışında, engelli bireylerle daha önce hiç yaşam deneyimi olmayan, daha önemlisi; bu konuda yanlış önyargılara sahip olan kişiler ile farkındalık bilinci yetersiz kişilerin olumsuz tutumlarının, yapılabilecek iyi uygulamaları zorlaştırdıkları gözlemlenmektedir. AMAÇ: Bursa ilinde farklı sektörlerde faaliyet gösteren işyerlerinde yapılan bu araştırmayla dört tane amaca ulaşmak hedeflenmiştir. Birinci amaç olarak; sektör çalışanlarının engelli bireylerin istihdamıyla ilgili deneyledikleri ya da gözlemledikleri zorlukları ve çözüm önerilerini saptamaktır. Araştırmanın ikinci amacı; farklı sektörlerin sahip olduğu özel koşulların engelli istihdamına yönelik değerlendirmeye etkisini ölçmektir. Üçüncü amaç olarak; engelli istihdamına bakılmaksızın firmaların araştırmaya dâhil edilmesiyle, engelli çalışan istihdam eden firmalarla etmeyen firmalar arasındaki, konu ile ilgili farklı ya da benzer noktaları saptamaktır. Araştırmanın dördüncü ve son amacı da, bu konuda firmalara sistemlerini iyileştirmek ve istihdam politikalarını oluşturmaları konusunda öneride bulunmaktır. 559
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 YÖNTEM: Araştırmada, engelli bireylerin istihdamı ile ilgili varsa zorluklar ve çözüm önerileri, en az altı farklı sektörde çalışan 393 kişiye uygulanan anketle elde edilmiştir. Elde edilen veriler, temelde iki ayrı konumdan ele alınarak (2. soru belirleyici olmuştur) Ki- kare yöntemi ile değerlendirilmiştir. Anketin güvenilirliği değerlendirildikten sonra yapılan ki- kare analizi ile çapraz tablolar elde edilerek farklı sorular için verilen cevaplar bir arada değerlendirilmiştir. Birinci konum; hali hazırda engelli birey istihdam eden firmalarda çalışan kişilerin düşünceleri, ikinci konum; engelli birey istihdam edilmeyen firmalarda çalışan kişilerin düşünceleri şeklindedir. Birinci değerlendirme noktasında; Bu iki ayrı konumdan gelen görüşleri karşılaştıracak şekilde hazırlanan anket sorularından iki tanesi( 5. ve 3. soru) kıyaslandırılarak analiz edilmiştir. 5 soru: bireylerin istihdamı ile ilgili zorluk yaşanabilir mi? 3.soru: bireylerin istihdamı için firmalara destek gerekli midir? İkinci değerlendirme noktasında; Çapraz soru niteliğinde hazırlanan sorular ( 4. soru ve 6 soru ) 5. ve 3. soruların sağlamasını gerçekleştirmek için analiz edilmiştir. 4.soru: bireylerin istihdamı ile ilgili zorluklar nelerdir? 6.soru: bireylerin istihdamının iyileştirilmesi için firmalar desteksiz neler yapabilir? Üçüncü değerlendirme noktasında; birey istihdam eden veya etmeyen firmalarda çalışan kişilerin cevaplarının ortak değerlendirileceği ve açık uçlu nitelikte hazırlanan bir soru (7.soru) ile anket hazırlanırken göz ardı edilmiş olabilecek unsurların saptanması hedeflenmiştir. 7.soru: bireylerin istihdamı konusunda sistemini iyileştirmek isteyen firmalara önerileriniz nelerdir? Dördüncü değerlendirme noktası olarak; 3. 5. ve 6. sorular, araştırmaya katılan firmalarda engelli birey istihdam koşuluna bakılmaksızın, ankete katılan tüm çalışanların görüşlerinin toplam içindeki oranlarının saptanması hedeflemiştir. BULGULAR
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... Araştırma kapsamında anket; tekstil, gıda, hizmet, otomotiv, ticaret ve diğer sektörler olmak üzere farklı sektörlerden 393 kişiye uygulanmıştır. Anket verilerinin analizi için önce güvenilirlik analizi gerçekleştirilmiştir ve elde edilen sonuç aşağıdaki gibidir: Tablo 5: Cronbach'ʹs Alpha Değeri Cronbach'ʹs Alpha Değeri Gözlem Sayısı 0,925 5 Hesaplanan istatistik değeri 0,925'ʹtir. Yani anket verileri yaklaşık %92,5 düzeyinde güvenilirdir denilebilir. Anket verilerinden elde edilen diğer bulgular aşağıdaki gibidir: Grafik 1: Katılımcıların çalıştığı sektörler Grafik 1 de görüldüğü gibi, araştırmaya katılanların %41,5'ʹi otomotiv sektöründen, %27,5'ʹi diğer sektörlerden (özellikle eğitim sektörü ağırlıklı), %20,6'ʹsı hizmet sektöründen, %4,6'ʹsı gıda sektöründen, %3,8'ʹi tekstil sanayinden ve %2'ʹsi ticaret sektöründendir. Katılımcıların büyük çoğunluğu otomotiv sektöründe çalışmaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen veriler değerlendirildiğinde; 561
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 istihdam eden ve etmeyen firmaların 4. soru ile ilişkisi (2. soru: Çalıştığınız işyerinde engelli birey çalışıyor mu?) (4.soru: bireylerin istihdamı ile ilgili zorluklar nelerdir?) Tablo 6: 2. ve 4. soru için Ki- kare Testi Value df Asym.Sig PearsonChi- Square 115.86 25 0,000 Likelihood Ratio 110.99 25 0,000 N of Valid Cases 379 Ki- kare test sonucuna göre hesaplanan ki- kare test istatistiğinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir ve aşağıda verilen çapraz tablo sonuçlarına bakılarak yorum yapılabilir: Tablo 7: 2. ve 4. soru için Çapraz Tablo Analizi istihdam edenler Düzenleme Düzenleme Düzenlemel lere lere İş kollarından Devlet yol ere ayıracak ayıracak ayıracak bazıları bu gösterici/d Farkındalık vakit uzman bilgi maddi düzenlemelere estekleyici bilinci yok yok/yetersi birikimi kaynak uygun değil olmalı z yok/yetersi yetersiz z 2 kişi 9 kişi 13 kişi 5 kişi 18 kişi 205 kişi istihdam edenlerde istihdam edenlerde olumsuz düşünceye sahip toplam=47 kişi Olumlu düşünceye sahip toplam=205 kişi istihdam etmeyenler Düzenleme lere ayıracak maddi Düzenlemel ere ayıracak vakit yok/yetersi Düzenleme lere ayıracak uzman İş kollarından bazıları bu düzenlemelere Devlet yol gösterici/d estekleyici Farkındalık
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... kaynak yetersiz z bilgi birikimi yok/yetersi z uygun değil olmalı bilinci yok 18 kişi 9 kişi 23 kişi 9 kişi 70 kişi 10 kişi istihdam etmeyenlerde olumsuz düşünceye sahip toplam=129 kişi istihdam etmeyenlerde olumlu düşünce toplam=10 kişi birey istihdam eden firmalarda çalışanların % 81 gibi yüksek bir oranı; firmalarda engelli bireylerin istihdamı ile ilgili bir sorun varsa; bu sorunu kişilerde farkındalık bilincinin olmamasına bağlamışlardır. birey istihdam etmeyen firmalarda çalışanların bu soruya verdikleri cevap incelendiğinde; farkındalık bilincinin düşük olduğunu düşünenlerin oranın %7 olurken, katılımcıların % 93 ü istihdamdaki zorlukları; maddi kaynak, zaman, desteği yokluğuna ve iş kollarının bu düzenlemelere uygun olmaması na bağladıkları görülmüştür. istihdam edenlerin ve etmeyen firmaların 5. soru ile ilişkisi aşağıdaki Tablo 9 da görülmektedir. (5 soru: bireylerin istihdamı ile ilgili zorluk yaşanabilir mi?) Tablo 8: 2. ve 5. soru için Ki- kare Testi Value df Asym.Sig PearsonChi- Square 105.22 25 0,000 Likelihood Ratio 95.99 25 0,000 N of Valid Cases 379 Ki- kare test sonucuna göre hesaplanan ki- kare test istatistiğinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir. çalışan istihdam eden ve etmeyen firmaların, 5. soruya verdikleri cevaplar aşağıda Tablo 9 da gösterilmiştir: 563
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 Tablo 9: 2. ve 5. soruya ilişkin Çapraz Tablo Analizi Engel grubuna göre işlerde zorlanırlar Sosyal dışlanma yaşarlar Psikolojik zorluklar yaşarlar Onlar değil onlarla birlikte çalışanlar zorluk yaşar Yukarıdak ilerin hepsi Zorluklar olabilir aşılabilir ama istihdam edenler 2 kişi 5 kişi 3 kişi 4 kişi 23 kişi 215 kişi istihdam edenlerde istihdam edenlerde olumsuz düşünceye sahip toplam=47 kişi Olumlu düşünceye sahip toplam=215 kişi Engel grubuma göre işlerde zorlanırlar Sosyal dışlanma yaşarlar Psikolojik zorluklar yaşarlar Onlar değil onlarla birlikte çalışanlar zorluk yaşar Yukarıdak ilerin hepsi Zorluklar olabilir aşılabilir ama istihdam etmeyenler 22 kişi 5 kişi 25 kişi 7 kişi 75 kişi 5 kişi istihdam istihdam etmeyenlerde olumsuz düşünceye sahip toplam=134 kişi etmeyenlerde olumlu düşünce toplam=5 kişi çalışan istihdam eden firmalarda çalışanların % 85 gibi yüksek bir oranı; engelli bireylerin istihdamı gibi bir konuda sorunlar yaşansa bile bu zorlukların aşılabileceği şeklindeki ifadeleri, bu konuda gelinebilecek en iyi düşünce noktasında oldukları anlamına varılabilir. çalışan istihdam etmeyen firmalarda çalışanların aynı soruya verdikleri cevap incelendiğinde; katılımcıların %97 sinin engelli çalışan istihdamında engelli bireyin de iş arkadaşlarının da zorluk yaşayacakları nı ifade ettikleri görülmüştür. Tablo 10: 2. ve 6. soru için Ki- kare Testi
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... Value df Asym.Sig PearsonChi- Square 135.22 25 0,000 Likelihood Ratio 85.99 25 0,000 N of Valid Cases 379 Ki- kare test sonucuna göre hesaplanan ki- kare test istatistiğinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir. istihdam eden ve etmeyen firmaların 6.soruya verdikleri cevaplar aşağıda tablo 11 de gösterilmiştir: Tablo 11: 6. soruya verilen cevap (6.soru: bireylerin istihdamının iyileştirilmesi için firmalar desteksiz neler yapabilir?) istihdam edenler Karar verici mekanizma Engelsiz çalışanlara çalışma daki çalışanlara hakları ve kişilere önyargıları sorumluluk farkındalık kaldıracak ları Hepsi Diğer İmkansızdır yaratacak uygulamala konusunda uygulamala r daha fazla r bilgilendiril meli 182 kişi 8 kişi 23 kişi 24 kişi 0 kişi 15 kişi istihdam edenlerde olumlu düşünceye sahip toplam=237 kişi istihdam edenlerde olumsuz düşünceye sahip toplam=15 kişi istihdam etmeyenler Karar verici mekanizma daki kişilere farkındalık yaratacak Engelsiz çalışanlara önyargıları kaldıracak uygulamala r çalışanlara çalışma hakları ve sorumluluk ları Hepsi Diğer İmkansızdır 565
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 uygulamala r konusunda daha fazla bilgilendiril meli 2 kişi 5 kişi 5 kişi 7 kişi 5 kişi 115 kişi istihdam etmeyenlerde olumlu düşünceye sahip toplam=24 kişi istihdam etmeyenlerde olumsuz düşünce toplam=115 kişi çalışan istihdam etmeyen firmalarda çalışan katılımcıların 6 soruya verdikleri cevap incelendiğinde; katılımcıların %82,7 si istihdam konusundaki iyileştirmelerin desteksiz olarak yapılmasının imkânsız olduğunu belirtmişlerdir. çalışan 6. soruya verdikleri cevaplar değerlendirildiğinde; katılımcıların %94 gibi yüksek bir oranı firmaların engelli bireylerin istihdamı ile ilgili isterlerse desteksiz pek çok iyi uygulamayı gerçekleştirebileceklerini düşünmektedirler. Tablo 12: Ankete katılanların engelli istihdamı konusunda destek beklentileri (Soru 3: işyerlerinin engelli bireylerin istihdamına daha uygun hale getirilmesi için destek gerekliliği konusundaki görüşünüz hangisine uygundur?) Çalıştıran Çalıştırmayan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Desteği 27 kişi 18 kişi İŞKUR desteği 11 kişi 15 kişi Üniversitelerin Desteği 1 kişi 14 kişi Tüm kurumlarla koordinasyon gereklidir. İşletmeler iyileştirmelerini desteksiz yapabilirler. 156 kişi 77 kişi 51 kişi 15 kişi
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... Tablo 12 de, araştırmanın tüm katılımcılarının %58 gibi büyük çoğunluğu engelli istihdamı konusunda kurumlar arası koordinasyonun gerekliliği en önemli unsur olarak belirtmişlerdir. Desteksiz de iyileştirme yapılabileceğini düşünenler tüm katılımcıların %18 gibi düşük bir oranını oluşturmaktadır. çalışan istihdam eden firmalardan ankete katılanların % 20 si firmaların koşullarını engelli çalışanlara daha uygun hale getirebilmek için desteksiz de iyi uygulamalar gerçekleştirebileceklerini ifade etmektedirler. Bu oran engelli çalışan istihdam etmeyen firmalarda% 10 dur. Bu sonuçlara bakarak; konu ile ilgili katılımcıların kendilerinin ya da kurumlarının potansiyellerinin farkında olmadıklarını düşünülebilir. Ya da; katılımcıların çoğu ( 385 kişi ) %97 si engelli çalışanların istihdam koşullarını iyileştirmek için yapılacak şeylerin olduğunu kabul etmelerine rağmen, bu uygulamaların çoğunlukla kendileri dışında kişi ve kurumlar tarafından gerçekleştirilmesini beklemektedir. Farklı bir değerlendirmeyle, katılımcıların çoğunluğunun - yaklaşık- %82 sinin iyileştirme yapılması konusunda kendilerinin bireysel veya kurumsal anlamda da görevler alabileceklerini, roller üstlenebileceklerini düşünmedikleri görülmüştür. Tablo 13: Öneriler (Soru 7: bireylerin istihdamı konusunda sistemini iyileştirmek isteyen kuruluşlar için önerileriniz neler olabilir?) Daha fazla engelli kontenjanı verilebilir Devlet/sivil toplum kuruluşları/valilik/belediye desteği gerekli İşyerlerinde terapi ve rehabilitasyon hizmetleri olmalı İşyerlerinde engelliler için kültürel etkinlikler düzenlenmeli çalışanlar işyerlerinde yaptıkları işleri için ödüllendirilmeli çalışanlarla engelsiz çalışanlar işyerlerinde sık sık bir araya getirilip birbirlerinden farklı olmadıkları gösterilmeli 5 kişi 100 kişi 20 kişi 15 kişi 12 kişi 20 kişi 567
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 çalışanların görüş ve önerilerine başvurulmalı Sosyal politikalar üretilmeli Özel eğitim kurumlarından/engelli derneklerinden destek alınmalı Engel gurubuna göre meslek grupları belirlenerek yönlendirmeler yapılmalı Benchmarking (kıyaslama) yapılmalı Dünyada engelli çalıştıran firmalardan örnekler taranmalı/örnek işletmeler ziyaret edilmeli Geri bildirimler alınarak yenilemeye gidilmeli İşyerlerinde fiziksel koşullar revize edilmeli İşverenlere engelli istihdamı konusunda eğitim verilmeli 15 kişi 25 kişi 10 kişi 14 kişi 3 kişi 5 kişi 8 kişi 78 kişi 24 kişi Araştırmada engelli istihdamına bakılmaksızın firmalarda çalışanların yanıtlamaları istenen 7. soruya verilecek cevaplar açık uçlu önerilerden oluşmuştur. Araştırmaya katılanların önerileri incelendiğinde 15 maddede ifade edildiği görülmüştür. Bu öneriler iki başlık altında toplandığında; 1- Firmaların kendi uygulamaları dışında başta devlet olmak üzere diğer kurumlardan engelli bireylerin istihdamı ile ilgili koşulların iyileştirilmesi yönünde beklentileri olduğu görülmektedir. 2- Firmaların kendi uygulamalarıyla gerçekleştirebilecekleri iyileştirmeler olduğu görülmüştür. SONUÇ VE ÖNERİLER
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... Bursa, otomotiv başta olmak üzere tekstil ve turizm sektörlerinin gelişmiş olduğu bir bölgedir. Araştırmanın, farklı iş kollarının bir arada faaliyet gösterdiği bir ilde yapılmış olması, katılımcı temsil kitlesini genişleterek, sonuçların geçerliliğinin ve güvenilirliğinin artmasına katkıda bulunmuştur. Bursa ili pilot bölgesinde, çeşitli iş kollarında faaliyet gösteren en az altı farklı sektörde çalışan 393 kişiye uygulanan anketle engelli bireylerin istihdamı ile ilgili görüşleri alınmıştır. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket uygulanmıştır. Anketler, firmaların engelli istihdamına bakılmaksızın uygulanmalarına rağmen, değerlendirmede engelli çalışan istihdam eden ve engelli çalışan istihdam etmeyen firmalardan gelen veriler karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Araştırmanın dikkat çeken sonuçları şöyledir; engelli istihdam eden firmalarda çalışan kişilerin engelli çalışanlar ve bu konuda yapılacak düzenlemeler ile ilgili görüşleri son derece olumlu iken, engelli çalışan istihdam etmeyen firmalarda çalışan kişilerden gelen veriler daha olumsuzdur. çalışan istihdam eden firmalarda çalışan kişilerin %81 i, engelli çalışan istihdamı konusundaki zorlukları; engelsiz bireylerdeki farkındalık bilincindeki eksiklikler e bağlamışlardır. % 85 oranında yüksek bir katılımcı sayısı; engelli bireylerin istihdamı gibi bir konuda sorunlar yaşansa bile bu zorlukların aşılabileceği ni ifade etmişlerdir. %94 gibi yüksek bir oranı firmaların engelli bireylerin istihdamı ile ilgili isterlerse, desteksiz pek çok işi gerçekleştirebileceklerini düşünmektedirler. çalışan istihdam eden kurumların anket katılımcılarının olumlu cevaplarıyla bu konuda gelinebilecek iyi bir düşünce noktasında oldukları anlamına varılabilir. çalışan istihdam etmeyen firmalarda çalışan kişilerin %93 ü, engelli çalışan istihdamı konusundaki zorlukları; maddi kaynak, zaman, destek yokluğuna ve iş kollarının bu düzenlemelere uygun olmaması na bağladıkları, %97 sinin firmalarda engelli istihdamında hem engelli bireyi hem de çalışma arkadaşlarının fiziksel, psikolojik ve sosyal yönden çeşitli zorluklar yaşayacaklarını ifade etmişlerdir. Yine bu tür firmalarda çalışan anket katılımcılarının %82,7 i istihdam konusundaki iyileştirmelerin desteksiz olarak yapılmasının imkânsız olduğunu belirtmişlerdir. bireyleri hangi sebeple olursa olsun istihdam etmeyen firmalarda çalışanların, engelli bireyler hakkında olumsuz görüş ya da önyargılarının daha fazla olduğu görülmüştür. Konu ile ilgili yapılan örnek çalışma için bakınız: S.Parlak, M. Güleç, D. Parlak Uludağ Üniversitesi Öğrenci Destek Biriminin Fayda, Farkındalık ve Sosyal Kaynaşma Sağlama/Arttırma Konularındaki Özgün Uygulamaları Uluslar arası Katılımlı 8. Engelsiz Üniversiteler Çalıştayı bildiri Özetleri sözlü sunumlar Kitabı s.53-56, 15-17 Mayıs 2014, Beka Medya matba, Erzurum, 2014. 569
PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal Mayıs/May 2015, Cilt/Vol: 11, Sayı/Num: Özel Sayı 1 /Special Issue 1 çalışan istihdam eden ve etmeyen firmalarda çalışan tüm anket katılımcılarının kümülatif değerlendirmelerinde desteksiz de iyileştirme yapılabileceği ni düşünenlerin oranı yaklaşık %20 gibi düşük bir oranda kalmıştır. Anket katılımcılarının %97 i gibi tamamına yakını firmaların engelli çalışanların istihdamı için koşullarını iyileştirmeleri gerekliliği konusunda yapılması gereken uyarlamalar/ düzenlemeler olduğunu düşünmektedirler. Ancak bu görüşte olan katılımcıların %80 i yapılması gereken iyi uygulamaları, kendileri dışında diğer kişi ve kurumlardan beklemektedirler. Bu durum araştırmanın en çarpıcı sonuçlarından biri olarak görülmektedir. Bu sonuçlardan hareketle, engelli bireylerin istihdamdaki paylarını arttırmak ve bu konuda koşullarını iyileştirmek isteyen firma /kurumlara şu öneriler sunulabilir; - engelli çalışan istihdamı ile ilgili kurum politikaları nı oluşturmaları, - öncelikle karar verici noktadaki kişilerin ve tüm çalışanların, yaşamın her alanını engelli bireylerle eşit koşullarda paylaşmak zorunda olduğumuzla ilgili farkındalıklarını yükseltmeleri, - engelli çalışanlarla ilgili - varsa- olumsuz önyargılardan kurtulmalarını, - fiziksel koşullarında yapılması gereken iyileştirmelerin çok büyük sorun olarak algılanmaması, - küçük bütçeli ve basit çözümlerle de bazı uyarlamaların yapılması ve koşulların iyileştirilmesi konusunda, iyi uygulamaların gerçekleştirilebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. KAYNAKLAR - ler Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 5378, Kabul Tarihi: 1/7/2005, Yayımlandığı R.Gazete: Tarih: 7/7/2005 Sayı: 25868, Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 44, Madde 1- (Değişik:6/2/2014-6518/62 md. - http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1017 - http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=15843, lik oranı,07/08/2014 - http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1017, 07/08/2014 - http://www.tuik.gov.tr/pretabloarama.do?metod=search&aratype=hb_x, 07/08/2014
İŞYERLERİNDE HERKES İÇİN ULAŞILABİLİRLİK VE ERİŞİLEBİLİRLİK... - http://www.dpb.gov.tr/tr- tr/daire- baskanliklari/kamu- personel- istihdami- personel- baskanligi/kamu- personel- istihdami- dairesi- baskanligi- kamu- personel- istihdam%c4%b1-317/engellilerin- istihdam%c4%b1, 07/08/2014 - http://www.tuik.gov.tr/ustmenu.do?metod=kategoris. - http://www.tuik.gov.tr/ustmenu.do?metod=temelist,işgücüne dahil olmama nedenleri, 07/08/2014 - İş Kanunu, Kanun Numarası: 4857 Kabul Tarihi: 22/5/2003, Yayımlandığı R.Gazete : Tarih : 10/6/2003 Sayı : 25134, Madde 30 (Değişik: 15/5/2008-5763/2 md. - Özürlünün Yasal Hakları, İBB basımevi, 2012, İstanbul. - Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri bilgilendirme Rehberi, Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığı, sayfa: 11, Grafer Tasarım baskı, Ankara. - Parlak S, Güleç M.M, Parlak D. Uludağ Üniversitesi Öğrenci Destek Biriminin Fayda, Farkındalık ve Sosyal Kaynaşma Sağlama/Arttırma Konularındaki Özgün Uygulamaları Uluslar arası Katılımlı 8. Engelsiz Üniversiteler Çalıştayı bildiri Özetleri sözlü sunumlar Kitabı s.53-56, 15-17 Mayıs 2014, Beka Medya matba, Erzurum, 2014. - T.C. Anayasası 571