EKONOMİ BAKANLIĞI EKONOMİK GÖRÜNÜM

EKONOMİ BAKANLIĞI EKONOMİK GÖRÜNÜM NİSAN 2014 Ekonomik Görünüm sunumu, her ayın 1. ve 3. haftasında güncellenmektedir. Güncelleme Tarihi: 16/04/2014

A- MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ 1) MAL TİCARETİ 2) HİZMETLER TİCARETİ C- YATIRIM ORTAMI, YABANCI SERMAYE ve TEŞVİK D- SERBEST BÖLGELER E- İKİLİ, BÖLGESEL, ÇOKLU ve ÇOK TARAFLI TİCARET 2

A- MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM 3

Bazı Ekonomilere İlişkin Büyüme Tahminleri IMF OECD DB Dünya Türkiye Avro Bölgesi ABD Brezilya Rusya* Hindistan ÇHC 2014 3,6 2,3 1,2 2,8 1,8 1,3 5,4 7,5 2015 3,9 3,1 1,5 3,0 2,7 2,3 6,4 7,3 2014 3,6 3,8 1,0 2,9 2,2 2,3 4,7 8,2 2015 3,9 4,1 1,6 3,4 2,5 2,9 5,7 7,5 2014 3,2 2,4 1,1 2,8 2,4 1,1 6,2 7,6 2015 3,4 3,5 1,4 2,9 2,7 1,3 6,6 7,5 *Dünya Bankası yüksek risk senaryosunda 2014: -%1,8, 2015:%2,1 (8 ) Kaynak: IMF, OECD, Dünya Bankası Bazı Ülke-Ülke Gruplarına İlişkin Büyüme Tahminleri (%) 2013 yılında Türkiye %4 oranında büyümüştür. IMF, Türkiye nin 2014 yılında %2,3 oranında büyüyeceğini tahmin etmektedir. Türkiye ekonomisi 2013 yılında Orta Vadeli Program da (2014-2016) belirtilen %3,6 lık gerçekleşme tahminin üstünde %4 oranında büyümüştür. 4

Dünya Ticaretine İlişkin Tahminler IMF DTÖ Mal ve Hizmetler Ticaretine İlişkin Tahminler (%) İhracat İthalat Dünya Gelişmiş Yükselen Gelişmiş Yükselen Ticaret Yıllar Ekonomiler Ekonomiler Ekonomiler Ekonomiler Hacmi 2014 4,2 5,0 3,5 5,2 4,3 2015 4,8 6,2 4,5 6,3 5,3 2014 3,6 6,4 3,4 6,3 4,7 2015 4,3 6,8 3,9 7,1 5,3 Kaynak: IMF ve DTÖ IMF tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2014 ve 2015 yıllarında sırasıyla %4,3 ve %5,3 oranında artacaktır. DTÖ tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2014 ve 2015 yıllarında sırasıyla %4,7 ve %5,3 oranında artacaktır. 5

2014-2016 Orta Vadeli Program Hedefleri 2013* 2014 2015 2016 GSYH (Milyar $, Cari Fiyatlarla) 820 867 928 996 Kişi Başına Milli Gelir (GSYH, $) 10.782 11.277 11.927 12.670 GSYH Büyümesi (1) 4,0 4,0 5,0 5,0 İşsizlik Oranı (%) 9,7 9,4 9,2 8,9 Turizm Gelirleri (Milyar $) 32,8 31,0 32,0 34,5 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) -65,0-55,5-55,0-55,0 Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%) -7,9-6,4-5,9-5,5 *Gerçekleşme 2014-2016 Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 08/10/2013) (1) Sabit fiyatlarla yüzde değişimi göstermektedir. 2014-2016 dönemini kapsayan Orta Vadeli Programın temel amacı; potansiyel büyüme hızına ulaşmak, cari işlemler açığını daha da azaltmak, enflasyonu düşürmek, kamu mali dengelerini iyileştirmek ve böylece makroekonomik ve finansal istikrarı güçlendirmektir. 6

Başlıca Bölgeler ve Ülkeler İtibariyle GSYH Gelişmeleri (2013) Kaynak: TÜİK ve IMF 2013 yılında Türkiye ekonomisi %4 oranında büyümüştür. 7

Yıllık Büyüme Oranları Kaynak: TÜİK Türkiye, küresel ekonomik krizden en hızlı çıkan ve son dönemlerdeki küresel ekonomik belirsizlikten göreli olarak az etkilenen ülkelerdendir. 2003-2013 döneminde yıllık ortalama büyüme oranı %5 olmuştur. 2013 yılında Türkiye ekonomisi %4 oranında büyümüştür. 8

Kişi Başına Düşen GSYH Kaynak: Dolar değeri TÜİK ve OVP, SGP Dolar değeri Dünya Bankası Kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla, 2013 yılında, 2002 yılına göre 3 kattan fazla artarak 3.492 dolardan 10.782 dolara yükselmiştir. Satın alma gücü paritesine göre ise kişi başına gayri safi milli gelir, 18.000 doları aşmıştır. 9

Kapasite Kullanım Oranı (%) Kaynak: TÜİK 2014 Mart ayında kapasite kullanım oranı %73,1 olarak gerçekleşmiştir. 10

Sanayi Üretim Endeksi (2010=100) Kaynak: TÜİK Sanayi üretim endeksi, 2014 Şubat ayında 109,5 (2010=100) olmuş, bir önceki yılın aynı ayına göre %4,9 oranında artış kaydetmiştir. 11

Enflasyon (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Kaynak: TÜİK 2014 Mart ayında, önceki yılın aynı ayına göre, TÜFE de %8,39 oranında, Yİ-ÜFE de ise %12,31 oranında artış gerçekleşmiştir. 12

Reel Efektif Döviz Kuru (2003=100) Kaynak: TCMB 2013 Nisan ayından bu yana TÜFE bazlı endekse göre; TL reel olarak %15,8 değer kaybetmiştir. 2014 yılının Mart ayında, bir önceki aya göre, TL reel olarak TÜFE bazlı endekse göre %0,11 oranında değer kazanırken, ÜFE bazlı endekse göre ise %0,27 oranında değer kaybetmiştir. 13

Kredilerin ve Tüketici Kredilerinin Gelişimi (Milyar TL) Kaynak: BDDK Toplam krediler, 2014 Şubat ayında, bir önceki aya kıyasla %0,09 artış sergileyerek 1,1 trilyon TL seviyesine ulaşmıştır. Tüketici kredileri ise 250,2 milyar TL ye ulaşmıştır. 14

CDS Primleri (14.04.2014) Kaynak: DB Research * CDS primi yükseldikçe, algılanan risk düzeyi artmaktadır. Türkiye nin CDS primleri orta düzeyde bir risk seviyesine işaret etmektedir. 15

Mali Piyasalar Bankacılık Sektörü Verileri 2013 Şubat 2014 Şubat Banka Sayısı 49 47 Yurt İçi Şube Sayısı 11.110 11.932 Yurt Dışı Şube Sayısı 80 83 Toplam Yurtiçi Personel Sayısı 201.302 213.921 Toplam Aktifler (Milyon TL) 1.397.069 1.789.829 Toplam Özkaynaklar (Milyon TL) 186.455 198.082 Dönem Net Karı/Zararı (Milyon TL) 4.318 3.184 Takipteki Alacaklar (Brüt) / Toplam Nakdi Krediler (%) 2,95 2,78 Dönem Net Kârı (Zararı) / Ortalama Özkaynaklar (%) 2,37 1,64 12 Ay Vadeli Likit Varlıklar/Toplam Aktifler (%) 71,42 75,52 Sermaye Yeterlilik Oranı (%) 17,61 15,5 Kaynak: BDDK Bankacılık sektörü aktifleri, bir önceki yıla kıyasla 2014 Şubat ayı itibariyle %28,1 artarak 1,8 trilyon TL büyüklüğüne ulaşmıştır. Bankacılık sektörünün sermaye yeterlilik oranı %15,5 düzeyindedir. 16

Merkezi Yönetim Bütçe Açığı / GSYH (%) Kaynak:Eurostat,T.C. Maliye Bakanlığı Türkiye nin merkezi yönetim bütçe açığının GSYH ye oranı 2013 yılında %1,2 olarak 23 AB ülkesinden daha iyi konumda gerçekleşmiş ve %3 olan Maastricht kriterini gerçekleştirmiştir. 2012 yılında merkezi bütçe açığının GSYH ye oranı %2 olmuştur. 2014 yılı Ocak-Şubat döneminde, merkezi yönetim bütçe fazlası 3.5 milyar TL olmuştur. 17

AB Tanımlı Kamu Borcu / GSYH (%) Kaynak: Eurostat, T.C. Hazine Müsteşarlığı Türkiye nin AB tanımlı borç oranı, 2013 yılında, Maastricht kriteri olan %60 ın oldukça altında, %36,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. Güncel verilere göre (AB verileri 2012 yılına ait); Türkiye, 25 AB ülkesinden daha iyi performans göstermiştir. 18

Ödemeler Dengesi Kaynak: TCMB, *Ocak-Şubat 19

İşsizlik Oranları (%) Kaynak: TÜİK 2014 Ocak döneminde işsizlik oranı %10,1, mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı ise %9,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2013 yılında işsizlik oranı %9,7 olarak gerçekleşmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı, 2014 Şubat ayında Avro Bölgesi nde %11,9 ve AB(28) ülkelerinde %10,6 olarak gerçekleşmiştir. Güncel verilere göre, Türkiye 14 AB ülkesinden daha iyi durumdadır. Türkiye; Rusya, Almanya, İngiltere ve Fransa dan sonra Avrupa daki 5. büyük işgücüne sahip ülkedir. (2012, Dünya Bankası) 20

Nüfus Potansiyeli (2012) Kaynak: Dünya Bankası ve TÜİK (Türkiye verileri 2013 yılına aittir.) Türkiye de nüfus 76,7 milyon kişi olup, bunun yarısı 30,4 yaşın altındadır. Nüfus artış hızı; Türkiye de %1,4, AB Ülkelerinde ortalama %0,2 ve Almanya da %0,1 dir. 21

Büyüyen Pazar Dinamiği Hanelerde cep telefonu bulunma oranı: %93,7 (2013) İnternete erişim imkanı olan hane oranı: %49,1 (2013) İnternete erişim imkanı olan girişimler: %90,8 (2013) Hanelerde masaüstü bilgisayar bulunma oranı: %30,5 (2013) Hanelerde taşınabilir bilgisayar bulunma oranı: %31,4 (2013) Hanelerde dijital kamera/fotoğraf makinesi bulunma oranı: %28,1 (2013) Hanelerde yazıcı bulunma oranı: %14,0 (2011) 22

B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ 23

I) MAL TİCARETİ 24

Mal Ticaret Hedefleri (Milyar Dolar) 2012* 2013* 2013** 2014** 2015** 2016** İhracat 152,5 151,9 153,5 166,5 184,0 202,5 İthalat 236,5 251,7 251,5 262 282,0 305,0 D.T. Hacmi 389 403,5 405 428,5 466,0 507,5 D.T. Dengesi -84,1-99,8-98 -95,5-98,0-102,5 İhracat/İthalat (%) 64,5 60,3 61,0 63,5 65,2 66,4 *Gerçekleşme (Kaynak: TÜİK) **Beklenti (Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 2014-2016) 25

Türkiye'nin Küresel Mal İhracatındaki Payı Türkiye nin dünya mal ihracatındaki payı 2013 yılında %0,81 düzeyindedir. 26

Dış Ticaret Hacmi/GSYH (%) Türkiye nin dış ticaret hacminin GSYH ye oranı 2013 yılında %49,2 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye, uluslararası ticarette dünya ile entegrasyonu büyük ölçüde sağlamıştır. 27

Dış Ticaretin Gelişimi 2012-2013/ 2013-2014 Ocak- Şubat * Enerji, 27. fasıla karşılık gelmektedir. Kaynak: Yıllık (Milyar $) Dönemsel (Milyar $) Değişim (%) 2012 2013 2013 / (OCAK - ŞUBAT) 2014 / (OCAK - ŞUBAT) 2013/2014 İhracat 152,5 151,8 23,9 25,6 7,2 Enerji İhracatı 7,7 6,7 1,1 1,0-10,4 Altın İhracatı 13,3 3,3 1,0 1,0-0,8 İthalat 236,5 251,7 38,2 37,5-1,7 Enerji İthalatı 60,1 55,9 9,1 9,4 3,5 Altın İthalatı 7,6 15,1 1,7 0,6-65,8 Dış Ticaret Hacmi 389,0 403,5 62,1 63,1 1,7 Dış Ticaret Dengesi -84,1-99,8-14,3-11,9-16,6 Enerji Dışı Denge -31,7-50,7-6,3-3,5-44,6 İhracat / İthalat (%) 64,5 60,3 62,5 68,2 * 2014 yılının Ocak-Şubat döneminde, 2013 e kıyasla; İhracat %7,2 artış, ithalat ise %1,7 oranında azalış kaydetmiştir. Dış ticaret açığı %16,6 lık azalışla 11,9 milyar dolara gerilemiştir. 28

Aylara Göre İhracat ve İthalat, Milyar Dolar İhracatın Aylık Gelişimi 2014 Şubat ayında, 2013 Şubat ayına göre, ihracat %6,2 oranında artarak 13,2 milyar dolar, ithalat ise %5,9 oranında artarak 18,3 milyar dolar olmuştur. 29

Geniş Ekonomik Grupların Sınıflaması (BEC) İHRACAT (Milyon $) Yıllık 2012/2013 Dönemsel (Ocak-Şubat) 2014 Şubat % Pay 2013/2014 2012 2013 Değ.% 2013 2014 Değ.% Yatırım malları 13.734 15.601 13,6 2.344 2.358 9,2 0,6 Ara mallar 82.656 74.843-9,5 12.092 12.923 50,5 6,9 Tüketim malları 55.56 60.764 9,4 9.335 10.201 39,9 9,3 Diğerleri 516 662 28,2 98 112 0,4 13,9 TOPLAM 96.906 151.870-0,4 23.868 25.593 100,0 7,2 İTHALAT (Milyon $) Yıllık 2012/2013 Dönemsel (Ocak-Şubat) 2014 Şubat % Pay 2013/2014 2012 2013 Değ.% 2013 2014 Değ.% Yatırım malları 33.925 36.760 8,4 5.414 5.135 13,7-5,2 Ara mallar 174.930 183.812 5,1 28.483 28.104 74,9-1,3 Tüketim malları 26.699 30.416 13,9 4.111 4.244 11,3 3,2 Diğerleri 990 663-33,0 189 59 0,2-68,6 TOPLAM 236.544 251.651 6,4 38.197 37.542 100,0-1,7 30

Başlıca İhraç Ürünleri Dönemsel (Ocak-Şubat) Milyon Dolar İHRACAT İTHALAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013/2014 1 87 MOTORLU KARA TAŞITLARI, TRAKTÖRLER, BISIKLETLER VB. 2.524 2.671 1.917 1.812 607 858 5,8 2 84 ELEKTRİKSİZ MAKİNELER 1.916 2.139 4.391 4.349-2.476-2.210 11,7 3 71 KIYMETLI VEYA YARI KIYMETLI TAŞLAR, KIYMETLI METALLER, 1.526 1.677 1.897 750-371 926 9,9 4 72 DEMIR VE ÇELIK 1.749 1.666 2.869 2.802-1.120-1.136-4,7 5 61 ÖRME GIYIM EŞYASI VE AKSESUARI 1.421 1.595 129 154 1.292 1.441 12,2 6 85 ELEKTRIKLI MAKINA VE CIHAZLAR, 1.389 1.501 2.622 2.746-1.233-1.245 8,1 7 62 ÖRÜLMEMIŞ GIYIM EŞYASI VE AKSESUARI 974 1.047 237 327 737 720 7,5 8 73 DEMIR VEYA ÇELIKTEN EŞYA 941 1.015 414 420 527 596 7,9 9 27 MINERAL YAKITLAR, MINERAL YAĞLAR 1.091 977 9.114 9.435-8.023-8.458-10,4 10 39 PLASTIKLER VE MAMULLERI 782 917 2.264 2.347-1.481-1.430 17,2 LİSTE TOPLAMI 14.313 15.204 25.853 25.143-11.541-9.939 6,2 TOPLAM 23.868 25.593 38.197 37.542-14.329-11.949 7,2 * Değişim ihracata göredir. Kaynak: TÜİK 31

Başlıca İthal Ürünleri Dönemsel (Ocak-Şubat) Milyon Dolar İTHALAT İHRACAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013/2014 1 27 MINERAL YAKITLAR, MINERAL YAĞLAR VB. 9.114 9.435 1.091 977-8.023-8.458 3,5 2 84 ELEKRTİKSİZ MAKİNALAR 4.391 4.349 1.916 2.139-2.476-2.210-1,0 3 72 DEMIR VE ÇELIK 2.869 2.802 1.749 1.666-1.120-1.136-2,3 4 85 ELEKTRIKLI MAKINA VE CIHAZLAR, 2.622 2.746 1.389 1.501-1.233-1.245 4,7 5 39 PLASTIKLER VE MAMULLERI 2.264 2.347 782 917-1.481-1.430 3,7 6 87 MOTORLU KARA TAŞITLARI, TRAKTÖRLER, BISIKLETLER 1.917 1.812 2.524 2.671 607 858-5,5 7 29 ORGANIK KIMYASAL ÜRÜNLER 848 914 115 90-733 -824 7,8 8 71 KIYMETLI VEYA YARI KIYMETLI TAŞLAR, KIYMETLI METALLER, 1.897 750 1.526 1.677-371 926-60,4 9 90 OPTIK, FOTOĞRAF, SINEMA, ÖLÇÜ, KONTROL, AYAR, TIBBI, CERRAHI ALET 677 719 93 117-584 -603 6,2 10 30 ECZACILIK ÜRÜNLERI 641 630 104 120-537 -510-1,7 LİSTE TOPLAMI 27.240 26.507 11.289 11.874-15.951-14.633-2,7 TOPLAM 38.197 37.542 23.868 25.593-14.329-11.949-1,7 * Değişim ithalata göredir. Kaynak: TÜİK 32

Başlıca İhraç Ürünleri (Yıllık) Yıllık (Milyon Dolar) İHRACAT İTHALAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012/2013 1 87 MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER 15.148 17.002 14.514 16.808 634 194 12,2 2 84 NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI 11.999 12.994 26.316 30.156-14.317-17.161 8,3 3 72 DEMİR VE ÇELİK 11.332 9.923 19.642 18.691-8.310-8.768-12,4 4 85 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI 9.373 9.547 16.280 17.759-6.907-8.211 1,9 5 61 ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 8.419 9.251 843 941 7.575 8.310 9,9 6 71 İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR 16.325 6.978 8.529 16.226 7.796-9.247-57,3 7 27 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR 7.708 6.715 60.117 55.917-52.409-49.203-12,9 8 73 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 6.093 6.150 2.367 2.758 3.726 3.392 0,9 9 62 ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 5.431 5.716 1.498 1.863 3.933 3.853 5,2 10 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 5.013 5.610 12.505 13.881-7.492-8.271 11,9 LİSTE TOPLAMI 96.842 89.885 162.612 175.000-65.770-85.115-7,2 TOPLAM 152.462 151.812 236.545 251.651-84.083-99.839-0,4 Değişim ihracata göredir. Kaynak: TÜİK 33

Başlıca İthal Ürünleri (Yıllık) Yıllık (Milyon Dolar) İTHALAT İHRACAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012/2013 1 27 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR 60.117 55.917 7.708 6.715 52.409 49.203-7,0 2 84 NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI 26.316 30.156 11.999 12.994 14.317 17.161 14,6 3 72 DEMİR VE ÇELİK 19.642 18.691 11.332 9.923 8.310 8.768-4,8 4 85 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI 16.280 17.759 9.373 9.547 6.907 8.211 9,1 5 87 MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER 14.514 16.808 15.148 17.002-634 -194 15,8 6 71 İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR 8.529 16.226 16.325 6.978-7.796 9.247 90,2 7 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 12.505 13.881 5.013 5.610 7.492 8.271 11,0 8 29 ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR 5.065 5.314 647 598 4.418 4.716 4,9 9 90 OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR CİHAZLARI,TIBBİ ALET. 4.056 4.558 555 661 3.501 3.896 12,4 10 30 ECZACILIK ÜRÜNLERİ 3.996 4.151 662 755 3.334 3.397 3,9 LİSTE TOPLAMI 171.020 183.461 78.763 70.783 92.257 112.677 7,3 TOPLAM 236.545 251.651 152.462 151.812 84.083 99.839 6,4 * Değişim ithalata göredir. Kaynak: TÜİK 34

İhracat ve İthalatta İlk Beş Ülke (Ocak-Şubat 2014) İhracatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) İthalatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) Kaynak: TÜİK 35

(Milyon Dolar) Kaynak: TÜİK Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) İhracatın Bölgesel Dağılımı Değişim (%) Ocak-Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) A- AB (28) 5.090 41,1 5.470 41,6 7,5 9.920 41,6 10.950 42,8 10,4 B- SERBEST BÖLGELER 208 1,7 184 1,4-11,6 398 1,7 361 1,4-9,3 C- DİĞER ÜLKELER 7.088 57,2 7.496 57,0 5,8 13.550 56,8 14.282 55,8 5,4 1- DİĞER AVRUPA 1.109 9,0 1.563 11,9 41,0 2.102 8,8 2.692 10,5 28,1 2- AFRİKA 1.206 9,7 1.279 9,7 6,1 2.270 9,5 2.428 9,5 7,0 Kuzey Afrika 894 7,2 935 7,1 4,7 1.591 6,7 1.754 6,9 10,2 Diğer Afrika 312 2,5 344 2,6 10,0 679 2,8 675 2,6-0,7 3- AMERİKA 822 6,6 750 5,7-8,7 1.521 6,4 1.488 5,8-2,2 Kuzey Amerika 519 4,2 543 4,1 4,6 979 4,1 1.091 4,3 11,5 Orta Amerika ve Karayip 84 0,7 66 0,5-21,4 133 0,6 137 0,5 2,7 Güney Amerika 218 1,8 141 1,1-35,3 409 1,7 260 1,0-36,4 4- ASYA 3.885 31,4 3.849 29,3-0,9 7.545 31,6 7.577 29,6 0,4 Yakın ve Ortadoğu 2.923 23,6 2.970 22,6 1,6 5.608 23,5 5.787 22,6 3,2 Diğer Asya 962 7,8 879 6,7-8,6 1.936 8,1 1.789 7,0-7,6 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 40 0,3 41 0,3 3,0 81 0,3 80 0,3-1,9 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 27 0,2 14 0,1-47,7 32 0,1 18 0,1-43,9 TOPLAM 12.386 100 13.150 100 6,2 23.868 100 25.593 100 7,2 Değişim (%) 36

İthalatın Bölgesel Dağılımı (Milyon Dolar) Kaynak: TÜİK Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) Değişim (%) Ocak-Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) A- AB (28) 7.087 36,5 6.546 35,9-7,6 13.724 35,9 13.097 34,9-4,6 B- SERBEST BÖLGELER 107 0,5 140 0,8 31,3 203 0,5 228 0,6 12,5 C- DİĞER ÜLKELER 12.201 62,9 11.564 63,4-5,2 24.270 63,5 24.217 64,5-0,2 1- DİĞER AVRUPA 3.125 16,1 2.627 14,4-15,9 6.153 16,1 5.945 15,8-3,4 2- AFRİKA 430 2,2 480 2,6 11,8 905 2,4 940 2,5 3,8 Kuzey Afrika 214 1,1 284 1,6 32,6 541 1,4 572 1,5 5,6 Diğer Afrika 215 1,1 196 1,1-8,8 364 1,0 368 1,0 1,2 3- AMERİKA 1.584 8,2 1.386 7,6-12,5 3.176 8,3 2.853 7,6-10,2 Kuzey Amerika 1.065 5,5 1.096 6,0 2,9 2.317 6,1 2.225 5,9-4,0 Orta Amerika ve Karayip 233 1,2 53 0,3-77,1 315 0,8 119 0,3-62,2 Güney Amerika 286 1,5 237 1,3-17,1 544 1,4 509 1,4-6,3 4- ASYA 5.770 29,8 5.839 32,0 1,2 11.755 30,8 11.998 32,0 2,1 Yakın ve Ortadoğu 1.907 9,8 1.562 8,6-18,1 3.808 10,0 3.193 8,5-16,2 Diğer Asya 3.863 19,9 4.277 23,4 10,7 7.947 20,8 8.805 23,5 10,8 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 21 0,1 25 0,1 17,3 96 0,3 81 0,2-16,1 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 1.272 6,6 1.206 6,6-5,2 2.185 5,7 2.401 6,4 9,9 TOPLAM 19.395 100 18.250 100-5,9 38.197 100 37.542 100-1,7 Değişim (%) 37

Tarife Oranları Kaynak: DTÖ Tarife Profilleri 2012 38

2) HİZMETLER TİCARETİ 39

Hizmetler Sektörüne İlişkin Hedefler Turizm: Ülkeye gelen turist sayısının artırılması yanında, hizmet kalitesini artıran, pazarlama kanallarını çeşitlendirerek üst gelir gruplarını hedef alan, doğal sermayeyi koruyan ve sürdürülebilir kılan, ülkemiz turizminin karşılaştırmalı rekabet üstünlüğüne uygun turizm çeşitlerini öne çıkaran bir yapının oluşturulması İnşaat, Mühendislik-Mimarlık, Teknik Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri: Ülke ekonomisi ve sosyal gereksinimlere uygun, ileri teknoloji ve uluslararası kurallara uyumlu, çevreye duyarlı, katma değeri, döviz girdisi ve istihdamı yüksek ve bu doğrultuda hizmet kalitesi, beşeri ve fiziki sermayesi gelişmiş bir sektör yapısının oluşturulması Ticaret Hizmetleri: Rekabetçi bir ortamda verimlilik artışının sağlanması, faaliyet hacminin büyütülmesi, teknoloji ve yenilikçiliğin özendirilmesi 40

Türkiye'nin Küresel Hizmet İhracatındaki Payı (%) Kaynak: DTÖ Türkiye nin 2013 yılı küresel hizmet ihracatındaki payı %0,95 düzeyindedir. 41

Ödemeler Dengesi-Hizmet Kalemleri Milyon $ 2009 2010 2011 2012 2013 2013* 2014* 2013*-2014* Değişim (%) HİZMETLER DENGESİ 18.625 16.684 20.152 22.562 23.067 1.323 1.770 33,8 Toplam Hizmet İhracatı 35.712 36.279 40.668 43.089 46.434 4.792 5.233 9,2 Toplam Hizmet İthalatı -17.087-19.595-20.516-20.527-23.367-3.469-3.463-0,2 1.Taşımacılık 1.815 1.308 2.276 3.611 3.258 252 407 61,5 Gelir 8.264 9.342 10.795 12.467 12.963 1.625 1.831 12,7 Gider -6.449-8.034-8.519-8.856-9.705-1.373-1.424 3,7 2.Turizm 18.405 17.391 20.171 21.251 23.180 1.667 1.788 7,3 Gelir 22.980 22.585 25.054 25.345 27.997 2.376 2.536 6,7 Gider -4.575-5.194-4.883-4.094-4.817-709 -748 5,5 3.İnşaat Hizmetleri 1.090 859 838 1.029 671 124 77-37,9 4.Sigorta Hizmetleri -554-541 -468-425 -730-100 -46-54,0 5.Finansal Hizmetler -355-234 -690-642 -555-125 -88-29,6 6.Diğer Ticari Hizmetler -1.286-1.340-1.427-1.618-1.994-328 -254-22,6 7.Resmi Hizmetler -846-869 -1.059-965 -888-128 -142 10,9 8.Diğer Hizmetler 356 110 511 321 125-39 28-171,8 *Ocak-Şubat dönemi Kaynak: TCMB 42

Çeyrek Dönemler İtibariyle Turizm İstatistikleri Kaynak: TÜİK 2012 yılında 36,5 milyon turistin çıkışı kaydedilmiş, turist başına ortalama 795 $ gelir elde edilmiştir. 2013 yılında çıkış yapan turist sayısı 39,2 kişiye, turist başına ortalama gelir ise 824 dolara yükselmiştir. 43

Yurtdışında Müteahhitlik Hizmetleri Yıl Proje Sayısı Ülke Sayısı Proje Bedeli (Milyon $) Kümülatif Proje Bedeli (Milyon $) Ort. Proje Bedeli (Milyon $) 1971-2001 2006 69 43.252 43.252 22 2002 132 32 2.571 45.823 19 2003 270 36 4.490 50.313 17 2004 429 39 11.367 61.680 26 2005 408 34 12.375 74.055 30 2006 515 36 24.059 98.114 47 2007 570 45 25.260 123.374 44 2008 620 40 24.827 148.201 40 2009 474 45 21.667 169.868 46 2010 583 48 23.067 192.935 40 2011 506 50 20.626 213.561 41 2012 485 49 29.434 242.995 61 2013 391 47 31.940 274.935 82 2014 54 18 5.376 280.310 100 itibarıyla Dünyanın en büyük 250 müteahhitlik şirketinden 38 i Türk firmasıdır. Türkiye, bu bakımdan Çin den sonra 2. sırada yer almaktadır. Sektörün ekonomiye katkıları: Döviz girdisi, ihracata katkı, istihdama katkı, teknoloji transferi, makina parkına etki, dışa açılma sürecine etki 44

Lojistik 2013 Avrupa nın en büyük kamyon filosu (45 bin adet kamyon ve 1.420 şirket) 2013 yılında yaklaşık 1,2 milyon uçuş Taşınan 2,6 milyon ton yük ve 149,5 milyon kişi Dünyadaki 25. büyük deniz filosu 52 havaalanı ve 76 liman Bölünmüş yolların toplam uzunluğu 15 bin km ye çıkarılacaktır. Hızlı Tren Projeleri süratle devam etmektedir. 45

Türkiye nin Enerji Perspektifi Uzun vadede, Türkiye nin 2023 yılı enerji alanındaki hedefleri şu şekildedir: Kömür ve hidro enerji gibi yurtiçi enerji kaynaklarının tamamını kullanabilir duruma gelmek, Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını maksimum düzeye çıkarmak, Nükleer enerji kaynaklarını faaliyete geçirmek, Hızlı ve sürdürülebilir enerji verimliliği artışı sağlamak. Türkiye nin Enerji Koridoru Konsepti Türkiye nin güvenli ve ticari olarak verimli projeler için geçiş ülkesi olması ve bir enerji terminali haline gelmesi stratejisi. Örn. TANAP (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline) Projesi Türkiye nin Enerji Arz Güvenliği için planlanan bazı önemli projeler: Mersin Akkuyu Nükleer Reaktör-Rusya Sinop Nükleer Reaktörü - Japonya 46

C- YATIRIM ORTAMI, YABANCI SERMAYE ve TEŞVİK 47

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması 93 ülke ile imzalanan ve 75 adedi yürürlüğe giren YKTK Anlaşmaları ile; Taraf ülkeler arasındaki uluslararası doğrudan yatırımların artmasını teşvik etmek; Karşılıklılık ilkesi çerçevesinde; uluslararası doğrudan yatırımların doğrudan ve dolaylı kamulaştırmalara karşı uluslararası hukuk çerçevesinde korunmasını sağlamak; Ev sahibi ülkenin yabancı yatırımcılara ve bunların yatırımlarına milli muamele ve en çok kayırılan ulus muamelesi ne tabi olarak adil ve eşit bir muamelede bulunmasını güvence altına almak; Yabancı yatırımcıların elde ettiği karların ve diğer gelirlerin gecikme olmaksızın transfer edilmesini güvence altına almak; Yabancı yatırımcı ile ev sahibi devlet arasında çıkan uyuşmazlıklarda uluslararası tahkim seçeneğini çözüm yolu olarak sunmaktır. 48

Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ABD; Almanya; Arnavutluk; Avusturya; Avusturya (Revize); Azerbaycan; BAE; Bahreyn; Bangladeş; Belçika; Beyaz Rusya; Bosna Hersek; Bulgaristan; Cezayir; Çek Cumhuriyeti; Çin Halk Cumhuriyeti; Danimarka; Endonezya; Estonya; Etiyopya; Fas; Finlandiya; Fransa; Güney Afrika; Güney Kore; Gürcistan; Hindistan; Hırvatistan; Hollanda; İngiltere; İran; İrlanda; İspanya; İsrail; İsveç; İtalya; Japonya; Katar; Kazakistan; Kırgızistan; Kuveyt; K.K.T.C.; Letonya; Litvanya; Lübnan; Lüksemburg; Macaristan; Makedonya; Malezya; Mısır; Moğolistan; Moldova; Norveç; Özbekistan; Pakistan; Polonya; Portekiz; Romanya; Rusya; S. Arabistan; S. Arabistan (Hava Taşıma); Sırbistan-Karadağ; Singapur; Slovakya; Slovenya; Suriye; Sudan; Tacikistan; Tayland; Tunus; Türkmenistan; Ukrayna; Umman; Ürdün; Yemen; Yunanistan 49

Türkiye de Yatırım Ortamı TÜRKİYE'YE YATIRIM YAPMAK İÇİN 10 SEBEP 1- BAŞARILI EKONOMİ 6- MERKEZİ KONUM 2- GENÇ VE DİNAMİK 7- AVRUPA'NIN ENERJİ NÜFUS KORİDORU VE TERMİNALİ 3- NİTELİKLİ VE REKABETÇİ 8- DÜŞÜK VERGİLER VE İŞ GÜCÜ TEŞVİK OLANAKLARI 4- LİBERAL VE YENİLİKLERE 9- AB İLE 1996'DAN BU YANA AÇIK BİR YATIRIM ORTAMI GÜMRÜK BİRLİĞİ 5- ALTYAPI 10- BÜYÜK İÇ PAZAR 50

İşletme Açma Süresi Kaynak: Invest In Turkey Bir işletme açma süresi, Türkiye de sadece 6 gün sürmektedir. 51

Kalifiye İşgücüne Erişme İmkanı Kaynak: Invest In Turkey Puanlama, 0 ile 10 arasında yapılmaktadır. 52

Yabancı Yatırımların Sektörlere Göre Dağılımı (Milyon $) 2012 2013 2013* 2014* TARIM SEKTÖRÜ 43 49 3 45 SINAÎ SEKTÖRLER 5.479 4.813 564 973 Madencilik ve Taşocakçılığı 213 251 150 15 İmalat 4.342 2.010 187 849 Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve 924 2.516 227 109 Hizmetler Sektörü 5.237 5.337 983 665 TOPLAM 10.759 10.199 1.550 1.683 *Ocak-Şubat Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri 53

Yabancı Yatırımların Ülkelere Göre Dağılımı Milyon $ 2012 2013 2013* 2014* 1 Hollanda 1.381 1.006 78 1.120 2 ABD 439 346 57 80 3 Almanya 491 1.846 47 51 4 Fransa 86 222 81 48 5 Suudi Arabistan 439 243 36 36 6 Hong Kong 38 12 7 34 7 İngiltere 2.044 297 16 31 8 Japonya 106 494 316 31 9 Azerbaycan 338 776 38 30 10 Bir. Arap Emir. 52 176 11 28 11 İspanya 193 531 322 25 12 Çin 10 9 9 24 13 İtalya 154 145 64 23 14 İrlanda 22 6 0 22 15 Norveç 136 30 9 18 16 Avusturya 1.519 659 196 15 17 Bahreyn 131 94 19 14 18 Lüksemburg 1.186 294 18 11 19 Kuveyt 271 211 9 8 20 Yunanistan 58 58 6 7 LİSTE TOPLAMI 9.152 7.513 1.345 1.663 TOPLAM 10.759 10.192 1.550 1.683 Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri, * Ocak- Şubat 54

Teşvik Sistemi Mevcut teşvik sistemimiz dört ayaklı bir yapıya sahiptir: Genel teşvik sistemi Bölgesel teşvik sistemi Büyük ölçekli projelere dönük teşvik sistemi Stratejik yatırımların teşviki 55

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ Yeni Teşvik Sistemi Genel Teşvik Uygulamaları Bölgesel Teşvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Stratejik Yatırımların Teşviki KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği KDV İadesi 56

Teşvik Belge Adedi Sabit Yatırım Tutarı (Milyon TL) Öngörülen İstihdam (Kişi) 2012 4.306 57.645 146.933 2013 4.978 93.785 190.007 2013* 433 5.317 14.297 2014* 386 5.962 14.880 BELGE ADEDİ 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge 5. Bölge 6. Bölge Muhtelif TOPLAM 2012 1.562 748 701 498 337 450 10 4.306 2013 1.787 807 704 519 488 647 26 4.978 2013* 154 75 62 42 37 63 0 433 2014* 161 56 43 31 41 53 1 386 Kaynak: Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, * Ocak 57

D- SERBEST BÖLGELER 58

Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar Üretici Kullanıcılar için Vergi Avantajlarından Yararlanma İmkânı Orta ve Uzun Vadede Geleceği Planlayabilme İmkânı Kâr Transferi İmkânı Ticaret Kolaylığı İmkânı Gümrük Vergisi Prosedüründen Arındırılmış Ticari Faaliyet İmkânı AB ve Gümrük Birliği Kriterlerinin Gerektirdiği Serbest Dolaşım Belgelerinin Temini İmkânı Eşitlik Prensibi Zaman Kısıtlaması Bulunmaması Pazar İhtiyaçlarına ve Şartlarına Göre Serbestçe Belirlenecek Ticari Faaliyet İmkânı Gerçekçi Bir Enflasyon Muhasebesi İmkânı Yerli ve Yabancı Tüm Pazarlara Erişim İmkânı Azaltılmış Bürokratik Prosedür ve Dinamik İşletme Yönetimi Stratejik Avantaj Her Türlü Ticari ve Sınai Faaliyete Uygun ve Ucuz Altyapı İmkânı Tedarik Zinciri İmkânlarından Yararlanma Kolaylığı 59

Serbest Bölgeler 19 Serbest Bölgede 2013 yılında toplam 57.010 kişi istihdam edilmiştir. 60

Serbest Bölgelerin Ticaret Hareketleri Milyon $ 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Yurtiçinden Bölgelere 3.195 2.177 2.295 2.668 2.971 2.887 Bölgelerden Yurtdışına 5.874 4.914 4.361 6.924 7.070 7.701 Yurtdışından Bölgelere 8.248 5.493 6.626 7.253 7.258 7.490 Bölgelerden Yurtiçine 7.262 5.174 5.291 5.801 5.754 5.162 TOPLAM TİCARET HACMİ 24.578 17.757 18.572 22.646 23.053 23.240 Kaynak: Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü 2013 yılında Serbest Bölgelerdeki toplam ticaret hacmi, bir önceki yıla göre %0.8 oranında artarak 23,2 milyar dolar gerçekleşmiştir. 61

Serbest Bölgelerde Sektörel Yoğunlaşma İstanbul AHL Hizmetler ve yazılım Antalya Yat inşası, medikal aletler Kocaeli Gemi inşası Avrupa Hazır giyim Mersin Hazır giyim Bursa Otomotiv alt endüstrileri İzmir Deri TÜBİTAK-MAM Ar-Ge faaliyetleri Adana-Yumurtalık Gemi tamir ve bakımı Kaynak: Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü 62

E- İKİLİ, BÖLGESEL, ÇOKLU ve ÇOK TARAFLI TİCARET 63

Ticari İlişkiler İkili Ticari İlişkiler Avrupa, Asya-Pasifik, Avrasya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Sahra Altı Afrika, Amerika Bölgesel ve Çoklu Ticari İlişkiler AB, EİT, D8, KEİ, İİT, İSEDAK Çok Taraflı Ticari İlişkiler DTÖ, OECD, G20 64

İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (Milyon $) 2012 2013 * Ocak- Şubat ** Henüz STA ları yürürlüğe girmeyen Lübnan ve Kosova hariç Kaynak: TÜİK % Değişim % Pay (2012) 2013* 2014* % Değişim % Pay (2013) Bağımsız Devletler Topluluğu 15.075 16.929 12,3 11,2 2.501 2.419-3,3 9,5 Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi 2.601 1.662-36,1 1,1 233 935 301,8 3,7 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 16.563 11.901-28,1 7,8 1.568 1.596 1,8 6,2 İslam Konferansı Teşkilatı 55.218 49.386-10,6 32,5 7.779 8.000 2,8 31,3 Karadeniz Ekonomik İşbirliğiTeşkilatı 18.791 20.373 8,4 13,4 2.937 3.014 2,6 11,8 Serbest Ticaret Anlaşması Yapılan Ülkeler** 15.138 14.942-1,3 9,8 2.175 3.353 54,2 13,1 OECD Ülkeleri 66.290 68.674 3,6 45,2 10.722 12.553 17,1 49,0 Türk Cumhuriyetleri 5.841 6.910 18,3 4,6 978 1.024 4,7 4,0 GENEL TOPLAM 152.462 151.812-0,4 100 23.868 25.593 7,2 100,0 2014 yılının Ocak-Şubat döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre, EFTA Ülkelerine ihracat seçilen özel bölgeler içerisinde yıllık bazda en hızlı artışı yaşayarak %301,8 oranında artmıştır. 65

AB ile İlişkilerin Kronolojik Gelişimi 12 Eylül 1963: Ankara Anlaşması 23 Kasım 1970: Katma Protokol ün imzalanması 1 Ocak 1973: Katma Protokol ün yürürlüğe girmesi 14 Nisan 1987: Tam üyelik başvurusu 6 Mart 1995: Gümrük Birliğini tesis eden Ortaklık Konseyi Kararı 10-11 Aralık 1999: Helsinki Zirvesinde resmi adaylık statüsü tanınması 8 Mart 2001: İlk Katılım Ortaklığı Belgesi 17 Aralık 2004: Brüksel Zirvesinde tam üyelik müzakerelerine başlama kararı 3 Ekim 2005: Müzakerelere başlanması 20 Ekim 2005: Tarama sürecinin başlaması 13 Ekim 2006: Tarama sürecinin bitimi 66

Müzakere Süreci Cari Durum Müzakere sürecinde, bugüne kadar toplam 13 Fasıl açılmış, 1 Fasıl Geçici olarak kapatılmıştır. Geçici Olarak Kapatılan Fasıl (25) Bilim ve Araştırma (12 Haziran 2006) Açılan Fasıllar (13 Fasıl) (4) Sermayenin Serbest Dolaşımı (18 Aralık 2008) (6) Şirketler Hukuku (12 Haziran 2008) (7) Fikri Mülkiyet Hukuku (12 Haziran 2008) (10) Bilgi Toplumu ve Medya (18 Aralık 2008) (12) Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı (30 Haziran 2010) (16) Vergilendirme (30 Haziran 2009) (18) İstatistik (26 Haziran 2007) (20) İşletme ve Sanayi Politikası (28 Şubat 2007) (21) Trans Avrupa Şebekeleri (19 Aralık 2007) (27) Çevre (21 Aralık 2009) (28) Tüketicinin ve Sağlığın Korunması (19 Aralık 2007) (32) Mali Kontrol (26 Haziran 2007) (22) Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu (5 Kasım 2013) Müzakere Pozisyonu Vermeye Davet Edildiğimiz Fasıllar (17) Ekonomik ve Parasal Politika (26) Eğitim ve Kültür 67