Doi Number : ISSN : QR InMaR Journal The Journal of International Management Research Uluslararası Yönetim Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Nisan 2016, s. 62-81 Hüseyin İKİNCİ 1 Şükrü ARSLAN 2 SİYASAL PARTİLERİN YEREL SEÇİMLERDE ADAY BELİRLEME YÖNTEMLERİ: ADANA İLİ ÖRNEĞİ ÖZET Bu çalışmada TBMM de grubu bulunan siyasi partilerin 2014 yerel seçimlerinde Adana ilinde aday belirleme yöntemlerini mevzuatta yer alan Anayasa, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu, 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun, Parti Tüzükleri, Partilerin Aday Saptama Yönetmelikleri ve Partilerin İl Başkanlıklarıyla yapılan görüşmeler çerçevesinde ele alınmıştır. Burada siyasal partiler ve seçimlerle ilgili tanım ve açıklamalara değinildikten sonra çalışmanın esas kısmını oluşturan partilerin aday belirleme yöntemlerine geçilmiş ve burada alınan kararların karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Sonuç olarak da bütün partilerin parti içi demokrasi açısından önemli olan ön seçim yoluna gitmedikleri, daha çok kendi ideolojik görüşleri, parti menfaatleri ve parti liderinin görüşlerini esas alan merkez yoklaması usulü ile aday belirleme yoluna gittikleri tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Örgüt Psikolojisi, Siyaset, Siyasal Partiler, Yerel Seçimler, Aday Belirleme Yöntemleri. NOMINATING METHODS OF POLITICAL PARTIES IN LOCAL ELECTIONS: ADANA SAMPLE ABSTRACT In this study, the parliamentary group of the political parties of the 2014 local elections in Adana in the nomination process of the Constitution in the legislation, the 2820 Political Parties Law, 2972 No. Local Administration with Headman and the Law on the Council of Elders Elections, Party Constitution, Party Candidates Detection Regulations and interviews with party provincial chairman of the framework are discussed. after being referred to the definitions and explanations relating to political parties and election candidates have passed the determination of the parties forming the basis of the working methods and made a comparative analysis of the decisions taken here. As a result, which is important for democracy within the party of all parties they go to the preselection way, much of their ideological views, the views of party interests and party leaders were determined to go the way of determining candidates based central polling procedure. Keywords: Organizational Psychology, Politics, Political Parties, Local Elections, Nominating methods. 1 South Russian University, Instıtute of Management, Busıness and Law, Industrial and Organizational Psychology, Rostov-Na-Donu, Russian Federation, gusin34@gmail.com 2 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi, arslan-sukru- 47@hotmail.com
63 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği 1. GİRİŞ Seçim; bir ülkede halkın kendilerini yönetecek kişileri seçip onları iktidar yapabilmesi olayıdır. Seçimler sayesinde, sadece yönetenlerin seçimle iş başına gelmelerini değil aynı zamanda daha önce seçilenlerin görevden uzaklaştırılmaları da mümkün olur. Bir toplumun siyasal hayatının en önemli sorunu siyasal kararların kimler tarafından ve nasıl alınacağıdır. Demokratik toplumlarda siyasal iktidar yetkisini kullanacak kadroların belirlenmesi, iktidarın kaynağını toplumsallaştırılmış ve halka dayandırılmıştır. Bu da toplumu oluşturan bireylere tanınmış bir hak olarak ortaya çıkmaktadır. Gerçek demokrasilerde egemenliğin meşru kaynağı halktır. Günümüz temsili demokrasilerinde egemenlik hakkı ve yetkisi milletin seçtiği temsilcilere devredilmiştir. Bu görev temsilciye, belli kanunlar çerçevesinde verilmiştir. Siyasi partilerin yerel seçimlerde aday belirleme yöntemleri, hem millet iradesinin temsili hem de demokrasinin siyasi partilerdeki gelişimi hakkında sağlam ipuçları vermektedir. Siyasi partilerin yerel seçim adaylarını belirlerken izledikleri yöntemler parti içi demokrasiyi benimseyip benimsemediğinin bir göstergesi olarak önem taşımaktadır. Yasal düzenlemede aday belirlenirken; 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu, partilere adaylarını belirleme konusunda bir serbestlik tanımış ve bu da her partinin adaylarını diğer partilerden farklı bir yöntemle seçme yoluna gidebilmelerine imkân tanımıştır. Partiler kendilerine tanınan bu hakkı, partilerinin ilke ve politikaları doğrultusunda kullanırken seçimi kazanma uğruna parti içi demokrasiyi feda edebilme yoluna da gidebildikleri görülmüştür. 2. SİYASAL PARTİLER 2.1. Siyasal Parti Kavramı ve Tanımı Fransızca kökenli olan parti kavramı Osmanlıcada fırka anlamında kullanılmış olmakla beraber bugün Türkçede parça, bölüm kelimesine karşılık gelmektedir. Siyasi parti kavramı bir bütün olarak ele alındığında ise siyasi literatürde bütün kesimlerin üstünde mutabık olduğu bir tanım ortaya çıkmamaktadır. Bunun başlıca sebebi siyasal partilerin icra ettiği fonksiyonların çeşitliliği, örgütlenme modelinin ülkeden ülkeye farklılık göstermesidir. Ülkemizdeki Siyasi Partiler Kanunu nda siyasi partiler şöyle tanımlanmıştır: Tanım: Madde 3 Siyasi partiler, Anayasa ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını sağlayarak demokratik bir Devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek üzere teşkilatlanan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. Bütün bu tanımlardan sonra şöyle kapsayıcı bir tanım yapılabilir: Siyasal parti; kendisini siyasal bir etiketle tanımlayan, yasal ve meşru yolları kullanarak, sürekli ve istikrarlı bir örgüt aracılığı ile seçmenlerin desteğini sağlayarak devlet mekanizmasının kontrolünü ele geçirmeye ve elde tutmaya çalışan siyasal bir topluluktur (Sarıbay, 2001: 58). 3. SEÇİMLER 3.1. Seçim Kavramı Demokrasi halkın egemenliğine dayanan bir yönetim şekli, dürüst ve adil seçimler de
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 64 demokrasinin ayrılmaz bir parçasıdır. Demokrasinin bu tanımından yola çıkarak seçim kavramı için şöyle bir tanım yapmak mümkün; demokrasiyle yönetilen ülkelerde halkın çoğunluğunun istediği temsilcilerin yönetime gelebilmesi için dönemsel aralıklarla yapılan seçme işidir. Seçim kavramı, dar ve geniş olmak üzere iki anlamda ele almak mümkündür. Geniş anlamda seçim, birden çok seçenek arasında yapılan tercihtir. İnsanların günlük yaşamda yaptığı birçok karar ve davranış sürekli olarak yaptıkları seçimlerin bir sonucudur (Coşkun, 2004:5). Fakat bir anayasa hukuku ve siyasal bilim terimi olarak seçim, daha dar bir anlam taşımaktadır: Bir kamu görevini yürütecek kişi veya kurulun, ilgili seçmenlerce, çok sayıda aday arasında yapılacak tercihlerle belirlenmesi işlemidir. Dar anlamda seçim ise parlâmento ve yerel yönetimler gibi çeşitli kamu makamları için yapılan seçimlerdir. Bu bağlamda seçim için kısa bir tanım yapmak gerekirse, Yönetenlerin yönetilenlerce belirlendiği/yetkilendirildiği işlem olarak tanımlanabilir (İba, 2006:169). 4. YEREL SEÇİMLER Ülke demokrasilerinin en büyük göstergelerinden biri de yerel seçimlerdir, yerelde demokrasilerin gelişmesi yerel seçimlerle paralellik gösterir. Kamu hizmetlerinin vatandaşa en yakın biçimde ulaştırılması yerel yönetimler aracılığı ile gerçekleşmekle beraber idarede etkinlik ve verimliliğin sağlanması noktasında da yerel yönetimler merkezi bir konuma sahiplerdir. Anayasa ya göre ( md. 67 ) yerel seçimler 5 yılda bir yapılmaktadır. Anayasanın 67. maddesi yerel yönetimlerinin karar organlarının seçimle işbaşına geldiklerini belirtmekte, 127. maddenin ilk fıkrası ise seçimlerin ve halkoylamalarının serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy açık sayım ve döküm esaslarına göre yargı gözetim ve denetimi altında yapılması gereğini öngörmektedir. 4.1. Amaç ve Kapsam 2972 Sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanununda Madde 1 Bu Kanun mahalli idareler organlarının seçimlerine ilişkin esas ve usulleri düzenler. Bu amaçla: a) İl genel meclisi üyelerinin, b) Belediye başkanı ve belediye meclisi üyelerinin, c) Köy ve mahalle muhtarları ile ihtiyar meclisi ve heyeti üyelerinin, Seçim sistemi, usul, dönem ve zamanlarına ait esaslarla seçim çevrelerine, aday olabilme ve seçilme ilkelerine ait hükümleri kapsar. 4.2. Seçim Sistemi ve Usulü 2972 Sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanununda seçim sistemi ve usulü; Madde 2 Mahalli idareler seçimleri serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. 4.3. Seçim Çevreleri 2972 Sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında
65 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği Kanunun da seçim çevreleri için; Madde 3 İl genel meclisi üyeleri seçimi için her ilçe bir seçim çevresidir. Belediye başkanı ve belediye meclis üyeleri seçimi için, her belde bir seçim çevresidir. Büyük şehirlerdeki seçim çevresi: Madde 4 (Değişik: 12/11/2012-6360/29 md.) Büyükşehir belediye başkanının seçiminde seçim çevresi, büyükşehir belediye sınırlarından oluşur. 4.4. Seçilme Yeterliliği 2972 Sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunun da seçilme yeterliliği için; Madde 9 (Değişik birinci fıkra : 27/12/1993-3950/1 md.) 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 11 inci maddesinde belirtilen sakıncaları taşımamak şartıyla, yirmibeş yaşını dolduran her Türk vatandaşı belediye başkanlığına, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeliğine seçilebilir. (Mülga İkinci fıkra: 27/12/1993-3948/1 md.) şeklinde bir madde ile bize 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 11 inci maddesini adres göstermektedir. 2839 Saylı Kanunun 11. Maddesine bakılacak olursa; Madde 11 Aşağıda yazılı olanlar milletvekili seçilemezler: a) İlkokul mezunu olmayanlar, b) Kısıtlılar, c) Yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar, d) Kamu hizmetinden yasaklılar, e) Taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl veya daha fazla hapis veya süresi ne olursa olsun ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar, f) Affa uğramış olsalar bile; 1. (Değişik: 2/1/2003-4778/15 md.) Basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle mahkûm olanlar, 2. Türk Ceza Kanununun İkinci Kitabının, birinci babında yazılı suçlardan veya bu suçların işlenmesini aleni olarak tahrik etme suçundan mahkûm olanlar, 3. (Değişik: 2/1/2003-4778/15 md.) Terör eylemlerinden mahkûm olanlar, 4. Türk Ceza Kanununun 536 ncı maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında yazılı eylemlerle aynı Kanunun 537 nci maddesinin birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarında yazılı eylemleri siyasi ve ideolojik amaçlarla işlemekten mahkûm olanlar. Milletvekili seçilemezler. Ayrıca bunlar milletvekili seçilemedikleri gibi belediye başkanlığına, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeliğine de seçilemezler. 5. SİYASAL PARTİLERIN YEREL SEÇIMLERDE ADAY BELİRLEME YÖNTEMLERİ Anayasanın 68-69. maddeleri siyasi partilerle ilgili hükümleri düzenlemiştir. Siyasi partiler demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olup faaliyetlerini, parti için düzenlemeleri ve çalışmalarını demokrasi ilkelerine uygun olarak yürütmek zorundadırlar. Yerel seçimler öncesi aday belirleme yöntemi, Türk demokrasisinin ve Siyasi Partiler Hukuku nun ciddi sorunlarından birisi olmakla beraber ayrıca parti içi demokrasinin de en önemli ölçütlerinden birisidir. Siyasi
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 66 partilerde kanunların kendilerine tanımış olduğu aday belirleme yöntemlerini ve bu yöntemlerin çeşitlerini görebilmek için partilerin tüzüklerine, tüzüklerinin adres gösterdiği yönetmeliklere ve ilgili kanunlara bakmak gerekir. 5.1. Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu, Mahalli seçimler yoklaması: Madde 52 Siyasi partilerin, mahalli idareler seçimleri için aday gösterebilecekleri hallerde, bu adayların nasıl seçilecekleri ve yoklamalarının nasıl yapılacağı ilgili kanundaki esaslara göre belirlenir. Adalet ve Kalkınma Partisinin (AK Parti), Seçim İşleri Yönetmeliği: Madde 133 - Tüzükte, seçim işleri ve adaylıklarla ilgili olarak yönetmelikle düzenleme yapılacağı belirtilen konular dahil, kanun ve parti tüzüğüne aykırı olmamak şartıyla, genel veya kısmi yerel ve milletvekili seçimlerinde adayların başvuru usul ve esasları, ön seçim ve teşkilat yoklamalarıyla ilgili üye kayıt defterleri, teşkilat yoklama seçmen listelerinin hazırlanması ve seçim kurullarına verilmesi, sandık kurulu üyeliği, adayların tanıtım çerçevesi, müşahitlik, oy pusulalarının hazırlanması, seçim sonuçlarına itiraz gibi konularda ve ayrıca Tüzükte yazılı olanlar dışında teşkilat yoklaması seçmeni olabilecekleri belirlemek, gerek adaylıklar ve gerekse seçimlerle ilgili olup, açık olmayan veya tüzükte gösterilmeyen diğer konularda nasıl hareket edileceği, Merkez Karar ve Yönetim Kurulunca çıkarılacak Seçim İşleri Yönetmeliği ile düzenlenir. Merkez Karar ve Yönetim Kurulu, seçimlere ilişkin adaylık başvuru ve şartlarını, her seçime özgü olacak şekilde ilke kararlarıyla belirlemeye de mezun ve yetkilidir. Şeklinde yapılan açıklamayla AK Parti nin yerel seçimlerde aday belirleme yöntemleri yönetmeliğinde belirtilen usullere göre yapılacağını karar altına almıştır. AK Parti aday adaylarını belirlemeden önce Merkez Kara ve Yönetim Kurulunun bir ön inceleme yapması gerektiğini tüzüğün 127. Maddesinde: Büyükşehir ve il belediye başkan aday adaylarıyla ilgili ön seçim veya teşkilat yoklamasına katılacakları belirleme işlemi olan ön inceleme yapma ve karar alma yetkisi, Merkez Karar ve Yönetim Kurulu na aittir. İlçe ve belde belediye başkan aday adaylarıyla ilgili ön inceleme işlemi, ilgili il yönetim kurulunca yapılır. İl Yönetimince yapılacak ön inceleme işlemi, Merkez Karar ve Yönetim Kurulu onayı ile ilçe yönetiminin yapacağı ön inceleme işlemi ise il yönetim kurulu onayı ile kesinleşir. Bu şekilde onay yetkisi olan kurullar, gerek gördükleri değişiklikleri yapabilirler. Tüzük bu madde ile alınan kararların hangi mercilerce kesinleşeceğini söylerken, onay yetkisi olan kurulların, gerek gördükleri değişiklikleri yapabilirler, şeklindeki son cümlesi ile ön inceleme sonucunun onay makamınca değiştirilebilmesini daha seçimlerin başlama aşamasında bir müdahalenin söz konusu olabileceğini ifade etmiştir. Tüzük aday adayların ön incelemesinden sonra aday adaylarının tespiti ve sıralamasını tüzüğün ilgili maddesinde şöyle ifade eder, Madde 128 - Ön inceleme sonucu oluşacak aday adayları arasından, belediye başkan adayları ile belediye ve il genel meclisleri adayları ve sıralamaları, tüzüğün 124. maddesinde yazılı usullerden birinin, birkaçının veya tamamının, aynı seçimde seçim çevresi ölçeğine göre aynı anda ve bir arada yahut ayrı ayrı kısmi veya tam olarak uygulanması suretiyle hangi yöntemle yapılacağı, Merkez Karar ve Yönetim Kurulu nca kararlaştırılır. Seçim İşleri Adaylık İşlemleri Yönetmeliği nin 6.maddesi tüzüğün 124. Maddesindeki adaylar ve bu adayların liste sıralamasının nasıl yapılacağını şöyle ifade eder; Madde 6 - Milletvekili ve mahalli idareler seçimlerinde; Tüzüğün 123.,127. ve 128. maddeleri uyarınca yapılacak ön inceleme sonucu belirlenen aday adayları arasından Parti adayları ve bu
67 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği adayların liste sıralamaları; 1 - Önseçim, 2 - Teşkilat yoklaması, 3 - Merkez yoklaması, usûllerinden birinin, birkaçının veya tamamının; aynı seçimde seçim çevresi ölçeğine göre aynı anda ve bir arada veya birinin ülke ölçeğinde tam olarak uygulanması suretiyle yapılır. Hangi seçim çevresinde hangi usül veya usûllerle ve usûlün hangi ölçekte uygulanacağına Merkez Karar ve Yönetim Kurulunca karar verilir. Yönetmelik burada ön inceleme sonucu bir sonraki aşamayı şekillendirmektedir. Ön inceleme, teşkilat yoklamasına katılacakları belirleme işlemidir. Teşkilat yoklaması seçmeninin kimler olduğunu tüzüğün 124.2 maddesinde ele alınmış, şöyle: Teşkilat yoklaması seçmenleri: Yoklamanın yapılacağı seçim çevresinde oturmakta olan ve parti üyeliği devam eden: a) Parti kurucuları, b) Eski bakan ve milletvekilleri, c) Belediye, il ve ilçe eski başkanları, d) Yan kuruluş eski il ve ilçe başkanları e) İlin partili bakan ve milletvekilleri, f) İlin parti teşkilat kademeleri yönetim kurulları başkanları ile yönetim kurullarının asıl üyeleri, g) İl disiplin kurulu başkanı ile asıl üyeleri, h) Partili belediye başkanları ve belediye meclisi üyeleri, ı) Partili il genel meclisi üyeleri, i) Parti yan kuruluşlarının il ve ilçe yönetim kurulları başkanları ile yönetim kurullarının asıl üyeleri, j) Parti üyeliği devam eden köy ve mahalle muhtarları, k) İlçe ve il kongresi asıl delegeleri, l) İlin büyük kongre asıl delegeleri, m) Partinin teşkilat yoklaması tarihinden en az bir yıl önce belirlenmiş ve görevi devam etmekte olan mahalle ve köy temsilcileri ile n) Ayrıca Seçim İşleri Yönetmeliğinde teşkilat yoklama seçmeni olarak belirtilenler. Bu sayılanlar teşkilat yoklaması seçmeni olarak geçerler. 5.2. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Aday adayı belirleme yönteminden önce CHP yeterlilik için bazı şartları ön koşmuş, bunlar yönetmeliğin 3. Maddesinde: Belediye başkanlığına, belediye ve il genel meclisi üyeliklerine aday adayı olacaklar saptanırken, aşağıda yazılı nitelikler ve kurallar gözetilir: 1) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, 2) Yirmi beş yaşını doldurmuş olmak, 3) 2839 Sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 11.maddesinde belirtilen sakıncaları taşımamak (2972 SK, mad. 9, 2839 SK, mad. 10,11). Bu aşamadan sonra aday adayları için bazı ön koşulların yerine getirilmesi istenmiş bunları da yönetmeliğin 4. maddesinde şöyle dile getirilmiştir: Adaylık isteminde bulunanlarda yasal engel bulunmaması dışında aşağıdaki koşullar aranır: a. Ödenti borcu olmamak, b. En az bir yıldan beri parti üyesi olmak. Ancak merkez yoklaması adaylığı istemiyle başvuranlarla, Tüzüğün 12.maddesi uyarınca Merkez Yönetim Kurulu kararıyla doğrudan asıl üyeliğe kabul olunanlar, partili olarak TBMM üyeliği, belediye başkanlığı, belediye ve il genel meclisi üyeliği yapmış olanlar, parti örgütünde seçimle bir göreve gelmiş olanlar için bir yıllık üyelik koşulu aranmaz. Yerel seçimlerde aday belirlenmesine ilişkin hususları Cumhuriyet Halk Partisi, tüzüğünün 61.maddesinde Belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ve il genel meclis üyeliği seçimlerinde, parti adaylarının belirlenmesine ilişkin hususlar yönetmelikle belirlenir. Ve tüzüğün 62. Maddesinde: TBMM üyeliği ve yerel yönetimler için aday belirlemeye ilişkin hususlar yönetmelikle belirlenir. Diyerek yönetmeliği adres göstermiştir.
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 68 CHP nin tüzük ve yönetmeliğinde belirtilen aday belirleme yöntemlerinde, adaylar belirlemeye başlamadan önce başvuranlar arasında uygunluk incelemesinin yapılmasını öngörür. Yönetmeliğin 6. Maddesi: Seçimlerde adaylık için başvuranlarla ilgili başvuru süresinin bitiminden itibaren üç gün içinde seçim çevresi ilçe yönetim kurulunca adaylığa uygunluk incelemesi yapılır. Büyükşehir belediyesi başkanları ile merkez ilçe belediye başkanı adayları için inceleme il yönetim kurulunca yapılır. Öncelikle örgüt içinde yapılacak incelemede, gizlilik kuralına uyulur. Adaylar için inceleme, özellikle: Parti ilkeleri ve programı ile yetkili organ kararlarına bağlılığı, Kişisel özgeçmiş ve niteliği, Seçim çevresinin özellikleri, Partinin gereksinimleri, açısından yapılır. Şeklinde maddeleri sıralarken yine yönetmeliğin 6. Maddesinde: Bu konudaki itirazların son inceleme yeri Parti Meclisi dir. Parti Meclisi nin kararı kesindir. Parti Meclisi gerekli gördüğü hallerde her aday için doğrudan inceleme yapabilir ve adayların uygunluğu hakkında karar verebilir. Diyerek itirazların son mercii olarak parti meclisini adres göstermiştir. Cumhuriyet Halk Partisi adaylarını üç yöntemle belirler. Yönetmeliğin 7. Maddesi: Parti adayları başlıca üç yöntemle saptanır. a. Ön Seçim, b. Aday Yoklaması, c. Merkez Yoklaması. Aday saptamada hangi seçim çevresinde hangi yöntemin uygulanacağına Parti Meclisi karar verir. 5.3. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Milliyetçi Hareket Partisi, tüzüğünün 97. Maddesinde: Türkiye Büyük Millet Meclisi ve mahalli idareler seçimlerinde adaylığa müracaatın şekil ve şartları, milletvekilliği, belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ve il genel meclis üyeliği için aday tespitlerinin usul ve esasları ile seçimlerle ilgili sair konular, Tüzük hükümleri saklı kalmak kaydıyla hazırlanacak bir yönetmelikle belirlenir. Şeklindeki maddeyle yönetmeliği adres göstermiştir. MHP tüzüğünde her ne kadar böyle bir maddeye yer vermiş olsa da böyle bir yönetmelik çalışmasına gitmemiş, aday adaylarını tespit edebilmek için merkez yönetim kurulu bir ön değerlendirme komisyonu kurmuş ve bu Ön değerlendirme komisyonu, Milliyetçi Hareket Partisinden belediye başkanı, belediye meclisi ve il genel meclisi üyeliği aday adaylığı için başvuranların, talip olunan hizmet için yeterliliğini; siyasi partiler ve seçim kanunları ile Milliyetçi Hareket Partisi Tüzüğü ve sair ilgili mevzuat çerçevesinde, MHP'nin ilke, politika ve hedefleri ile uyumu, temsil kabiliyeti, yerel sorunlara ve çözümlerine ilişkin projeleri, eğitim durumu, mesleki deneyimi ve benzeri kriterlere göre başvuruları değerlendirdikten sonra aday adaylarını tespit edeceğini öne sürmüş. MHP tüzüğünün 89. Maddesinde: Mahalli idare seçimlerinde partiden aday olmak isteyen adayların tespitinde, milletvekili aday tespiti için öngörülen usullerden biri uygulanır. Şeklindeki maddesiyle aday tespiti için tüzükte yer alan milletvekili aday tespit usullerini adres göstermiştir. İlgili maddeye bakılacak olursa; madde 82: Milliyetçi Hareket Partisi milletvekili adayları ile bunların listelerdeki sıraları:
69 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği a. Merkez adaylığı, b. Merkez yoklaması, c. Teşkilât yoklaması, d. Ön seçim usullerinden birisi, birkaçı veya tamamının bir arada veya ayrı ayrı uygulanması suretiyle tespit edilir. Hangi seçim çevresinde, hangi usulün tatbik edileceğine Merkez Yönetim Kurulu karar verir. Tüzüğün 89. Maddesine göre: Mahalli idareler seçimlerinde aday adayları arasından belediye başkanlığı için bir, belediye meclisi için üye sayısı kadar asil ve yedek olarak ayrı ayrı, il genel meclisi üyeliklerine ise seçim çevresi için teşkil olunan sayıda asil ve yedek üye belirlenir. Merkez Yönetim Kurulu mahalli idare seçimlerinde hangi usule karar vermiş ise bunu, kanuni süreleri dikkate alarak önceden mahallelerine ve yetkili mercilere bildirir. Milliyetçi hareket partisi Merkez Yoklaması usulünü esas alarak ilgili yerlere bildirim yapmıştır. MHP nin Tüzüğünün 89. Maddesinde: İl genel meclisi ve belediye meclis üyeliği için partiye müracaat edenlerin aday adaylığı partiye üye olsun olmasın il yönetim kurulunun tasvibine bağlıdır. Merkez Yönetim Kurulu bu kararı değiştirebilir ve kararı kesindir. Burada merkez yönetim il genel kuruluna yetki vermesine rağmen, kararın değiştirilmesi noktasında kesin ve değiştirilemez yetkiyi kendinde bırakmıştır. Burada merkez yönetimin il merkezlerine bu yönde tam ve değiştirilmez bir yetki verilmesi beklenirdi. Çünkü bu şekilde delegeler kendilerinin parti içerisinde bir yere koyar, aday belirlemede yerel halka partilerinin kendilerinin bu konudaki görüşlerine saygı gösterdiğini kanıtlamış olur ve ayrıca partide demokratik yolların işlediğinin de göstergesi olurdu. Bunun haricinde il yönetimleri bulundukları yerin tabanını iyi bildiklerinden kendilerinin önereceği adayların seçimlerde başarılı olma olasılığı da daha yüksek olurdu. 5.4. Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) Barış ve Demokrasi Partisi mecliste grubu bulunan bir siyasi parti olmasına rağmen Adana ilinde yerel seçimlere kendi adıyla değil, kendisinin yerine Halkların Demokratik Partisi (HDP) nin seçimlere girmesini ve kendi tabanının da HDP ye oy vermesini istemiş ve bu yönde karar almıştır (BDP Adana İl Başkanlığı). Bu bölümde mecliste grubu bulunmasından dolayı BDP de aday belirleme yöntemlerine değindikten sonra Adana da BDP yerine seçimlere girmesinden dolayı da HDP nin aday belirleme yöntemleri ele alınacaktır. Barış ve Demokrasi Partisi, tüzüğünün 88. Maddesinde Milletvekilliği seçimlerinde ve mahalli seçimlerde parti adaylığına başvurma, aday adayları ile ilgili olarak yapılacak incelemenin niteliği ve yöntemi, adaylığa başvuranlardan ve adaylardan alınacak ödentinin ölçüsünü, adayların belirlenmesinde uygulanacak yöntem ve adaylıkla ilgili diğer konular Adaylık Yönetmeliğinde düzenlenir; şeklinde bir madde ile adaylık yönetmeliğini adres göstermiş fakat diğer partiler gibi bu konuda bir yönetmelik çalışmasına gitmemiştir. Yine de tüzüğünün 86. Maddesi ve resmi internet sayfasında aday belirleme yöntemlerine yönelik açıklık getirmiştir. Tüzük Madde 86: Genel Başkan, Parti Meclisince saptanan ve aday yoklaması suretiyle tespit edilen adayları ön seçimle belirlenen aday listelerine katarak seçim çevrelerine göre düzenler ve Yüksek Seçim Kuruluna süresinde verilmesini sağlar. Bu maddeden anlaşılacağı üzere adaylar parti meclisince ve aday yoklaması suretiyle belirlenmektedir. Barış ve demokrasi partisi resmi web sayfasında aday belirleme yöntemlerini daha detaylı ele almış, şöyle: 2014 Yerel Yönetimler Seçimlerinin hazırlık çalışmalarını yürütmek ve koordinasyonunu gerçekleştirmek için iki komisyonun kurulmasına karar verildi. Bunlar her
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 70 ikisi de 25 üyeden oluşan Merkezi Seçim Örgütleme Komisyonu ve Merkezi Aday Belirleme Komisyonudur. Aday Belirleme Yöntemi: Belediye başkanlıkları için; Diyarbakır Büyükşehir, Lice, Eğil, Bismil, Bağlar, Silvan, Edremit (Van), İpekyol (Van), Özalp (Van), Hakkâri, Yüksekova, Nusaybin, Derik, Mazıdağı, Cizre, Uludere, Varto, Bulanık, Diyadin, Mazgirt (Tunceli), Ceylanpınar, Pazarcık ta kadın kotası uygulanacaktır. Kadınlar, kadın kotasının dışındaki yerlerde de aday adayı olabileceklerdir. Belediye başkanlıkları için iki temel yöntem esas alınacaktır: 1- Merkezi aday belirleme komisyonunun öngördüğü yerlerde adaylar ön seçimle belirlenecektir. Ön seçimle adayları belirlenecek iller: Diyarbakır, Mardin, Şırnak, Batman, Van, Dersim, Hakkâri. Ön seçim yapılacak ilçeler: Bağlar, Sur, Kayapınar, Yenişehir, Silvan, Bismil, Çınar, Lice, Cizre, Gever, Derik, Nusaybin, Kızıltepe, Başkale, Varto. Seçim bölgesindeki seçmen sayısının yüzde birine (% 1) tekabül edebilecek sayıda delegasyonla ön seçim yapılacaktır. Ön seçimde birinci çıkan kişi belediye başkan adayımız olacaktır. Kadın kotası uyguladığımız il ve ilçelerde de eğilim yoklaması ve ön seçim yöntemi uygulanacaktır. 2- Ön seçimin yapılamayacağı yerlerde ise, adaylar eğilim yoklaması ile beraber merkezi aday belirleme komisyonumuzca belirlenecektir. Belediye ve İl Genel Meclisi Üyelikleri için: Tüm illerde, belediye ve il genel meclisi üyelikleri için adaylar il seçim komisyonu ve merkezi aday belirleme komisyonunca belirlenecek, sıralaması da aynı komisyonlarca belirlenecektir. (Ayrıca tüzüğümüzde de yer alan % 40 cinsiyet kotası uygulanacaktır.) Aday Adaylığı Sürecine İlişkin: 1- Aday adaylarının kendilerini tanıtmalarına ilişkin il, ilçe ve belde yönetimlerimizce ayrı platformlar kurulmayacaktır. Her aday adayı, aday adaylığı suresince kendi tanıtımını kendisi yapacaktır. Aday adayları kendi tanıtımlarını her türlü görsel ve yazımsal materyallerle yapabileceklerdir. 2- Ancak kendini tanıtma faaliyetleri partimizin ahlaki ölçüleri temelinde olacaktır. Bu tanıtım öz geçmişini ve projelerini tanıtma ve anlatma temelinde olmalıdır. Diğer adayları karalayan; grupçuluğa, aşiretçiliğe, aileciliğe ve bölünmeye yol açacak söylem ve davranışlarda bulunulmayacaktır. 3- Belirlenen esaslar dışında, buna aykırı davranış ve pratikte bulunanların adaylıkları kesinleşmiş olsa bile adaylığı, aday belirleme komisyonumuzca düşürülecektir. (09.10.2013, www.bdp.org.tr). Adaylık sürecini resmi web sayfasında açıklayan Barış ve Demokrasi Partisi konunun başında da belirtildiği gibi Adana ilinde seçimlere girmeme yönünde karar almıştır. Seçimlere kendi yerine Halkların Demokratik Partisi nin girmesini uygun bulmuş. Bundan dolayı kendisinin yerine seçimlere girecek olan Halkların Demokratik Partisi nin aday belirleme yöntemlerine eğiliyoruz.
71 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği 5.5. Halkların Demokratik Partisi ( HDP ) Halkların Demokratik Partisi esasında BDP ile bileşenli partilerdir. Tüzüğünde aday belirleme yöntemlerini ele almayan HDP, kendisine ait internet sayfasında aday belirleme kriterlerini ve yöntemlerini şöyle açıklamıştır; Aday Belirleme Kriterleri: Yerel seçimleri genel seçimlerden ayıran önemli bir konu da, belirlenecek adayın profilidir. Belediye başkanı, meclis üyelikleri ve diğer seçilecek halk temsilcileri için belli kriterlerin olması bir zorunluluktur. Adaylarımız, halklardan, ezilenlerden, yok sayılanlardan, cinsiyet eşitliğinden, doğadan, hayvan haklarından, emekten, özgürlükten, eşitlikten, barıştan ve adaletten yana olanların demokratik bir siyasal düzen ve insanca bir yaşam için mücadele değerlerine bağlı olmalıdır. Yani seçilecek kişiler demokrasi, emek, barış, eşitlik ve özgürlük mücadelesinin yarattığı değerlere bağlı, halkın benimseyeceği kişiler olmalıdır. Seçileceği alanın kültürü ile uyumlu, çalışmayı seven, yerele dair planları olan ve oluşturulan demokratik sistemi benimseyen ve alınan kararları uygulamayı görev bilen bir yapıda olmalıdır. Adaylarımız kişisel ve ailesel çıkarları değil, halkın çıkarlarını temsil ettiğinin bilincinde olmalı ve bu konuda halka söz vermelidir. Kendini eğitmeye ve eğitilmeye açık olmalı, doğrudan demokrasiye dayanan katılımcı belediyecilik modeli ve yerel yönetim anlayışımızı benimsemelidir. Partimizin adalet ve hakkaniyet ölçüleri temelinde, adaylar hak eden, aldığı görevi yapabilen, toplumda bir karşılığı ve temsil gücü olan kişiler olmalıdır. Yüz kızartıcı suçlar işlememiş olan, halk karşıtı bir geçmişi olmayan, kadına karşı şiddet uygulamamış herkes aday olabilir. Belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği, il genel meclis üyeliğine başvuran aday adaylarımız, 1- Mücadelemize, onun değerlerine, perspektiflerine sahip çıkmalıdır. 2- Kadın özgürlük mücadelesini ve toplumsal cinsiyet eşitliğini benimsemeli ve her koşul altında kadın özgürlük mücadelesi için çalışmayı esas almalıdır. 3- Kent, ilçe ve mahalle meclisleri ile çalışmayı esas almalıdır. 4- Halkın kendi karar mekanizmalarını ve kararlarını kabul etmeli, çalışmaları aleni ve şeffaf yürütmeli ve düzenli olarak halka rapor sunmalıdır. 5- Belediyeciliği sadece alt ve üst yapı çalışmalarıyla sınırlı olarak görmemeli, yerel yönetimlerde kültürel, sanatsal, sosyal politika ve ekoloji projelerini hayata geçirmeyi esas almalıdır. 6- Yoksullukla mücadele ve alternatif ekonomik programların, katılımcı ekonomi modellerinin açığa çıkarılması ve sosyal belediyecilik için çalışmalıdır. 7- Ticari değil, kentsel kamu hizmetlerini çoğaltmalı, emekçilerin ve ezilenlerin yararına ve toplumsal inisiyatiflere açık uygulamaları hedeflemelidir. 8- Doğa ve canlı yaşamının korunmasını, ekolojik sistemin tahrip edilmemesini gözetmelidir. (10.02.2014, www.ozgurhalkinsesi.com)
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 72 Halkların demokratik partisi aday belirleme kriterlerini bu şekilde belirledikten sonra da aday belirleme yöntemi olarak da şöyle devam etmiştir. Aday Belirleme Yöntemleri: Adaylarımızı belirlerken, toplumun farklı inanç, dil, kültür ve kimliklere sahip olan halklarının, ötekileştirilenlerin, ezilen ve sömürülenlerin, kadınların, gençlerin, işçilerin, emekçilerin, LGBT (Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans) bireylerin, ücretli çalışanların, engellilerin, emeklilerin temsil hakkını esas alacağız. Adaylar demokratik işleyiş ve mekanizmalarla, yerellerin özgünlüklerine uygun olarak, halk tarafından eğilim yoklaması ile yine yerellerde belirlenecektir. Forumlar, yerel meclisler, mahalle meclisleri bu eğilim yoklamasının yapılacağı ortamlar olacaktır. Eğilim yoklamasının yapılamadığı yerlerde ise adaylar merkez yoklaması ile belirlenecektir. Aday belirlemede partinin cinsiyet ve gençlik kotalarına, birey-kurum kotalarına uyum vazgeçilmezdir. Kadınların, kendisi ve kentin kaderi hakkında vereceği kararları hayata geçirmesinin yolu, bütün yerel yönetim organlarında eşit temsilinden geçmektedir. O nedenle, partimizin bu konuda diğer siyasi parti ve oluşumlardan farklılığının altını çizmek büyük önem taşımaktadır. Bu yaklaşımla, - Belediye başkanlıklarında Eş Başkanlık modelinin uygulanmasına özen gösterilecek, Eş Başkan olacak kişi listenin ilk sırasına yazılacak, - Seçimlere girilen yerlerde, eşit ölçüde kadın adayların gösterilmesi sağlanacak, - Belediye meclislerinin, il genel meclislerinin ve bütün yerel yönetim organlarının en az yarısının kadınlardan oluşmasını sağlamak için çalışılacak, - Belediye ve il genel meclisleri adayları bir kadın bir erkek sıralaması, yani fermuar sistemi ile oluşturulacak, - Kadın muhtar adayları desteklenecektir. (10.02.2014, www.ozgurhalkinsesi.com ) 6. 2014 YEREL SEÇİMLERİNDE TBMM DE GRUBU BULUNAN SİYASAL PARTİLERİN ADANA İLİNDE ADAY BELİRLEME YÖNTEMLERİ VE KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ 6.1. Partilerin Aday Belirleme Yöntemleri Bu bölümde partilerin Adana ilindeki aday belirleme yöntemleri ve parti il başkanlarıyla yapılan görüşmeler ele alınacaktır. 6.1.1 Adalet ve Kalkınma Partisi Partinin Türkiye nin geneli için belirlemiş olduğu aday belirleme yöntemleri; Tüzüğün 123. 127. ve 128. maddeleri uyarınca yapılacak ön inceleme sonucu belirlenen aday adayları arasından Parti adayları ve bu adayların liste sıralamaları;
73 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği 1 - Önseçim, 2 - Teşkilat yoklaması, 3 - Merkez yoklaması, usullerinden birinin, birkaçının veya tamamının; aynı seçimde seçim çevresi ölçeğine göre aynı anda ve bir arada veya birinin ülke ölçeğinde tam olarak uygulanması suretiyle yapılır. Adana il başkanlığı ile yapılan görüşmede ön incelemeyi: a) Kamuoyu araştırması, b) Temayül yoklaması, c) Kanaat önderlerinin fikirlerinin alınması usulleri ile gerçekleştirdiklerini ifade ettiler. AK Parti Adana İl Başkanlığı yaptıkları ön inceleme usullerini ifade ederken, kamuoyu araştırmalarının anketler yoluyla yapıldığını, temayül yoklamaları ile de partinin geniş tabanının nabzının ölçüldüğünü ve partinin ilgili kanaat önderleri ile görüşerek bir ön inceleme yaptıklarını bu şekilde ön incelemeyi tamamlayarak elde edilen sonuçlara göre de merkez yoklaması usulü ile ( Merkez yoklaması usulü; Tüzüğün 123. maddesine göre aday adaylıkları kabul edilenlerin, seçim çevrelerine göre aday ve liste sıralamalarının, doğrudan Merkez Karar ve Yönetim Kurulu tarafından yapılmasıdır. ) aday adaylarının tespit ettiklerini ifade ettiler. (10.11.2014, Adalet ve Kalkınma Partisi Adana İl Başkanlığı) İl başkanı ile yapılan soru-cevap faslı; Soru 1: MKYK sizin istemediğiniz adayı seçme durumu oluyor mu? Cevap: Evet olabiliyor. Teşkilat yoklaması, temayül yoklaması ve irade neyi gösterirse o yönde aday seçiliyor. Soru 2: Gençlerin aday olma konusunda çalışmalarınız var mı? Gençlik kotanız ne kadar? Cevap: Evet var. Gençlere öncelikli olarak alt kademelerde şans tanıyor ve daha sonra kabiliyetine göre aday gösterilebiliyor. Gençlik kotamız % 30 dur. Soru 3: Görevdeki birinin bir sonraki seçim döneminde tekrar seçilme durumu nedir? Yaptığı iyi icraatlara rağmen merkez yönetimin tekrardan o şahsı seçmeme olasılığı neye bağlanabilir? Cevap: Şahsın aktif hizmetleri ve yerinin doldurulmaması çok önemlidir. Bunun yanında yapılan temayül yoklamaları, kamuoyu araştırmaları ve kanaat önderlerinin görüşleri olumsuz ise seçilmeme olasılığı yüksektir. Soru 4: Genelde partiler vitrinlerine güçlü adaylar koymak isterler. Güçlü bir şahsın tüzüğünüzde belirtilen vasıflara uymasa bile seçimi kazanma adına aday gösterilme durumu var mı? Cevap: Aday, partinin temel ilkelerine uymuyorsa, kısacası kan uyuşmazlığı varsa aday gösterilme durumu yoktur. Soru 5: Aday tespitinde eğitim seviyesine dikkat ediyor musunuz? Cevap: Evet ediyoruz. Merkezin bu yöndeki kararı adayın en az ön lisans eğitimi almış olması ayrıca konusunda uzman ve temsil yeteneği de dikkate alınıyor. İstisnalar hariç. (AK Parti Adana il Başkanlığı ) (Görüşmeler yüz yüze yapılmıştır.)
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 74 6.1.2. Cumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyet Halk Partisi ülke genelinde adaylarını üç yöntemle belirler. Yönetmeliğin 7. Maddesi: Parti adayları başlıca üç yöntemle saptanır. a. Ön Seçim, b. Aday Yoklaması, c. Merkez Yoklaması. Aday saptamada hangi seçim çevresinde hangi yöntemin uygulanacağına Parti Meclisi karar verir. Şeklinde ele almıştır. Partinin Türkiye nin geneli için öngördüğü aday belirleme yöntemlerinin Adana da nasıl uygulandığına bakacak olursak; CHP Adana İl Başkanlığı ile yapılan görüşmede Adana da aday adayları belirleme yöntemlerinin üç şekilde gerçekleştirildiğini, bunların: -Adana büyükşehir adayları: atama usulü -Metropol ilçelerinin adayları: temayül yoklaması -Taşra ilçelerinde ise: atama usulü ile yaptıklarını ifade ettiler. Kendileriyle soru-cevap imkânını bulamadığımız CHP Adana İl Başkanlığının, Adana için yaptığı aday belirleme yöntemleri, parti içi demokrasi açısından ele alındığında adayların atama ile belirlenmesi usulünün demokratik olmadığının göstergesidir; çünkü genel merkez ağırlıklı yürütülen siyaset anlayışı partililiği, parti teşkilatlarını devre dışı bırakmaktadır. Böylelikle bir siyasi partiye üye olmanın, delege olmanın anlamı kalmamakta, katılımcı demokrasinin önü kesilmekte ve parti içi demokrasinin işletilmemesi nedeniyle de sisteme uymaktan başka çaresi olmayan bir teşkilat zümresi meydana getirmektedir. (CHP Adana İl Başkanlığı) 6.1.3 Milliyetçi Hareket Partisi MHP ülke geneli için aday belirleme yöntemi olarak tüzüğünün 89. Maddesinde: Mahalli idare seçimlerinde partiden aday olmak isteyen adayların tespitinde, milletvekili aday tespiti için öngörülen usullerden biri uygulanır. Şeklindeki maddesiyle aday tespiti için tüzükte yer alan milletvekili aday tespit usullerini adres göstermiştir. İlgili maddeye bakılacak olursa; madde 82: Milliyetçi Hareket Partisi milletvekili adayları ile bunların listelerdeki sıraları: a. Merkez adaylığı, b. Merkez yoklaması, c. Teşkilât yoklaması, d. Ön seçim usullerinden birisi, birkaçı veya tamamının bir arada veya ayrı ayrı uygulanması suretiyle tespit edilir. Hangi seçim çevresinde, hangi usulün tatbik edileceğine Merkez Yönetim Kurulu karar verir. MHP Adana İl Başkanlığı ile yapılan görüşmede aday adaylarının tespiti için anket çalışması yaptıklarını, bu anketleri profesyonel şirketler yoluyla, genel merkezin kendi yaptırdığı çalışmalar, il başkanın çalışmaları ve adayın kendisinin de bu konuda çalışmaları ve teşkilatın aday adayları ile ilgili teveccüh buyurması sonucu belirlediklerini dile getirdiler. İl başkanı ile yapılan soru-cevap faslı; Soru 1: Aday tespitinde bayanlara yönelik pozitif ayrıcalığınız var mı?
75 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği Cevap: Hayır yoktur. Bizde kadın- erkek eşitliği vardır. Soru 2: Gençlerin aday olma konusunda çalışmalarınız var mı? Gençlik kotanız ne kadar? Cevap: MYK gençlerle ilgili çalışmalar yapar. Bizde kendini yetiştiren gençlere kapılar açık. Gençlik kotamız yoktur. Soru 3: Aday tespiti hususunda sizi diğer partilerden ayıran noktalar nelerdir? Cevap: Adaylarımızın parti içinden geliyor olması ve parti içinde yetiştirilmeleri bizi diğer partilerden ayıran noktalardır. Soru 4: Aday tespitinde eğitim seviyesine dikkat ediyor musunuz? Cevap: Hayır etmiyoruz. Eğer aday işin ehli ise ve başarılı oluyorsa eğitimine bakılmaz. (MHP Adana İl Başkanlığı) (Görüşmeler yüz yüze yapılmıştır.) 6.1.4 Halkların Demokratik Partisi Adana ilinde BDP yerine seçimlere girmesinden dolayı bu bölümde sadece HDP yi ele alacağız. HDP, Türkiye geneli uygulayacağı aday belirleme yöntemlerini Adana için de uygulamıştır. Bu bölümde sadece Adana il başkanlığı ile yapılan görüşmelere değinilecektir. HDP Adana İl Başkanlığı ile yapılan görüşmede aday belirleme yöntemleri ile ilgili şu ifadelerde bulundular: Aday adaylığı için temayül yoklaması yaptıklarını ve kanaat önderlerinin, milletvekillerinin ve halkın önerileri doğrultusunda aday adaylarını belirlediklerini. Ayrıca belediye başkanlıklarında eş başkanlık sistemini uygulayacaklarını ve aday yerleştirmelerinde fermuar sistemini kullanacaklarını (Fermuar sistemi: Belediye Meclis Üyelerinin seçimi için uygulanacak eğilim yoklamalarında, tek numaralara girecek aday adayları sırasıyla yerleştirilecek; Çift numaralar ise örgüt kontenjan aday adayları için tutulacak. Kontenjan sıraları düzenlenirken; cinsiyet kotası, gençlik kotası, meslek kotası, demografik yapı gibi ölçütler dikkate alınacak) kadın ve erkek eşitliğine dikkat etmek için kotaların %50 oranında bölüşüleceğini ifade ettiler. Ayrıca Adana nın Seyhan, Yüreğir ve Ceyhan ilçeleri dışındaki ilçelere belediye başkan adayları göstermeyeceklerini çünkü bu ilçelerde tabanlarının çok zayıf olduğunu; sadece belediye meclis üyeliği için aday göstereceklerini ifade ettiler. (HDP Adana İl Başkanlığı). (Görüşmeler yüz yüze yapılmıştır.) 6.2 Partilerin Aday Belirleme Yöntemlerinin Karşılaştırmalı Analizi Yüksek Seçim Kurulu 2014 Yerel Seçimleri için belirlemiş olduğu seçim takviminde partilerin aday belirleme yöntemlerinin bildirimi için tarih aralığı belirlemiş. Bu tarih aralığına göre; Başlangıç, 3 Ocak 2014: Siyasi partilerden mahalli idareler seçimleri için hangi seçim çevrelerinde hangi usül ve esaslarla aday tespiti yapacaklarını Yüksek Seçim Kuruluna bildirmelerinin istenmesi (2820/37; 2972/10-e) Bitiş, 10 Ocak 2014: Siyasi partilerin, mahalli idareler seçimleri için hangi seçim çevrelerinde,
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 76 hangi usul ve esaslarla aday tespiti yapacaklarını Yüksek Seçim Kuruluna bildirmelerinin son günü (Saat 17.00) (2820/37; 2972/10-e) olarak bu tarih aralığı kabul edilmiştir. Yüksek Seçim Kurulu belirlemiş olduğu seçim takvimine göre 11.01.2014 tarihinde Adana İl Seçim Kuruluna siyasi partilerin belirlemiş oldukları aday belirleme yöntemlerini bildirmiştir. Yüksek Seçim Kurulu nun bildirmiş olduğu kararda, Adana ilinde TBMM de grubu bulunan partilerin belirlemiş oldukları ve Yüksek Seçim Kuruluna bildirdikleri aday belirleme yöntemlerine bakılacak olursa; Yüksek Seçim Kurulunca verilen 07/12/2013 tarihli, 576 sayılı karar ve karar metnine dahil bulunan Seçim Takvimi uyarınca, 09 Şubat 2014 Pazar günü yapılacak Önseçim Aday Yoklaması nedeniyle, Yüksek Seçim Kurulunun 31/12/2013 tarihli, 622 sayılı kararı ile tespit ve ilan edilen; Adalet ve Kalkınma Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Barış ve Demokrasi Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi, Halkların Demokratik Partisi Genel Başkanlıklarınca yapılan bildirimlerde; tüm seçim çevreleri ve tüm seçim türleri için adaylarını merkez yoklaması usulü ile belirleyeceklerini bildirmişlerdir. (Yüksek Seçim Kurulu) Yüksek Seçim Kurulunun İl Seçim Kuruluna göndermiş olduğu bildirimde görüldüğü gibi Adana daki partiler seçimlerde aday belirleme usulü olarak merkez yoklaması yöntemini belirleyeceklerini bildirmişlerdir. Bütün partilerin aynı usulü seçme yoluna gitmeleri yapacağımız analizin alanını daraltmış bulunmaktadır. Biz yine de partilerin aday belirleme sürecinde merkez yoklaması kısmına gelinceye kadarki sürece bakacak olursak. 6.2.1. Adaylık Başvuruları Ön Koşulları Adalet ve Kalkınma Partisi, adaylık işlemleri yönetmeliğinin 12. Maddesinde: Milletvekili ve yerel seçimlere aday adaylığı için parti üyesi olma şartı aranmaz. Parti üyesi olmadan aday gösterilip seçilenler, parti üyeliliğine alınmış sayılırlar. Cumhuriyet Halk Partisi adaylık için ön koşul olarak yönetmeliğin 4. Maddesinde: Adaylık isteminde bulunanlarda yasal engel bulunmaması dışında aşağıdaki koşullar aranır: a. Ödenti borcu olmamak, b. En az bir yıldan beri parti üyesi olmak. Ancak merkez yoklaması adaylığı istemiyle başvuranlarla, Tüzüğün 12.maddesi uyarınca Merkez Yönetim Kurulu kararıyla doğrudan asıl üyeliğe kabul olunanlar, partili olarak TBMM üyeliği, belediye başkanlığı, belediye ve il genel meclisi üyeliği yapmış olanlar, parti örgütünde seçimle bir göreve gelmiş olanlar için bir yıllık üyelik koşulu aranmaz. Milliyetçi Hareket Partisi, tüzüğünün 96. Maddesinde; Büyükşehir ve il belediye başkanlığına aday olmak isteyenlerin aday yoklamalarına katılabilmeleri, Merkez Yönetim Kurulunun tasvibine bağlıdır. İlçe ve belde merkezleri belediye başkanlığına aday olmak isteyenlerin aday yoklamalarına katılabilmeleri, ilçe yönetim kurulunun mütalâası alınmak kaydıyla il yönetim kurulunun yetkisindedir. Merkez Yönetim Kurulu, il yönetim kurulunun aday yoklamalarına katılmaya ilişkin kararlarını değiştirebilir. Merkez Yönetim Kurulunun bu kararı kesindir. İl genel meclisi ve belediye meclis üyeliği için Partiye müracaat edenlerin aday adaylığı Partiye üye olsun olmasın, il yönetim kurulunun tasvibine bağlıdır. Merkez Yönetim Kurulu bu kararı
77 Siyasal Partilerin Yerel Seçimlerde Aday Belirleme Yöntemleri: Adana İli Örneği değiştirebilir. Merkez Yönetim Kurulunun bu kararı kesindir. Barış ve Demokrasi Partisi adaylık için yönetmeliğinin 83. Maddesinde: Başvuruya kısa öz geçmiş, partide yapılan çalışmalar, aday olmak için başvuruda bulunan üye ise ne zamandan beri üye olduğu, parti ödentilerini ödeyip ödemediğine ve eğitim programlarına katılıp katılmadıklarına dair belgeler ile yasa ile belirlenen diğer belgeler eklenir. Halkların Demokratik Partisi ise başvurudan önce bazı kriterler şart koşmuş, bu kriterlere genel olarak bakıldığında üç maddede ele alınabilir, a) Seçilecek kişiler demokrasi, emek, barış, eşitlik ve özgürlük mücadelesinin yarattığı değerlere bağlı, halkın benimseyeceği kişiler olmalıdır. b) Adaylar kişisel ve ailesel çıkarları değil, halkın çıkarlarını temsil ettiğinin bilincinde olmalı ve bu konuda halka söz vermelidir. c) Yüz kızartıcı suçlar işlememiş olan, halk karşıtı bir geçmişi olmayan, kadına karşı şiddet uygulamamış herkes aday olabilir. 6.2.1.1. Değerlendirme AK Parti Merkez Yönetimi, aday adaylığı tespitinde nihai kararı kendisi vermektedir. Teşkilatlar genelde merkez yönetimin vermiş olduğu kararlara her ne kadar sevinmeseler de partinin vermiş olduğu kararlara uymak zorundadırlar; ama nadir de olsa merkezin vermiş olduğu karar ters tepebilmektedir. Örneğin 16 Ocak 2014 te Adana nın 15 ilçe belediye başkan adayının Ak Parti Genel Merkezi nce açıklanmasından sonra İl Başkanının, adaylar belirlenirken il teşkilatının görüşlerinin dikkate alınmadığı gerekçesiyle istifa etmesi gösterilebilir. (09.01.2014, www.hurrıyet.com.tr ) Partilerde demokrasinin işleyebilmesi için bu tür istifa kararlarının alınması gerektiği kanaatindeyim çünkü uzun vadede bu tür kararlar partilerin kendi teşkilatlarının almış olduğu kararlara saygıda bulunulması ve karar verme noktasında yönetimin keyfi uygulamalarının önüne geçilmesi sağlanmış olacaktır. CHP adaylık için başvuruda bulunanlardan bir yıllık üyeliği ön koşmuş olması veya merkez yönetimden cevaz alması daha işin başında adaletsiz bir tavır takındığı, aday tespit yönteminde demokratik olmayan adaletsiz bir yola girdiğini göstermektedir. MHP adaylık başvurusunda CHP de olduğu gibi her ne kadar ön şartlar koşmasa da il ve ilçe teşkilatlarına vermiş olduğu aday adayı belirleme yetkisine, teşkilatın almış olduğu karar üzerindeki nihai yetkinin kendisinde olması AK Parti ve CHP ile aynı çizgide buluşturmuştur. İl ve ilçe teşkilatlarının başvuru sürecindeki harcamış olduğu yoğun çabaların merkez yönetimin vereceği kararla değiştirilmesi veya teşkilatın halkın istekleri doğrultusunda belirlemiş olduğu aday adaylarının, sonuçlarının merkezin tasvibinde bulunması il ve ilçe teşkilatlarına yapılan büyük bir haksızlık olmakla beraber partinin kendi içerisinde demokratik yöntemleri sindiremediğinin de göstergesidir. BDP adaylık için yapılan başvurularda diğer partilerden farklı olarak başvuruda bulunan şahsı daha yakından tanıma gereği duymuş hatta kendi ideolojik yapısının anlatıldığı eğitim programları gibi bir maddeyi de değerlendirme kısmına almıştır. Ayrıca eğer parti üyesi ise
Hüseyin İkinci&Şükrü Arslan 78 başvuranın parti ödentileri ve parti programlarına katılımını da göz önüne alarak adeta partiye olan sadakati ölçüsünde değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır. Burada en keskin hatları AK Parti dışındaki diğer partiler çizmektedir. Bu keskin hatlara bakacak olursak, CHP, bir yıllık gibi uzun bir zaman dilimi ön koşması veya parti merkezinin ortak kararı herkes için kolay kolay alınabilecek bir karar değildir. MHP ile yapılan görüşmelerde eğer kan uyuşmazlığı varsa aday olunamayacağını gibi bir ifade kullanılması ve son olarak da BDP nin kendi ideolojik eğitiminin alınmış olmasını şart koşması gibi maddeler, günümüz demokrasilerinde dikkat edilen homojenlik, çoğulculuk gibi ifadelere ters düşmektedir. Burada en dikkat çekici bir maddesiyle HDP nin ön plana çıktığı görülmektedir, şöyle ki, Yüz kızartıcı suçlar işlememiş olan, halk karşıtı bir geçmişi olmayan, kadına karşı şiddet uygulamamış herkes aday olabilir. Bu madde biraz daha insani ve ahlaki ölçütleri esas aldığı için bu suçlara bulaşmamış olan adayların seçildikten sonraki icraatlarında daha da hassas olacakları kanaatindeyim. 6.2.2. Ön inceleme AK Parti, tüzüğünün 127. Maddesinde, Büyükşehir ve il belediye başkan aday adaylarıyla ilgili ön seçim veya teşkilat yoklamasına katılacakları belirleme işlemi olan ön inceleme yapma ve karar alma yetkisi, Merkez Karar ve Yönetim Kurulu na aittir. İlçe ve belde belediye başkan aday adaylarıyla ilgili ön inceleme işlemi, ilgili il yönetim kurulunca yapılır. İl Yönetimince yapılacak ön inceleme işlemi, Merkez Karar ve Yönetim Kurulu onayı ile ilçe yönetiminin yapacağı ön inceleme işlemi ise il yönetim kurulu onayı ile kesinleşir. Bu şekilde onay yetkisi olan kurullar, gerek gördükleri değişiklikleri yapabilirler. CHP yönetmeliğinin 6. Maddesinde inceleme ile ilgi Adaylar için inceleme, özellikle: Parti ilkeleri ve programı ile yetkili organ kararlarına bağlılığı, Kişisel özgeçmiş ve niteliği, Seçim çevresinin özellikleri, Partinin gereksinimleri, açısından yapılır. MHP tüzüğünün 94. Maddesinde, Yapılan müracaatlar Başkanlık Divanınca, yapılacak araştırma ve inceleme sonucuna göre değerlendirilir. Başkanlık Divanı değerlendirme sonuçları Merkez Yönetim Kurulunda görüşülerek durumları uygun görülenlerin aday yoklamalarına katılmalarına izin verilir. BDP tüzüğünün 88. Maddesinde, Milletvekilliği seçimlerinde ve mahalli seçimlerde parti adaylığına başvurma, aday adayları ile ilgili olarak yapılacak incelemenin niteliği ve yöntemi, adaylığa başvuranlardan ve adaylardan alınacak ödentinin ölçüsünü, adayların belirlenmesinde uygulanacak yöntem ve adaylıkla ilgili diğer konular Adaylık Yönetmeliğinde düzenlenir. HDP her ne kadar ön inceleme başlığı altında maddeler ele almasa da kriter olarak uzunca maddeler ele almıştır. Ama şöyle bir madde ile Partimizin adalet ve hakkaniyet ölçüleri temelinde, adaylar hak eden, aldığı görevi yapabilen, toplumda bir karşılığı ve temsil gücü olan kişiler olmalıdır. durumu özetlemektedir.