Chapter 20. Optimal Para Alanları (Optimum Currency Areas) ve Avrupa Deneyimi. Slides prepared by Thomas Bishop

Önizleme Avrupa Birliği (The European Union) Avrupa Parasal Sistemi (The European Monetary System) AB ve APS Politikaları Optimum Para Alanları Teorisi AB Optimum Para Alanı mı? Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-2

Önizleme Avrupa neden ve nasıl tek bir para birimine geçti? Üye ülke ekonomileri için Euro ya geçmek iyi mi oldu? Euro ya geçişin üye olmayan ülkelere etkisi nasıl? Euro dan diğer ortak para sistemlerine geçişi düşünenler için çıkarılacak dersler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-3

EMS Nedir? Avrupa Parasal Sistemi (European Monetary System) döviz kuru değişim mekanizması (exchange rate mechanism) (ERM) ile idare edilen bir sabit kur sistemi olarak 1979 da doğdu. EMS o günden bu yana daha yoğun koordineli ekonomik ve parasal politikalar sistem olan ekonomik ve parasal bir birlikteliğe (economic and monetary union) (EMU) dönüştü. EMS ile birçok ülkedeki döviz kuru mekanizmasını yerini ekonomik ve parasal birliktelik altındaki ortak para birimi aldı. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-5

Ekonomik ve Parasal Birliktelik Üyeliği Parasal ve ekonomik birlikteliğe ait olabilmek için EMS üyelerinin yapması gerekenler: 1. ERM e uymak: döviz kurları hedef döviz kuruna karşı belirli bir bant içerisinde sabitlendi. 2. Avrupa Birliği Konseyi ve Avrupa Merkez Bankası (AMB) tarafından belirlenen sıkı mali ve parasal politikaları takip etmek. 3. Kendi para birimlerini dolaşımı AMB tarafından belirlenen Euro ile değiştirmek. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-6

AB Üyeliği AB ye üye olabilmek için bir ülkenin ilaveten yapması gerekenler: 1. Ticaret ve finansal varlık hareketini kısıtlayan engellerin düşük olması. 2. İnsan hareketini kolaylaştırmak amacıyla orak göç kurallarını uygulamak. 3. Ortak iş yeri güvenliği ve tüketici koruma kanunları oluşturmak. 4. AB nin liberal demokrasi anlayışıyla uyumlu belirli politik ve kanuni kurumları oluşturmak. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-7

Şekil 20-1: Euro Alanı Ülkeler 1 Ocak 2011 itibari ile 20-9

Neden AB? AB ve EMS i oluşturan ülkeleri çeşitli amaçları 1. Avrupa nın uluslararası ilişkilerdeki gücünü arttırtmak :. 2. Avrupa yı birleşik bir pazar(unified market) yapmak : serbest ticaret, serbest finansal varlık akışı ve serbest insan göçü olan büyük bir pazar olmanı (sabit ya da ortak bir para birimine ilaveten ) ekonomik büyümeyi ve ekonomik refahı arttıracağı görüşü. 3. Avrupa da politik istikrar ve barış Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-11

Neden AB? 1973 de dağılan Bretton Woods ile üye ülkeler kendi kurlarını kurunu dolara karşı sabitliyorlardı. Böylece iki üye ülkenin karşılıklı paritesi de sabitlenmiş oluyordu Bretoon Woods 1973 de dağıldı. 1973 sonrası Avrupa Birliği ülkeleri dolara karşı kurlarının hareketine izin vermelerine karşın kurlarının kendi aralarındaki hareketini giderek daralttılar. Bu çabalar 1 Ocak 1999 da Euro nun doğuşu ile sonuçlandı. Parasal politika koordinasyonu Karşılıklı döviz kuru sabitliği Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-12

Neden AB? 1. Çöken Bretton Woods sonrası ABD nin kendi çıkarlarını uluslararası parasal sorumluluğunun öne geçebileceği ve tek başına yeten bir ABD ye karşı Avrupa nın kendi ekonomik çıkarlarını daha iyi savunabilmek. 2. Avrupa birliğini gerçek bir ortak pazara dönüştürmek: Büyük bir ortak pazar oluşumuna engel teşkil eden tim bariyerleri kaldırmak. Bu engellerden biri de döviz kuru dalgalanmaları. II. Dünya Savaşı sonrası birçok Avrupalı lider ekonomik işbirliği ve entegrasyonun gelecekte olası savaşlara karşı en iyi çözüm olduğuna inandılar. Bunun sonucunda milli ekonomik politikalarının yerini merkezi Avrupa Birliği teşkilatları aldı. (ESCB, European Comission gibi) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-13

EMS : 1979 1998 Mart 1979 da karşılıklı olarak sabitlenmiş kur sistemi olarak kuruldu İspanya(1989) de katıldı İngiltere (1990) de katıldı Portekiz(1992) de katıldı Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-14

EMS : 1979 1998 1979 1993 yılları arasında EMS birçok kurun hedef bir kur oranı etrafında +/- 2.25% seviyelerinde hareketine izin veren döviz kuru mekanizmasını tanılıyordu. Döviz kuru mekanizması Portekiz, İspanya, İngiltere (1992 ye kadar) ve İtalya nın (1990 a kadar) para birimlerinde daha büyük dalgalanmalara (+/- 6%) izin veriyordu Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-15

EMS : 1979 1998 (devam) Spekülasyonu önlemek amacıyla, EMS ilk yıllarında para birimleri alım satımını önlemek amacıyla bazı döviz kontrolleri (exchange controls) uygulandı. 1987 1990 bu kontroller AB ni finansal varlıklar için ortak bir pazar yapmak amacıyla kaldırıldı. Döviz piyasasında yüksek talebi olan varlık ve dövizlere ihtiyacı olan ülkelere borç verebilmeleri için EMS ülkeleri arasında bir kredi sistemi de oluşturuldu Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-16

EMS : 1979 1998 (devam) Ancak EMS ülkeleri arasındaki farklı maliye ve para politikaları nedeniyle piyasa oyuncuları (yüksek faiz oranı veren) Alman varlıklarını almaya ve öteki EMS varlıklarını satmaya başladılar. İngiltere 1992 yılında EMSden çıktı ve poundun diğer Avrupa para birimlerine karşı serbest hareketine izin verdi. Bunun sonucu Döviz kuru mekanizması 1993 yılında hedef seviye etrafında +/-15% lik bantlar ile Alman Markına karşı devalüe etmesine izin verecek şekilde tekrar tanımlandı. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-17

EMS : 1979 1998 (devam) Ancak sonunda, her bir EMS üyesi benzer şekilde sıkı maliye ve para politikasını benimsediler, ve zamanla EMS içindeki enflasyon oranları birbirine yakınsadı (ve spekülasyon yavaşladı ya da durdu). Aslında, EMS üyesi ülkeler tarihsel olarak düşük enflasyonu olan Almanya nın sıkı para politikasını izliyorlardı. EMS döviz sistemi altındaki sabit bant ile Almanya kendi para politikasını ihraç ediyordu. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-18

Şekil 20-2: Orijinal 6 EMS üyesi ülke için Enflasyon Yakınsaması, 1978 2006 Source: CPI inflation rates from International Monetary Fund, International Financial Statistics. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-19

Neden Euro (EMU)? AB üyesi ülkeler 4 temel sebepten dolayı Euroy a geçtiler 1. Birleşik pazar: tek bir para biriminin daha fazla pazar entegrasyonu sağlayacağı beklentisi. EMS sistemindeki kur yeniden belirlenme (realigmnet) risklerini ve bir EMS para biriminin diğerine çevriminden oluşan ticaret masraflarını önlemesi 2. Alman MB nın yerini tüm ülkelere eşit mesafede Avrupa MB nın alması ile Almanya etkisinin azalacağı düşüncesi. 3. AB deki serbest sermaye akışları sonucu farklı para birimleri altında sabit paritelerin doğurabileceği 1992-3 benzeri spekülatif atakların tek para birimi ile önlenmesi 4. Politik istikrar: Tek para birimi Maastrich Antlaşması nın amacı olan politik birleşmenin bir simgesi olacak, ekonomik çıkarları birleştirerek politik işbirliğini öne çıkaracak. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-20

EU ve EMS Politikaları Single European Act, 1986 : ticaret, finansal varlık akışı ve göçe yönelik birçok kısıtın Aralık 1992 ya kadar kaldırılmasını öneriyordu. Maastricht Antlaşması, 1991, EMS i ekonomik ve parasal birlikteliğe dönüştürmek için.. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-21

EU ve EMS Politikaları (devam) Maastricht Antlaşması EMU ye üye olacak AB ülkelerinin sağlamaları gereken ekonomik kriterleri belirler. 1. Fiyat istikrarı: Kabul öncesi maksimum enflasyon oranı üye ülkeler arasında en düşük enflasyon oranına sahip 3 üye enflasyon oranı ortalamasından 1.5% yüksek olmamalı. 2. EU ya geçmeden önce ERM altında döviz kuru istikrarı sağlamış olmalı 3. Maliye politikası: Devlet bütçe açığı GSYİH nın %3 ünü geçmemeli. Devlet borcu oranı GSYİH nın %60 ını geçmemeli. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-23

EU ve EMS Politikaları (devam) Maastricht Antlaşması birlik üyeliği devam eden ülkelerin uyması gereken koşullar 1. Kısıtlayıcı maliye politikası: Devlet bütçe açığı GSYİH nın %3 ünü geçmemeli. Devlet borcu oranı GSYİH nın %60 ını geçmemeli. Bu kriterlerin gözetlenmesi ve yaptırım uygulanması Örneğin: yüksek borcu olan bir ülkenin kriz için genişleyici maliye politikası uygulayamaması Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-24

EU ve EMS Politikaları (devam) İstikrar ve Büyüme Paktı (SPG) (Stability and Growth Pact) 1997 Ülkelerin orta vade sonunda dengeli bütçe ya da bütçe fazlası hedefi Yüksek borçlu ülkelere finansal yaptırımlar öngörüyor Pratikte uygulanmadı! Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-25

EU ve EMS Politikaları (devam) Neden? Almanya gibi düşük enflasyon ülkelerin diğer ülkelerin düşük enflasyon ve mali kısıtlama ortamını tercih ettiklerine dair güvence istemesi. Euro nun bazı üye ülkelerde enflasyonu körükleyen politikalarının benzerinin sonucu değersiz bir para birimi olmasına karşı tedbir. Yüksek devlet borcu sonunda ECB nin borcu satın alması sonucu olabilecek parasal büyüme ve enflasyonist politikaları önlemek. 1997 yılına gelindiğinde Almanya da halk DM kadar güçlü olmayacağı endişesi ile Euro yu desteklemiyordu. SGP seçmenlere düşük enflasyon garantisi olarak geçirildi. Ancak Almanya Maastricht kurallarını ihlal eden bir ülke oldu. 2005 yılında Almanya ve Fransa isteği ile SGP kaldırıldı. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-26

Euro Alanı Ülkeler 1998 de kriterleri sağlayan ve üye olan 11 ülke: 1. Almanya 2. Avusturya 3. Belçika 4. Finlandiya 5. Fransa 6. Hollanda 7. İspanya 8. İrlanda 9. İtalya 10.Luxemburg 11.Portekiz Danimarka İngiltere Üye olmamayı tercih etti İsveç ERM üyesi olmayarak döviz kuru kriterini sağlamadı. Sonraki üyeler: Yunanistan (1 Ocak 2001) Slovenya (1 Ocak 2007) Kıbrıs (1 Ocak 2008) Malta (1 Ocak 2008) Slovakya (1 Ocak 2009) Estonya (1 Ocak 2011) Latvia (1 Ocak 2014) Litvanya (1 Ocak 2015) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-27

Avrupa Merkez Bankaları Sistemi (European System of Central Banks-ESCB) Frankfurt taki Avrupa Merkez Bankası (European Central Bank) ve 15 üye ülke merkez bankalarından oluşur. ESCB de kararlar yürütme kurulunun (governing council) 6 üyesi (başkan dahil) ve milli merkez bankaları başkanlarının oyları ile alınır. Parasal politikaların politik etkiden arındırılması için birçok kural getirilmiştir. Herhangi bir devlet etkisinde ve kontrolünde olmayan tek merkez bankasıdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-28

EU ve EMS Politikaları (devam) 1999 yılında Euro ya geçildi. Önceki döviz kuru sistemi geçersiz oldu. Ancak ekonomik ve parasal birlik ile dışarıda kalan ülkeler arasında yeni bir döviz kuru sistemi kuruldu EMS2 Euro üyesi olmana AB üyesi ülkeleri için geniş döviz kuru bandı tanımlıyor (+/-15%) Böylece Euro ya geçmek isteyen ülkelerin geçişi öncesi kur istikrarı sağlamalarına olanak kılıyor Euro üyesi olmayan AB ülkelerinin rekabetçi devalüasyon uygulamalarının önüne geçiliyor Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-29

Optimum Para Alanları (OPA) Teorisi (Theory of Optimum Currency Areas-OCA) OPA teorisine göre sabit döviz kurları, ya da ortak para birimi, için optimal alan ekonomik olarak yüksek derecede entegre olan alandır. Ekonomik entegrasyon serbest dolaşım anlamına gelir: Ürün ve hizmetler (ticaret) Finansal sermaye (varlıklar) ve fiziki sermaye İşgücü/işçiler (immigration and emigration) Teori Robert Mundell tarafından 1961 yılında geliştirildi. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-30

Optimum Para Alanları Teorisi (devam) Sabit döviz kurlarının uygulayacak ülkeler için yarar ve zararları vardır. Yararları: Belirsizlik ve uluslararası işlemlerdeki dalgalı kurdan kaynaklı masrafları ortadan kaldırır. Sabit kur sistemine geçen bir ülkenin elde edeceği kazanımlara parasal verimlilik kazanımları (monetary efficiency gain) diyoruz. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-32

Optimum Para Alanları Teorisi (devam) Sabit kur sistemine geçişin parasal verimlilik kazanımları ekonomik entegrasyon miktarına bağlıdır. Genel olarak, ekonomik entegrasyon arttıkça, parasal verimlilik kazanımı artar. Sabit kur sistemine geçiş bir ülkeye şu şartlar altında daha yararlı olur: 1. Üye ülkeler ile ticareti yoğun ise işlem maliyetleri oldukça azalır 2. Üretim faktör hareketleri çok ise: 1. Finansal varlıklar serbest dolaşabiliyor ise getiri oranındaki belirsizlik oldukça azalır 2. Kişiler serbestçe üye ülkeler içinde göç edebilirler 3. (Ücretlilerin alım gücündeki belirsizlik oldukça azalır) Ekonomik entegrasyon ayrıca sabit kur sistemi üyesi ülkeler arsındaki fiyatların da yakınsamasını sağlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-33

Optimum Para Alanları Teorisi (devam) Bir ülkenin sabit kur sistemine geçmesiyle olacak kayıplara ekonomik istikrar kayıpları (ekonomik stability loss) diyoruz. Sabit kur siteminin kaybı: işgücü ve üretim istikrarında kullanılan para politikasının yitirilmesi ve toplam talep değişimleri karşısında döviz kurunun otomatik ayar mekanizmasının ortadan kalkması. Sabit kur sistemine geçişin ekonomik istikrar kayıpları da ekonomik entegrasyon miktarına bağlıdır. Genel olarak, ekonomik entegrasyon arttıkça, ekonomik istikrar kayıpları azalır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-36

Optimum Para Alanları Teorisi (devam) Sabit kur sistemine katıldıktan sonra üye bir ülkenin toplam talebinde düşüş olursa: 1. Ülke sıkı olarak entegre olduysa fiyatlarda küçük bir düşüş Euro alanındaki diğer üye ülkelerin talebinde büyük bir artışa neden olmaya yeter. 2. Ekonomik entegrasyon çok ise finansal varlıklar ve işçiler daha yüksek getiri ya da ücret veren alanlara göç eder,böylece ekonomik kayıp çok olmaz. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-37

Optimum Para Alanları Teorisi (devam) 3. Ürün ve servis piyasaları entegre değil ise dalgalı kurların otomatik ayarlama kaybı da az olur. Neden? Ülke sabit kur sistemine katılmasa ne olurdu ona bakalım: Otomatik ayar ülke parasının değer kaybetmesine ve yabancı paraların değer kazanmasına sebep olurdu. Piyasalar entegre ise yerli tüketiciler için birçok ürün fiyatının artmasına neden olurdu Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-38

Optimum Para Alanları Teorisi (devam) Sabit bir kur sistemine geçmeyi düşünen bir ülke için entegrasyon derecesini ölçen kritik bir noktadan sonra, parasal verimlilik kazancı (monetary efficiency gain) ekonomik istikrar kaybının (ekonomic stability loss) üzerine çıkar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-40

AB Optimum Para Alanı mı? EU/EMS/ekonomik ve parasal birliğin üye ülkelere yarar sağlaması için, üye ülkelerin yüksek ekonomik entegrasyonu olmasını bekliyoruz: GSYİH ya oranla yüksek ticaret hacmi Yüksek yabancı finansal yatırım ve toplam yatırıma oranla yüksek doğrudan yabancı yatırım (FDI) Toplam işgücüne oranla sınırlar arası büyük işgücü göçü Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-45

AB Optimum Para Alanı mı? (devam) Çoğu AB üyesi GSYİH sının %10-20 sini diğer AB ülkelerine ihraç ediyor. ABD ye ihracatı AB GSYİH sının %2 sinden az. Ama ABD eyaletleri arasında ticaret daha fazla. Single European Act ile 1992 yılında kaldırılan kısıtlar ticareti engelledi mi? Baldin (2006): en fazla etki Euro nun ilk yılında olmak üzere euro üye ülkeler arası ticareti %9 artırmış. Aynı dönemde Euro kullanmayan İngiltere, Danimarka ve İsveç nin Euro alanı ile ticaretlerinde %9 artış olmuş (Euroya geçmelerinin ekonomik kazanımı az olur.) Rose & van Wincoop (2006) parasal birliğin ticaret yaratan etkisini ticarette %50 artış olarak hesaplıyor. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-46

AB Optimum Para Alanı mı? (devam) Birçok pazarında tek fiyat kanunundan sapmalar var. AB piyasaları entegre olsalardı, ürün ve servislerin ülkeler arasındaki aynı kurdan fiyatları yaklaşık eşit olurdu. Aynı BMW arabanın fiyatı İngiliz ve Hollanda piyasalarında 29.5% değişiyor. Charles Engel & John Rogers (2004): 1990 larda Avrupa içi fiyat farklarının azaldığı ama sonraki yıllarda azalmaya kanıt olmadığı. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-49

AB Optimum Para Alanı mı? (devam) AB içerisinde bölgesel göç de kısıtlı Avrupa da göçü ve işgücü hareketini önleyen çok sayıda dil ve kültür var. Sendikalar ve kanunlar da sektörler ve ülkeler arası işgücü hareketini engelliyor. ABD bölgesel işsizlik oranları farkı AB milli işsizlik oranları farkına göre daha az ve daha az kalıcı: AB içerisinde işgücü hareketi olmadığını işaret ediyor. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-50

AB Optimum Para Alanı mı? (devam) AB içersinde 1992 ve 1999 sonrası finansal varlıkların daha serbest hareket ettiğine dair kanıt var. Ancak işgücü hareketi olmadan sermaye hareketi ekonomik istikrar kayıplarını arttırabilir. Belirli bir AB ülkesindeki toplam talep azalması sonucu, finansal varlıklar başka bir yere kolayca transfer olurken işgücü olduğu yerde kalır. Finansal varlıklardaki kayıplar üretim ve istihdamı daha da düşürebilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-52

Avrupa Parasal Birlikteliği (EMU) İçin Diğer Düşünceler (devam) AB nin ekonomik ve parasal birliğindeki ülkelerin ekonomik yapıları da üyelerin toplam talep şoklarına nasıl karşılık verdiğini etkiliyor. Birbirleriyle benzerler: AB üyesi ülkeler arasında toplam ticaret hacminin yüksek bir kısmı sektörler arası ticarete (intra-industry) dayanıyor. Aynı zamanda farklılar: Kuzey Avrupa ülkeleri Güney ülkelerine kıyasla daha yüksek işçi başı yüksek fiziki sermaye ve kalifiye işgücüne sahip. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-53

Avrupa Parasal Birlikteliği (EMU) İçin Diğer Düşünceler (devam) Bir AB üyesinin toplam talep şoklarına nasıl karşılık verdiği ekonomik yapısının diğer AB üyesi ülkeleriyle nasıl farklılaştığına bağlıdır. Örneğin, yazılım endüstrisindeki talep düşüşü kaynaklı bir toplam talep düşüşünün AB üyesi ülkenin diğer üye ülkelere göre ne oranda programlama becerisi olan işgücüne sahip olup olmadığına bağlıdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-54

Tablo 20-3: Avro bölgesi Ülkelerinin Cari Hesap Dengeleri, 2005 2009 (GSYİH %) 20-57

Avrupa Parasal Birlikteliği (EMU) İçin Diğer Düşünceler (devam) AB üyesi ülkeler arasındaki transferlerin miktarı da AB ekonomilerinin toplam talep şoklarına nasıl tepki verdiğini etkileyebilir. AB üyesi ülkeler arasındaki mali ödemeler, ya da mali birliktelik (fiscal federalism), ekonomik ve parasal birlikteliğe katılmanın yaratacağı ekonomik istikrar kaybını dengeleyebilir. Ancak ABD deki bölgeler arası transferlere kıyasla AB üyeleri arasındaki mali birliktelik düşük. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-58

EMU Geleceği Olası Problemler 1. Güçlü bir politik merkezin olmaması 2. İşgücü piyasasının birçok AB ülkesinde sendikalaşmış olması ve devlet kanunlarının sektörler ve bölgeler arası işgücü hareketini kısıtlaması. 3. Stability and Growth Pact (SGP) nedeniyle maliye politikasındaki kısıtlamalar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-59

EMU Geleceği (devam) Başarılı olursa: Avrupa da politik ve parasal entegrasyon Barış ve refah Yapılması Gerekenler: AB çapında esnek işgücü piyasası Maliye politikası reformu Politik birliktelikte derinleşme Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-60

Tablo 20-1: Kısaltma Özetleri AMB: Avrupa Merkez Bankası Avrupa Merkez Bankaları sistemi Avrupa Parasal sitemi Ekonomik ve Parasal Birliktelik Döviz Kuru mekanizması İstikrar ve Büyüme Paktı Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 20-65