Birleşen Ufuklar: Balkan Ülkeleri Ortak Hafızası Olarak Arşiv Kaynakları

Birleşen Ufuklar: Balkan Ülkeleri Ortak Hafızası Olarak Arşiv Kaynakları Doç. Dr. Fahrettin Özdemirci Ankara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü ozdemirci@ankara.edu.tr http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/odemirci/ 1

Birleşen Ufuklar: Balkan Ülkeleri Ortak Hafızası Olarak Arşiv Kaynakları Balkan Ülkeleri İnsanlığın Ortak Mirası Olarak Arşivler Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Faaliyetleri Değerlendirme ve Öneriler 2

Balkan Ülkeleri Bölge 1990 lı yıllarda tahripkar savaşlara ve etnik temizliğe maruz kalmış ve ancak uluslararası müdahale sonunda bugünkü barış ve istikrar ortamı sağlanmıştır. Karadağ ın 2006, Kosova nın da 2008 yılında bağımsızlıklarını ilan etmeleri ile Balkanlarda yeni bağımsız devletlerin sınırları kesinlik kazanmıştır (Balkanlar ile, 2010). Balkan ülkeleri, kendi kimlikleriyle tarih sahnesinde ve dünya haritasında yerlerini almıştır. 3

Balkan Ülkeleri Günümüzde Balkan coğrafyasında yer alan 13 ülke bulunmaktadır. Arnavutluk Bosna Hersek Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Kosova Makedonya Karadağ Sırbistan Moldova Romanya Slovenya ve Türkiye 4

Balkan Ülkeleri Balkanlar, coğrafi, siyasi, ekonomik açıdan olduğu kadar, tarihi ve kültürel bağlar bakımından da Türkiye için öncelik taşımaktadır. Türkiye ve Balkan ülkeleri halkları arasındaki tarihsel bağlar günümüze kadar devam ede gelmiştir. Bir bölge ülkesi olarak Türkiye, Balkan ülkeleri ile ikili ilişkilerine büyük önem vermektedir. Türkiye, Balkanlar daki özgün işbirliği mekanizmalarının geliştirilmesi üzerinde de hassasiyetle durmaktadır (Balkanlar ile, 2010). 5

Balkan Ülkeleri Balkanlar, coğrafi, siyasi, ekonomik açıdan olduğu kadar, tarihi ve kültürel bağlar bakımından da Türkiye için öncelik taşımaktadır. Türkiye ve Balkan ülkeleri halkları arasındaki tarihsel bağlar günümüze kadar devam ede gelmiştir. Bir bölge ülkesi olarak Türkiye, Balkan ülkeleri ile ikili ilişkilerine büyük önem vermektedir. Türkiye, Balkanlar daki özgün işbirliği mekanizmalarının geliştirilmesi üzerinde de hassasiyetle durmaktadır (Balkanlar ile, 2010). Güneydoğu Avrupa Ülkeleri (GDAÜ) İşbirliği Süreci Bölgesel İşbirliği Konseyi (BİK) 6

İnsanlığın Ortak Mirası Olarak Arşivler Arşiv kaynakları, insanlığın ortak miraslarından birisidir. Arşiv kaynakları, milli nitelik taşımakla birlikte insanlığın entelektüel bilgi birikiminin birer parçasıdır. Belge ve arşiv olgusunun üç temel özelliği; 1. Toplum, kurum ve devletlerin geçmişi ve geleceği ile ilgili bir çalışma alanıdır. 2. Planlı ve bilinçli yapılması ve yürütülmesi gereken enformasyon hizmetleridir. 3. Milli niteliği ile birlikte insanlığın entelektüel bilgi birikiminin parçalarını oluşturmaları nedeniyle evrensel boyuta sahiptir. 7

İnsanlığın Ortak Mirası Olarak Arşivler Milli arşivler ise ülkelerin bağımsızlık simgeleridir. II. Dünya Savaşından sonra tüm ülkeler bir milli arşiv kurmuşlardır. Aynı durum Balkanlarda yakın geçmişte yaşanmıştır. Balkanlarda kurulan bağımsız devletler milli arşivlerini oluşturma konusunda hiç zaman kaybetmemişlerdir. Bugün 13 bağımsız devletin bulunduğu Balkanlarda milli arşivi olmayan ülke bulunmamaktadır. Bu ülkelerin milli arşivleri Uluslararası Arşiv Konseyi (ICA) nin A kategorisi üye ülkeleri arasında yer almaktadır. Bu ülkeler aynı zamanda Uluslararası Arşiv Konseyi Avrupa Kolu (European Regional Branch of the ICA-EURBICA) Yönetim Kurulu üyesidir (ICA s Members, 2010). 8

İnsanlığın Ortak Mirası Olarak Arşivler Arşivler öncelikle ait oldukları ulusların, ikinci olarak dünya medeniyetlerinin tarihi için temel kaynak niteliğindedir. Arşiv belgeleri ortak geçmişin, ortak kültür mirasının ürünüdür. Bu ortak geçmiş ve miras gelecek nesillere ancak birici el bilgi kaynakları olan arşiv belgeleriyle aktarılabilir. Ortaya çıkan meselelere arşiv belgelerinin ışığında doğru çözümler aranabilir. Uluslar açısından bakıldığında kültür coğrafyası, ekonomik ve siyasi coğrafyadan daha güçlüdür. Bir ulusun büyüklüğü, günümüzde yalnızca politik ve siyasi sınırlarıyla değil, bunun üstünde kültür zenginlikleriyle, sınırların ötesinde diğer uluslarla birliktelikleriyle ölçülmektedir. Bu ortak kültürel ve entelektüel miras ulusları sınırların ötesinde birbirine bağlar ve ayakta tutabilir, tüm dünya ulusları ile birlikte yaşama bilinci kazandırır. 9

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Bu sempozyumda sunulan bildiriler, arşivlerde bulunan belgelere dayanıyor. Osmanlı İmparatorluğunun çok iyi kayıt tutma sistemi sayesinde bizler geçmişle ilgili bu belgelere sahibiz. Bize bu belgeleri sunan arşivlerinden söze edelim. Balkan ülkelerinin milli arşivlerinin her birinde diğerlerini de ilgilendiren arşiv belgeleri vardır. Ortak bir geçmişten kaynaklanan bu durum, Balkan ülkelerini sınırlarının ötesinde birlikte olmaya zorlamaktadır. Balkan ülkelerinin bunun farkında olarak hareket etmesi gerekmektedir. Bugün burada bir araya gelip konuşabiliyorsak, bunu sağlayan temel unsur arşivlerimizde bulunan belgelerdir. Bu arşivlerin gücüdür. 10

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Devleti nden devraldığı zengin tarihi mirasla bugün dünyanın en zengin arşivlerine sahip ülkelerden birisidir. Bu zengin arşiv kaynakları yalnız Türkiye nin değil, bugün bağımsız devlet kurmuş Balkan, Orta ve Yakın Doğu, Akdeniz, Kuzey Afrika ve Arap uluslarının milli ve ortak tarihlerinin belirlenmesinde ve yazılmasında başvurulacak temel kaynak niteliğindedir. İstanbul da bulunan Osmanlı Arşivi nde yer alan yaklaşık 135 milyon belge içerisinde bu ülkelerle ile ilgili belgeler yer almaktadır. Türk Arşivleri bu potansiyelinden dolayı milletlerarası niteliğe sahiptir. 11

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Bugün birçok ülkenin arşivlerinde Osmanlı Dönemine ait arşiv materyali bulunmaktadır. Bu ülkelerin başında Balkanların geldiği söylenebilir. Arşivlerinde Osmanlı Balkan ülkesi yoktur. rahatlıkla dönemine ait belge olmayan Yüzyıllarca birlikte yaşayan, bugün ise ayrı devletler olan Balkan Devletleri ve Türkiye arşivlerinde bütün Balkanların tarihi kaynakları bulunmaktadır. 12

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Örnek; Makedonya nın değişik şehirlerinde bulunan kütüphane ve arşivlerinde 9 koleksiyonda 1231 Türkçe el yazması eser bulunmaktadır. Makedonya da bulunan eserlerin bir kısmının dünyada tek nüshadır (Aydemir, 2009, s.69-75). Bosna'nın Ulusal ve Üniversite Kütüphanesi nde; Bosna'nın 5 yüzyıllık tarihinin başlıca birincil kaynaklan olan 7.000 Osmanlı belgesi, 19. yüzyıl kadastro kayıtları koleksiyonu ve Osmanlı dönemine ait gerek özel şahıslardan, gerekse yabancı kuruluşlardan değişimle elde edilmiş mikrofilmler içeren 200.000 belge bulunmaktaydı (Riedlmayer, 1995b, s.337). 13

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Örnek; Bulgaristan arşivleri ile Cyril ve Methodius Kütüphanesi Şarkiyat Şubesinde: 350 bin gömlek içerisinde 1 milyon belge, 700 adet maliye defteri, 405 adet tımar ve zeamet defteri, 191 adet şeriye sicili bulunmaktadır (Bugaristan daki Osmanlı Evrakı, 1994, s. xvi-xxii). 14

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Bu belgeler, dünya tarihinin eksiksiz yazılıp anlaşılabilmesi için de birinci elden orijinal kaynaklardır. Balkanların barış ve beraberlik içerisinde yaşamasının ipuçları da bu belgelerin ortaya çıkartılıp, hizmete sunulmasıyla elde edilebilir. Bu belgeler yüzyıllarca kader birliği ettiğimiz milletlerle bilgi ve düşünce alışverişine sebep olurken, birbirimizi anlamaya ve kaynaşmamıza sebep olabilecek en sağlam ve zengin kaynaklar olarak da gösterilebilir. Asırlarca aynı ortak devleti ve tarihi paylaşan Türkiye ve Balkan ülkelerinin yakın işbirliği içerisinde bulunması hem bölgesel hem de küresel barış açısından büyük önem taşımaktadır. 15

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Bugün Balkan ülkelerinin hepsinin tarihi geçmişi Türkiye den ayrı tutulamaz. Türk tarihinin büyük bir dönemi de Balkanlarda yazılmıştır. Balkanlar, Türkiye için olduğu kadar Avrupa için de bir köprü görevi görmektedir. Balkanların barış ve istikrar içerisinde olması yalnızca Türkiye için değil, Avrupa ve daha geniş anlamda da Dünya için çok önemlidir. 16

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Mackinder 1890 yılında yazdığı bir yazıda şunları öne sürmüştür: Politikanın seyri iki grup gücün ürünüdür; harekete geçiren güç ve yönetme gücü. Harekete geçiren güç geçmişten gelir, tarih içinde bir ulusun karakterine ve geleneğine yerleşmiştir (Gray ve Sloan, 2003, s.3). Tarih içerisinde Balkan uluslarının karakterleri ve gelenekleri birbirlerinden çokça etkilenmiştir. Bu etkileşim son derece dinamik bir durumdur ve tarihi süreç içerisinde gelişen alışverişin bir sonucudur. Bu alışverişin ana kaynaklarından bir tanesi de şüphesiz arşivlerimizdedir. 17

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Balkanlarda son yıllarda yaşanan savaşlar ve ihmal ne yazık ki Balkan uluslarının ortak kültürel kaynaklarının yok olmasına ve azalmasına neden olmuştur. Bu bağlamda trajik olaylar da yaşanmıştır. Reildmayer 1995 yılında kaleme aldığı yazıda Bosna da yaşananlarla ilgili şu tespitlerde bulunmaktadır; Bosna'da savaşın başlamasından bu yana üç yıl oldu. Sürdürülen vahşetin ve kurbanlarının ıstırabının haberleri arasında bir başka büyük kayıp, genelde fazla dikkat çekmeden geçiliverdi: Bosna tarihinin yazılı kayıtlarının yok edilmesi (Riedlmayer, 1995a, s.18; 1995b, s.337). 18

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Bosna'nın Ulusal ve Üniversite Kütüphanesi, 25 Ağustos 1992'de top ateşine tutuldu ve yakıldı. Yangından önce kütüphanenin 155.000 nadir basma ve yazma eserlerden oluşan 1,5 milyon ciltlik bir koleksiyonu vardı. Ülkenin ulusal arşivleri, Bosna'da yayımlanan gazete, kitap ve dergilerin nüshaları.. Kayıplar arasında Arapça, Farsça, İbranice ve Adzamijski (yani Arap harfleriyle yazılan Bosna Slavcası) 5.263 adet ciltli el yazması, Bosna'nın 5 yüzyıllık tarihinin başlıca birincil kaynaklan olan 7.000 Osmanlı belgesi; 19. yüzyıl kadastro kayıtları koleksiyonu... Ulusal Kütüphanenin yakılmasından üç ay önce, Güneydoğu Avrupa'nın en büyük İslam ve Musevi el yazmaları ve Osmanlı belgeleri koleksiyonuna sahip olan Saraybosna Şarkiyat Enstitüsü, fosforlu bomba saldırısına uğramış ve yakılmıştı (Riedlmayer, 1995b, s.337). 19

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Riedlmayer (1995b, s.338-339), bu yok edilişin amacını da şu cümlelerle dile getirmektedir; Bütün Bosna'da kütüphanelerin, arşiv, müze ve kültürel kuruluşların yok edilmek üzere hedef alınmasının gayesi, gelecek kuşaklara, bir zamanlar Bosna'da ortak bir mirası paylaşan farklı etnik ve dini geleneklere sahip insanların birlikte yaşadığını hatırlatabilecek kitap, belge ve sanat eseri gibi maddi tanıkları ortadan kaldırmaktır. Bu kayıtlar, orada bir zamanlar Sırp olmayanların da yaşadığının ve mülk sahibi olduğunun, tarihsel köklerinin orada bulunduğunun kanıtıydı. Bu, insanlığa karşı işlenmiş bir suç olduğu gibi, uluslararası hukuk ve antlaşmaların çiğnenmesi anlamına gelmektedir. 20

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Geçmişin yok edilişini geri çevirmek için de bir çağrıda bulunmaktadır; Şarkiyat Enstitüsü'nü yok eden yangında yitirilen el yazmaları ve belgelerin birçoğu araştırma ve değişim projeleri için mikrofilme alınmıştı. Yabancı kütüphane ve araştırma kuruluşlarındaki bu mikrofilmlerin kopyaları, yabancı bilim adamlarının desteğiyle, yeniden inşa edilmiş bir Enstitünün temelini oluşturabilir. Geçmişin yok edilişini geri çevirebilecek bazı araçlar elimizin altındadır (Riedlmayer, 1995b, s.340). Bundan sonra da bu yok oluşun önüne geçilebilmesi için Balkan ülkelerinin işbirliği yapması kaçınılmazdır. ----------------- Bu mikrofilmlerin nerede olduğunu bilen okuyucuların yazarla bağlantı kurmaları rica olunur (c/o Fine Arts Library. Harvard University, Cambridge MA 02138; e-mail: riedlmay@fas.harvard.edu). 21

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Arşiv belgelerine sahip çıkma konusunda unutulmaması ve ders alınması gereken bir tecrübe de ülkemizde yaşanmıştır. Kişisel bilgisizlikten belgenin kıymet ve öneminin anlaşılıp algılanamamasından kaynaklanan bir sorumsuzluk örneği olarak, çoğu Maliye Vekaletine ait olmak üzere Osmanlı dönemine ait arşiv materyali niteliğindeki belgeler 1931 yılında Bulgaristan a hurda kağıt olduğu gerekçesiyle satılmıştır (Bugaristan daki Osmanlı Evrakı, 1994, x-xii). Sergi Salonunda bu koleksiyondan belgeler de yer almaktadır. 22

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu 1923 Lozan Barış Anlaşmasının Ahkâmı Muhtelife başlıklı V. Kısmında Ahkamı Umumiye altında yer alan 139. maddesi dikkat çekicidir. Balkan ulusları ortak kültür mirası olarak arşiv kaynaklarını ilgilendiren bu maddede; Osmanlı İmparatorluğundan ayrılan arazide bulunup Türkiye Hükümetini munhasıran alakadar edenler her iki taraftan mütekabilen iade olunacaktır. kendisini dahi bunlarla alakadar addediyorsa, onları kendisi muhafaza edebilecek, ve ancak alakadar Hükümete, talep üzerine bunların fotograflarını veya musaddak süretlerini ita ile mükellef olacaktır. 23

Türkiye Cumhuriyeti ve Balkan Ülkeleri Arşivlerinin Boyutu Lozan Anlaşması, bir dönem aynı coğrafyada ve aynı yönetim altında bulunmuş ulusların, ayrı devlet kurmalarıyla ortaya çıkan yeni durumda birbirlerini ilgilendiren arşiv belgelerinin suretlerinin verilmesini öngörmüştür. Bu öngörü Balkan ülkelerinin ortak mirası oluşturan arşiv kaynaklarını birlikte kullanma konusunda işbirliği yapmalarının önemli bir dayanağını oluşturmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte ortak kültürel mirasın farklı yerlerde birden fazla kopyası üretilerek insanlığın ortak mirası ve belleği koruma altına alınarak erişime ve kullanıma açılabilir. 24

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Türkiye, işbirliği çalışmalarıyla yapıcı rol oynamaktadır. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, bugüne kadar 33 ülke ile arşiv çalışmaları ve tarihi araştırmalar konusunda ortak faaliyetler yürütmek üzere İşbirliği Protokolü imzalamıştır. Bunlardan 7 si Balkan ülkesidir. 5 Balkan ülkesi (Yunanistan, Karadağ, Sırbistan, Moldova, Slovenya) ile işbirliği anlaşması bulunmamaktadır. 25

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü nün İşbirliği Protokolü imzaladığı ülkeler: ARNAVUTLUK AZERBAYCAN BAHREYN BOSNA-HERSEK MİLLİ ARŞİVİ BULGARİSTAN CEZAYİR ETİYOPYA GÜRCİSTAN HIRVATİSTAN İRAN İTALYA KATAR KAZAKİSTAN KIRGIZİSTAN KKTC MİLLİ ARŞİVİ KOSOVA LÜBNAN MACARİSTAN MAKEDONYA MISIR POLONYA ROMANYA RUSYA SLOVAKYA SUDAN SUUDİ ARABİSTAN TATARİSTAN TUNUS UKRAYNA YEMEN SURİYE LİBYA OMAN Kaynak: Uluslar arası (2010). http://www.devletarsivleri.gov.tr/source.cms4/index.asp?wapp=010801 26

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği İmzalanan işbirliği protokolleri ve ilgili ülkelerin mevzuatları çerçevesinde; Ortak eserler yayınlanması, Arşiv belgelerinden oluşan sergiler düzenlenmesi, Arşiv alanındaki tecrübelerden karşılıklı yararlanmak amacıyla karşılıklı uzman gönderimi, Karşılıklı belge örneklerinin alınması, Arşivlerinde bulunan arşiv belgeleri için yayınlanmış kılavuz, envanter ve benzeri araştırma araçlarının mübadelesi, Mesleki yayın değişimi, Bilimsel toplantılar, Belgelerin dijital ortama aktarılması, Belge tasnif, restorasyonu, korunması gibi temel unsurları içermektedir. 27

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği İşbirliği Faaliyetlerine İlişkin Çeşitli Örnekler; Belge Örneklerinin Alınması Ortak Sergiler Ortak Yayın Çalışmaları Diğer Yayın Çalışmaları Eski Türkçe (Osmanlıca) Eğitimi 28

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Belge Örneklerinin Alınmasına İlişkin Örnekler; Bulgaristan 1931 yılında Bulgaristan a satılan XV ve XVIII. Yüzyıllara ait belgelerin mikrofilmi, bedeli karşılığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı mikrofilm ünitesine kazandırılmıştır. (Bugaristan daki Osmanlı Evrakı, 1994, s. xvi-xxii). Makedonya Makedonya da bulunan Osmanlı arşiv materyalinin bir kısmı 1991, bir kısmı da 1995 yılında fotokopi ve mikrofilm olarak, DAGM Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı na kazandırılmıştır (Makedonya daki Osmanlı Evrakı, 1996, s. vi). Adı geçen Balkan ülkelerinin belge örneği talepleri de karşılanmıştır. 29

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Ortak Sergilere İlişkin Örnekler; Arnavutluk, Bosna-Hersek, Kosova, Makedonya, Romanya da ortak sergiler düzenlenmiştir; 2005 yılında Arnavutluk ta Osmanlı İdari Yazışmalarında Hoşgörü 2009 yılında Kosova da Osmanlı Döneminde Kosova 2010 yılında Saraybosna da Balkanlarda Osmanlı Medeniyeti adlı sergiler. Ortak sergileri en son örnek ise burada yer almaktadır. 30

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Ortak Yayın Çalışmalarına İlişkin Örnekler; Arnavutluk, Bulgaristan, Kosova, Makedonya ile ortak yayınlar hazırlanmıştır; Osmanlı Arşiv Belgelerinde Arnavutluk, 2008. Osmanlı Yönetiminde Makedonya, 2005. Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlişkileri (1913-1938), 2002. 31

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Diğer Yayın Çalışmalarına İlişkin Örnekler; DAGM Balkan ülkeleriyle artarak devam eden işbirliğine destek sağlamak amacıyla çeşitli yayınlar yapmaktadır. Bu çerçevede Balkan ülkelerinin Türkiye ile ilişkilerini aydınlatmada önemli katkı sağlayacak; Osmanlı Belgelerinde Bosna Hersek, 2009. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti, 2007. Osmanlı Belgelerinde Batı Trakya, 2009. adlı yayınlar çıkarılmıştır. 32

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Eski Türkçe (Osmanlıca) Eğitimi Verilmesine İlişkin Örnekler; Kosova Milli Arşivi nin talebi üzerine, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA) nın katkı ve koordinasyonu ile iki ülke Milli Arşivleri arasında imzalanan işbirliği protokolü çerçevesinde Kosovalı uzmanlara Eski Türkçe (Osmanlıca) eğitimi verilmiştir. 33

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Balkan Ülkeleri Devlet Arşivleri İşbirliği Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, dünya bilim çevrelerine kolaylık sağlamak için belge katalogları internet ortamından erişme açmış, Araştırma salonlarında dijital ortamda bulunan belgelerle hizmet vermeye başlamıştır (Sarınay, 2009, s.239). Hazırlanan ortak çalışmalarla başlayan işbirliğinin Balkan ülkeleriyle ülkemiz arasındaki siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkilerin daha da gelişmesinde bir dostluk köprüsü oluşturması dileğimizdir. 34

Değerlendirme ve Öneriler Arşiv kaynakları medeniyetlerin belgeleridir ve bu belgeler izleri silinemeyen medeniyetlerin insanlığa bıraktığı mirasıdır. Her millet, diğer milletlerin mirasçısıdır. Balkanlar, Türk tarihi ve kültüründe olduğu kadar, dünya tarihi ve kültürü açısından da son derece önemli bir bölgedir. Balkan ülkeleri sınırlara sığmayacak kadar geniş bir birikime sahiptir. Balkanlar sınırlarla bölünmüş olsa da hala ortak kültürü barındıran geniş bir coğrafya olarak adından söz ettirmektedir. Balkanlar sınırlarla bölünmüş olsa da, bu ulusların ellerinde bulunan arşiv kaynakları sınırların ötesinde Balkan uluslarının aralarında ne kadar karışmış olduklarına tanıklık etmektedir. Bu arşiv kaynakları birlikte kullanılmalıdır. 35

Değerlendirme ve Öneriler Balkan uluslarının birlikte oluşturduğu bu ortak mirası paylaşmaları, bu coğrafyada yaşayan ulusları birbirine yaklaştıracak ve varlıklarının güvencesi olacaktır. Hep birlikte güçlü Balkanları yaratmak bu ortak miras üzerinden olabilir. Bu ortak miras Balkan ulusları tarafından birlikte değerlendirildikçe yüzyıllar değer kazanacak, gelecek sınırların ötesinde güçlü birliktelikleri doğuracaktır. Çünkü geçmişsiz gelecek yoktur. Balkan ülkelerinin geleceği ve birlikteliği bu ortak mirasın paylaşımıyla güç kazanacaktır. Her Balkan ulusunun kimliği bu mirasta saklıdır. 36

Değerlendirme ve Öneriler Geçmişe tanıklık eden, geleceğe ışık tutacak ve Balkan uluslarını sınırların ötesinde ufukta birleştirecek olan ortak hafızayı oluşturan arşiv kaynakları, teknolojinin sağladığı olanaklardan yararlanılarak paylaşılmalıdır. Paylaşımı kolaylaştıran teknolojiyi kullanarak arşiv kaynakları ortak kullanım için sayısallaştırılabilir. Arşiv kaynaklarının paylaşımı için Balkan ülkeleri arasında sayısallaştırma çalışmalarında iş birliği yapılarak ortak projeler geliştirilebilir. Ortak arşiv kaynakları mirasımızı bilgi ve iletişim teknolojileriyle korumak ve paylaşmak mümkün, ancak bu ortak zenginlik yok olduğunda bunları geri getirmek mümkün değildir. Balkan ulusları, bu mirası bir araya getirip birlikte kullanmadıkça bir yanları hep eksik kalacaktır. 37

Değerlendirme ve Öneriler Yaşadığımız çağın gerçekleri, nerede olursa olsun gereksinim duyulan bilgiye erişmeyi ve kullanmayı gerektirmektedir. Bilginin yönetimi ve kullanımı artık ulusal sınırlardan çıkarak, küresel boyutta bilgi paylaşımını gerektirmekte ve bunun için bölgesel ve küresel işbirliklerinin oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. 38

Değerlendirme ve Öneriler Arşiv belgelerinin bilginin temel kaynaklarından olduğu düşünülürse, ortaya konulacak arşiv işbirlikleri çerçevesinde ortak miras olan Balkan ülkelerinin arşiv materyalinin teknolojinin sağladığı olanaklarla bütünsel bir yapıda erişime açılması ile birlikte ortaya çıkacak bilgisel güç, küresel anlamda stratejik sonuçlar doğurma ihtimalini de beraberinde getirebilir. Ortaya konulan bu güç, kısa süre içerisinde kendi jeopolitik mantığını da geliştirecek, bu mantık gücü zamanla bölgesel olmaktan çıkarak küresel barış ve istikrara katkı sağlayacaktır. 39

Değerlendirme ve Öneriler Değişen dünya dengelerinde, komşu devletlerin ve geçmiş kültürel bağları olan ulusların artık birbirlerinin düşmanlıklarına değil, dostluklarına ihtiyaçları olacaktır. Balkan ülkeleri ortak mirasının korunması için bölgesel işbirliğine, ortak çaba ve girişimlere gerek vardır. Balkan Ülkeleri Milli Arşivler Birliği kurulmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti Milli Arşivi (DAGM) buna ev sahipliği yapabilir. Bu birlik ortak hafızanın bütünleştirilmesini ve ortak hafızanın korunmasını sağlayacaktır. Balkan ülkeleri henüz dijital ortamda bulunmayan ve kısa sürede dijital ortama taşımak için hem mali hem de ciddi örgütsel çabaların gösterilmesi gereken çok zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Balkan ulusları ortak mirasının dijital veritabanı oluşturulmalıdır. 40

Değerlendirme ve Öneriler Günümüzün özelliği, bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve iletişim imkânlarının yaygınlaşması ile uluslararası işbirliklerinin her geçen gün hızla artmasıdır. Teknoloji sınırları ortadan kaldırmaktadır. Kıtalar, bölgeler, uluslar, medeniyetler ve insanlar şimdi birbirleriyle daha fazla münasebet kurmaktadır. Balkan ülkeleri arşiv kaynaklarına ait erişim araçları (kataloglar, envanterler, listeler, indeksler vb.) ortak kullanım projesi gerçekleştirilebilir. Bu kaynaklar ortak bir dilde olabileceği gibi, tüm Balkan ülkelerinin dillerinde de erişime açılabilir. 41

Değerlendirme ve Öneriler Sürdürülebilir işbirliğini sağlamanın yolu arşiv uzmanlarının varlığını gerektirir. Türkiye belge yönetimi ve arşiv alanında üniversite düzeyinde eğitim-öğretimde tecrübeli ve donanımlı bir ülkedir. Balkan ülkeleri, tarihlerini ilgilendiren Osmanlıca (Eski Türkçe) belgelere sahip olmaları nedeniyle de, arşiv uzmanı ihtiyaçlarını karşılamak için ülkemize yetiştirilmek üzere öğrenci gönderebilirler. Eğitimde işbirliği, sürdürülebilir işbirliklerinin sağlanması için en önemli adım olacaktır. Ülkemiz Osmanlı Arşivi uzmanları, Osmanlı dönemi arşiv belgelerinin düzenlenmesi, sayısallaştırılması, hizmete sunulması vb. konularında deneyime sahip tek ülkedir. 42

Değerlendirme ve Öneriler Kültür varlıklarını tehdit eden tehlikelerin büyüklüğü ve çeşitliliği bu ortak mirasın bir an önce koruma altına alınmasını zorunlu kılmaktadır. Balkan coğrafyasında yaşayan her birey, yaşadığı topraklarda yaşanmış tarihi olayları birinci el kaynaklardan öğrenme ve bu kaynaklara erişme hakkına sahiptir. 43

Saygılarımla, 44