ÖZET TÜRKİYE DE E-DEVLET UYGULAMALARININ SORUNLARI: KARS ÖRNEĞİ HAYDAR EFE * SEBAHATTİN YILDIZ ** Bu araştırma, Türkiye deki E-Devlet uygulamalarında yaşanan sorunları Kars taki Kamu Kurumları örneğinden hareketle ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın türü tanımlayıcı nitelikte olup, veri toplama aracı ankettir. Araştırmaya 12 kamu kuruluşu yöneticisi katılmıştır. Araştırma sonucunda E-Devlet uygulamaları için ülkemizde yaşanan sorunların Kars ilinde fazlasıyla geçerli olduğu ve ayrıca daha farklı sorunların olduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle temel sorunların hukuki alt yapı yetersizliği, teknoloji yetersizliği, web sitelerinin yetersizliği, kullanıcıların bilinç düzeyi eksikliği, uzman eleman eksikliği, güven eksikliği ve maliyet problemi olduğu ortaya çıkmıştır. PROBLEMS ON PRACTICES OF E-GOVERNMENT IN TURKEY: SAMPLE OF KARS ABSTRACT This research aims revealing what is problems on practices of E-Government in Turkey regarding sample of Kars Goverment Organizations. The type of research is descriptive and method for collecting data is questionnaire. The research is applied on 12 manager of goverment organization. In the conclusion of this research, it is found that problems in Turkey regarding practices of E-Government are same Kars sample and there are other problems. Specially, it reveals that major problems are insufficient of law, technology, web site, conscious level, expert staff, trust and cost problem. 1.Giriş Elektronik Devlet (E-Devlet) kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunulmasını ifade etmektedir. Kamu hizmetlerinde etkinliğin ve verimliliğin arttırılması, katılımcılığın ve hesap verebilirliğin sağlanarak demokrasinin güçlendirilmesi, hizmet kalitesinin arttırılması gibi nedenlerle bütün gelişmiş ülkelerde kabul gören E-Devlet hizmetlerinin geliştirilmesi gereği ülkemizce de kabul görmektedir. Bütün kamu kuruluşlarının birlikte koordinasyon içinde hareket ettikleri E-Devlet uygulamalarında çeşitli kamu kurumlarının aynı amaçla birbirinden bağımsız birtakım projeler yapmaları E-Devlet projesinin amacına uymamakta, etkin ve paylaşılabilir olmamakta, emek ve kaynak israfına yol açmaktadır. Dolayısıyla E-Devlet uygulamalarının bir bütünlük arz etmesi gerekmektedir. E-Devletin kamu kurum ve kuruluşlarında etkin bir şekilde uygulanması da kamu hizmetlerinin sunulmasında karşılaşılan birçok sorunu ortadan kaldıracaktır. Ancak, ülkemizde henüz yeni olan E-Devlet uygulamalarının hayata geçirilmesinde önemli aksaklıklar vardır. Bu araştırmada, uygulamalarda ortaya çıkan sorunlardan hareketle, Kars ilindeki E-Devlet uygulamaları ve yaşanan sorunlar Kamu Kurumları bazında incelenmiş ve çözüm önerileri sunulmuştur. * YRD. DOÇ. DR. KAFKAS ÜNİVERSİTESİ, haydarefe@gmail.com ** YRD. DOÇ. DR. KAFKAS ÜNİVERSİTESİ, seyildiz@kafkas.edu.tr 1701
2.Teorik Arka Plan 2.1. E-Devlet Kavramı E-Devlet basit ve dar anlamda kamu hizmetlerinin üretimi ve vatandaşlara sunumunda bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasını ifade etmektedir (Şahin, 2007: 164). E- Devlet kavramı, devletin kendi iç işleyişinde ve sunduğu hizmetlerde bilişim teknolojilerinin kullanılması olarak da tanımlanmaktadır (Özcivelek, 2009). E-Devlet kavramının, devletin vatandaşlarına karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetleri ile vatandaşların devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesini ifade ettiği de söylenebilir (www.taek.gov.tr). İnternet kullanımındaki önemli gelişme ve e-ticaretin özel sektördeki başarısı, kamu hizmetlerinin vatandaşlara elektronik ortamda sunulması konusunda kamu yönetimi üzerinde bir baskı oluşturmuştur ve oluşturmaya devam etmektedir. E-Devlet düşüncesi, kamu yönetimindeki birçok yönetsel ve pratik kavram (toplam kalite yönetimi, stratejik yönetim, katılımcı yönetim vb.) gibi özel sektörde e-iş ve e-ticaret olarak kabul gören uygulamaların kamu yönetimine transferi şeklinde algılanmaktadır (Moon, 2002: 425). 2.2. E-Devletin Amaçları Günümüzde iletişim ve bilişim teknolojilerinin baş döndürücü hızla gelişmesiyle, devletler de kamu kuruluşları da bu gelişmelerden yararlanarak özellikle internet ve bilgisayar aracılığıyla hizmetlerini sunma yolları aramakta ve bürokratik yapıyı ortadan kaldırıp yeni teknolojik yapıyı kullanarak vatandaşlara etkin ve verimli hizmet sunmayı amaçlamaktadır. Yine bu amaçlar kamu yönetiminde süreklilik, maliyetlerde azalma, katılımcı demokrasinin önünün açılması, şeffaf yönetim, bürokrasinin azaltılması, kamu hizmetlerinde hızın arttırılması, üretkenlik ve verimlilik, kesintisiz hizmet, vatandaşın yönetime etkin katılımı olarak sınıflandırılabilir (Çelikkol, 2008: 27). Ayrıca, harcamalarda tasarruf sağlanması, kağıt işlemlerinin kontrol altına alınması, şeffaflığın artması (halk için var olan devlet), hizmet kalitesi, 7 gün 24 saat kesintisiz kamu hizmeti, katılımın arttırılması, bürokratik işlemlerden kurtulma, kolay, hızlı ve rahat erişim olanağı da E-Devlet uygulamalarının amaçları arasındadır (Evren, 2004). Burada temel hedef, bilgi işleme kapasitesi arttırılmış, acil kararlar alabilen ve ihtiyaçlara hızla cevap verebilen bir devlet yönetim yapısının oluşturulmasıdır (Henden ve Henden, 2005: 50). Dolayısıyla E-Devlet projeleri ile devlet hizmetlerinin vatandaşa en kolay ve en etkin yoldan, kaliteli, hızlı, kesintisiz ve güvenli bir şekilde ulaştırılması hedeflenmektedir (www.turkiye.gov.tr). Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de devlet hizmetlerinde etkinliği arttırmak ve harcamalarda tasarrufu sağlayabilmek için projeler geliştirilmektedir. İnternetin sağladığı olanaklarla, birbirine bağlı ağlar üzerinden herhangi bir noktadaki bilgiye erişmek mümkündür. Bu durum, kamu kurum ve kuruluşlarına üretilen bilgiye kaynağında erişerek, aynı bilgiyi tekrar üretmek ve depolamak gibi mükerrer uygulamalardan kaçınma ve bilgiyi merkezileştirme olanağı sağlamaktadır. Böylelikle kullanıcılar erişim yetkileri çerçevesinde aynı kaynaktan doğru ve eksiksiz bilgiye erişebilmekte, veri bütünlüğü sağlanmakta ve karar alma süreçlerinde doğru bilgi kullanımıyla, daha hızlı ve doğru kararlar alınabilmektedir (www.bilgitoplumu.gov.tr). Netice itibariyle, devlet tarafından vatandaşlara verilen hizmetlerin elektronik ortamda sunulmasını ifade eden E-Devletten beklentiler vatandaşla yönetim arasındaki engellerin 1702
kaldırılması, kamu bilgilerinin vatandaşa açık olması, kamu hizmetlerinde hızlılık ve süreklilik, kamu kurumları arasında elektronik iletişime olanak sağlama, insan kaynakları kullanımı konusunda tasarruf sağlanması, kağıda bağlı hizmetlerin azaltılması olarak sıralanabilir. İnternet teknolojisinin kamu hizmetlerini sağlamada kullanılmaya başlamasıyla birlikte devlet kapısı anlayışı bir devlet portalı anlayışı na dönüşecek, yeni teknolojinin imkânlarından herkesin yararlanacak olması eşitlik kavramını doğurup ülkede eşit kalitede hizmeti yaygınlaştıracaktır. 2.3. Geleneksel Devlet ve E-Devlet Ayırımı Klasik devlet anlayışına göre hükümet tarafından verilen farklı hizmetlerde, vatandaşlar çok fazla bürokratik işlemle karşı karşıya kalmaktadır. Basit prosedürler, çalışanlar için uygulanması karmaşık yapılar haline gelmekte ve dolayısıyla işlerin yürütülebilmesi için çok fazla sayıda personel ve memur işe alınmaktadır. Ayrıca basit işlemler için sayısız formlar ve imzalar gerekebilmekte, dolayısıyla işlemler aylarca sürebilmektedir (Yıldırır ve Karakurt, 2004). Klasik (Bürokratik) devlet anlayışı ile görevlerin ve sunulan hizmetlerin yürütülmesi için gerekli olan kağıda dayalı işler hem birim işlem süresini uzatmakta hem de maliyetleri ve dolayısıyla kamudaki cari harcamaları arttırmaktadır. E- Devlet uygulaması ile bu ve bunun gibi sorunlar aşılabilecektir. Aşağıdaki Tablo 1 de Geleneksel Devlet ve E-Devlet anlayışının bir karşılaştırılması gösterilmektedir (Uçkan, 2003: 47). Tablo 1: Geleneksel Devlet ve E-Devlette Vatandaş-Kamu Yönetimi İlişkisi Geleneksel Devlet Pasif vatandaş Kağıt temelli iletişim Dikey yapılanma (Hiyerarşik) Yönetimin veri yüklemesi Eleman yanıtı Eleman yardımı Eleman temelli denetim mekanizması Nakit akışı / Çek Tek tip hizmet Bölümlenmiş / Kesintili hizmet Yüksek işlem maliyetleri Verimsiz büyüme Tek yönlü iletişim Uyruk ilişkisi Kapalı devlet E-Devlet Aktif vatandaş (Müşteri) Elektronik iletişim Yatay yapılanma (Koordineli ağ) Vatandaşın veri yüklemesi Otomatik sesli posta, çağrı merkezi Kendi kendine yardım/ uzman yardımı Otomatik veri güncellemesiyle denetim Elektronik fon transferi (EFT) Kişiselleştirilmiş / Farklılaştırılmış hizmet Bütünsel/ Sürekli hizmet Düşük işlem maliyetleri Verimlilik yönetimi Etkileşim Katılım ilişkisi Açık devlet Kaynak: Özgür Uçkan, E-Devlet, E-Demokrasi ve Türkiye, Kamu Yönetiminin Yeniden Yapılanması İçin Strateji ve Politikalar-I, Literatür Yayıncılık, 2003, s. 47. 2.4. Dünya da ve Türkiye de E-Devlet Uygulamaları E-Devlet uygulamalarına sadece gelişmiş ülkelerin değil gelişmekte olan ülkelerin de büyük önem verdiği söylenebilir. Bu noktada gelişmekte olan ülkelerle gelişmiş ülkelerin E-Devlet uygulamaları arasında amaç farklılıkları olabilmektedir. Bir örnek vermek 1703
gerekirse, bir Afrika ülkesinde başlatılan E-Devlet girişiminde amaç yolsuzluğu önleme olabiliyorken, batı ülkelerinde ise devletler / eyaletler arası rekabette öne çıkmak, devletin halkına yüksek teknolojiye sahip olma imajı verme isteği vb gibi amaçlarla E-Devlet girişimlerini yönlendirmeleri olabilmektedir (Demirel, 2006: 101). Dünyadaki E-Devlet uygulamalarına şu örnekler verilebilir. ABD de kamu hizmetlerini bir portal bünyesinde birleştiren Access America E-Devlet programı (1993), E-Devlet Yasası (2002), E-Devlet stratejileri raporu (2003) gibi uygulamalar varken, Avrupa da E- Avrupa 2000-2002 programı, E-Avrupa +2003 programı, E-Avrupa 2005 Eylem Planı gibi uygulamalar vardır. Asya da ise (Singapur da) Ulusal Bilgisayarlaşma Planı (1980-1985), Ulusal Bilgi Teknolojileri Planı (1986-1991), Bilgi Teknolojileri 2000 gibi uygulamalar vardır (Çelikkol, 2008: 53; Demirel, 2006: 101-105). E-Devlet uygulamalarıyla ilgili Brown Üniversitesi siyaset bilimi Profesörü Darrell M. West önderliğinde tüm dünyayı içeren bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmaya göre 2001 yılından başlamak üzere her yıl yapılan Küresel E-Devlet Araştırması nda 198 ülkeye ait toplam 1,698 kamusal web sitesinde yer alan E-Devlet uygulamaları incelenerek bir sıralama yapılmıştır. Araştırmacılar değerlendirmeleri yaparken engellilerin erişimi, yayın ve veritabanı bulunabilirliği, gizlilik-güvenlik politikaları, kaç tane hizmetin online olduğu gibi toplam 24 kriter kullanarak kamuya ait web sitelerini incelemişlerdir. Brown Üniversitesi nin 2007 yılında yaptığı araştırmaya göre; Asya ülkeleri ilk 4 sıralamaya 3 ülke ile girerek, uluslar arası E-Devlet değerlendirmesinde öne çıkan ülkeler olmuşlardır. Güney Kore nin birinci olduğu araştırmada; sıralamayı Singapur, Tayvan ve ABD takip etmiştir. Türkiye ise son yıllarda büyük bir ilerleme kaydederek, 198 ülke arasında 9. sırada yer almıştır (West, 2007). Türkiye de ise, her kurumun kendisine ait E-Devlet proje ve uygulaması olduğu gözlenmektedir. Örneğin, Başbakanlığın Resmi Gazete Bilgi Sistemi, DPT Müsteşarlığının E-Dönüşüm Türkiye Projesi, Gümrük Müsteşarlığının Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri, Dış Ticaret Müsteşarlığının E-Ticaret Bilgi Havuzu, E-Ticaret Bilgi ve İşbirliği Portalı, Sermaye Piyasası Kurulunun Sermaye Piyasası Bilgi Sistemleri Projesi, Türk Standartları Enstitüsünün TSE Kalite Enformasyon Projesi, Tübitak ın Araştırmacı Bilgi Sistemi (ARBİS), Merkez Bankasının Elektronik Fon Transfer Sistemi (EFT), Adalet Bakanlığı nın Ulusal Yargı Ağ Projesi (UYAP), Emniyet Genel Müdürlüğünün Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu (MOBESE), Milli Eğitim Bakanlığının MEB Bütünleşik Yönetim Bilişim Sistemi (MEBSİS), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nün TAPUNET, Sağlık Bakanlığının Hasta Takip Sistemi, KOSGEB in KOBİNET, Türk Telekom un E- Devlet Kapısı uygulamaları bunlardan bazılarıdır (DPT, 2005). Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS) ve vergi gelirlerinin daha etkin toplanması için oluşturulan Vergi Daireleri Otomasyon Projeleri (VEDOP) de diğer örneklerdir. DPT nin E-Devlet Proje ve Uygulamaları, Eylül 2005 isimli çalışması da Türkiye deki E-Devlet uygulamalarına bir örnektir. Bu uygulamada, hizmet sınıfına göre ayrılan kamu kurum ve kuruluşlarının internet siteleri incelenmiş ve sundukları hizmetlerinin elektronik ortamdaki sunum düzeyi raporlanmıştır. İlgili kurum ve kuruluşun sunmuş olduğu hizmetle ilgili sadece bilgi verilmesi durumunda 1, sunulan hizmete başvuru yapılması için gerekli formların ya da kitap, rapor vb. dokümanların internet sitesinden indirilebilmesi durumunda 2, ilgili hizmetle ilgili başvuruların internetten gönderilebilmesi, internet üzerinden sorgulama yapılabilmesi vb. durumlarda 3, ilgili hizmetin ödeme dahil tamamen internet üzerinden gerçekleştirilebilmesi, kağıt ortamında herhangi bir işleme ihtiyaç duyulmaması durumunda 4. düzeyde E-Devlet hizmeti sunduğu ile ilgili bir sınıflama yapılmıştır (http://www.bilgitoplumu.gov.tr). 1704
Türk Telekom un E-Devlet Kapısı projesiyle de vatandaşlara bilgilendirme hizmetleri, entegre elektronik hizmetler, ödeme işlemleri, kurum ve kuruluşlara kısa yollar, güncel bilgiler ve duyurular, kurumlardan vatandaşlara mesajlar ve kamu kurumları arasında bilgi ve belge paylaşımı sağlanmaktadır (www.turkiye.gov.tr). Türkiye de vatandaşların tek noktadan hizmete erişiminin sağlanacağı ve kurumlar arası veri paylaşımının, iletişim alt yapısının kurulacağı bu E-Devlet Kapısı projesi 2005 yılında başlatılmıştır. 2.5 E-Devlet Uygulamaları ve Karşılaşılan Sorunlar Bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılarak kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunulması olanaklarından azami ölçüde yararlanılması, kamu iş süreçlerinin vatandaşların bakış açısı ile yeniden tasarlanması ve kamu kurumlarının birlikte daha etkin ve verimli çalışabilirliğinin sağlanmasını gerektirmektedir (Acar ve Kuvaş, 2008). E-Devlette sistem, isteyen kullanıcıların bir omurga üzerinde her yöne akan bilgiye erişebilmelerini sağlamaya yönelik olarak kurulmalıdır. Bu omurga merkezi idare birimlerini birbirine, merkezi idareyi yerel idareye, vatandaşları ve firmaları merkezi ve yerel idarelere bağlayabilir (İnce, 2001). Elektronik kamu hizmetlerini sunmak için gerekli olan mevcut teknolojiler internet, online hizmetler ve e-posta olarak sınıflandırılabilir. Bilgi verme, iletişim ve online hizmetler gibi E-Devlet hizmetlerinin kullanım alanlarının günlük yaşamda (bilet rezervasyonu), uzaktan yönetimde (elektronik ortamda form doldurma) ve politik katılımda (seçim ve anket) olduğu gözlenmektedir (Demirel, 2006:91). E-Devlet uygulamasının yaygınlaşmasına yol açan faktörleri ise telekomünikasyon altyapısı, yasal düzenleyici ortam, malî kaynaklar ve kamu organizasyonlarının bilgi teknolojileriyle olan bağlılığı olmak üzere dört temel başlıkta toplamak mümkündür (Ulusoy ve Karakurt, 2002:139-140). E-Devlet uygulamalarının alt yapısının hazırlanmasındaki temel adımları ise hukuksal altyapı, teknolojik altyapı, insan, finansman, hizmet altyapısını oluşturmak, güvenlik ve gizlilik ve kritik başarı faktörlerinin belirlenmesi şeklindedir (Arifoğlu ve diğerleri, 2002:39). E-Devlet uygulamalarında karşılaşılan sorunlar ise, yasal sorunlar, idari sorunlar, teknik sorunlar, bilgi güvenliği sorunu vb gibi sorunlardır (Çelikkol, 2008:44). E-Devlet uygulamalarının önündeki diğer engeller ise yasal mevzuat sınırlamaları, bütçe sorunları, internet erişimi alt yapı ve BİT yetenekleri (DPT, 2007:35) E-Devlet uygulamalarının teknolojik değişimin gerisinde kalması, eşit erişim yetersizliği ve teknolojileri kullanım yeteneklerinin hizmeti veren ve hizmeti alan tarafta geliştirilmesi gerekliliği şeklinde sıralanabilir (Özcivelek, 2009). Günümüzde vatandaşlarımız kendilerine hizmet veren kamu kuruluşlarının daha aktif, daha hızlı, daha açık, daha doğru ve daha az maliyetle çalışmalarını istemekte ve beklemektedir. E-Devlet projesi ile teknolojinin getirdiği imkanlardan yaralanılması, kamu kurum ve kuruluşlarında yerleşik iş yapma kültüründe değişiklikleri de gündeme getirmektedir. Bu amaçla kurum içi ve kurumlar arası bilgi paylaşımının esas alınması ve iş süreçlerinin yeniden tasarlanması gerekmektedir (DPT, 2005). Dolayısıyla E-Devlet uygulamalarının önündeki en büyük engellerin bürokratik direnç, personelin eğitim ve uyum sorunu, mali kaynak ve teknolojik alt yapı yetersizliği olduğu söylenebilir. Başbakanlık tarafından sağlanan E-Devlet ve Bilgi Toplumu Kanun Tasarısı Taslağı nda ise (Başbakanlık, 2009; http://akgül.bilkent.edu.tr/e-devlet/taslak.pdf), kanun kapsamındaki bütün kurum ve kuruluşlarının hizmetlerinin ve bilgi toplumu ve E-Devlet hizmetlerine ilişkin faaliyetlerin şu ilkeler çerçevesinde yürütüleceği belirtilmiştir: 1705
a) Hizmet sunumunda temel hak ve özgürlüklere riayet edilmesi, kişisel verilerin korunması ve bilgi güvenliğinin sağlanması esastır. b) E-Devlet hizmetlerinin sunumunda vatandaş odaklılık esastır. c) Kamu hizmetleri elektronik ortama taşınırken mevcut iş süreçleri iyileştirilir, gereği halinde yeniden yapılandırılır. d) Veri sahibi kurum ve kuruluşlar sahip olduğu verinin güvenliğinden sorumludur. e) Elektronik ortamda kamu kurumlarının paylaşımına açık olan veriler ayrıca kişilerden talep edilemez, ancak bu verilere ulaşmak için gerekli olan veriler istenebilir. f) Hizmetlerin gerektirdiği veriden fazlasının toplanmaması ve toplanan verilerin ilgili mevzuat çerçevesinde elektronik ortamda paylaşılması esastır. g) Hizmetlerden yararlananların yürütülen işlemlerin özeti hakkında ve işlemin hangi aşamada olduğuyla ilgili bilgi edinmesi sağlanır. h) E-Devlet hizmetleri, kullanıcı ihtiyaçlarına uygun olarak mobil cihazlar da dâhil çeşitli kanallardan sunulur. i) E-Devlet hizmetleri, kullanıcılar tarafından kolayca kullanılabilecek ve kullanıcı memnuniyeti sağlanacak şekilde sunulur ve düzenli olarak gözden geçirilir. j) Başta engelliler olmak üzere toplumun bütün fertlerinin bilgi toplumuna dönüşümün sunduğu imkânlardan azami düzeyde faydalanması sağlanır. k) E-Devlet hizmetlerinin sunumunda, vatandaş ve iş dünyasının üzerindeki idari ve mali yüklerin azaltılması ile ticaret ve yatırımın kolaylaştırılmasına yönelik düzenlemeler yapılır. l) Yapılacak düzenleme ve uygulamalarda karar verme süreçlerinin iyileştirilmesi, şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkeleri gözetilir. m) Geleneksel kamu hizmetlerinin sunumunda alınan ücretler, bu hizmetler E- Devlet hizmetlerine dönüştürüldüğünde kullanıcıların lehine olmak üzere yeniden belirlenir. n) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin üretilmesi ve kullanılmasında çevreye duyarlı ürünler ve çözümler tercih edilir ve bunların kullanım ömrü dolduğunda ekonomiye yeniden kazandırılmasını sağlayan tedbirler alınır. o) Kamu kurum ve kuruluşları E-Devlet projelerini zamanında, bütçesi içinde ve kapsamına uygun olarak tamamlar. p) Kamu kurumları, personeline bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkin kullanımı yoluyla uzaktan çalışma kolaylığını sağlayıcı ve teşvik edici tedbirleri alır. 3. Araştırmanın Tasarımı Araştırmanın amacı, Kars ili merkezindeki Kamu Kurumlarından hareketle E-Devlet uygulamalarının teknik altyapısını, sorunlarını, internet üzerinden sağlanan hizmetleri ve bunların yeterlilik düzeylerini tespit etmektir. Araştırmanın yöntemi tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmada kullanılan veri toplama aracı ankettir. Şahin (2007) in Türkiye de E-belediye Uygulamaları ve Konya Örneği araştırmasında kullanılan anketten yararlanılmıştır. Kars Valiliği aracılığıyla tüm kamu kurumları ve kuruluşlarına bu araştırma anketi gönderilmiştir. Anketler birim amirleri tarafından doldurulmuş ve geri dönüş sağlanan 12 kuruma ait anket (PTT, İŞKUR, Milli Eğitim Müdürlüğü, Cumhuriyet Başsavcılığı, Sağlık Müdürlüğü, Tapu Sicil Müdürlüğü, Kadastro Müdürlüğü, Kars Belediyesi, Gelirler Müdürlüğü, Defterdarlık, Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü ve İl Tarım Müdürlüğü) dikkate alınarak frekans analizleri yapılmıştır. 1706
4. Araştırmanın Bulguları Araştırma anketine verilen cevaplar dikkate alınarak aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır. Araştırma kapsamındaki kamu kurumlarında 1278 personel varken, toplam bilgisayar sayısı sadece 726 dır. Buna göre Kars taki kamu kurumlarının bilgisayarlaşma oranı % 56 olarak hesaplanmıştır. Araştırma kapsamındaki kamu kurumlarındaki toplam 726 adet bilgisayarın sadece 522 si internete bağlıdır. Buna göre Kars taki kamu kurumlarında internete bağlı bilgisayar oranı ise %71 dir. Araştırma kapsamındaki kamu kurumlarındaki toplam 1278 çalışanın sadece 644 ü bilgisayar kullanabilmektedir. Buna göre Kars taki kamu kurumlarında bilgisayar kullanan personel oranı ise % 50 dir. Araştırma kapsamındaki kamu kurumlarındaki toplam 1278 çalışana sadece 522 internete bağlı bilgisayar düşmektedir. Buna göre Kars taki kamu kurumlarında internet kullanan kişi oranı ise % 40 dır. Kamu kurumlarının %75 i bilgisayarların teknoloji seviyesini yetersiz veya kısmen yeterli bulurken; %25 i teknoloji seviyesini yeterli veya oldukça yeterli düzeyde görmektedirler. Bu sonuçlar Karsta başarılı bir E-Devlet uygulaması için bilgisayarların teknoloji düzeylerinin yeterli olmadığını göstermektedir. Bilgisayarların kullanım alanları dikkate alındığında, sırasıyla yazışmalar, raporlar, veri saklama, paket programlar, internete bağlanma, tablo ve grafik hazırlama ve sunu hazırlama için bilgisayarlar kullanılmaktadır. Kurumların kendilerine ait web adresi olup olmadığı incelendiğinde ise %66 sının (8 kurum) kendisine ait web adresi varken %34 ünün (4 kurum) kendisine ait bir web adresi yoktur. Web adresi olmayan kurumlar merkez birimlerinin web adresini kullanmaktadırlar. Bilgisayarların teknoloji düzeylerini yükseltmek için yeterli ödenek ayrılıyor mu? sorusuna kurumların %33 ü hayır cevabını vermişken %67 sı evet cevabı vermiştir. Buna göre kurumlara yeterli ödenek ayrılması konusuna önem verilemesi gerekmektedir. Web sayfanızda kurumunuzla ilgili diğer sitelere bağlantı (link) imkanı var mı? sorusuna tüm kurumlar evet cevabı vermişlerdir. İnternet kullanıcıları (vatandaşlar, kamu çalışanları vb.) kurumunuzla ilgili sorunlarını, dilek ve şikayetlerini internet üzerinden kurumunuza rahatlıkla ulaştırabiliyorlar mı? sorusuna kurumların % 91 i evet cevabı vermişlerdir. Kurumunuza internet yoluyla ulaşan dilek, şikayet vb. isteklere ne kadar sürede cevap verileceğine dair bir yönetmelik ya da standart var mı? sorusuna % 33 ü hayır %67 si evet cevabı vermiştir. Buna göre kurumların internet uygulamalarına yönelik yönetmeliğe sahip olması önerilmektedir. Kurumunuz tarafından kullanılan paket programlar yeterli mi? sorusuna kurumların %25 i hayır, %75 i evet cevabı vermiştir. Kurumunuzla ilgili bilgilerin hard-copy i (ana hafıza) ve yedeği tutuluyor mu? sorusuna kurumların % 25 i hayır, %75 i evet cevabı vermiştir. İnternet üzerinden yapılan müracaatlar (dilekçeler) daha sonra yazılı olarak isteniyor mu? sorusuna kurumların %58 i hayır %42 si evet cevabı vermiştir. İnternet kullanıcıları (vatandaşlar) kurumunuzun web sayfasında yer alan kurumunuzla ilgili bilgilere rahatlıkla ulaşabiliyorlar mı? sorusuna kurumların hepsi evet cevabı vermiştir. İnternet kullanıcılarına verilerin gönderilmesinde ve alınmasında kurumunuzca bir şifre (Elektronik İmza) uygulanmakta mıdır? sorusuna kurumların %50 si hayır % 50 si evet cevabını vermiştir. Web adresinizi oluştururken profesyonel yardım (kurum dışından) aldınız mı? sorusuna web adresi olan 8 kurumun %25 i (2 kurum) evet %75 i (6 kurum) hayır cevabı vermiştir. 1707
Web sitesini güncelleştirmede profesyonel yardım (kurum dışından) alıyor musunuz? sorusuna kurumların hepsi hayır cevabı vermiştir. Bilgisayar Kullanma Konusunda Uzman (Eğitimli) Elemanınız var mı? sorusuna kurumların % 58 i hayır % 42 si evet cevabı vermiştir. Bilgisayar ve İnternet kullanımı konusunda hizmet içi kurslarınız var mı varsa yeterli mi? sorusuna kurumların %50 si hayır, %17 si ise evet ama yetersiz ve %33 ü ise evet var ve yeterli cevabını vermiştir. Kurumunuzun Web adresini ne kadar sıklıkla güncelliyorsunuz? sorusuna kurumların %42 si günlük, %42 si merkez tarafından %16 sı ise gerekli olduğunda güncellendiğini belirtmiştir. Kurumunuzun e-posta adresi var mı? sorusuna kurumların % 83 i evet %17 i hayır demiştir. Bu kurumlardan bir tanesi merkezi kuruma ait e-posta adresi değil kişisel (özel) bir internet sayfasını kullanmaktadır. Halkla ilişkiler faaliyetinin düzgün ve objektifliği açısından bu durum önerilmemektedir. Kurumunuzun internete bağlantı şekli nedir? sorusuna % 75 i ADSL, %17 sı uydu aracılığıyla, %8 i Dial-up cevabını vermiştir. Bir gün içerisinde bağlantı saati sorulduğunda kurumların %75 i 24 saat bağlı cevabı vermişken, %8 i 1-3 saat arasında, %17 si 5-8 saat arasında bağlı cevabını vermiştir. Kurumunuza internet yoluyla ulaşan dilek, şikayet vb. isteklere ne kadar sürede cevap verilmektedir? sorusuna kurumların %34 ü 15 gün sonra, %34 ü merkez tarafından cevap verilmekte, %16 si anında ve % 8 i 1 gün sonra, %8 i 1 ay sonra cevap verilmektedir yanıtını vermiştir. İnternet üzerinden yapılan müracaatlar (dilekçeler vb.) daha sonra yazılı olarak isteniyorsa bunun nedenleri nedir sorusuna Tablo 2 de görüldüğü gibi sırasıyla kayıt altına alma, hukuki boşluk, elektronik imza uygulamasının olmayışı, vatandaştaki bilgi eksikliği cevabı verilmiştir. Tablo 2: İnternet Üzerinden Yapılan Müracaatlarının Yazılı İstenme Nedenleri Öncelikleri 1. Kayıt altına alma 2. Hukuki boşluk Nedenler 3. Elektronik imza uygulamasının olmayışı 4. Vatandaştaki bilgi eksikliği Kurumunuzun internet kullanıcılarına (vatandaşlara ve diğer kurumlara) internet üzerinden sağladığı hizmetler nelerdir? sorusuna öncelikle verilen cevaplar kurumla ilgili dokümanlar ve raporlar, kamu bilgileri, Resmi gazete, ihale teyidi, mevzuat ve kanunlar, istatistikî bilgiler ve kurumların kendi faaliyet alanlarına özgü hizmetler cevabı verilmiştir. Kurumunuzun sunduğu hizmetleri internet ortamına aktarmakla kurum için ne gibi yararlar hedeflenmiştir sorusuna Tablo 3 de görüldüğü gibi öncelikle hizmetin şeffaflaşması, doğru bilgiye ulaşma, kâğıt kullanımının azaltılması, hizmetlerin daha hızlı sunulması, kurumun güvenilirliğini arttırma, karar almada kolaylık ve hız sağlama, vatandaş ve devlet arasındaki güven ortamının sağlanması, vatandaşa hesap verebilen daha sorumlu kamu yönetimi ve zamandan tasarruf cevapları verilmiştir. 1708
Tablo 3: Kars taki Kamu Kurumlarının Hizmetlerini İnternet Ortamına Aktarmasından Bekledikleri Yararlar Öncelikleri 1. Hizmetin şeffaflaşması 2. Doğru bilgiye ulaşma Beklenen Yararlar 3. Kağıt kullanımının azaltılması 4. Hizmetlerin daha hızlı sunulması 5. Kurumun güvenilirliğini arttırma 6. Karar almada kolaylık ve hız sağlama 7 Vatandaş ve devlet arasında güven ortamı sağlama 8 Vatandaşa hesap verebilen sorumlu kamu yönetimi 9 Zamandan tasarruf Kurumunuzun E-Devlet konusunda ne gibi eksikliklerinizin olduğunu düşünüyorsunuz? sorusuna Tablo 4 de görüldüğü gibi öncelikle Hukuki alt yapı yetersizliği, Hem kullanıcıların hem de kurum çalışanlarının bu konudaki bilinç düzeyinin eksik olması, Teknoloji yetersizliği, Uzman eleman eksikliği, Gizlilik ve güven eksikliği, portal yetersizliği ve yerel ağ yetersizliği ve maliyet cevapları verilmiştir. Tablo 4: Kars taki Kamu kurumlarının E-Devlet Konusundaki Eksiklikleri Öncelikleri 1. Hukuki alt yapı yetersizliği 2. Bilinç düzeyi eksikliği 3. Teknoloji yetersizliği 4. Uzman eleman eksikliği 5. Gizlilik ve güven eksikliği 6. Portal yetersizliği 7 Ağ yetersizliği 8 Maliyet Eksiklikler Kurumunuz internet üzerinden ne gibi hizmetler almaktadır? sorusuna öncelikle, kurumla ilgili haberler, dokümanlar ve raporlar, Kurum içi veri transferi, Resmi gazete, ihale teyidi, vatandaş müracaat kabulü cevapları verilmiştir. 5. Sonuç ve Öneriler E-Devlet, devletin kendi kurumları arasındaki işlemlerde sunduğu hizmetlerde bilişim teknolojilerinin kullanılmasını ifade etmektedir. Dolayısıyla E-Devletin işleyebilmesi için kamu kuruluşlarındaki çalışanların ve tüm halkın E-Devleti tanıması ve kullanabilmesi için yeterli eğitim düzeyine ulaşmış olması gerekmektedir. Ayrıca E-Devlet proje ve 1709
uygulamalarının kamu kurum ve kuruluşları için planlanması ve fizibilitesinin iyi bir şekilde yapılması gerekmektedir. E-Devlet projeleri merkezi bir planlamayla yürütülmelidir. Bu açıdan E-Türkiye çalışmalarının koordinasyonunun Devlet Planlama Teşkilatına verilmiş olması olumlu bir gelişmedir. E-Devlet uygulamalarından alınacak fayda, tüm kurumlardaki uygulamaların bütünlük içinde çalışabilmesiyle olacaktır. Her kurumun kendi iç işleyişinde ayrı bir altyapı kurması anlayışından vazgeçilmeli, Türkiye nin yedi coğrafi bölgesine hizmet götüren Türk Telekom altyapısından en fazla yararlanmanın yolları aranmalıdır. E-Devlet projelerinin şimdiye kadar merkezi bir koordinasyonu yapılamadığı için bu işlere harcanan miktarlarda bilinmemektedir. Türkiye de E-Devlet projelerinin envanteri en son Türkiye Ulusal Enformasyon Ana Planı Araştırması (TUENA) projesi kapsamında çıkartılmıştır (www.tuena.tubitak.gov.tr). O dönemde farklı bakanlık ve kurumda yürütülen 60 ın üzerinde proje olduğu tespit edilmiştir. E-Devlet uygulamaları için ilgili yasal mevzuatın hazır olmaması (Elektronik imza, elektronik sözleşme esasları, vergi yasalarında gerekli düzenlemeler gibi) da bu uygulamaların yaygınlaşmasının önündeki engellerdendir (Özcivelek, 2009). E-devleti kamu kurumları bazında inceleyen bu araştırmanın sonucu, Kars ta başarılı bir E-Devlet uygulaması için bilgisayarların teknoloji düzeylerinin yeterli olmadığını göstermektedir. Ayrıca kurumların teknolojilerin iyileştirilmesi için yeterli ödenek ayrılması konusuna önem verilmesi gerekmektedir. Özellikle bilgisayarlaşma oranı, internete bağlı bilgisayar oranı, bilgisayarı ve interneti kullanan personel oranının iyileştirilmesi gerekmektedir. Yine kurumların internet uygulamalarına yönelik bir yönetmeliğe sahip olması önerilmektedir. Örneğin, dilek ve şikâyetlerin geri dönüşüyle ilgili yönetmelikler yetersizdir. Ayrıca bilgisayar kullanma konusunda uzman (eğitimli) eleman yetersizliği giderilmelidir ve mevcut personelin bu konuda hizmet içi programlar vasıtasıyla eğitilmesi gerekmektedir. E-Devlet uygulamalarındaki en önemli eksiklikler sırasıyla hukuki alt yapı yetersizliği, hem kullanıcıların hem de kurum çalışanlarının bu konudaki bilinç düzeyinin eksik olması, teknoloji yetersizliği, uzman eleman eksikliği, gizlilik ve güven eksikliği, portal yetersizliği ve yerel ağ yetersizliği ve maliyettir ve bu konulara önem verilmelidir. Tüm dünyada ve ülkemizde olduğu gibi Kars şehrinde de kamu kurum ve kuruluşları bilgi ve iletişim teknolojilerinden daha fazla yararlanarak, karar destek sistemlerini güçlendirmek, iş süreçlerini hızlandırmak, etkinliği arttırmak ve harcamalarda tasarruf sağlayabilmek için proje ve uygulamalar geliştirmelidir. Kars taki kurumların web sayfalarında ilgili kamu kurum sayfalarına link verilmektedir. Böylece söz konusu kurumlarda verilen çevrim içi hizmetleri aynı web sayfasında toplamaktadır. Bu durum kullanıcıya fayda sağlasa da bu uygulama ideal bir E-Devlet uygulaması değildir. Çünkü E-Devletin temel amaçlarından biri olan kurumların bilgi sistemleri arasındaki işlerlik ve veri paylaşım ortamı birçok temel uygulamada henüz sağlanamamış durumdadır. Ayrıca Kars taki uygulama E-Devlet düzeyinde değil e-kurum düzeyindedir. Günlük uygulamalardan örnekler vermek gerekirse, Kars Belediyesi ne vatandaşın ödeyeceği su faturaları için otomatik ödeme talimatı verilememektedir. İnternet siteleri yetersizdir ve sadece bilgi verme amaçlıdır. Örneğin Kars Sanayi ve Ticaret Odası nın internet sitesinin içi boştur. Özel sektör açısından bir örnek verilmesi gerekirse, vatandaşlar, katılmak istediği bir seminer için semineri düzenleyen şirketin internet sayfasına ulaşabilmekte, hizmetten yararlanması için gerekli formlara ulaşabilmekte, formları internet ortamından doldurup başvuru yapabilmekte ve hatta ödeme işlemini de bu internet sayfası üzerinden yerine getirebilmektedir. Fakat bu uygulama örneği kamu 1710
kurumları için geçerli değildir ve bu nedenle sunulan hizmetlerin internet ortamına aktarılması gerekmektedir. Bütün bu olumsuzların yanı sıra Kars şehrindeki kamu kuruluşlarında henüz istenilen düzeyde olmasa da elektronik ortamda hizmet kültürünün gelişmekte olduğunu söylenebilir. Bu durum E-Devlet çalışmalarının geliştirilmesinde bir avantajdır. Özellikle E-Devletin ihtiyaç duyduğu teknolojilere yatırım yapılmalı, alt yapısı hızla tamamlanmalı ve bunların yanı sıra Kars gibi geri kalmış bölgelerde daha çok hissedilen nitelikli personel ihtiyacı acilen karşılanmalıdır ve mevcut personele hizmet içi eğitim programları düzenlenmelidir. Halkın okuryazar oranının ve bilgisayar kullanabilme oranının düşük olduğu Kars ta E-Devlet hizmetlerinden yararlanma oranı da dolayısıyla düşük olabilecektir. Bu itibarla vatandaşların E-Devlet uygulamalarından yararlanma yetenekleri geliştirilmelidir, aksi halde, E-Devlet uygulamalarından istenilen başarı sağlanamayacaktır. Kamu kurumlarının değişen bilişim ve erişim sistemlerini yenileyerek kurum içi ve kurumlar arası bilgi alışverişinin sağlanması esasına göre iş süreçlerini ve bilgisayar sistemlerini yeniden yapılandırmak gereklidir (Başar ve Bölükbaş, 2010) E-Devlet uygulamasının amacı, hizmetlerin daha etkin, daha iyi ve kaliteli bir şekilde sunulmasıdır. Dolayısıyla bu araştırma sonucunda E-Devlet çalışmalarının etkinliği açısından şu öneriler getirilmektedir: - E-Devlet uygulamaları mutlaka bir bütünlük içinde yapılmalıdır. Kurumlar arası işbirliği zorunludur. Yani her kurum kendi iç işleyişinde ayrı bir alt yapı kurma anlayışından vazgeçilmelidir. - E-Devlet hizmetleri yaygınlaştırılmalı, tüm vatandaşların erişebilmesi için daha fazla çaba harcanmalı ve vatandaşları bu hizmetleri kullanmaya teşvik etmek gereklidir. - Web siteleri e-hizmetten çok halka bilgi vermeye çalışan siteler şeklindedir. Bunun değiştirilerek vatandaşa hizmet veren siteler ve vatandaşın işini kolaylaştıran işlevsel siteler oluşturulmalıdır ve halkın yönetime katılımını sağlayan uygulamalara ağırlık verilmelidir. - Kurumların kendi başlarına yaptıkları e-kurum düzeyindeki uygulamalar yerine bütünleşik bir E-Devlet uygulamasına geçilmelidir. - Okuma yazma oranının ve gelir düzeyinin düşük olduğu Kars ta E-Devlet hizmetlerinin şeffaflaştırılması, basitleştirilmesi ve internet kullanımı ile ilgili eğitim programları düzenlenmesi batı illeri ile karşılaştırıldığında daha büyük bir zorunluluktur. Dolayısıyla Kars ilinde mevcut bürokratik devlet mekanizmaları içerisinde eleman sıkıntısı yaşanırken E- Devlet hizmet sunumun özellikle ihtiyaç duyulan yetişmiş nitelikli personel bulma çok daha önemli bir sorundur. Nitelikli elemanların bölgeye gelmesi teşvik edilmelidir. Kamu kurumlarında çalışan personele E-Devlet uygulamaları hakkında bilgilendirme seminerleri verilmelidir. - E-Devlet hizmetlerinde faydalanabilmek için bir bilgisayar ve internet bağlantısına sahip olmak zorunludur. İnternet fiyatları bazında OECD ülkeleri içerisinde internet ücretlerinin en pahalı olduğu ülkelerden biri Türkiye dir. OECD genişbant istatistiklerine göre 2,39 dolarlık en düşük ve 76,11 dolarlık en yüksek megabit/saniyelik fiyatlarıyla Türkiye internetin OECD ölçeğinde en pahalı olduğu ülkelerden biridir. (Urhan ve Kızılca, 2011) Ayrıca TÜİK tarafından yapılan araştırmalarda internet bağlantısına sahip olmama nedenlerinin başında çok pahalı olması gelmektedir. Bireylerin gelirleriyle internet kullanımları arasında pozitif bir ilişki vardır. Bu nedenle düşük gelire sahip Kars ilinde internet ücretlerinin daha düşük tutulması E-Devlet hizmetlerine ulaşım bakımından önemli bir avantaj sağlayacaktır. 1711
- Dolayısıyla E-Devletin uygulanmasında Kars ilinde Batı bölgelerindeki illerle karşılaştırıldığında daha fazla güçlük çekileceği açıktır. Halk Eğitim Merkezlerince halka bilgisayar kullanımı ve internet eğitimi kursları ücretsiz verilmelidir. - Ülkemizde E-Devlet şifresi alan ve aktifleştirenlerin sayısı analiz edilmeli ve bu sayının arttırılması gerekmektedir. EK 1 de gösterilen Türksat verilerine göre (Görüşme / E-Mail, Mayıs 2011) ülkemizde 7.779.330 E-Devlet kullanıcısı vardır. Kars ta 2009 yılı Ocak ayı ile başlayan şifre uygulamasına ilk ay 11 kişi kayıt olmuşken 2011 in sadece Mart ayında 550 ye yakın kişi şifre almıştır. Kars ilinde Mayıs 2011 verilerine göre 11.280 E-Devlet kullanıcısı vardır ve 81 ülke içerisinde 73. sıradadır ve bu sayının arttırılması önerilmektedir. İleride yapılacak çalışmalarda E-Devlet şifresi kullanımının illerin nüfusu, eğitim düzeyi, gelir seviyesi vb değişkenlerle ilişkisinin incelenmesi önerilmektedir. Taylor Nelson Sofres (TNS) şirketinin 27 ülkede yaptığı araştırmaya göre (2001) kamu kurumlarına ulaşmak için E-Devleti kullanım oranı %3 ile en düşük düzeyde Türkiye de iken %53 ile Norveç tedir. - Ülkemizde Telefon ve İnternet abonesi sayısı da analiz edilmeli ve internet kullanımını arttıracak düzenlemeler yapılmalıdır. Kars da diğer GSM operatörleri olmadığında 53.000 lerde olan telefon abonesi sayısı 2011 yılı Mart ayında 33.200 civarındadır ve bunların 12.137 si internet abonesidir. Bu yaklaşık %35 gibi bir orana denk gelmektedir ve E-Devlet uygulamalarından etkin bir şekilde yararlanılması için internet aboneliğinin daha da arttırılması gerekmektedir (Türk Telekom Görüşme, 2011) - Ülkemizde Hane Halkı Araştırmaları her il bazında yapılmalıdır. TÜİK in Türkiye genelinde 10.000 hane üzerinde yaptığı Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması 2007 verilerine göre %18.4 olan erişim düzeyi 2010 yılında %42, 8 oranına yükselmiştir. 2010 yılında hanelerin %57,2 oranı ise hala internet erişimine sahip değildir. Bu oranın yükseltilmesi için hükümetçe gerekli önlemler alınmalı ve bu raporların İl Bazında Raporlaması daha şeffaf bir yorumlama imkanı sağlayacağı için önerilmektedir. Netice itibariyle Türkiye de E-Devlet uygulamaları çerçevesinde yaşanan sorunların az gelişmiş bir bölgede bulunması nedeniyle Kars ta daha fazla görüldüğü ve etkin bir E- Devlet hizmeti oluşturulması çalışmalarında ciddi sorunlarla karşılaşıldığı söylenebilir. Örneğin, E-Devlet hizmetlerinden yararlanmada en önemli unsur vatandaşların internet bağlantısına ve bilgisayara sahip olmaları gerekliliğidir. Bu kapsamda TÜİK in 2009 da yaptığı bir araştırmaya göre Türkiye nüfusunun %62 sinin hayatları boyunca interneti hiç kullanmadıkları ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Türkiye de internete erişim imkanı olan hane sayısı 2008 de %25 iken 2009 da %30 ve 2010 da ise %41.6 ya yükselmiştir. Bu gelişmeye rağmen, hane halkı geliriyle doğrudan ilgili olan internet bağlantısına sahip olma oranı Kars ta batı illeriyle karşılaştırıldığında daha düşüktür. Dolayısıyla bu sorunun üstesinden gelebilmek için Kars ın da aralarında bulunduğu bölgelerde internet bağlantı ücretlerinin düşürülmesi, İlköğretim okullarında internete bağlı sınıfların sayılarının artırılması ve hafta sonları halkın bu okullarda kurulan sınıflardan yararlanması sağlanabilir. Bütün Türkiye de olduğu gibi Kars ta da E-Devlet uygulamalarına karşı engellerden biri de devletin kendi iç yapısından kaynaklan dirençlerdir. Bu direnç, yeniliklere, gelişmelere ve ileri teknoloji uygulamalarına karşı gösterilen dirençtir. (E-Devlet Uygulamaları, 2003:40) ve Kars ta çok açık bir şekilde görülmektedir. Kamu çalışanlarına E-Devlet konusunda bilgilendirme ve eğitim verilmelidir. Devletten devlete uygulamaların başarısı diğer uygulamalar açısından da çok önemlidir. Vatandaşlara ve şirketlere yönelik uygulamaların temelinde devletten devlete uygulamalar bulunmaktadır. Farklı kamu kuruluşlarının farklı altyapılar kullanması, farklı anlayışlara sahip olması eşgüdüm ve koordinasyonu güçleştirmektedir. Bu kapsamda, kamu 1712
kuruluşlarının ortak bir veri tabanı kullanmaya başlamasıyla gereksiz tekrarlar, bürokrasi ve kırtasiyecilik azalacaktır. Bu noktada en temel sorun bilgi ve belge paylaşımıdır. Paylaşma ve işbirliği kültürünün devlet kurumlarında yerleşmesi özel sektör işletmelerine göre daha zordur. Devlet kurumları yetki ve güç paylaşımına genelde soğuk bakmaktadırlar (E-Devlet Uygulamaları, 2003:52) Paylaşma ve işbirliği kültürünün Kars ta oldukça zayıf olduğu tespit edilmiştir. Örneğin bir kamu bankasına kredi talebiyle başvuran bir kişinin nüfus bilgilerine ulaşabilmeleri mümkünken nüfus müdürlüğünden belge talep edilmektedir. E-Devlet uygulamalarında ileri teknoloji bilgisi olan eğitimli uzman kişilere ihtiyaç duyulduğundan Kars ta uzman kişilere olan ihtiyaç çok fazladır. Nitekim yaptığımız araştırmaya katılan Kars taki kamu kuruluşlarının tümü uzman eleman eksikliğinden yakınmaktadır. Kaynaklar Acar, M.- E. Kuvaş (2008). Türkiye nin Dönüşüm Sürecinde Anahtar Bir Mekanizma Olarak E-Devlet, E-Dönüşüm ve Entegrasyon Standartları, 2. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22 Şubat, DEÜ İİBF İktisat Bölümü, İzmir/Türkiye. Arifoğlu ve diğerleri (2002), E-Devlet Yolunda Türkiye, Türkiye Bilişim Derneği, Ankara. Başar, Sinan- Arda Bölükbaş (2010) Gelişmişlik Göstergeleri ve E-Devlet İndeksi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1): 157-170 Başbakanlık (2009), E-Devlet ve Bilgi Toplumu Kanun Taslağı Tasarısı, 7 Ağustos, (http://akgül.bilkent.edu.tr/e-devlet/taslak.pdf). Çelikkol, Ö. (2008). Kamu Yönetiminde E-Devlet Yapılanması ve Türkiye İçin E- Devlet Model Önerisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ SBE, Isparta. Demirel, D. (2006). E-Devlet ve Dünya Örnekleri, Sayıştay Dergisi, Sayı 61, Nisan- Haziran. s.83-118. DPT (2005), E-Devlet Proje ve Uygulamaları, Devlet Planlama Teşkilatı Bilgi Toplumu Dairesi, Eylül, http://www.bilgitoplumu.gov.tr. DPT (2007) Müsteşarlığı OECD e-devlet Çalışmaları Türkiye, Devlet Planlama Teşkilatı Evren, A. (2004). E-Devletin Amaçları, www.bthaber.com, 28.11.2004. Henden, H. Burçin - Rıfkı Henden (2005), Yerel Yönetimlerin Hizmet Sunumundaki Değişim ve e-belediyecilik, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, 4(14), s. 48 66. İnce, N.Murat (2001), Elektronik Devlet, Kamu Hizmetlerinin Sunulmasında Yeni İmkanlar, Devlet Planlama Teşkilatı, Mayıs 2001. İTO (2003) E-Devlet Uygulamaları ve Ekonomiye Etkileri, İTO Yayınları No: 2003-38, İstanbul Moon, M. Jae (2002), The Evolution of E-Government among Municipalities: Rhetoric or Reality?, Public Administration Review, July / August, 62(4), s. 424 433. Özcivelek, E (2009). Dünyada ve Türkiye de Elektronik Devlet Tartışmaları:Kavram Üzerine Bir Sorgulama, http://www.uzay.tubitak.gov.tr. 2009. 1713
Şahin, A. (2007). Türkiye de E-Belediye Uygulamalar ve Konya Örneği, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 29, Temmuz-Aralık, s. 161-189. Turksat Görüşme/E-Mail, Mayıs 2011 Türk Telekom Görüşme, Mart 2011. Uçkan, Ö. (2003), E-Devlet, E-Demokrasi ve Türkiye, Kamu Yönetiminin Yeniden Yapılanması İçin Strateji ve Politikalar-I, Literatür Yayıncılık, 2003. Ulusoy, A.- B. Karakurt (2002), Türkiye nin E-Devlet e Geçiş Zorunluluğu, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli Ünv, İİBF Yayını, İzmit. Urhan, Barış- İrem Kızılca (2011) Türkiye de Kişilerin İnternet Kullanımları Ne Şekilde Değişiyor? İnternet Kullanıcıları Üzerine bir Değerlendirme, TEPAV, http://www.tepav.org.tr Yıldırır, H. - E. Karakuş (2004), E-Devlet ve Uygulamaları, www.isguc.org.tr., Erişim Tarihi: 11.02.2011. West, Darrell M. (2007). Global e-government, Brown University, ABD, http://www.insidepolitics.org/egovt07int.pdf, 10.01.2010. http://turkiye.gov.tr/portal/dt?provider=homepagecontainer&channel=bilgilendirme&bil gilendirme.bilgitipi=sikcasorulanlar,21.03.2010 http://www.taek.gov.tr, E-Devlet, 20.11.2010. http://www.tuena.tubitak.gov.tr, 20.02.2011. EK 1 E-DEVLET KULLANICI SAYISININ İLLERE GÖRE DAĞILIMI (Toplam: 7.779.330) İLLER SAYI İLLER SAYI İLLER SAYI İLLER SAYI 1. İstanbul 2.143.791 22. Eskişehir 81.964 43. Çorum 35.859 64. Sinop 18.078 2. Ankara 578.197 23. Sakarya 80.632 44. Kırklareli 34.198 65. Karabük 16.986 3. İzmir 506.003 24. Şanlıurfa 80.269 45. Osmaniye 31.237 66. Artvin 14.912 4. Antalya 308.504 25. Ordu 75.700 46. Rize 31.096 67. Bitlis 14.458 5. Bursa 273.240 26. Afyon 71.748 47. Adıyaman 30.608 68. Erzincan 14.370 6. Konya 235.687 27. Kütahya 66.074 48. Kastamonu 30.445 69. Çankırı 14.106 7. Kocaeli 207.577 28. Malatya 59.951 49. Burdur 30.208 70. Kırşehir 13.996 8. Adana 199.946 29. Trabzon 59.815 50. Batman 29.622 71. Bingöl 13.622 9. Mersin 178.681 30. Zonguldak 57.597 51. Mardin 29.607 72. Bartın 13.448 10. Manisa 162.264 31. Sivas 49.598 52. Amasya 27.040 73. Kars 11.280 11. Gaziantep 140.465 32. Tokat 45.423 53. Niğde 25.808 74. Şirnak 10.956 12. Denizli 133.611 33. Çanakkale 44.073 54. Bolu 25.030 75. Kilis 7.524 13. Balıkesir 131.340 34. Elazığ 42.601 55. Aksaray 22.344 76. Gümüşhane 7.160 14. Samsun 131.047 35. Düzce 41.012 56. Karaman 21.179 77. Iğdır 6.652 15. Kayseri 128.440 36. Erzurum 40.942 57. Kırıkkale 19.813 78. Ardahan 4.828 16. Tekirdağ 120.497 37. Uşak 40.774 58. Siirt 19.673 79. Hakkâri 4.623 17. Hatay 107.130 38. Isparta 39.884 59. Nevşehir 19.278 80. Tunceli 4.156 18. K.Maraş 105.552 39. Van 39.821 60. Yalova 19.023 81. Bayburt 3.656 19. Muğla 93.426 40. Giresun 37.263 61. Ağrı 18.875 20. Aydın 92.294 41. Yozgat 35.951 62. Muş 18.817 21. Diyarbakır 85.091 42. Edirne 35.898 63. Bilecik 18.360 Kaynak: TURKSAT Görüşme / E-Mail, Mayıs 2011. 1714