Aşıkı ( Daşhovuz, XIX. yüz yıl) XIX. yüzyılda yaşamış ve Magtımgulı'ran insan sevgisiyle yoğrulmuş şiir geleneğini devam ettirmiş şairlerden biri de Oraz Aşıkı'dır. Onun hayat hikâyesi, doğduğu ve öldüğü tarih kesin olarak bilinmemesine rağmen, son yıllarda bulunan malûmatlara göre Aşıkı, Daşhovuz civarında yaşamış ve ölmüş bir şair olarak kabul edilir. "Devran Tapılmaz", "Karine Değmez" ve "Gele Başladı" gibi şiirlerinde Magtımgulı ve Zelili gibi insanperver şairlerin ruhu duyulur. KERİNE DEĞMEZ Bolacak er-ile başdan galadır, Adam bardır, eden kerine değmez. Adam bar, yaramaz, cana beladır, Adam bardır, adam yarma değmez. Adam bar, gazanar hızmatdan azık, Adam bardır, hızmatkerdir halayık, Adam bardır, münse bedeve layık, Adam bardır, münen harına değmez. Adam bardır, bege, hana gerekli, Ornı her düşekli, baldan hörekli, Adam bardır, anmaz, hayvan derekli, Anca yaşap, süren ömrüne değmez. Gözel bardır, geyse altın yaraşar, Görse gözün doymaz, yüreğin coşar, Gözel bardır, görsen zehinin çaşar, Perizadm zülpi-tarına değmez. Aşıkı diyp, köpdür adamın sini, Adam bardır, cana zeherdir üyni, Söveş güni, gayrat güni, ar güni, Yüz namartlar merciin birine değmez. İŞİNE DEĞMEZ Bol erkek, ülkeye öncelikle kaledir, Adam vardır, ettiği işine değmez, Adam var yaramaz, cana beladır, Adam vardır, adam yarısına değmez. Adam var, kazanır hizmetten azık, Adam vardır, hizmetkârdır, halayıktır, Adam vardır, binse bedevi ata lâyıktır, Adam vardır, bindiği eşeğe değmez. Adam vardır; beye, hana gerekli, Yeri tüy yataklı, baldan tatlı, Adam vardır, anlamaz, hayvan anlayışlı, O kadar yaşadığı, sürdüğü ömrüne değmez. Güzel vardır, giyse altın yaraşır, Görse gözün doymaz, yüreğin coşar, Güzel vardır, görsen zihnin şaşar, Peri gibi güzelin zülfünün teline değmez. Aşıkı der, çoktur adamın tenkidi, Adam vardır, cana zehirdir sesi, Savaş günü, gayret günü, ar günü, Yüz tane namert, mertin birine değmez.
ÇOŞI BİLE Akmak dünye menin diyip, Gezer könül çoşı bile. Akıl dünyeni pikr edip, Yüzün yuvar yaşı bile. Merdin abraydır mıradı, Çıksa her babatdan adı, Beğenmezler mılakatlı Bolmasa den-duşı bile. Bir doğan mcrtden at galar, Doğmadıktan lagnat geler, Bir yaman hatın cet kılar, Aga, ini, gonşı bile. Yagşı gonşı aybın yapar, Düşmandan yetirmcz zeper, İle yortup, ayıp tapar, Bolsan yaman gonşı bile. Yolun çm urduran insan, Herne sırın eder beyan, Keramat arar bigüman, Agşam gören düşyı bile. Aşıkı, gel, yeğdir gaydan, Ecap eylegil Hudaydan, Zandı egrı gaytmaz raydan, Elli-altmış yaşı bile COŞI İLE Ahmak, dünya benim deyip, Gezen gönül çoşı ile, Akil dünyayı fikredip, Yüzün yıkar yaşı ile. Merdin itibar muradı, Çıksa her bakımdan adı, Beğenmezler hoş sohbetli, Olmasa eş dostu ile. Bir kâmil mertten ad kalır, La kâmilden lanet gelir, Bir yaman hatun küstürür, Abi kardeş, komşu ile. Yahşi komşu aybın saklar, Düşmandan getirmeze zarar, İle koşup ayıp arar, Olsan yaman komşu ile. Hak yolundan çıkan insan, Her sırrını eder beyan, Keramet arar bigüman 1 Uykudaki düşü ile. Aşıkî,, gel, yeğdir dönen, Hicap 2 eyle Hûda'dan sen, Özü eğri dönmez reyden 3, Elli altmış yaşı ile. BAŞIN GİDER Adam oglı yatma, oyan, Ömrün ötüp, başın gider. Bakı berilmez bucahan, Barca denin-düşün gider. Gaarradıkça güyç kemerler, Maza gider, diş köneler, Gellat gözlerin çöneler, Işkın köyüp, huşun gider. Ne ağlan galar, ne gülen, Arman bilen geçer gelen, Heserdeş den-duşun bilen, Gadırdan sırdaşın gider. İskender dey yerni alsan, Lukman bolup, çere kılsan, Eflatun dey barın bilsen, Bir gün akıl-huşun gider. BAŞIN GİDER İnsan oğlu yatma, uyan, Ömrün geçip, başın gider. Baki verilmez bu cihan, Bütün dostun eşin gider. Yaşlandıkça güç eksilir, Lezzet gider, dişler çürür, Gellat gözlerin körelir, Aşkın yanar huşun 4 gider. Ne ağlayan kalır, ne gülen, Eyvah ile gider gelen, Eşin, dostun derdin alan, Değerli sırdaşın gider. İskender gibi yer alsan, Lokman olup, çare kılsan, Eflatunca varın bilsen, Birgün akıl huşun gider. l. Bi-güman : Şüphesiz 2. Hicab : Utanma 3. Rey : Fikir, düşünce, görüş 4. Muş : Fikir
Acal tor çeker daşma, Toprak indere başına, Yoldaş bolup bu leşine, Otuz bile yaşın gider. Nece gezsen anca sürüp, Bir gün düz bolar sen erip, Yanın bile hemra yörüp, Hayrı-şer kılmış gider. Aşıkı diyr, bir ölüp, Ten toprağa döner solup. Cana azaplı ot bolup, Mundan yaman işin gider. EPENDİM Danış olan pendi-nesihat tutar, Gaflat içre galip yörme, ependim. Görümsizler soltan başın har eder/ İslemegen yere barma, ependim. Yokdan bara geldin dünye yüzüne, Gudratm gör, uygun kelam sözüne, Yagşı-yaman her kim eder özüne, Yakan bişer,,gazıp girme, ependim. Akılsız gardaşdan namıs-ar yeter, Nadan bolan eziz başın har eder, Bir yere köp barsan hormatın gider, Gadrin bolmaz yerde durma, ependim. Mertden aç hem bolsa, aslanın çıkar, Namart mıhman görse, görünmez, bukar, Barsan möhüm bitmez, hatıran yıkar, Dileg salıp, yüzün görme, ependim. Bicay söz har eder hatıran has-da, Söz tapmasan otur dahanı gıs-da, Ağır marekede, oh meclisde, Beyhuda bimagnı urma, ependim. Halal, haram dannamayan iyer sen, Elip-yortup yıgsan dünyeni diyr-sen, Aşıkı, magşar gün covabın biyr sen, Halalın harama garma, ependim. Ecel tar 1 çakar dışına, Toprak indirir başına, Yoldaş olup bu leşine, Otuz ile yaşın gider. Nice gezsen devran sürüp, Dümdüz olursun eriyip, Seninle beraber yürüyüp, Hayrı şer kılmışın gider. Aşıkî der, bir gün ölüp, Ten toprağa döner solup, Cana azaplı od olup, Bundan yaman işin gider. EFENDİM Daniş olan pcnd 2 -ü nasihat tutar, Gaflet içre kalıp durma efendim. Görgüsüzler sultan başın har eder, İstemeyen yere gitme, efendim. Yoktan vara geldin dünya yüzüne, Kudretin gör, uygun kelam sözüne, Yahşi yaman her kim eder özüne, Yakan, pişer; kazıp girme, efendim. Akılsız kardeşten namus ar yeter, Cahil olan, aziz başın har eder, Bir yere çok gitsen, hürmetin gider, Kadrin olmaz yerde durma, efendim. Mertten, aç da olsa, beklenen çıkar, Namert, mihman görse, görünmez bıkar, Varsan mühim bitmez, hatırın yıkar, Dileyip de, yüzün görme, efendim. Hatırın kırar bir yersiz söz de, Söz bulmasan, otur sen sus da, Ağır erkânlarda, ulu mecliste, Beyhude, manâsız deme efendim. Helale harama bakmadan yersen, Çalışsan çırpınsan, dünyayı dersen, Aşıkî, mahşer gün cevabın versen, Helalin harama karma, efendim. AKIL-HUŞDAN GEÇER Söveş gün meydana gelmez, Namart akıl-huşdan geçer, Ürkek yabı, tay görende, Bedev segrep, leşden geçer. AKIL HUŞTAN GEÇER Savaşta meydana gelmez, Namert akıl-huştan geçer. Ürker beygir tay görende, Bedev sıçrar leşten geçer. 1. Tar: Tel 2. Pend : Nasihat, öğüt
Yaman bilen kılsan sapar, Uruş-govgadır, şer tapar, Namart çcndan basgı tapar, Yoldaşından, goşdan geçer. Söz yetse her bir nadana, Degse değim namekana, Salmaz özün hiç bir sana, Barca denden-duşdan geçer. Namart gaygı canı-tende, Gorkar duşundan ötende, "Bol, atlan-ha-atlan!" günde, Abıryadan, huşdan geçer., Namardın ikbali yörse, Müflüsı artar hal görse, Hak bir merde dövlet berse, Sözi dağdan, daşdan geçer. Ol çıkmaz gurı bat üçin, Mert can berer ar, at üçin, Nep bilip sehel zat üçin, Nekes gözden-gaşdan geçer. Aşıkı diyr arratlar, Yaramaz derde namartlar. Bir ar-namıs üçin mertler Candan, maldan, başdan geçer. DÖVRAN TAPILMAZ Hak özi berbese, gayratı zora, Baakıla dövlet, dövran tapılmaz, Lukman hekim gelse, eylese çere, Acalın derdine derman tapılmaz, Kimsenin azapda tepesi gaynar, Kimseler elinçe eşretde yaynar, İyip nezi-nıgmat, bal-şeker çeyner, Kimlere bir parça köşk-nan tapılmaz Dünye gelenbarm ahırı gumdur, Geleni ençedir, sm-hezir kemdir, Oglanlıkda şat gün, garranda gamdır, Gışa yetsen, güli-handan tapılmaz. Aşıkı, sen berme ömrüni bada, Tilin bolsun dayım zikri-senada, Den bol yagşı-yaman, yakına-yada, Galsa könül, çıksa bu can tapılmaz. Yaman ile kılsan sefer, Vuruş kavgadır tapar 1, Namert yoktan korku yapar, Yoldaşından eşten geçer. Söz yetse her bir nadana, Görgüsüz çıksa makama, Salmaz özün hiç bir sana, Dosttan arkadaştan geçer. Namert kaygı canı tende, Korkar yanından geçende, "Ol atlan ha atlan" günde, İtibardan, huşdan geçer. Namerdin ikbali yürse, Müflisi artar hal görse, Hak bir merde devlet verse, Sözü dağdan taştan geçer. Ol çıkmaz kuru laf için, Mert can verir şeref için, İçi boş zarf için, Nakes, gözden kaştan geçer. Aşıkî der avretler 2, Yaramaz derde namertler, Bir ar-namus için mertler, Candan, maldan, baştan geçer. DEVRAN BULUNMAZ Hak özü vermese, gayreti ere, Akıllıya devlet devran bulunmaz. Lokman Hekim gelse, eylese çare, Ecelin derdine derman bulunmaz. Kiminin azapta tepesi kaynar, Kimiler ölünce işrette oynar, Yiyip tatlı nimet bal şeker çiğner, Kimine yiyecek bir nan bulunmaz. Dünyaya gelenin ahiri kumdur, Geleni pek çoktur hürmeti kemdir, Gençlikde şad gün, kocalsan gamdır, Kışa yetsen, gülü handan bulunmaz. Aşıkî sen verme ömrünü bâda 3, Dilin olsun daim, zikri senada, Denk ol yahşi-yaman, yakına-yâda, Kalsa gönül, çıksa bu can bulunmaz. İr Tapmak : Bulmak 2 Avret: Kadın, gösterilmemesi gereken yerler. 2. Nöker: Asker, er hizmetçi 3. Bad: Rüzgâr