69.Uluslararası P.E.N. Dünya Kongresi Kültürel Farklılık ve İfade Özgürlüğü MEXICO CITY 22-28 Kasım 2003 RAPOR Prof.Dr.Aysu ERDEN 14 Şubat Dünya Öykü Günü projesi ni 22-27 Kasım 2003 tarihlerinde Meksika da yapılan Kongre ye sunmak, çeviri-dilbilim-edebiyat alanlarındaki diğer konuları görüşmek ve Türkiye PEN Merkezi tarafından hazırlanan bir raporu İngilizce ye çevirerek Uluslararası PEN Yürütme Kuruluna sunmak üzere, PEN Türkiye Temsilcisi ve Delegesi olarak görevlendirildim. 22-28 Kasım 2003 tarihlerinde gerçekleştirilen 69. Uluslararası P.E.N. Dünya Kongresi nin bu yılki evsahibi, başkanlığını yazar Maria Elena Ruiz Cruz un yaptığı, Meksika PEN Merkezi ydi. Kongre, her yıl olduğu gibi bu yıl da, iki ayrı önemli etkinlik türünü kapsıyordu: sadece resmi delegelerin katılarak kararları tartıştıkları, oyladıkları Delegeler Meclisi toplantıları ve girişin kamuya da açık olduğu, Yuvarlak Masa Toplantıları. Hepimizin bildiği üzere, Uluslararası P.E.N. in en yüksek Yürütme Organı, Delegeler Meclisi dir (Assembly of Delegates). Her Merkezin gönderdiği temsilcilerden oluşan ve çalışmaları sırasında kültür etkinlikleri, edebiyat forumları da gerçekleştiren bu meclis, her yıl, Yıllık P.E.N. Kongresi nde toplanmaktadır. Bu Meclisin ele aldığı konular arasında şunlar bulunmaktadır: iç yönetim, bölgesel toplantılar, genel eğilimler, temel edebiyat konuları, dilbilimsel haklar, yeni Merkezlerin açılmasının kabul edilmesi, sansürle başa çıkılması. Delegeler Meclisi nde, bütün bu konularla ilgili olan tavsiye kararları ele alınır ve karara bağlanır. Uluslararası Başkan ın açılış konuşmasıyla başlayan 69. Uluslararası P.E.N. Dünya Kongresi nin Delegeler meclisi toplantılarında ele alınan ve tartışılan konuların ana başlıkları şöyleydi: Yeni PEN Merkezleri nin açılışlarının onaylanması; hareketsiz olan PEN Merkezleri nin kapatılıp kapatılmayacaklarının karara bağlanması; Uluslararası P.E.N. Yürütme Kurulu üyelerinin yıllık faaliyet raporlarının okunarak delegelerin onaylarına sunulması; UNESCO ile gerçekleştirilen ortak çalışmaların açıklanması; Barışta Yazarlar, Hapiste Yazarlar, Çeviri ve Dil Hakları, Kadın Yazarlar, Sürgünde Yazarlar Komitelerinin Raporlarının onaylanması; görev süresi dolan Uluslararası Başkan Homero Aridjis in yerine yeni başkanın seçilmesi; bölgesel Konferansların raporlarının okunması. İki bölgesel Konferansın tarihleri açıklandı: Barıştaki Yazarlar Komitesi toplantısı- 26-30 mayıs 2004 (Bled-Slovenia) 5. Kadın Yazarlar Komitesi toplantısı- 16-21 Mayıs 2004 (Barselona) I
Uluslararası P.E.N. in Uluslararası Sekreteri Dr.Terry CARLBOM, Delegeler Meclisi nde yaptığı bir konuşma sırasında, UNESCO, Uluslararası P.E.N. Çeviri ve Dilbilimsel Haklar Komitesi, Türk PEN ve Kürt PEN Merkezleri nin birlikte katılacakları ve Diyarbakır-2005 adını taşıyacak olan, çeviri ve dil ağırlıklı bir bölgesel toplantının 2005 yılında yapılacağını, ve sözkonusu toplantının gerçekleştirilmesinin katılımcılar tarafından uygun görüldüğünü açıkladı. Önümüzdeki yıllarda gerçekleştirilecek olan Uluslararası P.E.N. Kongrelerinin tarihleri ve yapılacak ülkeler ise şöyle açıklandı: Tromsö-2004 Slovenia-2005 Berlin-2006 Senegal-2007 Araştırma Komitesinin üyeleri belirlendi. Aralarında, Türk PEN Merkezinden Ataol BEHRAMOĞLU nun da bulunduğu toplam 9 edebiyatçının aldığı edebiyat ödülleri açıklandı. Vefat eden ve farklı PEN Merkezlerinin üyeleri olan 14 edebiyatçı için saygı duruşunda bulunuldu. 7 gün boyunca gerçekleştirilen Yuvarlak Masa Toplantılarının konuları çok ilginçti: Literary Publications : Freedom of Expression and Cultural Diversity (Edebi Yayınlar : İfade Özgürlüğü ve Kültürel Farklılık) Globalization and Freedom of expression : Cultural Diversity (Globalleşme ve Ifade Özgürlüğü : Kültürel Farklılık) Mexican and World Literatures (Meksika ve Dünya Edebiyatları) Freedom to Speech, Freedom to Write and Freedom to be Read : Indigenous Languages Today (Günümüzde Konuşma Özgürlüğü, Yazma Özgürlüğü ve Okunma Özgürlüğü : Yerli Dilleri) Borders, Exile and Freedom of Expression (Sınırlar, Sürgün ve İfade Özgürlüğü) Creation and Translation (Yaratma ve Çeviri) II
Uluslararası P.E.N. Türkiye Merkezi nin, Uluslararası P.E.N. e 2002 yılında yapılan 68.Uluslararası P.E.N. Kongresi nde sunduğu ve dünya yazarlarına tanıttığı 14 Şubat Dünya Öykü Günü Projesi nin, UNESCO nun Kültür Takvimine girerek tüm dünyada her yıl kutlanmasının sağlanması amacıyla, Uluslararası P.E.N. sözkonusu projeyi, bu yıl Mexico City de yapılan 69. Uluslararası P.E.N. Kongresi nin Delegeler Meclisi nin gündemine, Çeviri ve Dil Hakları Komitesi kararlarından biri olarak, ve delegeler tarafından onaylanması amacıyla, almıştır. Sözkonusu karar, 27 Kasım 2003 tarihli Delegeler meclisi toplantısında onaylanarak kabul edilmiştir. 14 Şubat Dünya Öykü Günü Projesi, UNESCO nun, Uluslararası P.E.N.in, İngiltere, Amerika ve Avrupa da bulunan diğer yazar örgütlerinin gerçekleştirdikleri çalışmaların, kapsamlı ve titiz bir şekilde taranması ve onlarla yazılı iletişim kurulması sonucunda, bilimsel ve edebi ölçütlere dayandırılan bir proje haline getirilmiştir. Araştırma, veri toplama, yöntem belirleme süreçleri 8 ay sürmüştür. Uluslararası P.E.N. Türkiye Merkezi tarafından Edebiyatçılar Derneği ile ortak sürdürülmesi kararı alınan 14 Şubat Dünya Öykü Günü Projesi, Londra da bulunan Uluslararası P.E.N. Başkanlığı na yazılı olarak iletilmiştir. 17-21 Eylül 2002 tarihinde Makedonya nın Ohrid kentinde yapılan 68.Uluslararası P.E.N. Kongresi ne, Türkiye P.E.N. Merkezi Başkanı Üstün AKMEN le beraber katılan ve halen PEN Ankara temsilcisi olan Prof.Dr. Aysu ERDEN, 7 yıldır Ankara da sürdürülmekte olan Ankara Öykü Günleri nin, aynı zamanda Uluslararası P.E.N. ve değerleri hakkındaki bilgilerin tanıtılması ve yaygınlaştırılması icin iyi bir fırsat oluşturabileceğinin farkına vardı, ve projeyi sözkonusu yönde tekrar geliştirdi. Bilindiği üzere, 21 Mart Dünya Şiir Günü, yine Türkiye tarafından, UNESCO nun kültür danışmanı olan Uluslararası P.E.N.e sunulmuş, Uluslararası P.E.N. Kongresi nde gündeme alınmış, uluslararası delegeler tarafından tartışılmış, kabul görmüş ve UNESCO nun Kültür Takvimi ne alınmıştır. Tüm dünyada kutlanmaktadır. EK 1: TÜRKİYE PEN MERKEZİ BAŞKANI ÜSTÜN AKMEN TARAFINDAN DÜNYA ÖYKÜ GÜNÜ KONUSUNDA ULUSLARARASI P.E.N. YÜRÜTME KURULUNA GÖNDERİLEN İLETİ Uluslararası P.E.N. Yürütme Kurulu Başkanlığına Uluslararası PEN in Türkiye Merkezi, 2002 yılında gerçekleştirilen 68.Uluslararası P.E.N. Kongresine, 14 Şubat-Dünya Öykü Günü projesini de önermek amacıyla katılmıştı. Bu proje Edebiyatçılar Derneği ile işbirliği yapılmak suretiyle daha da geliştirilmiştir. Uluslararası P.E.N.in Türkiye Merkezi, 14 Şubat-Dünya Öykü Günü projesinin, edebi, dilbilimsel, kültürel ve ekonomik hakların, dünyanın her yerindeki insanların sivil ve III
politik hakları olarak görülmesi gerektiğini, tüm dünyaya gösterecek olan bir araç olacağına inanmaktadır. Böyle bir bakış açısını dünyada yerleştirmek ve yaygınlaştırmak, farklı yaşam tarzlarını, düşünce biçimlerini ve dilleri sıkı sıkıya korumakla, özellikle de, yokolma tehlikesiyle karşıya kalan, devletsiz olan, ya da baskı altında tutulan dilleri koruma altına almakla mümkün olacaktır. Türkiye PEN Merkezi, edebiyatın önemini vurgulamanın, aynı zamanda, barışcıl amaçlara hizmet eden yaratıcılık görevlerini yerine getirmekte olan yazarların sahip oldukları insan haklarının ve ifade özgürlüğünün önemini vurgulamak anlamına gelmek olduğunu; ifade özgürlüğü ve insan haklarının, kültürün farklı ifade ediliş biçimlerinin ortaya çıkabilmesi için uygun bir ortam hazırladıklarını kabul etmektedir. Türkiye PEN Merkezi, 14 Şubat-Dünya Öykü Günü nün, UNESCO nun takviminde yer almasının, 21 Mart-Dünya Şiir Günü ve benzeri diğer tarihler gibi, PEN in temel misyonlarının, aşağıda sözü edilen belli başlı özelliklerinin öğretilebilmesine olanak sağlayacağına inanmaktadır: 1-Öykü incelemeleri aracılığıyla, tüm dünyada edebiyat çalışmalarını geliştirip yaygınlaştırmak 2- Edebiyat eğitimini geliştirip yaygınlaştırmak 3- Barış kültürünü yerleştirmek 4- Tüm dünyada yazarların ifade özgürlüğünü savunmak 5- Kültür farklılıklarına ve dilbilimsel farklılıklarına saygı göstermek Uluslararası P.E.N. in Türkiye Merkezi, 14 Şubat-Dünya Öykü Günü projesini, 69. Uluslararası P.E.N. Kongresinde, yukarıdaki amaçları gerçekleştirebilmesi ve UNESCO nun takvimine alınması konularının görüşülmesi amacıyla, Uluslararası P.E.N.in en yüksek otoritesi olan Delegeler Meclisi ne sunmak istemektedir. Saygılarımla Ustun Akmen Başkan Türk PEN Merkezi EK : 2 ULUSLARARASI P.E.N. İN ULUSLARARASI SEKRETERİ DR.TERRY CARLBOM UN, DÜNYA ÖYKÜ GÜNÜ KONUSUNDA 69.ULUSLARARASI P.E.N. KONGRESİ ÖNCESİNDE DELEGELER KURULUNA GÖNDERDİĞİ TAVSİYE İLETİSİ Türkiye PEN Merkezi tarafından gönderilen Dünya Öykü Günü nün UNESCO nun takvimine alınması konusunu destekleyen tavsiye IV
Uluslararası P.E.N.in Türkiye PEN Merkezi, 14-Şubat Dünya Öykü Günü projesini Delegeler Kurulu na önermektedir. Bu proje, Edebiyatçılar Derneği ile yapılan işbirliği sonucunda daha da geliştirilmiştir. Uluslararası P.E.N. in Türkiye Merkezi, 14 Şubat Dünya Öykü Günü Projesi nin, edebi, dilbilimsel, kültürel ve ekonomik hakların, insanların sivil ve politik hakları olarak görülmesi gerektiğini, tüm dünyadaki insanlara gösterecek bir araç olacağına inanmaktadır. Türkiye PEN Merkezi, ayrıca şuna inanmaktadır: Böyle bir görüşü yerleştirmek, geliştirmek ve yaygınlaştırmak, ancak, farklı yaşam ve düşünce biçimlerini, farklı dilleri koruma altına almakla mümkün olabilecektir. Söz konusu görüş, özellikle de yokolma tehlikesiyle karşıkarşıya kalmış olan, devletsiz ya da baskı altında tutulan dilleri koruma altına almak suretiyle geliştirilip yaygınlaştırılacaktır. Türkiye PEN Merkezi, aynı zamanda, şu gerçekleri de kabul etmektedir: Edebiyatın öncelenmesi, hem ifade etme özgürlüğünün, hem de yazarların, barışcıl amaçlar güden yaratıcılık görevlerini yerine getirirken sahip oldukları insan haklarının öneminin vurgulanması anlamına gelmektedir. Türkiye PEN Merkezi, bütün bunların, kültürün farklı ifade ediliş biçimlerinin ortaya çıkabilmesi için uygun bir ortam hazırladığına inanmaktadır. Türkiye PEN Merkezi, 14 Şubat-Dünya Öykü Günü nün, UNESCO nun takviminde yer almasının, 21 Mart-Dünya Şiir Günü ve benzeri diğer tarihler gibi, PEN in temel misyonlarının, aşağıda sözü edilen belli başlı özelliklerinin öğretilebilmesine olanak sağlayacağına inanmaktadır: 1-Öykü incelemeleri aracılığıyla, tüm dünyada edebiyat çalışmalarını geliştirip yaygınlaştırmak 2-Edebiyat eğitimini geliştirip yaygınlaştırmak 3-Barış kültürünü yerleştirmek 4-Tüm dünyada yazarların ifade özgürlüğünü savunmak 5-Kültür farklılıklarına ve dilbilimsel farklılıklara saygı göstermek Önerilen Karar: Delegeler Assemblesi tüm Merkezleri, dünya edebiyatlarında Kısa öykünün durumunu desteklemek amacıyla başlatılacak olan tüm çalışmaları desteklemeye çağırmaktadır ve yürütme kuruluna, önerilen Dünya Öykü Günü nün, UNESCO ya, Yıllık Kültürel Takvimlerine tanıtılması olanaklarını incelemesini önermektedir. V
EK : 3 ULUSLARARASI SEKRETER TARAFINDAN DELEGELER KURULUNA SUNULAN RAPORUN TÜRKİYE PEN MERKEZİ İLE İLGİLİ OLAN BÖLÜMLERİ MEXICO, KASIM 2003 ****** 7.Ankara Öykü Günleri ne katılmam, Başkanı sayın Özcan KARABULUT, yardımcısı Prof. Aysu ERDEN olan Edebiyatçılar Derneği tarafından gerçekleştirildi. İngiliz edebiyatı ve dilbilim profesörü, aynı zamanda da PEN üyesi olan sayın Erden, geçen yıl Ohrid de gerçekleştirilen PEN Kongresi nde, Türkiye PEN Merkezi Başkanı sayın Üstün AKMEN e eşlik etmişti. Aysu ERDEN, Ankara Öykü Günleri nin, Uluslararası P.E.N. ve değerleri hakkındaki bilgilerin tanıtılması ve yaygınlaştırılması için iyi bir fırsat oluşturabileceğinin farkına vardı. Ankara Öykü Günleri, Türkiye nin edebiyat sahnesinde hızla büyüyen öneme sahip olan bir etkinliktir. Ankara Öykü Günleri ndeki çalışma toplantılardan birinde, Uluslararası P.E.N.i tanıtan bir konuşma yapmam istendi. Bu toplantıya katılım çok yoğundu. 5 Mayıs ta, Aysu ERDEN in profesörlüğünü sürdürdüğü Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin Dekanı tarafından, bir ders vermek üzere, Hacettepe Üniversitesi ne davet edildim. Bu konuk dersin konusu, PEN ve Emile Zola dan Günümüze, Batı toplumunda Aydının Rolü ydü. Bu ders büyük bir konferans salonu dolusu dinleyiciye hitaben gerçekleştirildi. Bir dizi medya röportajı yapılması istendi benden. Ayrıca, çok sayıda meslektaşımla sürekli iletişim halinde bulundum. Ankara Öykü Günleri ne katılan Üstün AKMEN ile kısa bir görüşmem oldu. Yılın birinci bölümünde, Aysu ERDEN, PEN in temel dokümanlarını (Bildirge, Üyelik Platformu Belgesi), ve Londra daki Merkez den diğer Merkez lere gönderilen iletileri doğru bir biçimde Türkçe ye çevirdi. Bu süreç içinde, Hapisteki Yazarlar Komitesi ideallerine çok özel bir özen gösterdi. Bütün bunlara paralel olarak, yeni seçilen Yürütme Kurulu ve başkanlığı yeniden kazanan Üstün AKMEN, Türkiye PEN Merkezi ni, PEN Merkezi bilincine, farkındalığına ve etkinliklerine ulaştırdı. Ayrıca, Türkiye PEN Merkezi nde, etkin WiPC çalışmalarının gerçekleşmesini sağladı. Bu çok cesaret verici bir durumdur. Üstün Akmen in, yakın bir gelecekte, Diyarbakır da, dilbilimsel sorular üzerine gerçekleştirilecek olan bir seminerde, Türkiye PEN Merkezi ve Kürt PEN Merkezi arasındaki bir işbirliğine etkin destek vereceğini kabul ettiğini belirtmekten çok memnuniyet duymaktayım. *********** Daha sonraki ziyaretim, kısa bir haberleşme sonucunda İstanbul a oldu. Mayıs ayında gerçekleşen bir önceki Ankara ziyaretimden sonra, Türkiye deki gelişmeler konusundaki yazışmalar yaz boyunca yoğunlaşmıştı. Sözkonusu gelişmeler bu ülkede ilginç ve umut vaadeden gelişmeler olduğuna işaret etmekteydi. Geri planda ise, aynı zamanda da, Türkiye PEN Merkezi ile olan iletişimi genişletmek arzusu, ve Diyarbakır 2005 Konferansına daha ileri boyutta bir destek oluşturma düşüncesi bulunmaktaydı. VI
Böylelikle, enerjik bir Human Rights Watch kişisi olan sayın Şanar YURDATAPAN dan, The 3rd Gathering of Freedom of Expression Initiative e katılmam konusunda bir teklif gelince, bu fırsatı değerlendirdim. 1996 yılında gerçekleştirilen ilk toplantı, bir dayanışma kampanyası düzenleyen ve dünyanın her tarafında bulunan yazarlardan imza toplayan YURDATAPAN tarafından başlatılmıştı. PEN başlangıcından bu yana, sözkonusu etkinliğin destekleyicisiydi, ve her defasında da temsilci göndermişti. Etkinliğe katılanlar arasında, Joanne Leedom-ACKERMAN, Rus PEN Merkezi nden Alexander TKACHENKO ile diğer PEN Merkezleri nin üyeleri de bulunmaktaydı. Başlangıcından bu yana, WiPC her zaman bu kampanyanın destekleyicisi olmuştu. Bu kez yapılan etkinlik, daha önceninkilerin doğal olarak takipçisi durumundaydı. İstanbul da bana WiPC Program Yöneticisi Sara WHYATT katılmıştı. Ayrıca, Sasha TKACHENKO nun bir kez daha bizlerle birlikte olduğunu söylemekten mutluluk duyuyorum.. Terry CARLBOM Uluslararası Sekreter Kasım 2003 VII