SAKARYA SAĞLIK BÜLTENİ Mart 2014 Sayı 3
Gülser Gökbulut Değerli Değerli sağlık sağlık bülteni bülteni okurları okurları S ağlık Müdürlüğümüzün üçüncü sayısını sizlere ulaştırmaktan ve paylaşımda bulunmaktan mutluyuz. Basımın arka tarafında yani bizler işin mutfağı dediğimiz bölümde çalışırız. Görünmeden dokunuşlar yaparak okuduğunuz her makalede çevrilen her bir sayfanın düzenini, bakımını anlamının korunmasıyla görevliyizdir. İyi bir dergi demek, iyi bir eserin ortaya çıkması demektir. Editörün ajandası kuvvetli olmalı Editör kendisini değil bulunduğu kurumu ön plana çıkarmakla görevlidir. Her zanaatın zorlukları vardır. Zor olmayan hiçbir zanaat yoktur. Yalnız her zorluğunda bir kolaylığı vardır. Kolaylığın üzerinde durmadan, okuyuculara karşı her bakımdan sorumluyuzdur. Yazı yazanlara karşı sorumluyuzdur. Bulunduğumuz kuruma karşı sorumluyuzdur. Bu sorumluluklar işi zorlaştırmakta ve yükümüzü ağırlaştırmaktadır. Çünkü ortada iyi veya kötü bir eser varsa bu editörün elinden geçmektedir. Yani yaptığınız iş, eğer insanların faydasına değilse zaten bu büyük bir vebal ve sorumluluktur. Yazım çalışmalarında, yazıyı herkesin anlayabileceği şekle getirmek kolay bir mesele değildir. Yazı yazmaya ikna etmek zordur. Çünkü genelde yoğun olduklarından işlerinden nefes alabildikleri kısa sürede yazı yazmalarını isteriz. Kısaca bizlerin yaptığı işin mutfak bölümü olduğu için ürünü ortaya çıkarıp, sizlere sunma aşamasına getirene kadar zorlanıyorsunuz. Ürün ortaya çıktıktan sonrada sizden daha bahtiyarı olamaz! Bundan yola çıkarak; Üçüncü sayımızda 2013 yılında yaptığımız çalışmalarımızın son altı ayının özeti ile kurulduğu günden bu güne değin çalışmaları, karşılaştıkları zorluklara boyun eğmeden ve pes etmeden 24 saat hizmetlerini esirgemeyen 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin faaliyetlerini mümkün olduğunca sizlere aktarılmasında aracı olabilmek amacıyla emeği geçen herkese teşekkür ediyoruz.. Sakarya Sağlık Bülteni Yayın ekibi adına 1
Uz. Dr. Murat Alemdar Bilinç kaybı ve bayılmalarda ilk müdahale Dr. Mustafa Ezen Acil sağlık hizmetleri 112 ambulans hizmetlerinin gelişim süreci Prof. Dr. Musa Akoğlu Prof. Dr. E. Birol Bostancı Karaciğer ğ Nakli ve Organ Bağışı Op. Dr. Nilgün Özkan Glokom Dr. Serdar Değirmenci Bir Nöroloğun ğ Ardından Ecz. Özlem Öztürk Eczane Denetimlerine Genel Bakış Doç. Dr. Hasan Salih Sağlam Röportaj Uzm. Dyt. Yasemin Tuncer Diyet Kişiye Özeldir 3 8 20 33 35 38 40 49 Yayın Sahibi Sakarya Sağlık Müdürlüğü adına Uzm. Dr. Murat ALEMDAR Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Gülser GÖKBULUT Hukuk Danışmanı Av. Sebila KARABULUT Yayın Kurulu Yusuf TÜRKDOĞDU Elvan ASLAN AYDIN Burçin KANDEMİR Hümeyra ŞAHİN Talip TELLİ Bilimsel Kurul Uzm. Dr. Murat ALEMDAR Dr. Rana BEŞLER Uzm. Dr. Sevda GÜRSEL Uzm. Dr. Tekin Ulaş KARATEPE Dr. Mustafa EZEN Dr. Serdar DEĞİRMENCİ Dr. Zeynep Gökçen BATTAL Dr. Neslihan KARADENİZ Filiz KOÇ Hazırlık Araştırma, Bilgi Sistemleri ve Sağlığın Geliştirilmesi Şube Müdürlüğü İrtibat Sakarya İl Sağlık Müdürlüğü Resmi Daireler Kampüsü Camili Mah. Adapazarı / SAKARYA Tel: (264) 251 35 50 www.sakaryasm.gov.tr www.saglikbulteni54@saglik.gov.tr Yazıların sorumluluğu yazara aittir. Bültenimizin adı kullanılarak alıntı yapılabilir. Fotoğraflar Sakarya Sağlık Müdürlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Sorumlusu Doğan ÖZTÜRK e teşekkür ederiz. Kapak ve Sayfa Tasarımı İrfan SAVUN Baskı İbrahimoğulları Ofset Matbaa Hiz. San. Tic. Ltd. Şti
Bilinç Bilinç kaybı kaybı ve ve bayılmalarda bayılmalarda ilk ilk müdahale müdahale Uz. Dr. Murat Alemdar Nöroloji Uzmanı, Sakarya İl Sağlık Müdürlüğü Özet Acil yardım ambulanslarında görev yapan sağlık çalışanlarının müdahale ettiği olguların önemli bir kısmını bilinç kaybı yaşayan bireyler oluşturur. 112 acil sağlık hizmetleri çağrı merkezine gelen bilinç kaybı nedenli çağrıların sık görülen sebepleri arasında; senkop (vazovagal, kardiyak, ortostatik), kardiyopulmoner arrest, beyin kanaması ya da beyin damar tıkanıklığı, hipoglisemi, epileptik nöbet, kafa travması ve psikojenik nedenler sıralanabilir. Bilinci kapalı her olgu için yaşamsal öneme haiz olan ilk müdahalenin etkin yapılabilmesi; farklı belirtilerin ve bulguların doğru yorumlanarak olası tanının doğru konulmasını, nakil esnasında karşılaşılabilecek olası risklere önceden önlem alınmasını ve tıbbi müdahalenin düzgün yapılmasını gerektirir. Bu derlemede; bilinç kaybı ya da bayılma nedeniyle ulaşılan hastalara, olay yerinde ve ambulansla nakil esnasında yapılan müdahalelerde özen gösterilmesi gereken hususlar pratik notlar halinde özetlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bilinç Kaybı, Bayılma, Arrest, İlkyardım Giriş 112 acil çağrı merkezlerinde görev yapan çağrı karşılayıcı personellerin, acil bir durum olup olmadığını süzmekte nispeten daha az zorlandığı ve acil yardım ambulansına görev verirken daha emin olduğu durumların başında, yeni gelişen bir bilinç kaybı tariflenen olgular için yapılan çağrılar gelir. Ne var ki, acil yardım ambulanslarında görev yapan ve bu olgulara ilk müdahaleyi yapmak durumunda olan sağlık çalışanlarının işiyse oldukça meşakkatlidir. Zira, kimi zaman hiçbir öykü (anamnez) alamadıkları ve yakınları tarafından bilinci kapalı olarak bulunmuş bir çocuk, kimi zaman nöbete ait kasılmalardan dolayı muayene ve müdahale imkanı çok kısıtlı olan epilepsi hastası bir genç, kimi zaman da eşi tarafından sabah uyanmadığını ve tek tarafını hiç hareket ettirmediği farkedilen aşırı kilolu bir yaşlıyla karşılaşırlar. Tüm bu sıraladığımız ve gerçekten acil müdahale gerektiren durumların yanı sıra, gerçekten organik bir rahatsızlığa mı yoksa hastalık taklidine mi (diğer adıyla temaruz ya da simülasyon) bağlı olduğunu anlayamadıkları senkoplar ya da nöbetler de karşılarına çıkabilir. Dolayısıyla, acil yardım ambulanslarında görev yapan sağlık çalışanlarımızın, yaşamsal öneme haiz olan ilk müdahaleleri yapma kararını vermeleri; karşılaştıkları her tür olguya ait farklı belirtileri ve bulguları doğru yorumlayabilmelerini ve ön tanıyı doğru koymalarını gerekli kılar. Bu ilk aşamayı müteakiben, hastaneye nakil esnasında karşılaşılabilecek olası riskleri öngörme ve bunları önlemek için mücadele etme dönemi başlar. Bunun gereğini yerine getirebilmek için ise olası risklere hazırlıklı olup, zamanında ve doğru müdahaleleri düzgünce yapabilmek için gerekli olan asgari tıbbi bilgiye sahip olmak şarttır. Bu derlemede; bilinç kaybı ya da bayılma nedeniyle ulaşılan olgular için, gerek olay yerinde, gerekse ambulans ile nakil esnasında çalışanlarımızın özen göstermesi gereken hususlar gözden geçirilmiştir. Bilinç Kaybı Bilinç; kişinin uyanık, kendisi ve çevresinden haberdar olduğu durum anlamına gelir. 1 Uykuya meyilli olan, sesli uyaranlarla uyanıp sorulan sorulara doğru cevaplar veren, fakat kendi haline bırakılınca yeniden uyumaya başlayan hastalardaki bilinç bozukluğunu tanımlayan terim somnolans ya da letarji dir. Sürekli uyku halinde olan ve sesli uyaran ile uyandırılamayan, ancak ağrılı uyaranla uyandırılabilen, sorulara cevap vermeyen ve sadece anlamsız sesler çıkaran, çevre ile ilişkisi iyice bozulmuş olan hastalar için ise stupor terimi kullanılır. Koma durumunda ise hasta dış uyaranlarla uyandırılamaz. Hafif ve orta dereceli komada hasta ağrılı uyaranı lokalize edip eliyle uzaklaştırmak ister ya da yüz buruşturma gibi genel bir cevap verir. Derin komada ise her türlü uyarıya refleks düzeyde bir cevap dahi alınamaz. Sadece vejetatif fonksiyonlar (sindirim, öğürme vb. otonom sinir sistemi işlevleri) korunmuştur. Bu terimlerin, özellikle hekimsiz ambulanslarda görev yapan sağlık çalışanlarımız tarafından bilinmesi ve kullanılması; komuta merkezindeki sorumlu hekime hastadaki bilinç bozukluğunun net olarak tariflenebilmesine ve nakil sürecinde alınacak tedbirlere daha hızlıca karar verilebilmesine olanak sağlar. Hastaya ulaşıldığı andaki bilinç durumunun ve nakil süresince iyiye ya da kötüye doğru olan bilinç programının değişikliklerinin kaydedilmesi ise, olgunun götürüldüğü hastanenin acil servisindeki hekimlere, sorununun niteliği ve ciddiyeti hakkında bir ön fikir vermesi açısından önem taşır. Hayat Kurtarma Zinciri Bilinci kapalı hastaya yaklaşım anlatılırken, temel ilkyardım ve yaşam desteği bilgilerini hatırlatmakla başlamak en doğru olanıdır. Acil durumlarda hayat kurtarma zinciri dört halkadan oluşur; sağlık kuruluşuna haber verilmesi, olay yerinde temel yaşam desteği yapılması, defibrilatör kullanımı ve hastane acil servislerinde müdahale yapılması. 2 İlk halka olan sağlık kuruluşuna haber verilmesi her vatandaşın temel görevidir. Günümüzde 112 acil çağrı merkezi numarasının bilinilirliğinin artmış olması, ülkemizde bu halkanın gereğinin yerine getirilmesini oldukça kolaylaştırmıştır. Bilinç kaybı olan hastaya, sağlık ekibinin varış süresinin uzunluğu ile sağkalım oranı arasındaki ters orantıyı anımsarsak, gerek çağrıyı yapan insanın olay yerinin adresini 3
tarif etme, gerekse çağrıyı alan sağlık görevlisinin adresin kaydı, teyidi ve ambulans ekibine düzgün aktarımı konusundaki becerilerinin ne denli önemli olduğunu da anımsarız. Dolayısıyla, acil çağrılar konusundaki toplumsal eğitimlerin (minik 112 projesi, kamu spotları vb.) ve çağrı karşılayıcılara yönelik olarak düzenlenen meslek içi eğitimlerin, oldukça olumlu sonuçlar doğuracağı ve nice hastanın hayatının kurtulmasına vesile olacağı aşikardır. İkinci halka ise olay yerinde temel yaşam desteği yapılmasıdır. Bu anlamda, bilinç kaybı yaşayan hastanın yakınlarında ilkyardım yapmayı bilen birinin oluşu önemli bir şanstır. İlk yardımın klasik tanımı; yaşamı tehlikeye düşüren herhangi bir durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da durumun kötüye gitmesini önleyebilmek amacı ile olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın yapılan ilaçsız uygulamalardır.2 Sağlık profesyonelleri hastaya ulaşıncaya kadar geçen, altın değerindeki o dakikalar içerisinde, bilinçli olarak yapılan basit birtakım müdahaleler, ölümü ya da kalıcı organ hasarlarını engelleyebilir. Bunun en dramatik örnekleri arasında, kardiyopulmoner arrest (kalp-solunum durması) ile ilişkili bilinç kayıpları yer alır. Eğer kalp masajı ve suni solunum ile hastanın kalbi, beyin hücrelerinin oksijensizliğe dayanabildiği süre olan ~ 4 dakika içinde yeniden çalıştırılabilir ise geri dönüşümsüz beyin hasarı büyük ölçüde engellenmiş olur. Bir başka örnek olarak da tansiyon düşmelerine (hipotansiyon) ikincil gelişen bayılmalar gösterilebilir. Eğer birey düz bir yerde uzatılır ve bacakları yerden 30 derece kadar yükseltilirse beyine giden kan dolaşımı yeterli düzeye ulaşır ve kalıcı hasar engellenebilir. Bu tür istenmeyen olaylar, özellikle okul, cami, alışveriş merkezi vb. kalabalık yerlerde görüldüğünde etrafında ilkyardım bilen birinin bulunması olasılığı daha fazladır ve hastaların sağkalım şansı daha yüksektir. Ne mutlu ki, 22/05/2002 tarihinde, şansa bırakılamayacak kadar önemli bir konu olan ilkyardım gereksiniminin karşılanması olasılığını ülkemiz genelinde arttıran önemli bir gelişme yaşanmış ve İlkyardım Yönetmeliği 24762 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı resmi gazetede revize edilen bu yönetmelik ile düşük riskli işyerlerinde her 20 çalışandan birinin, yüksek riskli işyerlerinde ise her 10 çalışandan birinin ilkyardımcı olması gerekli kılınmıştır. 3 Bu düzenleme sonrasında, son 10 yılda, ilkyardım eğitimlerine olan talep artmış ve toplumumuzda ilkyardım bilen insan sayısı ciddi oranda yükselmiştir. Bu sevindirici gelişme, ülkemizde hayat kurtarma zincirinin ikinci halkasının giderek daha etkin bir şekilde yerine getirilmesini sağlaması açısından, önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu yazımızın temel konusu olan üçüncü halka ise olguya ambulans ekiplerince gerekli müdahalelerin yapılması dır. Bilinci kapalı hastalarda, dördüncü ve son halka olan hastane acil servislerinde müdahale edilmesi aşamasına varıncaya kadar geçecek olan süre içerisinde ambulanslarımızda görev yapan sağlık çalışanlarımızın yapacağı müdahaleler hayati öneme haizdir. Aslında, bu üçüncü halkada yapılacak müdahalelerin en başında yine ilkyardımın ABC kuralları yer alır. ABC Kuralları İlkyardım esnasında yapılacak uygulamaları ve bunların sırasını daha kolay anımsamak adına, bu uygulamaların ingilizce adlarının baş harflerinden yola çıkılarak ABC kuralları tanımlanmıştır. Bu kuralları anımsarsak: A = Airway (Solunum Yolunun Açık Tutulması): Bu aşama özellikle kardiyopulmoner arrest, travma ya da epileptik nöbet sonrası gelişen bilinç kayıplarında çok önemlidir. Ağız içine önce göz ile bakılmalıdır. Zira, hastamızın ağzında toz- toprak, kırık takma diş ve yabancı cisimler varolabilir. Eğer yabancı cisim varsa, işaret parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır. Bilinci kapalı kişilerde dil arkaya doğru düşüp havayolunu tıkayabilir. Bu durumda ise, hastanın boyun (servikal) travması olmadığından emin olunduktan sonra, baş geriye doğru itilip çene yukarı kaldırılarak soluk yolu açılır. Sağlık personeli, bir elini hastanın alnına, diğer elinin 2 parmağını ise çene kemiğinin üzerine koyar, alından bastırıp çeneden kaldırılarak hastanın başını geriye doğru iter. Baş geri - çene yukarı pozisyonu adı verilen bu pozisyon hava yolu açıklığını sağlar. Ancak, bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır. Bilinci kapalı olan bir hastanın spontan solunumu mevcut ise, uygun büyüklükteki bir airway ile hava yolu açıklığı garanti altına alınmalıdır. Kuşkuya neden olan herhangi bir belirti var ise hasta uygun şekilde aspire edilmelidir. B = Breathing (Solunum): Bilinci kapalı hastada hava yolu açıklığı sağlanır sağlanmaz hastanın soluk alıp almadığı değerlendirilmelidir. Sağlık personelimiz, bak-dinle-hisset yöntemiyle; önce göğüs kafesinin solunum hareketi yapıp yapmadığına bakar, emin olamaz ise yanağını hastanın ağız ve burun kısmına yaklaştırarak solunumu dinler ve hastanın soluğunu yanağında hissetmeye çalışır. Solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir ve solunum yoksa derhal yapay solunuma başlar. İdeal olan; hastanın entübe edilip mekanik ventilasyon ile solunumun idame edilmesinin sağlanmasıdır. Servikal travma olasılığına dikkat edilmesi ve sert manüplasyonlardan kaçınılması, uygun boyutta bir entübasyon tüpünün seçilmesi ya da gerekli durumlarda larengeal mask airway (LMA) kullanılması, her iki göğüs yarımının solunuma eşit katıldığının tespiti ile tüpün ucunun uygun yerde olduğundan emin olunması ve tüpün uygun şekilde sabitlenmesi, her hastada hassasiyet gösterilmesi gereken temel noktalardır. Ambulanslarımızda yer alan transport ventilatörlerinin ayarlarının, her hasta için uygun şekilde yapılması da bu sürecin vazgeçilmez bir unsurudur. Solunumun etkinliği açısından hastaneye ulaşıncaya değin oksijen satu- 4
rasyonu takibine göre ayarların yeniden yapılması önemlidir. Özellikle hekimsiz (paramedik ve acil tıp teknisyenlerimizin görev aldığı) ambulanslarımızda görev yapan sağlık personelimizin tereddüte düştükleri her aşamada komuta hekimi ile hastaya dair verileri paylaşıp, onları karar sürecine ortak etmeleri elzemdir. Herhangi bir olumsuzluk nedeniyle entübasyon imkanı yok ise, ve ağızdan ağıza solunum yapılacaksa; burun kapatılır, burundan solunum yapılacaksa; ağız kapatılır. Derin bir soluk alınıp, solunum yaptırılacak kişinin ağzına (ya da burnuna) ağız yerleştirilir. Hastanın göğsünün kabarmasına yetecek şiddette soluk verilir. Bu iki defa tekrarlanır. C= Circulation (Dolaşım): Dolaşımın değerlendirilmesi için; çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından, 3 parmakla, 5 saniye süre ile nabız alınmaya çalışılır. Nabız alınmıyor ve oskültasyonla da kalp tepe atım sesi duyulamıyor ise kalp durmuş kabul edilir ve hemen kalp mesajına başlanır. Hasta sert bir zemine yatırılır ve bir yanına diz çökülür. Göğüs kemiğinin (iman tahtası) üçte bir alt ucuna bir elin ayası sıkıca yerleştirilir, diğer elin ayası da bunun üstüne konur. Parmaklar hastaya temas etmemelidir. Kollar dik tutularak (bilek ve dirsekler bükülmeden) sabit ve ritmik bir şekilde göğüse 5 cm 1/3 oranında bastırılır. Arada nabız kontrol edilerek dakikada 100 kez olmak üzere dolaşım başlayıncaya kadar devam edilir. Kalp atımı ve solunum durması saptanan bir hastada, oksijenlenmiş kanın yaşamsal organlara ulaşması için, yukarıda özetlediğimiz uygulamalar da dahil olmak üzere, acil olarak uygulanan tedavi girişimlerinin tümüne yeniden canlandırma (kardiyo-pulmoner resüstasyon) denilir. Ambulanslarda görevli olan sağlık personelimizin kardiyopulmoner resüstasyon esnasında dikkat etmesi gereken en önemli hususlardan biri; resüstasyon işlemine, hastada nabız alınana ve kalp tepe atımı duyulana değin devam etmektir. Personellerimizin, halkın içerisindeki ilkyardımcılara kıyasla, değişik teçhizatları kullanabilme avantajı olsa da, yeniden canlandırma işlemlerinin etkinliği, her koşulda, solunumun ve nabzın yukarıda tariflendiği şekilde değerlendirilmesiyle anlaşılabilir. Yeniden canlandırma işleminin başarılı olup olmadığının tespiti, nabız varlığı ile bilikte monitörde izlenen ritmler üzerinden yapılmamalıdır. Zira, elektromekanik disosiasyon ya da nabızsız elektriksel aktivite dediğimiz kalp kasının (miyokard) kasılması ile sonuçlanmayan elektriksel aktivitenin monitörde gözlenmesi, kullanılan ilaçların miyokard dokusundaki kas hücrelerinde oluşturduğu lokal elektriki aktivitelerin gözlenmesi ve değişik artefaktların varlığı yanıltıcı olabilir. Dolayısıyla resüstasyon esnasında, aralıklarla nabız ve kalp tepe atımı kontrolü yapılmalıdır. Bilinci Kapalı Hastalarda Dikkat Edilecek Hususlar -Hastaneye nakil sürecinin öncesinde, bilinci kapalı hastaların ambulans sedyesine yerleştirilmesi ve sabitlenmesi özenli davranmayı gerektiren temel işlemlerden biridir. Nakil esnasında hastaya resüstasyon da dahil olmak üzere pek çok müdahalenin yapılmasının da gerekebileceği düşünülür ise hastaları düşme ve ek yaralanmalar da dahil olmak üzere pek çok riskten koruyan bu işlemin, olay mahallindeyken düzgünce halledilmesinin gerekliliği daha iyi anlaşılır. -Bilinç kaybı olan hastalarda ilk yapılması gereken işlemlerden biri de kan şekeri ölçümüdür. Hipoglisemi saptanan hastalarda ya da herhangi bir nedenle kan şekerinin ölçülemediği durumlarda, derhal intravenöz dekstroz ile mayi desteğine başlanmalıdır. Hipoglisemisi olan yetişkin hastalarda, periferik venöz sklerozu önlemek amacıyla tercihen santral venöz yoldan, akut dönemde %50 dekstroz 50 cc bolus şeklinde verilir ve uzun dönemde %10 dekstroz ile devam edilir Pediatrik doz: yenidoğanda, 200-400 mg/kg dekstroz (2-4 cc/kg - %10 dekstroz) intravenöz bolus, çocuklarda ise 500 mg/kg dekstroz (5 cc/kg - %10 dekstroz) intravenöz bolus şeklindedir. 4, 5 -Mümkünse damar yolu açma işlemi de alanda ya da ambulans içinde seyir için hareket edilmeden önce yapılmalıdır. Özellikle anaflakside, hipovolemik şok tablosunda ya da aktif kan kaybının devam ettiği hastalarda, çift taraflı damar yolu açılması elzemdir. Aktif epileptik nöbet geçirdiği esnada ulaşılan hastalarda da hemen damar yolunun açılması ve tedavisinin uygulanması hayati önem arzetmektedir. Bu hastalarda damar yolu açma işleminin ambulansla seyir halinde iken yapılması güç olabilir. Dikkat edilmesi gereken başka bir husus da inme kliniği ile alınan hastalarda, damar yolu açılırken sağlam olan taraftaki kolun seçilmesidir. -Ambulans personelimizin inmeli hastalarda karşılaşabildiği bir diğer sorun da kan basıncı yüksekliğidir. Ne var ki kan basıncının ani olarak düşürülmesi, beyinde tahrip olan bölgenin etrafında yer alan, kan akımının hücre fonksiyonları için kritik düzeye inmiş olduğu, fakat henüz hücre ölümünün gelişmediği penumbra adı verilen bölgenin kanlanmasının azalmasına ve hasarın genişlemesine neden olabilir. Bu nedenle tekrarlayan ölçümlerde kan basıncı sistolik 220 mmhg, diastolik 120 mmhg düzeyleri ve üzerinde ise tedaviye başlanmalı ve %20 nin üzerindeki düşüşlerden kaçınılmalıdır. 6 Akut dönemdeki kan basıncı kontrolünde bilinci kapalı hastalarda nitroprusside, açık hastalarda ise kaptopril ve labetalol tablet kullanılabilir. -Bilinci kapalı hastalar için yukarıda saydığımıza benzer tüm tıbbi konularda, gerekli bilgilerin komuta merkezindeki hekimlere etraflıca iletilmesi akış şemaları ve onlarla yapılan konsültasyonların gerekliliklerinin dikkatlice yerine getirilmesi, ambulanslarımızda görev yapan sağlık personelimizin en kritik sorumlukları arasında yer alır. Bayılma (Senkop) Bayılma; kısa süreli, yüzeysel ve geçici bilinç kaybıdır. Beyne giden kan akışının azalması sonrası beyin sapında yer- 5
leşik retiküler ektive edici sistemin beslenmesindeki bozukluk neticesinde oluşur. Genellikle, hastanın yere yığılmasıyla devreye giren otoregülasyon meknizmaları sonrası beyne giden kan akımı normale döner ve bilinç açılır. Framingham çalışmasına göre, en sık; vazovagal (%21.2), kardiyak (%9.5) ve ortostatik (%9.4) kökenli senkoplar gözlenmektedir. Olguların üçte birinden fazlasında (%36.6) ise neden saptanamaz. 7 Bayılma öncesi ve ertesinde hastalarda; sersemlik hali, başta hafifleme hissi, bulanık görme, yorgunluk, çarpıntı ve başağrısı şikayetleri de gözlenebilir. Senkop geçiren hastanın yakınında bulunanlar; hastanın elbiseleri boyundan, göğüsten ve karından gevşetmeli, beynine kan gitmesini sağlamak için düz bir yerde sırtüstü yatırırarak, bacaklarını düz bir şekilde yukarı kaldırmalıdır (kalçadan 30 derece kalkacak şekilde). Sonrasında hasta bu pozisyonunda bekletilmeli ve kesinlikle başının altına yastık konulmamalıdır. Hastaya uyarıcı kokular (amonyak vb.) koklatılabilir, ama en doğrusu hastanın zorlanmaksızın kendine gelmesinin beklenmesidir. Kendine geldiğinde su, çay gibi içecekler azar azar verilebilir. Sağlık personellerimiz, olguya ulaştığında; kısa bir anamnez almalı, hastanın bilincinin tümüyle açıldığından emin olmalı ve vital bulguları kontrol etmelidir. Genellikle, kısa sürede bilinci yeniden açılan bir hastadan alınan anamnezde; uzun süre ayakta durma, aniden oturur pozisyondan ayağa doğrulma, ıkınma ya da öksürük gibi provake eden öncül bir olayın tariflenmesi senkop tanısını kolaylaştırır. Vital bulgulara bakıldığında bradi- ya da taşiaritmi gözlenebilir ve kan basıncı sıklıkla düşük olarak ölçülür. Senkop geçiren hastalarda olası hipoglisemiyi dışlamak için kan şekeri kontrol edilmelidir ve EKG monitorizasyonu, nadir de olsa altta yatabilecek kardiyak olayların saptanması açısından, mutlaka yapılmalıdır. Hipotansif hastalara; nazal oksijen başlanması ve damar yolunun açılmasını müteakiben (hipoglisemi dışlandı ve hastada konjestif kalp yetmezliği, pulmoner ödem, hipernatremi öyküsü vb. başka bir kontrendikasyon olmadığı anlaşıldı ise) izotonik solüsyon (%0.9 NaCl) ile intravenöz mayi desteği uygulanmalıdır. Yeni gelişen ciddi bir bradikardi var ise intravenöz atropin uygulaması gerekebilir. San Fransisco senkop kuralları, senkop geçiren hastaların takip eden ilk hafta içerisinde ölüm ya da ciddi kardiyak ve nörolojik olaylarla yüzleşme olasılığını tahmin etmekte ve buna göre hastaneye yatırma kararını vermekte kullanılan kriterleri içerir. Bu kriterlerin acil yardım ambulanslarında ve komuta merkezlerinde çalışan hekimler tarafından bilinmesi, özellikle genel durumu düzelmiş ve hastaneye gitme taraftarı olmayan olgularla ilgili transport kararını doğru vermek ve olguları doğru yönlendirmek için gereklidir. Bu kurallar; nefesdarlığı, hipotansiyon (sistolik <90 mm Hg), anormal EKG bulguları, anemi (hematokrit <% 30) veya konjestif kalp yetmezliği varlığında riskin yüksek olduğunu ifade eder, ve bu hastaların mutlaka hastaneye yatırılarak izlenmesi gerekir. 8 Ayrıca; 45 yaştan büyük olanlar, önceden herhangi bir kalp hastalığı öyküsü olanlar, ailesinde ani ölüm hikayesi olanlar, diyabet gibi komorbit hastalığı olanlar ve egzersiz ile ilişkili senkop geçirenler de acil serviste gerekli konsultasyonlar ile değerlendirilmek, takip ve monitörize edilmek amacıyla hastaneye transport edilmelidir. Bayılmaları kısa süren, semptom ve bulguları ciddi olmayan, EKG bulguları olmayan ve 45 yaşından genc olan hastalar ayaktan tedavi edilebilir. 9 Sonuç Netice olarak, görüldüğü üzere bilinç kaybı ya da bayılma nedeniyle ulaşılan hastalara ilk müdahale esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar, yoğunlukla, temel ilkyardım, kardiyopulmoner resüstasyon ve hasta taşıma teknikleri ile ilgili bilgilerden ibarettir. Ambulanslarımızda görev yapan sağlık personellerimizin, hayat kurtarma zincirinde işlevsel oldukları temel halka olan üçüncü halkada yapacağı her müdahale hastalar için hayati öneme haizdir. Bu nedenle, bu bilgilerin tamamı ambulanslarda görev yapan sağlık personelimize verilen meslek içi eğitimler içerisinde yer almalıdır. Bu eğitimlerin tüm personelimize verilmesi ve gerekli aralıklarda tekrar edilmesi bilinci kapalı hastaya verilen acil sağlık hizmetinin kalitesi ve etkinliği için vazgeçilmez bir gerekliliktir. Kaynaklar 1-http://www.itfnoroloji.org/semi2/koma.htm. (18.02.2014) 2-Temel İlk Yardım Uygulamaları Eğitim Kitabı, http:// www.saglik.gov.tr/ebys/dosya/ 1-78703/ h/ilkyardimuyg.pdf (18.02.2014) 3-http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-552/ilkyardim-yonetmeligi.html (21.02.2014) 4- Sangün Ö, Dündar B. Yenidoğan döneminde hipoglisemiye yaklaşım. Güncel Pediatri 2013; 11: 31-8 5-http://www.ttb.org.tr/STED/sted0801/ilkyardim.pdf (22.02.2014) 6-Lakshminarayan K, Anderson DC, Borbas C, Duval S, Luepker RV. Blood pressure management in acute ischemic stroke. J Clin Hypertens (Greenwich). 2007;9(6):444-53 7-Soteriades ES, Evans JC, Larson MG, Chen MH, Chen L, Benjamin EJ, Levy D.Incidence and prognosis of syncope. N Engl J Med. 2002;347(12):878-85 8-Quinn J, McDermott D, Stiell I, Kohn M, Wells G. Prospective validation of the San Francisco Syncope Rule to predict patients with serious outcomes. Ann Emerg Med. 2006;47(5):448-54 9-http://web.firat.edu.tr/myildiz/files/senkop.pdf (22.02.2014) 6
Sağlık Müdürlüğü Çalışanlarına İlk Yardım Eğitimi 07-11 Ekim ve 21-25 Ekim 2013 tarihleri arasında İl Sağlık Müdürlüğü çalışanlarının tümüne (toplamda 101 Personel) Temel İlk Yardım eğitimi verilmektedir. Temel İlkyardım Eğitimi Acil ve Afetlerde Sağlık Hizmetleri Şube Müdürü Dr.Rana BEŞLER, ATT Vijdan PANDIROĞLU, ATT Melin KURTULUŞ, AABT Kıymet HOCAOĞLU ve Sağlık Memuru Samim Uğur KURT tarafından verilmektedir. Dört Grup halinde yapılan Eğitimlerde, Ana başlıklarıyla; Genel İlkyardım Bilgileri, Hasta Yaralının ve Olay Yerinin Değerlendirilmesi, Temel Yaşam Desteği, Kanamalarda, Yaralanmalarda, Yanık, Donma ve Sıcak Çarpması, Kırık, Çıkık, Burkulma, Bilinç Bozukluğu, Zehirlenme, Hayvan Isırmaları, Göz, Kulak, Burna yabancı cisim kaçmasında ve Boğulmalarda İlkyardım, Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri anlatıldı. Sözlü anlatılan eğitim sonrasında pratik uygulama da yapılarak bilgilerin pekiştirilmesi sağlandı. Eğitimler sonunda yapılan hem teorik hem pratik sınav sonucunda başarılı olan katılımcılara sertifikaları Şubemizce dağıtıldı. 7
Acil Acil sağlık sağlık hizmetleri hizmetleri Dr. Mustafa Ezen Ülkemizde Ambulans Hizmetlerinin Gelişimi: Ülkemizde modern anlamda ambulans hizmeti ilk kez, Sağlık Bakanlığı tarafından 1985 yılında bazı ana arterler ve turistik bölgelerde bir merkeze bağlı olmadan araç telefonu ile ulaşılabilen, gezici ambulans ekipleri bir süre denenmiş ve bu organizasyon daha çok trafik kazaları için kullanılmıştır. 1986 yılında da 077 Hızır Acil Servis olarak Ankara, İstanbul ve İzmir büyükşehir belediyelerinin ambulans, teknik alt yapı, şoför ve maddi destek vermesi, Sağlık Bakanlığının hekim ve tıbbi malzeme desteği ile daha çok doktorlu hasta taşımacılığına benzer bir sistem ülkemizde kullanılmış ve şimdiki acil sağlık hizmetlerinin temelleri atılmıştır. Türkiye de acil tıbbın gelişimi gerçek anlamda 1993 yılında Acil Tıp ayrı bir uzmanlık dalı olarak kabul edildi ve aynı yıl Türkiye de Dokuz Eylül Üniversitesi ve Fırat Üniversiteleri bünyesinde iki acil tıp anabilim dalı kurulması ile başlanmıştır. Yine aynı yıl Acil tıp teknikeri eğitim programı başlatılmıştır. 1994 yılında hastane öncesi hizmetlerde 077 Hızır Acil den 112 Acil Yardım ve Kurtarma ya geçilmiştir. 1994-1995 yıllarında İstanbul, Ankara ve İzmir İllerinde 112 ekipleri kuruldu. Ambulans ekiplerinde sağlık memurları, ebeler ve hemşireler, az bir kısmında ise doktorlar görev yapmaktaydı. 1996 yılında Sağlık Bakanlığına bağlı okullarda ilk yardım ve acil bakım teknisyenliği bölümü açılması ile çalışmalar hız kazanmıştır. 2000 yılına gelindiğinde acil sağlık hizmetlerinin bütün yurtta eşit, ulaşılabilir, kaliteli, süratli ve verimli olarak yürütülmesini sağlamak amacıyla acil sağlık hizmetlerinin sevk ve idaresine dair usul ve esasları belirleyen Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği çıkarılmıştır. 2004 yılında ilk defa Sağlık Bakanlığı nın 112 acil yardım ve kurtarma istasyonlarına ve hastane acil servislerine ambulans ve acil bakım teknikeri ve acil tıp teknisyenlerinin atamaları yapılmıştır. 2007 yılında Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği nde değişiklik yapılarak 28. maddesine Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri (AABT) ve Acil Tıp Teknisyenlerinin (ATT) görev, yetki ve sorumlulukları eklenmiştir. 2009 da Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri İle Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ hazırlanarak, Yetişkin Uygulama ve Çocuk Uygulama Kılavuzu AABT ve ATT nin görev, yetki ve sorumlulukları algoritma hâline getirilmiştir. Günümüzde acil sağlık hizmetleri; acil sağlık konusunda eğitim görmüş sağlık ekipleri tarafından, ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma ve benzeri durumlarda olayın meydana gelmesini takip eden erken dönemde, tıbbi araç ve gereç desteği ile sunulan ve ülke genelinde Genel Müdürlüğün ilgili birimi aracılığıyla tek elden planlanan, idare ve koordine edilen hizmetlerdir. Bu hizmetler Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinin 5. maddesine göre Acil sağlık hizmetlerinin ülke genelinde sunulabilmesi için kesintisiz olarak bir ekip anlayışı içinde yürütülmesi ve kısa zamanda ulaşılabilir olması esastır. Acil sağlık hizmetlerinin bu esaslara göre Bakanlığın koordinasyonunda kamu veya özel bütün kurum ve kuruluşların iştiraki ile tek merkezden yönetilmesini sağlamak maksadıyla, hizmetin yürütülmesi için acil sağlık hizmetleri teşkil olunmuştur. Acil sağlık hizmetlerinin merkez teşkilatı; Sağlık Bakanlığı, Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı altı Daire Başkanlığından oluşmaktadır. İlimizde hastane öncesi acil sağlık hizmetleri Acil ve Afetlerde Sağlık Hizmetleri Şube Müdürlüğüne Bağlı İl Ambulans Servisi Başhekimliği aracılığı ile yürütülmektedir. Ambulans hizmetlerinin il düzeyinde organizasyonunu, yönlendirilmesini, uygulanmasını ve değerlendirilmesini İl Ambulans Servisi Başhekimliği sağlar. İlimizde Acil Sağlık Hizmetleri 112 Ambulans Hizmetlerinin Gelişimi: İlimizde 1998 yılından önce ambulans hizmetleri il merkezinde Devlet Hastanesi bünyesinde 3 ambulans, ilçelerde 11 ambulans olmak üzere toplam 14 ambulansla sadece hasta nakil hizmeti olarak verilmekteydi. Bu ambulanslarda sadece şoför bulunmakta, ağır vakalarda sağlık personeli görevlendirilmesi yapılmaktaydı. Tıbbi donanım olarak da yalnızca oksijen tüpü bulunmaktaydı. 1 Sağlık Bakanlığı tarafından yurt çapında belirlenen illerde yapılanması planlanan 112 Acil Sağlık Hizmetleri birimlerinden birini oluşturmak üzere; Sakarya ilinde, İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde 1998 yılı Ocak ayında ilk adım olarak 112 Acil Yardım ve Kurtarma Şube Müdürlüğü kurulmuştur. 1998 yılı ilk yarısında komuta kontrol merkezi yeri olarak belirlenen Toyotasa Acil Yardım Hastanesi binasında uygun görülen bir mekânda düzenleme çalışmalarına başlanmıştır. Bu çalışmalar bünyesinde ilk olarak telsiz, telefon ve fiziki yapılanma konularında gerekli ihtiyaçlar belirlenerek temini yoluna gidilmiştir. Bakanlık onaylı 112 özel giysileri yapılmıştır. 1998 yılı Eylül ayına kadar klasik röleli telsiz sistemi ve 5 hatlık telefon santral sisteminin Sakarya merkez ilçe sınırlarında kurulumu tamamlanarak deneme çalışmalarına başlanmıştır. Bu arada Sağlık Bakanlığı na İl Özel İdaresi nin katkılarıyla 5 adet klasik donanımlı Mercedes marka ambu- 8
112 112 ambulans ambulans hizmetlerinin hizmetlerinin gelişim gelişim süreci süreci lans alımı yapılarak iç ve dış donanımları yaptırılarak hizmete sunulmuştur.. 1998 yılı Eylül ayında geçici görevle atanabilen 6 Doktor, 2 Hemşire, 2 Ebe, 12 Sağlık Memuru, 21 Şoför den oluşan 43 personele bir ay süresince temel eğitim verilirken deneme çalışmaları da başlamıştır. Deneme çalışmaları bünyesinde gerçekçi bir yaklaşımla eksikler veya hatalar belirlenerek düzeltilme yoluna gidilirken, 112 personelinin görev bilinci ve heyecanı sisteme önemli katkılar sağlamıştır. Deneme uygulamaları sırasında il çapında halkın 112 sistemine ilgisi gün geçtikçe artmıştır. 2 Kurulumu işlerlik kazanan telsiz sistemi aracılığı ile İstanbul bölgesi 112 telsiz haberleşmeleri izlenebildiğinden, bunun da eğitime katkısı olmuştur. 112 temel eğitimi bünyesinde gerçekleştirilen sanal acil durum anonsları bölgesel medya kuruluşlarınca izlenmiş ve 112 sistemi ile medyanın tanışmasını sağlamıştır. 1 Ekim 1998 günü Komuta Kontrol Merkezi ve 1 Nolu İstasyon Toyota-sa İlkyardım Hastanesinde, 2 Nolu İstasyon Devlet Hastanesinde, 3 Nolu İstasyon Doğum ve Çocuk Hastanesinde konuşlandırılarak 2 si yedek olmak üzere 5 ambulans ve 21 personelle hizmete başlanmıştır. Telsiz sisteminin kurulumunun ikinci basamağını teşkil etmek üzere, 1998 yılı Aralık ayında merkez kontrol birimi ve 2 bölge aktarıcısı da sisteme eklenerek geniş alan kapsama telsiz sistemine geçilmiştir. Bu yolla merkez ilçe dışındaki diğer ilçeler de haberleşme ağına katılmıştır. 17 Ağustos 1999 Marmara depreminde Sakarya da ayakta kalabilmiş kamu kuruluşlarından biri olan 112 Birimi ilk etapta acil tıbbi yardımın zamanında vatandaşa ulaşmasını sağlamıştır. Kriz merkezi faaliyete geçinceye kadar tüm kurtarma ve yardım faaliyetlerinin yönlendirme ve organizasyonu 112 Birimince yürütülmüştür. Deprem, 112 birimlerine daha fazla önem verilmesi; araç, malzeme ve iyi eğitim almış personelle desteklenmesi gerçeğini gündeme getirmiştir. Deprem sonrasında istasyon yerlerinin hasar görmesi sebebiyle K.K.M. ile 1 Nolu istasyon Devlet Hastanesi yanında, 2 nolu istasyon Serdivan sağlık Ocağı yanında, 3 Nolu istasyon Erenler Et-Balık kurumu içerisinde konuşlandırılmıştır. Ayrıca hizmet sahasını genişletmek için 2001 yılında Hendek, Pamukova ve Sapanca 112 Acil Sağlık İstasyonları Araç-gereç ve personelleri tamamlanarak faaliyete geçirilerek istasyon sayısı altıya çıkarılmıştır. 2002 yılında K.K.M. Sivil Savunma Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü bünyesindeki bir binada,1 Nolu İstasyon Mithat paşa Mahallesinde Harmanlık mevkiinde bir konteynırda, 3 Nolu İstasyon da Erenler Sağlık Ocağı bahçesindeki konteynır da konuşlandırılmıştır. 2003 yılında yeni atanan personel ile eski personelin tıbbi bilgilerini artırmak ve yenilikleri aktarmak için Acil Tıbbi Yardım, Organizasyon ve Haberleşme konularında hizmet içi eğitim yapılarak personellin daha verimli ve bilinçli hizmet vermesi sağlanmıştır. 2004 yılında K.K.M. İkizce-Osmaniye deki il Sağlık Müdürlüğümüzce tahsis edilen kendi binasına taşınmıştır. İlk kez atanan 5 Paramedik ve 5 Acil Tıp Teknisyeni atamasıyla Akyazı İlçesi Acil Sağlık hizmetleri İstasyonu Mart ayıda faaliyete geçirilmiştir. Yine Karasu, Kaynarca, Ferizli, Söğütlü, Karapürçek, Geyve ve Taraklı İlçelerinde B tipi entegre İstasyonlar oluşturularak. İlçelerde açılması planlanan acil 9
Acil Acil sağlık sağlık hizmetleri hizmetleri Dr. Mustafa Ezen sağlık hizmetleri istasyonları tamamlanarak 3 ü merkezde 12 si ilçelerde olmak üzere 15 Acil Yardım İstasyonuna sahip olunmuştur. 22 Temmuz 2004 yılında Pamukova İlçesinde meydana gelen Hızlı Tren Kazası sırasında haberleşmede yaşanan problemler sebebi ile 112 Komuta Kontrol Merkezi İkizce-Osmaniye deki binadan Sağlık Müdürlüğü Prefabrik Binasına taşınmıştır. 2005 yılında sahada birlikte çalışılan Emniyet Müdürlüğü, Sivil Savunma Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü ve İtfaiye Daire Başkanlıkları ile koordinasyon sağlanması için gerekli protokoller yapılmış ve bu kurumların personelleri ile ortak eğitimler düzenlenerek, kurumların birbirlerinin imkân ve kabiliyetlerini öğrenmeleri ile sahada ortak çalışma prosedürlerinin geliştirilmesi sağlanmıştır. Serdivan da bir İstasyon daha hizmete sokularak Merkezde 4 İlçelerde 12 olmak üzere toplamda 16 İstasyona ulaşılmıştır. 2006 yılında Komuta Kontrol Merkezi Maltepe Mahallesindeki bugünkü yerine taşınmıştır. Taşınma işlemi sonrasında ambulansların GPS sistemi ile takibini, telsiz ve telefon konuşmalarının kayıt altına alınmasını ve tüm kayıtların ve işlemlerin elektronik ortamda yapılması ve takibini sağlayan ARMAKOM yazılımı tedarik edilerek hizmetin daha hızlı, etkin ve denetlenebilirliği artırılırken, Komuta Kontrol Merkezi nin personel sayısı da artırılmıştır. Yenikent Devlet Hastanesi bünyesinde entegre (B tipi) bir istasyon hizmete sokularak istasyon sayısı 16 ya çıkarılmıştır. 2007 yılında afet durumlarında gerek il dışı gerek il içinde daha etkin haberleşmenin sağlanabilmesi için uydu telefonu kurulumu sağlanmıştır. 2008 yılında Sakarya Devlet Hastanesi bünyesinde 1 istasyon daha faaliyete geçirilerek merkezde 5 ilçelerde 12 olmak üzere istasyon sayısı 17 ye çıkarılmıştır. 2009 yılında Arifiye Acil Yardım İstasyonu açılarak istasyon sayısı 18 e çıkarılmıştır. 2010 Yılında Acil Sağlık Hizmetleri bünyesinde çalışan sağlık personelinin Acil Modül Eğitimlerine başlanmıştır. 2011 yılında Kuzey Terminalinde 1 istasyon daha açılarak istasyon sayısı 19 a çıkarılmıştır. Kış şartlarında ulaşılamayan yerlere ulaşılabilirliği sağlamak üzere Bakanlığımızda 1 paletli ambulans alınmıştır. 2012 yılında Erenler 2 Nolu Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu açılarak istasyon sayısı 20 ye çıkarılmıştır. Obez hastalara daha etkin Acil Sağlık Hizmeti sunmak için 1 obez ambulansı ile çoklu yaralı bulunan vakalara daha etkin acil sağlık Hizmeti sunumu sağlayacak 1 adet çoklu hasta/yaralı ambulansı Bakanlığımızdan alınmıştır. 2012 yılında 4 ana sedyeli ambulans hizmet vermeye başladı.ayrıca olağanüstü durumlarda Bakanlığımız merkezi ile rolesiz direkt görüşmeyi sağlamak için HF Telsiz Verici sistemi ihale ile alınarak Afet haberleşmesinde kullanılmak üzere HF bandında haberleşme sağlayacak telsiz alınarak kurulumu ve hizmete sunumu gerçekleştirilmiştir. 2013 yılında Serdivan 2 Nolu, Merkez 2 Nolu (Havuz) ve Sapanca 2 Nolu Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu açılarak istasyon sayısı 23 e çıkarılmıştır. Sağlık Bakanlığımızın planlaması doğrultusunda daha etkin bir haberleşme sağlamak gerektiğinde data gönderebilme özelliğine sahip JEMUS telsiz sistemine entegrasyon sağlanmıştır. Vatandaşlarımıza acil durumlarda hastane öncesinde erken ve doğru acil müdahalenin ulaştırılması, hastaneye ulaştırılıncaya kadar ki süreçte uygun acil desteğin eğitimli ve organize ekiplerle düzenli bir şekilde sağlanması temel Prensibi ile bugün 15 doktor, 13 Sağlık Memuru, 3 Hemşire, 1 Araştırmacı, 46 Acil Ambulans Bakım Teknikeri, 202 Acil Tıp Teknisyeni, 1 Veri Hazırlama Kontrol İşletmeni, 1 Tıbbi Sekreter, 1 Memur, 62 Şoför, 2 Teknisyen, 2 Hizmetli olmak üzere 349 personel ile 3 ü özellikli, 9 u yedek, 23 ü faal olmak üzere toplam 35 ambulansla Sakarya ya Acil Sağlık Hizmeti sunulmaktadır. Vatandaşlar ücretsiz 112 telefon numarasıyla doğrudan 112 komuta kontrol merkezine ulaşabilmekte, deneyimli ve eğitimli personelden oluşan çağrı karşılama ekibi tarafından bilgiler değerlendirilmektedir. Değerlendirme sonucunda en kısa sürede olay yerine ekip gönderilmekte, telsiz ve gerektiğinde telefon sistemi aracılığı ile devamlı ve gerçek bilgi akışı sağlanmaktadır. 112 komuta kontrol merkezi, hasta ambulans - hastane arasında koordinasyon sağlayarak en kısa sürede, en uygun tıbbi yaklaşımın sağlanabilmesini temin etmektedir. İlimizin acil sağlık sistemin daha iyiye gitmesi hepimizin ortak dileği olduğu kadar, ortak çabasını da gerektirmektedir. Şu anda her sistemde olduğu gibi aksaklıklar ve eksiklikler mutlaka olacaktır, ancak bu hizmetin ardındaki özveri düşünülerek daha yapıcı yaklaşımlarla sistem tüm bireyler tarafından yüklenilmelidir. Unutulmaması gereken en önemli nokta şudur: Bugün uzaktan izlediğimiz olayların mağduru yarın biz veya yakınlarımız olabilir. İşte o gün geldiğinde istediğimiz ve hak ettiğimizi düşündüğünüz her hizmet için bugünden bu sistemi desteklemeli ve yapıcı yaklaşım içinde olmalıyız. Kaynaklar: 1- İl Sağlık Müdürlüğü Arşivi 2- Çalışanları 10
Unutma... Unutma... 1-1-2 1-1-2 Dr. Rana Beşler Her İnsan doğar, yaşar ve ölür. Uzun sağlıklı kaliteli bir yaşam sürebilmek hepimiz için birinci sırada olan beklentimizdir. Hayattaki önceliklerimiz aslında hep aynıdır. Sağlık hep birinci sırada. 40 Yaşında, kadın, anne, eş, doktor. Hayatımızda belirli sıfatlarımız ve rollerimiz vardır. Ben kendimi tanımladım beklide İki yavrum var büyüttüğüm. Oğlum! diyorum; Bak sakın unutma. 1-(Bir), 1-(Bir) 2(iki). Herşey başımıza gelebilir arayacağın ilk numara. Ben doktorum 1-1-2 diyorum, biliyorum ki bu numara bana can bana yoldaş 112 Herkesin ismini bildiği ambulans numarası. Herkes için anlamı farklı olsa da koca bir emek ve yüreğin karşılığıdır. Yapılan işler verilen emekler öylesine çok ki Yaşadığımız şehrin nüfusu 900.000 civarındadadır. Geçtiğimiz yıl içerisinde yaklaşık 60.000 vatandaşımıza 112 ambulanslarımızla hizmet verilmiştir. Kimine yerinde müdahale yapılmış kimide hastanelerimize taşınmıştır. 60.000 vatandaşımızı 4 er kişilik ailelerini düşünürsek 240.000 kişi; bu da nüfusun yaklaşık ¼ ü geçen yıl canına can bulmuş demektir aslında 112 ile. Şehrimizde 24 adet 112 ekibimiz var. Vücudumuzda dolaşan kanı toplayan damarlar gibi her yere yayılıyor 24 saat boyunca kesintisiz hizmet vermek için. 330 tane personelimiz var. Ambulanslarımızda Doktor, Acil Tıp Teknisyeni, Acil Tıp Teknikeri ve Şoför arkadaşlarımız hizmet veriyor. Hem hizmet veriyor hem de yıl boyu eğitim alıyorlar. Temel Modül, Travma Resüsitasyon kursu, Erişkin İleri Yaşam, Çocuk İleri Yaşam ve Ambulans Sürüş Teknikleri Eğitimi Sağlık Bakanlığımızca onaylı 4-5 gün süren eğitimlerdir. Sürekli güncellenme zorunluluğu olan eğitimlerdir. Yenilenmek için, verilen sağlık hizmetinin kalitesini yükseltmek için, Dünya standartlarını yakalamak için en az 3 yılda bir eğitimlerinin güncellemek zorunda 112 çalışanları. Her kursa en fazla 20 kişi katılabiliyor. Ambulanslarımızda yenilenmek zorunda ve yenileniyorlar da. Şu anda Sakarya 2 yaşında ve daha küçük 32 ambulansımız var. Oğlum, Sakın unutma 1-1-2 Sevdiklerimizin yanında her zaman olamayız, ama biliyorum ki 1-1-2 gerektiğinde benden önce yetişecektir oğlumun yanına. 112 personeli ile canıma can olacaktır biliyorum. Çünkü hiç durmadan çalışıyorlar. Yaşadığımız şehrin personeli ile en güçlü dinamiği 1-1-2. Tüm 112 Personeline Teşekkürler 11
Paramedik Paramedik kimdir? kimdir? Meryem Dindar Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri (Paramedik) Kimdir? Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği (Paramediklik) mesleği ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri nde ortaya çıkmıştır. Dünya Savaşları, Kore ve Vietnam Savaşlarında bu ülkenin yaşadığı askeri tecrübeler, yaralıların kısa sürede nihai tedavinin yapılacağı birimlere ulaştırılmaları ve tahliye boyunca hayat kurtarıcı müdahalelerin yapılması sağ kalanların sayısında artış göstermiştir. Bu deneyimler ışığında sivil ortamda, özellikle trafik kazalarında yaşanan ölümlerin azaltılması amacıyla çalışmalar başlatılmış ve paramediklik eğitimleri 1973 yılında çıkarılan Acil Sağlık Hizmetleri Sistemi Yasası ile standardizasyona kavuşturulmuştur.1 Ülkemizde Paramediklik mesleğinin gelişimi nasıl olmuştur? Ülkemizde ambulans hizmetlerinin düzenlenmesinin ilk adımı 1985 yılında Ankara Numune Hastanesi bünyesinde başlatılan Hızır Acil Servis ile atılmıştır. Hastane öncesi acil bakımdaki hızlı gelişmeye paralel olarak, zaman içerisinde bu hizmetin verilmesinde çalışan nitelikli insan gücünün eksikliği ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyaç, 1993 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu bünyesinde Türkiye deki ilk Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği Programı nın açılmasına vesile olmuştur. Dokuz Eylül Üniversitesi ve Kanada Cambrian College ile işbirliği içinde başlatılan program 1995 yılında ilk mezunlarını vermiştir. Bu programlarda verilen eğitimin temel amacı; hasta ve yaralıların ihtiyaç duydukları ilk yardım ve acil bakım hizmetlerini, daha olay yerinde iken başlatabilecek ve güvenli bir şekilde hastaneye nakli sağlayabilecek nitelikli sağlık personeli yetiştirmektir. Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği (Paramedik) eğitimi, ön lisans düzeyinde iki yıldır. Eğitim sürecinde acil hasta bakımı, acil yardım ve kurtarma çalışmaları, ambulansta bulunan sedyeler, cihazlar ve ekipmanların kullanımı, beden eğitimi ve vücut geliştirme gibi dersleri teorik ve pratik olarak alırlar. Bununla birlikte davranış bilimleri, anatomi, fizyoloji gibi derslerle genel kültür derslerini de alırlar. Teorik bilgileri pratikte geliştirmek adına, ders yılı içi stajlarını ambulans servisi, hastanede acil servis, yoğun bakım ünitesi, kadın doğum ve çocuk hastalıkları servisinde uygularken, her iki ders yılı sonunda altı haftalık yaz stajı uygularlar. Ayrıca bölümden mezun olmak için sürücü belgesine sahip olmak ön koşullardan biridir.2 Paramedikler için iş alanları nelerdir? Mezuniyet sonrasında Paramedikler, devlet sektöründe Kamu Personeli Seçme Sınavı önlisans düzeyi sınav sonuçlarına göre yerleştirmeleri yapılmaktadır. Sağlık Bakanlığı na bağlı 112 acil sağlık hizmetleri istasyonlarında, il ambulans komuta kontrol merkezlerinde, acil ve afetlerde şube müdürlüklerinde ve hastanelerde görev alabilmektedirler.3 Ayrıca özel hastane acil servisi ile özel ambulans şirketlerine bağlı ambulanslarda iş hayatına başlayabilirler. Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri (Paramedikler), 2004 yılında Sağlık Bakanlığı 112 Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu Ambulanslarında görev almaya başladılar. Sağlık Bakanlığı nın 07.12.2006 tarih ve 26369 sayılı Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği nin 7. Maddesinde (Değişik: RG-10/4/2012-28260) Acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekip görev yapar. Ekipte en az bir hekim veya bir paramedik veya Sağlık Bakanlığınca belirlenmiş modül eğitimlerini tamamlamış bir acil tıp teknisyeni ile diğer bir sağlık personeli ve bir şoför bulunur. Ambulansta sürücülük görevini öncelikle acil tıp teknisyeni veya zorunlu hallerde paramedik yürütebilir. Bu durumda şoför bulundurulmaz. Hekim bulundurulmayan acil yardım ambulanslarında hasta kabininde 12
nakil esnasında hastaya müdahale etmek üzere görev yapan personelden en az biri paramedik olmalıdır denilmektedir. 4 Ülkemizde hekimlerin daha ziyade hastaneler, aile sağlığı merkezleri ve komuta kontrol merkezleri bünyesinde istihdam edilmesiyle birlikte hekimli istasyon (A1 tipi) sayısı giderek azalmakta ve paramedikler günümüzde ambulansların temel nitelikli personelleri haline gelmektedirler. Tıbbi bilgi ve yetenekleri ile hasta ve yaralılara gerekli acil bakımı uygularken, aldıkları ambulans ileri sürüş teknikleri eğitiminden sonra aynı zamanda ambulans sürücülüğü yapmaktadırlar. Yardıma ihtiyacı olan zor durumdaki insanları kurtarmak, acil bakım uygulamak ve uygun hastaneye naklini sağlamak kolay olmamakla birlikte, her zaman bir ekip işidir. Hekim olmayan ambulanslarda, paramedikler ekip lideri olarak görev yapmaktadırlar. 2004 yılında ülke genelinde Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği (paramedik) bölümü eğitimi veren Üniversite sayısı 12 iken, 2014 yılına geldiğimizde bu mesleğin acil sağlık hizmetlerinde önem kazanmasıyla eğitim veren üniversite sayısı 71 e ulaşmıştır. 5 Ülkemizde paramedikler yüklenmiş oldukları misyonlarını başarı ile gerçekleştirip acil sağlık sisteminde vazgeçilmez bir unsur olmuşlardır. KAYNAKLAR 1-Paramedik Derneği (http://www.parder.org.tr/paramedik/paramedik-kimdir) 2-Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Ders Bilgisi (http://shmyo.sdu.edu.tr/tr/ilk-ve-acil-yardim-i-veii-o/ders-bilgisi-70s.html) 3-T.C. Sağlık Bakanlığı, Bakanlık ve Bağlı Kuruluşlar Personel Dağılım / Standart Kadro Cetvelleri (http://www.yhgm.saglik.gov.tr/belge/1-30908/bakanlik-ve-bagli-kuruluslar-personel-dagilim--standart-. html) 4-T.C. Sağlık Bakanlığı, Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Yönetmelikler (http://www.acilafet.gov.tr/pages.asp?nid=499&n=582) 5-T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi, ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu (http://www.osym.gov.tr/belge/1-19181/2013-osys-yuksekogretim-programlari-ve-kontenjanlari-ki-. html) 13
Ambulans Ambulans geçiş geçiş modifi modifi kasyonu kasyonu Gülser Gökbulut Ambulans siren çalarak trafikte yol almaya çalışıyorsa, tüm araçların ambulanslara gerekli öncelik ve kolaylığı sağlaması gerekiyor. O ambulans sizin bir yakınınız için de çağrılmış olabilir. Ambulans, sol şeritten geliyorsa kontrollü biçimde sağ şeride, sağ şeritten geliyorsa sol şeride geçin. Ambulans orta şeritte yol alıyorsa, uygun ve kontrollü biçimde orta şeridi sağ ve sola geçiş yaparak boşaltın. Asla trafik içinde yol almakta olan bir ambulansın peşine takılarak ambulansın açtığı yoldan gitmeye çalışmayın. Ambulansın her an her türlü ani hareket ve duruş yapabileceğini unutmayın. Trafik ışıklarında ve kavşaklarda, ambulans siren sesi geliyorsa, mümkünse durun ve ambulansın nereye yöneldiği kesinleşmeden hareket etmeyin. Yalnızca ulaştırma sorumluluğunu taşıyan ambulans görevlisinin değil aynı zamanda bekleyerek geçen her saniye ambulanstaki hasta yakınlarının ve ambulansa yol verememe durumunda kalan sürücülerin de paylaştığı ortak bir dehşet olma özelliğini taşıyor. Tıkanmış trafikte ambulans sirenleriyle beraber beklemek zorunda kalanların içinde oldukları bu acı verici durumdan aşırı derecede rahatsız olduğu aşikardır. Sıkça yaşanan bu durum, ambulansların vakaya ulaşma yolunu tam bir trafik keşmekeşine çevirmektedir. Trafik kazasının olduğu mevkide trafik kesilmekte veya bir şeride düşmekte bu ambulansın geleceği güzergahtaki trafik yoğunluk ve uzunluğunu kat ve kat artırmakta bunun neden olduğu her saniyelik geciktirme, hayattan çalınan anlara denk gelmektedir. Bazı güzergahlarda emniyet şeridinin olmaması hem ambulansın tek şansının trafikle boğuşması olmasına hem de diğer araçların ambulansa yol vermek için kaçacak bir yerleri olmamasına neden olmaktadır. Bu şerit daraltması da ambulansa yol açmak isteyen sürücülerin çabalarını zorlaştırmakta, kısmen sonuçsuz bırakmakta ve hayat kurtarma çabası trafiğin insafına kalmaktadır. AMBULANSA YOL VERME METODU Ben nasılsa sağ şeritteyim, ambulans soldan gidiyor gitsin bana ne demek yanlış. Siren sesini duyar duymaz sağdaki duracak ki, o durunca önünde bir boşluk oluşacak. Oluşan boşluğa da ambulansın yolunu kesen soldaki araba kayacak siren sesinin anlamı budur. SAĞDAKİ DUR, ÖNÜNÜ BOŞALT. SOLDAKİ BU BOŞLUĞA KAY, YOLUMU AÇ! onun dışında, yeşil yanıyorsa bile ambulansın geçtiği yola girecek araç beklemeli. Geniş şeritli yollarda, en soldaki konvoy şeridin soluna yapışacak, orta şeritteki konvoy ise orta şeridin sağına yapışacak. Ambulans aradaki boşluktan yoluna devam edecek. Ambulansların trafikte en düzgün şekilde ilerleyebilmeleri için uygulanması gereken ve bize yakışan budur. Bu sefer ise hayat kazandıracaklar. Hayat hediyesine sahip olan herkese... Hayatta olan insanlar için basit ama hayat için bir o kadar ACİL Kaynakça: ituemk.org 14
İhtimaller.. Dr. Neslihan Karadeniz Sakarya il ambulans servisi komuta kontrol merkezinde görevli 11 Doktor 43 AABT ve 204 ATT nin nöbeti devraldıkları andan devrettikleri ana kadar yaşamaları ihtimal dahilinde olan olaylar nelerdir.. Komuta Kontrol Merkezine binlerce çağrı gelmesi, bunların çoğunun bir sağlık sorunuyla ilgili olmayan aramalar olması ihtimali.. Komuta Kontrol Merkezi nöbetçi hekiminin koordine ettiği sevk işlemleri amacıyla yaptığı telefon konuşmalarının sayısının yüzlerce olması ( hepsi aciliyeti olan, çoğunlukla gergin ve oldukça yıpratıcı) sonunda ailesi tarafından aranınca bile telefon konuşması yapmaktan bıktığı için açmama ihtimali Komuta Kontrol Merkezi hekiminin, bunalımda olduğu için 112 yi arayan birinin adresini öğrenebilmek için bir saate yakın telefonda kaldıktan sonra ipuçlarından adresi bulup, kendine zarar vermeden hastaya 112 ekibi ulaştırma ihtimali.. Ücretsiz olduğu için cep telefonunda kontör olmayan kişilerin yüzlerce kere 112 yi arayarak, arayamadıkları kişilere mesajlarının iletilmesini istemesi ve bunun imkansız olduğunu söyleyen görevliye sitem edip, bağırarak telefonu kapatma ihtimali.. Çocuğunun ilk konuşma sevincini yaşayan ailelerin ilk telefonda konuşma tecrübesini de 112 yi arayarak, yaşatmaya çalışma ihtimali.. Komuta Kontrol Merkezinde görevli çağrı karşılayıcının nöbetinin başladığı andan itibaren yirmi dört saat boyunca durmadan 112 yi arayarak, hep aynı şarkıyı söyleyen bir çocuğu artık aramaması konusunda ikna etmeye çalışma ihtimali Komuta Merkezi çalışanının eline aldığı bir lokmayı ağzına götüremeden açlığını unutup, saatlerce binlerce kez buyurun 112 deme ihtimali.. Olay yerini tarif edemeyen bir kazazededen en küçük ipucu alabilmek için etrafında gördüğü her şeyi sorgulama (çevresindeki tabelalar ağaçlar,evler,ışıklar) onu teselli etmek, sakinleştirmek için sesi kısılana kadar konuşma ihtimali.. Çocuğuna bir şey olacak korkusuyla 112 yi arayıp panikten oturduğu ilçenin adını unutan, ağlamaktan konuşamayan birine ambulans ulaştırmak için iki telefon iki kulağında, gözü bilgisayarda birden çok insan olmak, komuta merkezinde istasyon ekibini vaka yerindeyiz anonsuyla hep beraber ve sevinç çığlıklarını atma ihtimali Yardım çağrısıyla arayanla 112 KKM çağrı karşılayıcısı konuşmaya başladıktan itibaren aralarında kutsal bir bağ kurulur, artık kurtarma başlamıştır. Emanet devir alınmıştır. Çağrı karşılayıcıyla yardım isteyen vardır. Dünyada sadece..ta ki en uygun 112 ekibi hastanın yanına ulaşana kadar.. Sabah nöbeti devraldıktan yirmidört saat sonra nöbeti devredene kadar 112 istasyon çalışanlarının yaşama ihtimali olan binlerce olaydan birkaçı Birkaç dakikada hızla ulaştıkları olay yerlerinde geç kaldınız, serzenişlerine hayır daha beş dakika bile olmadan buradaydık bile demeden biran önce hastalarıyla ilgilenme ihtimali.. Benim bir şeyim yok çocuğumla ilgilenin diyen! bir kazazedenin bebeğini kucaklayıp, ağlıyorsa susturmak, üşüyorsa ısıtmak ve anne babasına bir şey olmayacağına inandırmak için çırpınıp durma ihtimali.. Onlarca basamak çıkarak ulaştıkları apartman dairesindeki hastayı, dar ve dik koridorlardan sarsmadan sedyeyle indirmeye çalışırken ellerinin kollarının hastanın ağırlığıyla morarması, duvarlara sürtünerek kanaması,ayaklarının burkulması ama bütün bunları ve canlarının acıdığını hastayı hastaneye teslim ettikten sonra fark etme ihtimali.. Sağlık durumu kötüleşen yaşlı bir amcayı hastaneye gitmeye ikna etmek için bin dereden su getirme ihtimali.. Susup sadece işini yapan 112 ekibinin, aldığı maddenin etkisiyle saldırganlaşmış durmadan hakaret eden yaralıyı gerekli müdahalelerini yaparak hastaneye götürme ihtimali. Ağlayamama ihtimali.. canla başla uğraşıp, çok isteyip hayat vermeyi, olmayınca kötü haberler vermek zorunda olmak teselli etmek çoğu zaman.. Ve sevinç.. yeni bir hayat ambulansın siren sesleriyle karışan bebek ağlaması.. ambulansta doğan bir bebek ihtimali.. Sözlü veya fiziksel şiddete uğrama ihtimallerine rağmen kendilerini işlerine adayan, insan sağlığı için, hayat kurtarmak için sayısız fedakarlık yapan tüm 112 çalışanlarıyla birlikte 112 şehitlerimizi saygıyla ve rahmetle anıyoruz..iyi ki varsın 112.. 15
Acil Acil Tıp Tıp Teknisyenliği Teknisyenliği Melin Kurtulmuş İ nsanlara yaşam ve ölüm arasındaki ince çizgide; doğru, zamanında ve etkin müdahale yapılması yaşamlarının idamesine katkı sağlar. Aksi halde olumsuz bir takım yanlış müdahaleler, insanların yaşamını tehlikeye atacak sonuçlar doğura bilir. Ani gelişen hastalık ve yaralanma hallerinde, acil tıbbi yardım ve bakım konusunda eğitim almış sağlık personeli tarafından, tıbbi araç ve gereç desteği ile olay yerinde etkili müdahale edilmesi hayat kurtarır. Ülkemizde acil sağlık hizmetlerinin sunumu, ambulansta görev alan Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ve Acil Tıp Teknisyenleri tarafından yapılmaktadır. Acil Tıp Teknisyenliği bölümüne geçiş OKS (Orta Öğretim Kurumları Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı) ile gerçekleşmektedir. Ortaöğretim 8. Sınıf öğrencileri bu sınava girerek aldıkları puana göre tercih yapıp Anadolu Sağlık Meslek Liselerinin bu bölümüne yerleşebiliyorlar. Anadolu Sağlık Meslek Liselerinde dört yıllık eğitim verilmekte olup kültür derslerinin yanında; 9. Sınıfta: Anatomi ve Fizyoloji, Sağlık Hizmetlerinde İletişim 10. Sınıfta: Sağlık Psikolojisi, Enfeksiyondan Korunma, Farmakoloji, Acil Sağlık Sistemi, Temel Sağlık Uygulamaları, Yaşam Desteği 11. Sınıfta: Travmalarda Acil Yardım, Tıbbi Aciller, İşletmelerde Temel Sağlık Uygulamaları Beceri Eğitimi, İşletmelerde Yaşam Desteği Beceri Eğitimi 12. Sınıfta: Acil Kurtarma Teknikleri, Olağan Dışı Durumlarda Acil Yardım, İşletmelerde Tıbbi Aciller Beceri Eğitimi, İşletmelerde Travmalarda Acil Yardım Beceri Eğitimi, İşletmelerde Olağan Dışı Durumlarda ve Acil Yardım Beceri Eğitimi derslerini almaktadırlar. 1 Türkiye de Acil Tıp Teknisyenliği bölümü bulunan kamu Anadolu Sağlık Meslek Liseleri 353 adettir. Sakarya ilinde 5 kamu, 4 özel Anadolu Sağlık Meslek Lisesi bulunmaktadır. Toplam 9 okulda 1149 öğrenci mevcuttur. Akyazı (77 öğrenci) ve Sapanca (107 öğrenci) ilçelerinde ATT lik bölümü okutulmaktadır. Ayrıca Özel Şahin Anadolu Sağlık Meslek Lisesinde de (46 öğrenci) ATT lik bölümü bulunmaktadır. Diğer okullarda ise Anestezi Teknisyenliği, Laboratuvar, Radyoloji ve Hemşirelik bölümleri vardır. 3 Bu bölümler kazanıldığı takdirde istenilen alanda yüksek öğretim yapılabilir. Mezun olanlar kamu ve özel sağlık kurumlarında kolaylıkla iş imkânına sahip olurlar. Sağlık Bakanlığı nın Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği 5. Bölüm Madde 28 - (Başlığı ile birlikte değişik madde: 15.03.2007-26463) Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri, acil sağlık hizmetlerinde acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak kaydıyla, Bakanlıkça belirlenen sertifikalı eğitim programlarını tamamlamak suretiyle hastaya müdahale ve bu hususta lazım gelen iş ve eylemleri yapabilirler. Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri, acil yardım ve hasta nakil ambulanslarında sağlık personeli, komuta kontrol merkezlerinde çağrı karşılama personeli olarak ve hastane acil servislerinde sağlık personeli olarak çalışırlar. Bu personel gerektiğinde ambulans aracının sürücüsü olarak görev yapar. Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri nin acil bakımda tıbbi görev, yetki ve sorumlukları şunlardır 4 ; a) Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri, Bakanlıkça yapılacak düzenlemelere uygun olarak; 1) İntravenöz girişim yapmak. 2) Hastaneye ulaşıncaya kadar, kabul edilen acil ilaçları ve sıvıları kullanmak. 3) Oksijen uygulaması yapmak. 4) Endotrakeal entübasyon uygulaması yapmak. 5) Kardiyo-pulmoner resüsitasyon ve defibrilasyon yapmak. 6) Travma stabilizasyonu yaparak hastanın nakle hazır hale gelmesini sağlamak. 7) Uygun taşıma tekniklerini bilmek ve uygulamak. 8) Monitörizasyon ve defibrilasyon uygulamak. 9) Kırık, çıkık ve burkulmalarda stabilizasyonu sağlamak. 10) Yara kapatma ve basit kanama kontrolü yapmak. 11) Acil doğum durumunda doğum eylemine yardımcı olmak. b) Acil Tıp Teknisyenleri, tıbbi danışman koordinasyonu ve onayı ile Bakanlıkça yapılacak düzenlemelere uygun olarak; 1) İntravenöz girişim yapmak. 2) Oksijen uygulaması yapmak. 3) Endotrakeal entübasyon uygulaması yapmak. 4) Uygun taşıma tekniklerini bilmek ve uygulamak. 5) Kırık, çıkık ve burkulmalarda stabilizasyonu sağlamak. 6) Yara kapatma ve basit kanama kontrolü yapmak. 7) Temel yaşam desteği protokollerini uygulamak. 8) Temel yaşam desteği uygulaması sırasında yarı otomatik ve tam otomatik eksternal defibrilatörleri kullanmak. 9) Travma stabilizasyonu yaparak hastanın nakle hazır 16
(ATT) (ATT) Hakkında Hakkında hale gelmesini sağlamak. Acil sağlık hizmetlerinde istihdam edilecek hekim ve diğer personelin nitelikleri ile görev ve yetkileri, yukarıda düzenlenen hususlar da nazara alınarak, hizmetin ve hizmet verilecek birimin mahiyetine göre Bakanlık gerekli düzenlemeleri yapmaya yetkilidir denilmektedir. Sağlık Bakanlığı nın Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri İle Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Tebliği: (26.03.2009-27181) Üçüncü Bölüm; Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Mezuniyet Sonrası Eğitim Programları şöyledir: Eğitim Programları Madde 7- (1) AABT/ATT mezuniyet sonrası zorunlu eğitim programları, 40 saatlik Temel Eğitim, 20 saatlik Erişkin İleri Yaşam Desteği, 32 saatlik Travma İleri Yaşam Desteği, 28 saatlik Çocuklarda İleri Yaşam Desteği ve 32 saatlik Ambulans Kullanımı ve Bakımı Eğitim programlarından oluşur. (2) Temel Eğitim, Erişkin İleri Yaşam Desteği, Çocuk İleri Yaşam Desteği ve Travma İleri Yaşam Desteği Eğitim Programlarına katılarak eğitimlerinde 85 ve üstünde not alarak başarılı olanlara verilecek olan sertifika 3 yıl süre ile geçerli olur. Mezuniyet sonrası eğitim programlarına katılanlar, eğitiminin ders saatlerini tamamlayamadıkları takdirde eğitimi tekrar etmek, sınavında başarısız oldukları takdirde en geç 6 ay içerisinde ilgili sınava tekrar katılmak zorundadır. Zorunlu eğitim programları Madde 8- (1) Ambulans ve acil bakım teknikerleri (AABT) ve acil tıp teknisyenleri (ATT) için mezuniyet sonrası zorunlu eğitim programları: a) Ambulans Kullanımı ve Bakımı Eğitim Programı (AABT/ATT) b) Temel Eğitim Programı (AABT/ATT) c) Erişkin İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı (AABT) d) Çocuk İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı (AABT) e) Travma İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı (AABT) (2) AABT lerin bu eğitim programlarının tamamına katılımları zorunludur. ATT ler için zorunlu eğitim programları ise Ambulans Kullanımı ve Bakımı Eğitimi Programı ve Temel Eğitim Programlarıdır ve bu programlara AABT ler ile birlikte katılabilirler. AABT ler, Temel Eğitim Programı, Erişkin İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı, Çocuk İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı ve Travma İleri Yaşam Desteği Eğitim Programlarını en geç üç yıl içinde tamamlamak ve sertifika almak zorundadır. (3) Bu eğitim programlarının konuları ve içeriği Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenir denilmektedir 5. Sağlık Bakanlığı Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları İle Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği nin Madde 7 (Değişik: RG-4/12/2007-26720) (1) Kara ambulanslarından; a) (Değişik:RG-10/4/2012-28260) Hekim veya paramedik bulunmayan acil yardım ambulanslarında çalışacak acil tıp teknisyeni; temel modül, travma resüsitasyon, çocuklarda ileri yaşam desteği ve erişkin ileri yaşam desteği kurslarını başarı ile tamamlamış ve sertifika almış olmalıdır denilmektedir 6. Acil Sağlık Hizmetlerinde hizmet kalitesinin artmasında eğitim faaliyetlerinin büyük önemi vardır. İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde görev alan paramedik ve acil tıp teknisyenlerine, Bakanlığın zorunlu kıldığı 4 lü Modül Eğitimi belirli periyotlarla verilmektedir. Müdürlüğümüz de Temel Modül eğitmeni 8, Travma Resüsitasyon Kursu eğitmeni 12, Erişkin İleri Yaşam Desteği Kursu eğitmeni 6, Çocuk İleri Yaşam Desteği Kursu eğitmeni 2, Ambulans Sürüş Teknikleri Eğitimi Eğitmen sayısı 6, Acil Sağlık Hizmetleri Eğitim Programları eğitmen sayısı 4 tür.il Ambulans Servisi Başhekimliği personeline verilen Modül eğitimlerinin yıllara göre dağılımı aşağıdaki listededir: ÜNVANI 2011 2012 2013 (ilk 12 ay) 2014 (İLK 3 AY) 4 lü Modül Eğitimi Alan ATT - 2 90 94 Temel Modül Eğitimi 132-176 HTT-TRK (Hemşire Tekniker Teknisyen Travma Resusitasyon Kursu) ÇİLYAD (Çocuklarda İleri Yaşam Desteği Eğitimi) E-İLYAD (Erişkinlerde İleri Yaşam Desteği Eğitimi) ASTE (Güvenli Ambulans Sürüş Teknikleri Eğitimi) 112 KOMUTA KONTROL MERKEZİ YILLARA GÖRE EĞİTİM VERİLEN PERSONEL SAYISI 9 27 247(116 Güncel) KAYNAKLAR 1. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki ve Teknik Eğitim Programlar ve Öğretim Materyalleri, http://www.megep.meb.gov.tr/?page=ogretim- Programlari 2. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü, http://mtegm.meb.gov.tr/www ortaöğretim-kurumları-yonetmeliği-yayımlandı 3. Sakarya Milli Eğitim Müdürlüğü, (2014-2015 Öğretim yılında beceri eğitimi görecek öğrenci sayılıları) Sakarya. 4. T.C. Sağlık Bakanlığı, Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, http:// www.acilafet.gov.tr/pages.asp?nid=499&n=582 5. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ, http:// www.acilafet.gov.tr/pages.asp?nid=499&n=586 6. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları İle Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği, http://www.acilafet.gov.tr/pages.asp?nid=499&n=582 199 235-3 100 108 - - 102 134-6 37 38 17
Minik 112 Projesi Bakanlığımızın Minik 112 Projesi nin İlimizdeki Lansmanı amacıyla 17 Ağustos İlköğretim Okulu nda sunum düzenlendi. Düzenlenen sunuma Sağlıktan Sorumlu Vali Yardımcısı Şakir ÖZDİKİCİ, Sağlık Bakanlığı Kocaeli, Düzce Bolu, Sakarya İllerinden Sorumlu Saha Koordinatörü Necdet Fİ- LİZ, İl Sağlık Müdürü Uzm. Dr. Murat ALEMDAR, Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreteri Yaşar DOĞAN, İl Milli Eğitim Müdürü Selim Yavuz SANDIKÇI, İl Sağlık Müdür Yardımcısı Dr. Rana BEŞLER, Yusuf TÜRKDOĞDU,Erenler İlçe Sağlık Müdürü Dr. Fatih ŞAHİN,Serdivan İlçe Sağlık Müdürü Uzm.Dr. Sevda GÜRSEL,, 112 Acil Sağlık Hizmetleri Şube Müdürü Dr. Zeynep Gökçen BATTAL,İl Sağlık Müdürlüğü ARGE Şube Müdürü Gülser GÖKBU- LUT,Adapazarı İlçe Milli Eğitim Müdürü Ziya CEVHER- Lİ,Okul Müdürü Cumhur KARASU,Sağlık Personeli,Okul Öğrenci ve Öğretmenleri katıldı. Sağlık Müdür Yardımcısı Yusuf TÜRKDOĞDU açılış konuşmasında İlimizde 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin 346 personel 43 Ambulans ile 917.000 nüfusa 24 saat esasına dayalı olarak hizmet verdiği,bir yılda Ambulansların yaklaşık 1.720.000 km yol yaptığını bunun da dünyanın etrafında 43 defa dolaşmaya eşdeğer olduğu, Devletimizin her bir insan hayatı için bu kadar daha yol kat edecek gücü olduğu,112 Komuta Kontrol Merkezinde günlük ortalama 3500 çağrının cevaplandığını ama gelen çağrılardan sadece 350 tanesinin Acil Çağrı olduğunu bunun ise 112 hattının gereksiz aramalardan dolayı meşgul duruma düşme riskini artırdığından hastalara en kısa sürede ulaşma hedefini tehdit eden en önemli unsur olduğu. Bilgilerini verdi. 18
Okul Öğrencilerinin karşılıklı soru,cevap şeklinde gerçekleşen sunumun da Dr. Gökçen BATTAL,Kafa Travmaları Düşmeler, Bayılmalar, Suda Boğulmalar,Zehirlenmeler,Trafik Kazaları,Yanık Kazaları,Nefes Darlığı,Güneş Çarpmaları ve 112 Acil Çağrı Merkezinin hangi durumlarda,nasıl aranması gerektiği, gereksiz aramaların yapılmaması hakkında bilgiler verdi ve Öğrenci ve 112 Personelinin birlikte hazırladıkları gösteriyle yaralanan bir çocuğa yapılacak yardım uygulamalı olarak katılımcılara anlatıldı. Daha sonra Protokol ve Okul Öğrencileri birlikte çekilen hatıra fotoğrafı ile sunum sonlandırıldı. Konuyla ilgili açıklama yapan İl Sağlık Müdürü Uzm. Dr. Murat ALEMDAR Bakanlığımızın Minik 112 Projesi kapsamında İlimizde bu eğitimlere devam edeceğiz.bu eğitimlerimizin 112 çağrı sisteminin daha doğru kullanılmasını, gelecekte sistemde gereksiz çağrı miktarının azalmasına katkı sağlayacağı inancındayım.ilimizde yaşamakta olan tüm vatandaşlarımız bu konuda son derece hassas ve özenli olmalı. Çünkü söz konusu olan insanımızın hayatı. İfadelerini kullandı. Vali Yardımcımız Sayın Şakir ÖZDİKİCİ ise Sağlık Bakanlığının Okullarımızda uygulanmak üzere başlattığı bu proje son derece önemli. Çocuklarımıza erken yaşlarda bu tür etkinliklerle verilecek eğitimlerle, toplumumuzun geleceğini olumlu olarak şekillendireceği muhakkak. Sunumda da belirtildiği gibi 112, diğer hizmet kaynaklarımız doğru kullanılırsa etkinliği ve verimliliği artacaktır.bu noktada Eğitimin fert ve toplum bazında ne kadar hayati bir öneme sahip olduğunu görüyoruz. Bu projede emeği geçen herkese teşekkür ediyor, çalışmalarında başarılar diliyorum. İfadelerini kullandı. 19