BİLGİSAYAR 1 IRMAK KARACA 2012

BİLGİSAYAR 1 IRMAK KARACA 2012 Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012 [Belgeden bir alıntı veya ilginç bir noktanın özetini yazın. Metin kutusunu belge içinde herhangi bir yere konumlandırabilirsiniz. Kısa alıntı metin kutusunun biçimlendirmesini değiştirmek için Metin Kutusu Araçları sekmesini kullanın.] Bu proje 6.sınıf Türkçe dersi için Irmak Karaca, Sergen Geldi, Merve Özel ve Selma Çimenin dahil olduğu Ses Bilgisi konulu proje grubu üyelerinden Irmak Karaca tarafından hazırlanmıştır. Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr. NURAY GEDİK

1 İçindekiler Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012 SES BİLGİSİ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.1 Türkçenin Sesleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.2 Türkçenin Ünlü Sesleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.3 Türkçenin Ünsüz Sesleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.4 Ünsüz Benzeşmesi(Sertleşmesi)... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.5 Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.6 Testler... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Kaynaklar... 16

SES BİLGİSİ Dil: Seslerden oluşan bir işaretler dizgesi olup duygu, düşünce ve istekleri aktarmaya yarayan araçtır. Ses: : Kulağın duyabildiği titreşimler. Harf: Kulağın duyabildiği titreşimler ses olarak adlandırılırken seslerin yazıdaki hallerine harf denir. Ses Olayı Nedir? Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak sürekli değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir göstergesidir. Dil durağan değil, dinamik bir yapıya sahiptir. Dilin söz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç içerisinde düşerler, yer değiştirirler, türerler, başka seslere benzerler. İşte bütün bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir.

1.1 Türkçenin Sesleri Türkçenin yazı dilinde 29 harf vardır. Türkçedeki harfler şunlardır: a,b,c,ç,d,e,f,g,ğ,h,ı,i,j,k,l,m,n,o,ö,p,r,s,ş,t,u,ü,v,y,z. Bu harfler, ses özellikleri yönünden ünlü ve ünsüz harfler olmak üzere iki grupta incelenir.

1.2 Türkçenin ünlü sesleri (sesliler) Ses yolunda herhangi bir engele uğramadan çıkan seslerdir. Ünlüler tek başlarına söylenebilen, tek başlarına hece ya da sözcük olabilen seslerdir. Türkçede bütün ünlüler aynı değerdedir. Uzun ya da kısa ünlü olmaz. Bu nedenle içinde uzun ünlü bulunan sözcükler Türkçe olamaz. Büyük Ünlü Uyumu : Ünlü harflerin, kalınlık-incelik yönünden uyumudur. İlk hece Diğer heceler a,ı,o,u a,ı,o,u e,i,ö,ü e,i,ö,ü Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar : Büyük ünlü uyumuna uymayan çok az Türkçe sözcük vardır.

Örnek : ana (anne), alma (elma), kangı (hangi), karındaş (kardeş) Büyük ünlü uymuna aykırı sözcükler genellikle yabancı kökenlidir. Örnek : Silah, gazete, mevcut, insan Sözcüklere eklenen ekler de genellikle bu kurala uyar Ancak Türkçe deki altı ek büyük ünlü uyumuna uymaz. Örnek : akıl-lı, çimen-ler, çocuk-da, eviniz-de, yürü-yor, bakar-ken, akşam-ki, sabahleyin, yeşil-imtrak, turunç-gil Bileşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnek : Atakule, Kadıköy Küçük Ünlü Uyumu : Bir sözcükteki ünlülerin düzlük-yuvarlaklık yönünden uyumudur. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlülerden (a,e,ı,i) biri bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlülerde düz olur. İlk hece Diğer heceler a,e,ı,i a,e,ı,i Örnek : bilge, ıslak, azgın, incirler Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlülerden (o,ö,u,ü) biri bulunursa ikinci ve diğer hecelerde ya düz-geniş (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,ü) ünlüler yer alır. İlk hece Diğer heceler

o,ö,u,ü a,e,u,ü Örnek : oduncu, gülümsemek, kömürlük, öğrenci Küçük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar : Dilimizde o,ö yuvarlak ünlüleri yalnızca ilk hecede kullanılabilir. Örnek : Uymayanlar : doktor, motor, otobüs Uyanlar : üzüm, kömür, soba Yuvarlak ünlülerden biriyle başlayarak bir hecede a,e düz ünlülerine geçen bir sözcük, düz ünlüden sonra düz ünlü gelir kuralına göre ı,i düz ünlülerine de geçebilir. Örnek : böy-le-si-ni, oy-ma-cı-lık Türkçe sözcüklerin öncelikle büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Büyük ünlü uyumuna uymadığı halde küçük ünlü uyumuna uyan sözcükler Türkçe sözcük olmaz. Örnek : misafir, tasvir, kalem Büyük ünlü uyumuna uymayan -ki eki, yuvarlaşarak küçük ünlü uyumuna uyar. Örnek : dünkü, bugünkü UYARI : İki heceli olup orta hecelerinde b,m,v ünsüzleri bulunan kimi Türkçe sözcükler, bu ünsüzlerin yuvarlaklaştırıcı etkisiyle küçük ünlü uyumuna aykırı düşer. Örnek: Yağmur, çamur, kabuk, tavuk, kavun

1.3 Türkçenin Ünsüz Sesleri (Sessizler) Tek başlarına söylenemeyen, ancak bir ünlünün yardımıyla söylenebilen seslere ünsüz denir. Türkçede 21 ünsüz vardır. Ünsüz Harflerin Özellikleri : Türkçe de normalden kalın ya da ince okunan bir ünsüz yoktur. Örnek : rüzgar, kagir, lazım Yansımaların dışında Türkçe sözcüklerin başında c,ğ,l,m,n,r,z ünsüzleri bulunmaz. Türkçe sözcüklerde j,f ünsüzleri hiç kullanılmaz. Örnek : fare, jambon, jilet Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz. Örnek : krem, spor, tren, plak, trafik

gelmez. Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012 Bileşik sözcükler ve özel isimler dışında Türkçe sözcüklerde n-b sesleri yanyana Örnek : İstanbul, Safranbolu, Sonbahar, Ambar, Kumbara, Perşembe Ünsüzler çıkarılırken ses tellerinde titreşimli olmalarına karşın, kimi ünsüzlerin çıkışında titreşim olmadığı görülür. Bu açıdan değerlendirildiğinde ünsüzler, sert ve yumuşak ünsüzler olmak üzere iki grupta incelenir. 1.4 Ünsüz Benzeşmesi Sert ünsüzlerin (f,s,t,k,ç,ş,h,p) biriyle biten sözcüklere c,d,g yumuşak ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu eklerin başındaki C, Ç ye D,T ye G,K ye dönüşür. 1.5 Ünsüz Benzeşmesi örnekleri Ünsüz sertleşmesi, özel adlara ve sayılara getirilen eklere de uygulanır. Örnek: Yanlış Değişim Doğru Sinop da d, t ye Sinop ta Mehmet-cik c, ç ye Mehmetçik

1970 den d, t ye 1970 ten 1923 de d, t ye 1923 te Örnek : Beklediğimiz otobüs Ulus dan kalkıp, Kızılay dan geçecek. Bu saatte oraya çoktan varmışdır. Sözcük biçiminde olan de / da bağlacı, ünsüz sertleşmesi kuralından etkilenerek, te / ta biçiminde yazılmaz. Örnek : Yanlış Doğru Hiç te hiç de Olup ta olup da Ünsüzlerin benzeşmesi kuralına aykırı olan bazı ekler vardır. Örnek : Yanlış Doğru Üç ken üç gen Çocuk çağız

1.6 Testler 1) Ağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur? A)Masa örtüsünün rengini beğenmedi. yerime oturdum. B) Kalemimin ucunu açıp C)Bu mevsimde denizin dibini göremezsin. titizlikle hazırlandı. D)Coğrafya sınavına 2) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi olmuştur? A)Elindeki gazeteyi sessizce okuyor. değerini anladı. B)Ailesinden uzak kalınca onların C)Sevinçten ne yapacağını bilmiyor. D)Tatilde buz patenine gitmek istiyor. 3) Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisi ünsüz benzeşmesi kuralına uygundur? A)Bizimkiler balıktan geldiler. B) Ahpapca bir tutum takındı. C)Başını hafifce öne eğdi. D)Beğenmediğini açıkca söyledi. 4) Bıçağı bana verir misin? Cümlesinde,altı çizili kelimedeki ses olayı hangi cümledeki ile aynıdır?

A)Ali kitabı bana verdi. B) Defteri ona ver. C) Babam bana sitem etti. D)Öğretmene seni sorduk. 5 ) -cı eki aşağıdaki sözcüklerden hangisinin sonuna geldiğinde sözcükte bir ünsüz benzeşmesi olmaz? A) Kayık B) Süt C) Yağ D) Kitap 6) -de eki,aşağıdaki sözcüklerden hangisine eklenirken ünsüz benzeşmesi kuralı uygulanır? A ) Kitap B) Okul C) Defter D) Kalem 7) - Yemeğin tadını çok beğendim. cümlesinde altı çizili sözcükte meydana gelen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A )Ünlü daralması düşmesi B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz yumuşaması D )Ünlü

8 ) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek olacak bir sözcük vardır? A ) Öğleden sonra parkta buluşuruz. eğdi. B) Çocuk sessizce başını öne C) Kar bütün gece hiç durmadan yağdı. D)Merdiveni hızlı hızlı çıkınca soluğum kesildi. 9 ) Cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına uğramış sözcük vardır? A.Balkonda çay içtik. B.Kitaplar tek dostumdur. C.İki saat ders çalıştı. D.Ağacı sev, yeşili koru.

10 ) sokağın kelimesindeki ses olayının benzeri aşağıdakilerin hangisinde vardır? A)Ağacın dalları yere kadar sarkmıştı. gürültü yapıyor. B)Sokakta koşuşan çocuklar çok C)Biletçi avaz avaz bağırıyordu. değer. D)Nehrin karşı kıyısı görülmeye 11 ) p-ç-t-k ile biten sözcük,ünlü ile başlayan bir ek aldığında sondaki sert ses yumuşar. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde bu yumuşama görülmez? A) İlaç C) Koç B) Kağıt D) Çelenk 12 ) Aşağıdaki kelimelerin hangisinde sert sessizlerin yumuşaması olmuştur? A)Çağlayan B)Öğrenciysen C)Gidiyorum D)Gülmüştü

13 ) Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ünsüz benzeşmesi olayına örnek vardır? A )Eve üç gün sonra döndü. B) İki saat caddede bekledi. C) Bu yıl yaz erken geldi. D)Kapı açılır açılmaz hemen ayağa kalktı. 14) Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek kelimeler vardır? A) Ayağa kalktığında bacağını koltuğa çarptı. B) Arsızca gülmeye başladı. C)Bu oyunu çok beğenecekler. etti. D)Balıkçılarla sohbet 15 ) Aşağıdaki sözcüklerden hangisine ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde sözcükte bir değişiklik olur? A )Hafif B)Sabah C)Bilet D)Dolap 16 ) Sözcük sonlarındaki p, ç, t, k sert ünsüzlerinin ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında b, c, d, g, ğ ye dönüşmelerine yumuşama denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yumuşama kuralına örnek olan bir sözcük vardır?

A) Köylüler süt sağıyorlardı. B) Sabahtan akşama kadar yağmur yağdı. C) Karşıya geçerken sağına soluna dikkat et. D) Dilenci eline verilen ekmeği yiyordu. 17 ) Aşağıdakilerin hangisinde her iki sözcükte de ünsüz benzeşmesi olmuştur? A) Ağaçtan indirdik. B) Ondan istedim. C)Çiçeğin rengi D)Bisikletten düştü. 18 ) Aşağıdaki sözcüklerin hangisi ünlü ile başlayan bir ek aldığında ünsüz yumuşamasına uğrar? A) Taşıt B) Bulut C) Hukuk D) Sepet 19 ) Simitçinin sesi duyuluyor. Cümlesinde hangi ses olayı meydana gelmiştir? A)Ünsüz benzeşmesi B)Ünsüz yumuşaması C)Ünlü daralması D)Ünlü düşmesi 20 ) Hangi isimde sert ünsüz yumuşaması yoktur? A ) Kılıcı B) Duvarı C )Yüreği D) Dudağı

Kaynaklar http://yazarlikyazilimi.meb.gov.tr/materyal/izmir/sesbilgisi/unsuz_benzesmesi. html http://www.toplumdusmani.net/modules/wordbook/entry.php?entryid=4936 Türkçenin Gücü (Doğan AKSAN) Türk Dili ( Prof Dr. Muharrem ERGİN) Türkçe öğretimi (Mustafa CEMİLOĞLU) http://www.egitimhane.com http://tr.wikipedia.org/wiki/%c3%9cns%c3%bcz_benze%c5%9fmesi http://www.msxlabs.org/forum/turkce-dil-bilgisi/316998-unsuz-benzesmesiunsuz-sertlesmesi.html http://www.turkcebilgi.org/edebiyat/dil-bilgisi/unsuz-benzesmesi-unsuzsertlesmesi-232948.html http://www.delinetciler.net/forum/turkce-dil-bilgisi/91507-unsuz-benzesmesiile-ilgili-cumleler.html http://www.edebiyatforum.com/ses-bilgisi-konu-anlatimi/unsuz-benzesmesisertlesme.html http://www.odevindiryap.com/turkce/dil-bilgisi/unsuz-benzesmesi-nedir/ http://www.odevindiryap.com/turkce/dil-bilgisi/unsuz-benzesmesi-nedir/