8.Bölüm Bankaların Özkaynakları Yrd.Doç.Dr. Ferhat Sayım
Amaçlarımız Bu bölümü tamamladıktan sonra; aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz: Bankalarda özkaynak unsurlarının neler olduğunu bilmek Ana sermaye, yedek akçe, katkı sermaye kavramlarını bankacılık mevzuatı açısından bilmek Birincil ve ikincil sermaye benzeri borçlara ilişkin düzenlemeyi bilmek Anahtar Kavramlar Özkaynak Ana Sermaye Yedek Akçe Katkı Sermaye Birincil Sermaye Benzeri Borçlar İkincil Sermaye Benzeri Borçlar İçindekiler ÖZKAYNAK UNSURLARI3 Ana Sermaye3. Ana Sermayenin Hesaplanması4 Ana Sermaye Kalemlerine İlişkin Özel Açıklamalar5. Yedek Akçelerin Hesaplanması5. Hesaplanmasında Kendisi Dikkate Alınmayacak Kalemler5. Mevzuata Aykırı Artırılan Sermaye5. Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârının hesabında dışarıda bırakılacaklar5. Kısıtlamalı Kalemler6. Birincil Sermaye Benzeri Borçlarda Sınırlar6. Diğer6 Katkı Sermaye Hesabı7 1
. Katkı Sermayenin Hesaplanmasında Dikkat Eilecek Hususlar7 Birincil sermaye benzeri borçlar8. Birincil Sermaye Benzeri Borçların Hesabında Özellikli Hususlar9 İkincil Sermaye Benzeri Borçlar10. İkincil Sermaye Benzeri Borçların Hesabında Özellikli Hususlar11 Sermaye Benzeri Borçlarda İndirim13 Sermayeden indirilen değerler13 ÖZKAYNAK VE KONSOLİDE ÖZKAYNAK HESAPLAMASI,14 Hesaplama Dönemleri14. Özkaynak hesaplaması ve hesaplama dönemi14. Konsolide özkaynak hesaplaması ve hesaplama dönemi15 Özet16 Çalışma SorularıHata! Yer işareti tanımlanmamış. Çalışma Soruları Yanıt AnahtarıHata! Yer işareti tanımlanmamış. 1 GİRİŞ Bankaların özkaynaklarına ilişkin en temel düzenlemenin özkaynaklara ilişkin yönetmelik olduğu söylenebilir. Bu yönetmeliğin çıkarılma tarihi ve yapılan değişikliklere ilişkin kronolojik sıralama şu şekilde bir araya getirilmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, Bankacılık Kanunu uyarınca uyulması zorunlu olan sınırlamalarda ve özkaynağa ilişkin standart oranların hesaplanmasında dikkate alınacak bankaların özkaynak ve konsolide özkaynak tutarının hesaplamasına ilişkin usul ve esasları düzenlemek olarak belirlenmiştir. Yönetmelik Bankacılık Kanununun 44 ve 93 üncü maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Kanunun 44. Maddesinde Ödenmiş sermaye, yedek akçeler ve özkaynak ele alınmaktadır. 93.maddede ise Kurulun genel olarak ikincil düzenleme yapma yetkilerinden bahsedilerek dayanak teşkil edilmektedir. Kanuna göre, Ödenmiş sermaye, bankaların fiilen ve her türlü muvazaadan arî olarak ödenmiş veya Türkiye'ye ayrılmış ve ödenmiş sermayelerinden, bilançoda 2
görülen zararın yedek akçelerle karşılanamayan kısmı düşüldükten sonra kalan tutardır. Yedek akçeler, bankaların Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden varsa bilanço zararının düşülmesinden sonra elde edilen tutardır. Özkaynak, ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak tutarı ifade eder. Konsolide özkaynak, konsolide esasa göre uygulanacak kredi sınırları ile standart oranların hesaplanmasında üçüncü fıkradaki hükme göre hesaplanarak dikkate alınacağı hükme bağlanmıştır. Ayrıca bu ana başlıklara ilişkin usûl ve esasların Kurulca belirleneceği hükme bağlanarak yukarıda bahsettiğimiz ve aşağıda ayrıntılarından bahsedilecek yönetmeliğe dayanak oluşturulmuştur. Özkaynaklara ilişkin yönetmelikte yer alan bazı ifadelerin tam olarak neyi ifade edeceği, düzenlemede yer alan tanımlamalarda yer almaktadır. Buna göre; a. Banka: Kanunun 3 üncü maddesinde tanımlanan bankaları, b. Borçlanma araçları: 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamındaki hisse senetleri dışındaki sermaye piyasası araçlarını, c. Finansal kuruluş: Kanunun 3 üncü maddesinde tanımlanan finansal kuruluşu, ç) Kanun: 5411 sayılı Bankacılık Kanununu, d. Kurul: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunu, e. Kurum: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu, f. Nitelikli pay: Kanunun 3 üncü maddesinde tanımlanan nitelikli payı ifade etmektedir. 2 ÖZKAYNAK UNSURLARI 2.1. Ana Sermaye Düzenlemeye göre Ana sermayenin hesaplanmasında aşağıdaki kalemler dikkate alınır. a) Mart 2011 de yapılan değişiklikle Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan sonra gelen ödenmiş sermaye ve buna ilişkin enflasyona göre düzeltme farkı, b) Hisse senedi ihraç primleri, c) Hisse senedi iptal kârları, ç) Yedek akçeler ve bunlara ilişkin enflasyona göre düzeltme farkları, 3
d) Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârı, e) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıkların ana sermayenin yüzde yirmibeşine kadar olan kısmı, f) Sermayeye eklenecek iştirak ve bağlı ortaklık hisseleri ile gayrimenkul satış kazançları, g) Sekizinci fıkrada yer alan sınırları aşmamak kaydıyla birincil sermaye benzeri borçlar, ğ) Net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının yedek akçeler ile karşılanamayan kısmı, h) Faaliyet kiralaması geliştirme maliyetleri, i) Maddi olmayan duran varlıklar, j) Ertelenmiş vergi aktifi tutarının ana sermayenin yüzde onunu aşan kısmı, k) Kanunun 56 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen aşım tutarı. 2.1.1. Ana Sermayenin Hesaplanması (2) Ana sermaye, yukarıda (a), (b), (c), (ç), (d), (e), (f) ve (g) de belirtilen kalemlerin toplamından (ğ), (h), (i), (j) ve (k) kalemler toplamının düşülmesi suretiyle hesaplanır. +++++++++++++++Toplanacaklar++++++++++++ a) Mart 2011 de yapılan değişiklikle Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan sonra gelen ödenmiş sermaye ve buna ilişkin enflasyona göre düzeltme farkı, b) Hisse senedi ihraç primleri, c) Hisse senedi iptal kârları, ç) Yedek akçeler ve bunlara ilişkin enflasyona göre düzeltme farkları, d) Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârı, e) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıkların ana sermayenin yüzde yirmibeşine kadar olan kısmı, f) Sermayeye eklenecek iştirak ve bağlı ortaklık hisseleri ile gayrimenkul satış kazançları, g) Sekizinci fıkrada yer alan sınırları aşmamak kaydıyla birincil sermaye benzeri borçlar, k) Kanunun 56 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen aşım tutarı. - - - - - - - - - - - - - - - Çıkarılacaklar - - - - - - - - - - - - - - ğ) Net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının yedek akçeler ile karşılanamayan kısmı, h) Faaliyet kiralaması geliştirme maliyetleri, i) Maddi olmayan duran varlıklar, j) Ertelenmiş vergi aktifi tutarının ana sermayenin yüzde onunu aşan kısmı, k) Kanunun 56 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen aşım tutarı. 4
2.2. Ana Sermaye Kalemlerine İlişkin Özel Açıklamalar 2.2.1. Yedek Akçelerin Hesaplanması Düzenlemedeki 4.madde-3.fıkraya göre Bankaların Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerin toplamından bilançoda yer alan net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır. 2.2.2. 2.2.3. Hesaplanmasında Kendisi Dikkate Alınmayacak Kalemler Düzenlemenin 4.maddesinin 4.fıkrası incelendiğinde (e) bendine ilişkin kalemin hesaplanmasında dikkate alınacak ana sermaye tutarı, aynı fıkranın (e), (g) ve (j) bentlerinde yer alan kalemler, (g) bendine ilişkin kalemin hesaplanmasında dikkate alınacak ana sermaye tutarı, aynı fıkranın (g) ve (j) bentlerinde yer alan kalemler, (j) bendine ilişkin kalemin hesaplanmasında dikkate alınacak ana sermaye tutarı, bahse konu kalemin dikkate alınmaksızın ikinci fıkraya göre bulunacak değeri ifade edeceği anlaşılmaktadır. e) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıkların ana sermayenin yüzde yirmibeşine kadar olan kısmı, g) Sekizinci fıkrada yer alan sınırları aşmamak kaydıyla birincil sermaye benzeri borçlar, j) Ertelenmiş vergi aktifi tutarının ana sermayenin yüzde onunu aşan kısmı, 2.2.4. Mevzuata Aykırı Artırılan Sermaye (5) (a) kaleminde yer alan ödenmiş sermayenin hesabında Bankaların İzne Tabi İşlemleri ile Dolaylı Pay Sahipliğine İlişkin Yönetmeliğin 12 nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca sermayenin mevzuata aykırı olarak artırıldığı tespit edilen kısmı ödenmiş sermaye tutarına dahil edilmez. Sermayenin mevzuata aykırı olarak artırıldığı tespit edilen söz konusu kısmına ilişkin enflasyon düzeltme farkları da ödenmiş sermayeye ilişkin enflasyon düzeltme farklarının hesabında dikkate alınmaz. 2.2.5. Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârının hesabında dışarıda bırakılacaklar (6) Bankanın bir menkul kıymetleştirme işleminin kurucusu olması halinde, menkul kıymetleştirilen aktiflerden gelecekte elde edilecek gelirlerin aktifleştirilmesinden doğan ve menkul kıymetleştirme pozisyonlarının kredi kalitesinin iyileştirilmesini 5
sağlayan net karlar, (d) bendinde belirtilen Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârı kalemin kapsamı dışında tutulur. 2.2.6. Kısıtlamalı Kalemler (7) Ortaya çıkan risklerin veya zararların derhal karşılanmasında herhangi bir kısıtlamaya tâbi olan kalemler birinci fıkranın (a) ila (g) bentlerinde belirtilen kalemler kapsamına alınmaz. a) Mart 2011 de yapılan değişiklikle Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan sonra gelen ödenmiş sermaye ve buna ilişkin enflasyona göre düzeltme farkı, g) Sekizinci fıkrada yer alan sınırları aşmamak kaydıyla birincil sermaye benzeri borçlar 2.2.7. Birincil Sermaye Benzeri Borçlarda Sınırlar (8) Birincil sermaye benzeri borç tutarı aşağıdaki sınırlara tabidir: a) Erken itfa opsiyonunun kullanılmaması halinde sonraki dönemler için faiz veya temettü artışı öngören birincil sermaye benzeri borçların tutarı ana sermaye tutarının yüzde onbeşini aşamaz. b) Erken itfa opsiyonunun kullanılmaması halinde sonraki dönemler için faiz veya temettü artışı öngörmeyen ve (c) bendi kapsamında hisse senedine dönüştürülebilir olmayan birincil sermaye benzeri borçların tutarı ile (a) bendine konu birincil sermaye benzeri borçların toplam tutarı ana sermaye tutarının yüzde otuzbeşini aşamaz. c) Özkaynakların sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelere göre yetersiz olması veya likiditenin likidite yeterliliğine ilişkin düzenlemelere göre yetersiz olması halinde hisse senedine dönüştürülmesi gereken veyahut Kuruma, hisse senedine dönüştürme konusunda herhangi bir kısıta bağlı olmaksızın inisiyatif veren birincil sermaye benzeri borçlar ile (a) ve (b) bentlerine konu birincil sermaye benzeri borçların toplam tutarı ana sermaye tutarının yüzde ellisini aşamaz. 2.2.8. Diğer (9) Birinci fıkranın (k) bendinde belirtilen aşım tutarının hesaplanmasında, 11 inci maddenin ikinci fıkrasında belirtilen özkaynak tutarı üzerinden hesaplanan aşım tutarı dikkate alınır. Atıflar: k) Kanunun 56 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen aşım tutarı. 6
2.3. Katkı Sermaye Hesabı (11.Madde-2.fıkra) Kanunun 54üncü(kredi sınırları) ve 56 ncı maddelerinde(ortaklık paylarına ilişkin sınırlamalar) belirtilen sınırlara uyumun hesaplanmasında dikkate alınacak özkaynak hesaplanmasında 10 uncu maddenin birinci fıkrasının (e) bendinde sayılan kalem dikkate alınmayacaktır. Yönetmeliğin beşinci maddesi incelenediğinde (1) Katkı sermayenin şu kalemlerin toplamından oluştuğu görülmektedir; a) Genel karşılıklar, b) Menkuller yeniden değerleme değer artışı, c) Gayrimenkuller yeniden değerleme değer artışı, ç) İştirakler, bağlı ortaklıklar ve birlikte kontrol edilen ortaklıklardan bedelsiz olarak edinilen ve dönem karı içerisinde muhasebeleştirilmeyen hisseler, d) Birincil sermaye benzeri borçların ana sermaye hesaplamasında dikkate alınmayan kısmı, e) İkincil sermaye benzeri borçlar, f) Satılmaya hazır menkul değerler ile iştirak ve bağlı ortaklıklara ilişkin değer artış fonları, g) Yedek akçelere ilişkin enflasyona göre düzeltme farkı hariç olmak üzere, sermaye yedeklerinin, kâr yedeklerinin ve geçmiş yıllar kâr ve zararının enflasyona göre düzeltme farkları 2.3.1. Katkı Sermayenin Hesaplanmasında Dikkat Eilecek Hususlar (2) Katkı sermayenin ana sermayenin yüzde yüzünü aşan kısmı özkaynak hesabında dikkate alınmaz. İkincil sermaye benzeri borçlar ile birincil sermaye benzeri borçların birinci fıkranın (d) bendine konu olan kısmı toplamının ana sermayenin yüzde ellisini aşan bölümü ile genel karşılıkların kredi riskine esas tutar, piyasa riskine esas tutar ve operasyonel riske esas tutar toplamının onbinde yüzyirmibeşini aşan kısmı katkı sermaye hesabına dahil edilmez. (3) Genel karşılıkların katılım bankaları açısından uygulanmasında, bu bankaların gider hesabına yansıtmış oldukları genel karşılık tutarları dikkate alınır. (4) Katkı sermaye hesaplamasında, birinci fıkranın (b), (c) ve (f) bentlerindeki kalemler yüzde kırkbeş oranında dikkate alınır. Birinci fıkranın 7
(f) bendindeki kalemin borç bakiye vermesi halinde bu bakiyenin tamamı negatif değeriyle katkı sermaye hesaplamasına dahil edilir. b) Menkuller yeniden değerleme değer artışı, c) Gayrimenkuller yeniden değerleme değer artışı, f) Satılmaya hazır menkul değerler ile iştirak ve bağlı ortaklıklara ilişkin değer artış fonları, (5) Yukarıda ikinci fıkrada belirtilen yüzde yüz ve yüzde ellilik limitler olağan dışı durumlarda Kurumun izni ile geçici olarak uygulanmayabilir. (6) Ortaya çıkan risklerin veya zararların derhal karşılanmasında herhangi bir kısıtlamaya tâbi olan kalemler hemen yukarıda alıntıladığımız (b), (c) ve (f) bentlerinde belirtilen kalemler kapsamına alınmaz. Yönetmelikte 6. Maddede yerini bulan üçüncü kuşak sermayeye ilişkin düzenleme 2011 yılında yapılan değişiklikle kaldırıldığı için bu çalışmada da yer verilmemiştir. 2.4. Birincil Sermaye Benzeri Borçlar Yönetmeliğin yedinci maddesinin birinci fıkrasında yapılan düzenlemeyle, Bankalarca ihraç edilen ve Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınan borçlanma araçları, aşağıda belirtilen nitelikleri taşıdıklarını teyit eden banka yönetim kurulunun yazılı beyanı ile birlikte yapılacak başvuru üzerine Kurumca uygun görülmesi halinde, Yönetmelik uygulamasında birincil sermaye benzeri borç olarak dikkate alınmaktadır. a) Vadesiz, b) Bedeli nakit olarak tamamen tahsil edilmiş, c) Bankanın tasfiyesi halinde, sahibine alacak hakkını ikincil sermaye benzeri borçlardan sonra tahsil etme yetkisi veren, ç) (c) bendindeki yetki sırası bakımından teminat, garanti ya da başka bir suretle sahibine öncelik sağlayacak bir işleme konu edilmeyen, d)ilgili dönemde ortaklara temettü dağıtılmamasına ve sonraki dönemlerde de dağıtıma konu edilmemesine ilişkin karar alınmış olması kaydıyla; ilgili dönem faiz ve temettü ödemelerinin miktarı ve zamanı ile iptali konusunda bankanın yetkisi bulunan ve bu yetkinin kullanılması halinde, sözleşmede belirlenmiş olan tutar ile ödememe durumu da dahil olmak üzere yapılan ödeme tutarı arasındaki fark sonraki dönemlerde de ödenmeyen, 8
e) Dağıtılacak veya ödenecek temettü ya da faiz tutarını ve dağıtım veya ödeme zamanını belirleme yetkisi bankada olan, f) Temettü ya da faiz oranı veya bunların ihraç tarihi itibariyle belirlenmiş hesaplama yöntemi değiştirilemeyen ve temettü veya faiz ödemeleri temettü dağıtımının yapılabileceği kalemlerden karşılanan, g) Yatırımcının itfa talep hakkı bulunmayan ve banka tarafından erken itfası Kurumun onayına bağlı olan, ğ) Nitelikleri yatırımcıların hak, menfaat ve yükümlülükleri açısından açık ve anlaşılır bir şekilde duyurulan, h) Bankanın bağlı ortaklık ve iştirakleri dışındaki kişiler tarafından satın alınan, ı) Birden fazla erken itfa opsiyonu içermeyen, i) Bankanın risklerini karşılayacak düzeyde yeterli özkaynağa sahip olmadığı durumlarda (d) bendinde yer alan koşula da bağlı olarak faiz ve temettü ödemelerinin iptal edilmesini öngören, 2.4.1. Birincil Sermaye Benzeri Borçların Hesabında Özellikli Hususlar Birincil sermaye benzeri borçlarla ilgili olarak üstteki açıklama kapsamında Kuruma yapılacak başvurularda söz konusu borçlanma araçlarının Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınma yazısı ve borçlanma aracının metni de Kuruma ibraz edilir. Bankaya erken itfa opsiyonu tanıyan ve banka tarafından erken itfa opsiyonunun kullanılmaması halinde sonraki dönemler için temettü ya da faiz artışı öngörülen borçlanma araçları; a) Temettü ya da faiz artışının ihraç tarihinden itibaren onuncu yıldan sonra gerçekleşmesi, b) Temettü veya faiz artışının sadece bir kereye mahsus olması, c) Temettü ya da faiz oranındaki artışın yüzde birden veya başlangıçta uygulanan kredi faiz farkının (credit spread) yüzde ellisinden fazla olmama koşullarından birini sağlaması halinde, bu madde uygulamasında vadesiz kabul edilir. Sadece bu kısımdaki koşulları taşımaması nedeniyle birincil sermaye benzeri borç olarak değerlendirilmeyen borçlanma araçları, opsiyonun kullanılmaması halinde, opsiyonun kullanılabilme tarihinden sonraki dönem için birincil sermaye benzeri borç olarak kabul edilir. 9
Bir üst başlıkta(birincil sermaye benzeri borçlar) nitelikleri belirtilen borçlanma araçlarının itfası için Kurumdan onay alınması zorunludur. Kurum tarafından verilecek onaylarda; a) Borçlanma aracının ihraç tarihinden itibaren en az beş yıl geçmiş olması, b) Bankanın risklerini karşılayacak düzeyde yeterli özkaynağa sahip olduğunun belirlenmesi veya özkaynakta oluşacak kaybı telafi edebilecek benzer bir sermaye unsurunun temin edilmesi c) Bankanın varlıklarının yükümlülüklerini karşılayacak yeterli düzeyde likiditeye sahip olması veya likiditede oluşacak kaybı telafi edebilecek kaynak temin edilmesi koşulları aranır. Bir üst başlık(birincil sermaye benzeri borçlar) uygulamasında, iptal edilmiş temettü ya da faiz ödemelerinin sonraki dönemlerde bedelsiz hisse senedi verilmek suretiyle ödenmesi, iptal edilmiş temettü veya faiz ödemelerinin sonraki dönemlerde ödenmesi olarak değerlendirilmez. Bankalarca satın alınan yurt dışı banka ve finansal kuruluşların ihraç etmiş olduğu borçlanma araçlarından, ilgili ülke mevzuatınca borçlanma aracını ihraç eden tarafından birincil sermaye benzeri borç muadili hesaplarda izlenenler bu maddedeki nitelikleri taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın kullandırılan birincil sermaye benzeri borç olarak dikkate alınır. 2.5. İkincil Sermaye Benzeri Borçlar Özkaynak Yönetmeliğinde 8.Maddenin birinci fıkrası hükümlerine göre, aşağıdaki nitelikleri taşıdıklarını teyit eden banka yönetim kurulunun yazılı beyanı ile birlikte yapılacak başvuru üzerine Kurumca uygun görülmesi halinde, bankaların bağlı ortaklık ve iştirakleri dışındakilerden temin edecekleri krediler ya da bunlar dışındakilere ihraç edecekleri ve Sermaye Piyasası Kurulu kaydına alınacak borçlanma araçları Yönetmelik uygulamasında ikincil sermaye benzeri borç olarak dikkate alınır. a) Başlangıç vadesi en az beş yıl olan ve ilk beş yıl içerisinde anapara geri ödemesi veya vadeden önce geri ödeme opsiyonu bulunmayan, b) Vadeden önce birden fazla geri ödeme opsiyonu içermeyen ve vadeden önce geri ödeme opsiyonu içermesi halinde opsiyonun kullanılabileceği tarih açıkça hükme bağlanmış olan, 10
c) Bankanın tasfiyesi halinde, hisse senetlerinden ve birincil sermaye benzeri borçlardan bir önce, diğer tüm borçlardan sonra ödenmesi borç verenlerce veya yatırımcılarca kabul edilen, ç) Krediler bakımından defaten kullanılan, borçlanma aracı bakımından ise bedeli nakit olarak tamamen tahsil edilmiş olan, d) (c) bendindeki şartın ihlalini doğuracak nitelikte hiç bir türev işlem ve sözleşmeyle ilişkilendirilmemiş ya da herhangi bir şekil ve surette doğrudan ya da dolaylı olarak teminata bağlanmamış ve bankanın bağlı ortaklık ve iştiraklerine temlik edilemeyeceği yazılı olarak belirlenmiş olan, ((e) kaldırıldı) f) Vadesinden önce ödenmesi Kurumun onayına bağlı olan. 2.5.1. İkincil Sermaye Benzeri Borçların Hesabında Özellikli Hususlar (8/2) Sadece 7 nci maddenin üçüncü fıkrasındaki şartları taşımaması nedeniyle birincil sermaye benzeri borç kapsamında değerlendirilmeyen borçlanma araçları, erken itfa opsiyonunun kullanılabilme tarihi ihraç tarihini izleyen beşinci yıldan sonra olmak kaydıyla ikincil sermaye benzeri borç olarak kabul edilir. Sekizinci fıkra uygulaması bakımından, ikincil sermaye benzeri borç olarak kabul edilen bu borçlanma araçlarının vadesi olarak opsiyonun kullanılabilme tarihi esas alınır. (8/3) Üstte İkincil Sermaye Benzeri Borçlar başlığı kapsamında Kuruma yapılacak başvurularda, ilgisine göre, a) Kredi sözleşmesinin aslı veya noter onaylı örneğinin, kredi sözleşmesi henüz imzalanmamış ise aslı veya noter onaylı örneği sözleşmenin imzalandığı tarihi izleyen beş iş günü içinde ibraz edilmek koşuluyla sözleşme taslağı, b) Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınma yazısı ve borçlanma aracının metni de gönderilir. (8/4) Üstteki (a) bendi uyarınca Kuruma yapılan başvuruda, kredi sözleşme taslağının verildiği hallerde, sözleşme taslağı hükümleriyle, imzalanan sözleşme hükümleri arasında farklılık bulunması durumunda, söz konusu farklılıkların kullanılan kredinin sermaye benzeri niteliğini ortadan kaldırmadığına ilişkin banka yönetim kurulunun yazılı beyanatının da Kuruma ibraz edilmesi zorunludur. Kurumca aksi görüş belirtilmedikçe alınan kredi sermaye benzeri kredi olarak ikincil sermaye benzeri borç hesaplamasına dahil edilir. (8/5) İkincil sermaye benzeri borçlara uygulanacak faiz oranlarının kredi sözleşmesinde veya borçlanma aracının senet metninde açık bir şekilde belirlenmemesi ya da faiz oranının benzer kredilere veya borçlanma 11
araçlarına göre aşırı ölçüde yüksek olması halinde, kredinin veya borçlanma aracının katkı sermaye hesabına dahil edilmesine Kurumca izin verilmeyebilir. (8/6) Kurumca uygun görülen ikincil sermaye benzeri borçlar, banka kayıtlarında ilgili hesaplara intikal tarihi itibariyle katkı sermaye hesaplamalarına dahil edilir. (8/7) İkincil sermaye benzeri borçların üstte İkincil Sermaye Benzeri Borçlar başlığı (f) bendi uyarınca vadesinden önce geri ödenmesine Kurumca onay verilmesinde; o Bankanın risklerini karşılayacak düzeyde yeterli özkaynağa sahip olduğunun belirlenmesi veya özkaynakta oluşacak kaybı telafi edebilecek benzer bir sermaye unsurunun temin edilmesi o Bankanın varlıklarının yükümlülüklerini karşılayacak yeterli düzeyde likiditeye sahip olması veya likiditede oluşacak kaybı telafi edebilecek kaynak temin edilmesi; koşulları aranır. (8/8) Katkı sermaye hesaplamalarına dahil edilen ikincil sermaye benzeri borçlardan kalan vadesi beş yıldan az olanlar her bir yıl için yüzde yirmi oranında azaltılarak katkı sermaye hesaplamalarına intikal ettirilir. Vadesine bir yıldan az süre kalan ikincil sermaye benzeri borçlar katkı sermaye hesaplamasında dikkate alınmaz. (8/9) Bir üst paragrafın uygulaması bakımından, vadeden önce geri ödeme opsiyonu tanıyan ve bu opsiyonun kullanılmaması halinde faiz artışı öngören ikincil sermaye benzeri borçlarda kalan vade, borcun temin edildiği tarihte öngörülen faiz oranına göre yapılacak faiz artışının; a) Yüzde birden fazla olmaması veya b) Başlangıçta uygulanan kredi faiz farkının (credit spread) yüzde ellisinden fazla olmaması halinde vade tarihi, diğer hallerde ise opsiyonun kullanılabileceği tarih esas alınarak belirlenir. Opsiyonun kullanılabilme tarihi esas alınarak kalan vadesi belirlenen ikincil sermaye benzeri borçlarda opsiyonun kullanılmaması halinde, bu tarihten itibaren vadesine göre tespit edilecek yeni kalan vadeye isabet eden orandan başlanılarak ikincil sermaye benzeri borç katkı sermayeye dahil edilmeye devam olunur. (8/10) Vadeden önce geri ödeme opsiyonu içeren ikincil sermaye benzeri borçlarda, borca uygulanması öngörülen faiz oranı ile vadeden önce geri ödeme opsiyonunun kullanılmaması durumunda ve uygulanacak faiz oranı için bir endeks değer belirlenmiş olması halinde, dokuzuncu fıkra uyarınca yapılacak faiz artışı hesaplamasında, bu endekslerin, ikincil sermaye benzeri borçların katkı sermaye hesabına dahil edilebilmesi için Kuruma yapılan başvuru tarihindeki değerleri esas alınır. Opsiyonun kullanılmamasına bağlı olarak öngörülen prim, masraf, tazminat ve benzeri adlar altındaki ilave 12
yükümlülükler faiz artışı hesabına dahil edilir. Vadeden önce geri ödeme opsiyonu tanıyan ve kalan vadesi vade tarihi esas alınarak belirlenen ikincil sermaye benzeri borçlarda opsiyonun kullanılmasına bankanın risklerini karşılayacak düzeyde yeterli özkaynağa sahip olduğunun belirlenmesi veya özkaynakta oluşacak kaybı telafi edebilecek benzer bir sermaye unsurunun temin edilmesi kaydıyla Kurumca izin verilebilir. (8/11) Kurumca izin verilmesi halinde, bankanın sermaye artırımlarında kullanılması hissedarlarca kesin ve yazılı olarak taahhüt edilen, karşılığında hiç bir şekil ve surette faiz tahakkuku ve ödemesi yapılmayan ve tasfiye halinde, hisse senetlerinden bir önce, diğer tüm borçlardan sonra ödenmesi kabul edilen, herhangi bir şekil ve surette doğrudan ya da dolaylı olarak teminata bağlanmamış, hiç bir türev işlem ve sözleşmeyle ilişkilendirilmemiş, bankaya rehnedilmiş kaynaklar da vade şartı aranmaksızın, niteliklerine göre ikincil sermaye benzeri borç hesaplamasına dahil edilir. (8/12) Bankalarca yurt dışı banka ve finansal kuruluşlara kullandırılan kredilerden veya satın alınan bu kuruluşların ihraç etmiş olduğu borçlanma araçlarından, ilgili ülke mevzuatınca kredi kullanan veya borçlanma aracını ihraç eden tarafından ikincil sermaye benzeri borç muadili hesaplarında izlenenler bu maddedeki nitelikleri taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın kullandırılan ikincil sermaye benzeri borç olarak dikkate alınır. 2.6. Sermaye Benzeri Borçlarda İndirim Özkaynak Yönetmeliği 9.Madde birinci fıkrasına göre yedinci maddenin ya da -onbirinci fıkrası hariç olmak üzere-8 inci maddenin uygulamasında dikkate alınan borçlanma aracının yüzde on ve daha fazlasına sahip olan veya sermaye benzeri krediyi kullandıran kişi ya da kişilere ya da bunlarla aynı risk gruplarında yer alanlara bankaca nakdi kredi kullandırılması veya bunların ihraç ettiği borçlanma araçlarının satın alınması halinde, kullandırılan kredi tutarı veya satın alınan borçlanma aracı bedeli ilgisine göre birincil veya ikincil sermaye benzeri borç toplamından indirilir. Yukarıdaki açıklama kapsamındaki sermaye benzeri krediyi kullandıran veya borçlanma araçlarını satın alan kişilerle banka arasında muhabirlik ilişkisi bulunması halinde, bu ilişki nedeniyle oluşan alacak bakiyelerinin solo hesaplama için ilgili ay, konsolide hesaplamalar için ise ilgili üç aylık ortalaması ile sermaye yeterliliği standart rasyosunun hesaplandığı günler itibariyle mezkur hesapların bakiyelerinden büyük olanı birincil ya da ikincil sermaye benzeri borç tutarından düşülür. 2.7. Sermayeden İndirilen Değerler Sermayeden indirilen değerler özkaynak yönetmeliğinin onuncu maddesi birinci fıkrasında sayılmaktadır. Bunları; a) Sermayesinin yüzde on ve daha fazlasına sahip olunan bankalar ile finansal kuruluşlardan (yurt içi, yurt dışı) konsolide edilmeyenlerdeki ortaklık payları, 13
b) Sermayesinin yüzde onundan azına sahip olunan bankalar ile finansal kuruluşlardaki (yurt içi, yurt dışı) bankanın ana sermaye ve katkı sermaye toplamının yüzde on ve daha fazlasını aşan tutardaki ortaklık payları toplamı, c) Bankalara, finansal kuruluşlara (yurt içi, yurt dışı) veya nitelikli pay sahiplerine kullandırılan ikincil sermaye benzeri borç niteliğini haiz krediler ile bunlardan satın alınan birincil veya ikincil sermaye benzeri borç niteliğini haiz borçlanma araçları, ç) Kanunun 50 ve 51 inci maddeleri hükümlerine aykırı olarak kullandırılan krediler, d) Bankaların, gayrimenkullerinin net defter değerleri toplamının özkaynaklarının yüzde ellisini aşan kısmı ile alacaklarından dolayı edinmek zorunda kaldıkları ve Kanunun 57 nci maddesi uyarınca elden çıkarılması gereken emtia ve gayrimenkullerden edinim tarihinden itibaren beş yıl geçmesine rağmen elden çıkarılamayanların net defter değerleri, e) Kanunun 45 inci maddesi uyarınca belirlenen sermaye yeterliliği oranının hesaplanmasına ilişkin usul ve esaslar kapsamında yüzde bin iki yüz elli risk ağırlığına tabi tutulması yerine özkaynaktan düşülmesi tercih edilen menkul kıymetleştirme pozisyonları, f) Kurulca belirlenecek diğer hesaplar. oluşturur. (2) Halka arza aracılık yüklenimleri ve/veya yeniden yapılandırılma kapsamında edinilen banka ve finansal kuruluşlardaki geçici nitelikteki ortaklık payları yukarıdaki açıklama kapsamında değerlendirilmez. 3 ÖZKAYNAK VE KONSOLİDE ÖZKAYNAK HESAPLAMASI, 3.1. Hesaplama Dönemleri 3.1.1. Özkaynak hesaplaması ve hesaplama dönemi Yönetmeliğin 11.Maddesine göre Özkaynak; bankaların ana sermaye ve katkı sermayeleri toplamından, sermayeden indirilen değerlerin düşülmesi suretiyle hesaplanır. 14
(2) Kanunun 54 üncü ve 56 ncı maddelerinde belirtilen sınırlara uyumun hesaplanmasında dikkate alınacak özkaynak hesaplanmasında 10 uncu maddenin birinci fıkrasının (e) bendinde sayılan kalem dikkate alınmaz. (3) Özkaynak ay sonları itibariyle hesaplanır. Kurum, banka bazında da dahil olmak üzere özkaynak hesaplama dönemini kısaltmaya yetkilidir. 3.1.2. Konsolide özkaynak hesaplaması ve hesaplama dönemi 12.Maddedeki hükme göre konsolide özkaynak; Kanun uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere göre, ana ortaklık niteliğinde olan ve konsolide mali tablo hazırlama zorunluluğu bulunan bankalarca, konsolidasyona tabi ortaklıkların ana ortaklık nezdinde konsolide edilen mali tabloları üzerinden ikinci fıkrada belirtilen hususlar saklı kalmak kaydıyla, 11 inci maddede belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde hesaplanır. (2) Konsolide ortaklıkların özkaynak unsurlarının belirlenmesinde banka özkaynak unsurlarına ilişkin usul ve esaslar dikkate alınır ve bu unsurlar topluluk dışı payların dahil edilmesi esası çerçevesinde konsolide özkaynak hesaplamasına katılır. Konsolidasyona tabi yurt dışında bulunan ortaklıkların birincil ve ikincil sermaye benzeri borçlarının özkaynak hesaplamasına dahil edilebilmesi için; kurulu olduğu ülkedeki denetim ve gözetimden sorumlu Kurum muadili yetkili mercilerce de özkaynak hesaplamasında ana sermaye veya katkı sermaye unsuru olup olmadığı bakımından aynı mahiyette değerlendiriliyor olması, sağlanan fonun sermaye benzeri borçlara ilişkin ilgili maddede aranan nitelikleri taşıdığına yönelik olarak banka yönetim kurulu tarafından yazılı beyanat verilmesi ve bu fonun özelliklerini belirleyen yasal belgelerin muadil otorite tarafından onaylanmış örnekleri ile bunların yeminli tercümanlarca Türkçe ye tercüme edilmiş metinlerinin yapılacak denetimlerde ibraz edilmek üzere bankaca saklanması zorunludur. Kurum tarafından yapılacak değerlendirmede sağlanan fonun sermaye benzeri borçlar çerçevesinde ilgili maddesinde aranan nitelikleri taşımadığı kanaatine varılması halinde bu fonlar konsolide özkaynak hesaplamasında dikkate alınmaz. Sigorta şirketlerinin teknik karşılıklarına, konsolide özkaynak hesabında yer verilmez. Konsolidasyon işlemleri sonucunda net negatif konsolidasyon şerefiyesi bulunmuş ise bu tutar ana sermayeye dahil edilir, net pozitif konsolidasyon şerefiyesi bulunmuş ise, bu tutar ana sermayeden indirim kalemi olarak dikkate alınır. Konsolide özkaynağın hesabında, aktif bir kalem olan pozitif konsolidasyon şerefiyesi tutarı ile negatif konsolidasyon şerefiyesi tutarı mahsup edilir ve kalan net tutar ilgili bölüme dahil edilir. Konsolide özkaynağın hesabında, Kanun uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelerde belirtilen çeşitli nedenlerle konsolidasyon dışı bırakılmış bankalar ve finansal kuruluşlardaki ortaklık payları ile özsermaye yöntemi ile konsolide edilmiş banka ve finansal kuruluşlara ilişkin ortaklık payları sermayeden indirilen değerler arasında gösterilir. 15
(3) Konsolide özkaynak, konsolide mali tablo hazırlama dönemleri itibariyle hesaplanır. Kurum, banka bazında da dahil olmak üzere konsolide özkaynak hesaplama dönemini kısaltmaya yetkilidir. 4 ÖZET Bankaların özkaynaklarına ilişkin en temel düzenlemenin özkaynaklara ilişkin yönetmelik olduğu söylenebilir. Yönetmeliğin amacı, Bankacılık Kanunu uyarınca uyulması zorunlu olan sınırlamalarda ve özkaynağa ilişkin standart oranların hesaplanmasında dikkate alınacak bankaların özkaynak ve konsolide özkaynak tutarının hesaplamasına ilişkin usul ve esasları düzenlemek olarak belirlenmiştir. Yönetmelik Bankacılık Kanununun 44 ve 93 üncü maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Kanunun 44. Maddesinde Ödenmiş sermaye, yedek akçeler ve özkaynak ele alınmaktadır. 93.maddede ise Kurulun genel olarak ikincil düzenleme yapma yetkilerinden bahsedilerek dayanak teşkil edilmektedir. Düzenlemeye göre, Ödenmiş sermaye, bankaların fiilen ve her türlü muvazaadan arî olarak ödenmiş veya Türkiye'ye ayrılmış ve ödenmiş sermayelerinden, bilançoda görülen zararın yedek akçelerle karşılanamayan kısmı düşüldükten sonra kalan tutardır. Yedek akçeler, bankaların 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden varsa bilanço zararının düşülmesinden sonra elde edilen tutardır. Özkaynak, ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak tutarı ifade eder. Konsolide özkaynak, konsolide esasa göre uygulanacak kredi sınırları ile standart oranların hesaplanmasında üçüncü fıkradaki hükme göre hesaplanarak dikkate alınacağı hükme bağlanmıştır. Ayrıca bu ana başlıklara ilişkin usûl ve esasların Kurulca belirleneceği hükme bağlanarak yukarıda bahsettiğimiz ve aşağıda ayrıntılarından bahsedilecek yönetmeliğe dayanak oluşturulmuştur. Düzenlemeye göre Ana sermayenin hesaplanmasında aşağıdaki kalemler dikkate alınır. 16
+++++++++++++++Toplanacaklar++++++++++++ a) Mart 2011 de yapılan değişiklikle Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan sonra gelen ödenmiş sermaye ve buna ilişkin enflasyona göre düzeltme farkı, b) Hisse senedi ihraç primleri, c) Hisse senedi iptal kârları, ç) Yedek akçeler ve bunlara ilişkin enflasyona göre düzeltme farkları, d) Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârı, e) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıkların ana sermayenin yüzde yirmibeşine kadar olan kısmı, f) Sermayeye eklenecek iştirak ve bağlı ortaklık hisseleri ile gayrimenkul satış kazançları, g) Sekizinci fıkrada yer alan sınırları aşmamak kaydıyla birincil sermaye benzeri borçlar, k) Kanunun 56 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen aşım tutarı. - - - - - - - - - - - - - - - Çıkarılacaklar - - - - - - - - - - - - - - ğ) Net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının yedek akçeler ile karşılanamayan kısmı, h) Faaliyet kiralaması geliştirme maliyetleri, i) Maddi olmayan duran varlıklar, j) Ertelenmiş vergi aktifi tutarının ana sermayenin yüzde onunu aşan kısmı, k) Kanunun 56 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen aşım tutarı. 17
5 ÇALIŞMA SORULARI Soru No Soru 1. Düzenlemeye göre, bankaların fiilen ve her türlü muvazaadan arî olarak ödenmiş veya Türkiye'ye ayrılmış ve ödenmiş sermayelerinden, bilançoda görülen zararın yedek akçelerle karşılanamayan kısmı düşüldükten sonra neye ulaşılır. a. Ödenmiş Sermaye b. Kayıtlı Sermaye c. Özel Karşılıklar d. Özkaynak e. Yedek Akçe 2. Düzenlemeye göre Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden varsa bilanço zararının düşülmesinden sonra elde edilen hangisidir. a. Ödenmiş Sermaye b. Kayıtlı Sermaye c. Özel Karşılıklar d. Özkaynak e. Yedek Akçe 3. Düzenlemeye göre ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak tutar neyi ifade eder. a. Ödenmiş Sermaye b. Kayıtlı Sermaye c. Özel Karşılıklar d. Özkaynak e. Yedek Akçe 4. Katkı sermaye hesaplamasında, aşağıdaki kalemler yüzde kaç oranında 18
dikkate alınır. Menkuller yeniden değerleme değer artışı, Gayrimenkuller yeniden değerleme değer artışı, Satılmaya hazır menkul değerler ile iştirak ve bağlı ortaklıklara ilişkin değer artış fonları, a. 30 b. 45 c. 60 d. 75 e. 15 5. Bankalarca satın alınan yurt dışı banka ve finansal kuruluşların ihraç etmiş olduğu borçlanma araçlarından, ilgili ülke mevzuatınca borçlanma aracını ihraç eden tarafından birincil sermaye benzeri borç muadili hesaplarda izlenenler ülkemiz düzenlemesindeki nitelikleri taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın hangi kapsamda dikkate alınır. a. Genel Karşılık Unsuru b. Ödenmiş sermaye c. İkincil sermaye benzeri borç d. Birincil sermaye benzeri borç e. Özel karşılık unsuru 6. Bankaların özkaynalarına ilişkin düzenlemelerin temeli Bankalar Kanunundaki kaynağı hangi maddedir. a. 53 b. 44 c. 14 d. 38 e. 55 7. Düzenlemeye göre Ana sermayenin hesaplanmasında aşağıdaki kalemlerden hagisi çıkarılacaklar arasında yer alır. a) Maddi olmayan duran varlıklar, b) Hisse senedi ihraç primleri, c) Hisse senedi iptal kârları, d) Net dönem kârı ile geçmiş yıllar kârı, e) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıkların ana sermayenin yüzde yirmibeşine kadar olan kısmı, 8. Düzenlemeye göre Ana sermayenin hesaplanmasında aşağıdaki kalemlerden hagisi toplanacaklar arasında yer almaz. 19