Haldun YAĞAN Gümrük Başkontrolörü KAMU YÖNETİMİNDE ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ Giriş Kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış ilkelerini belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere 25.05.2004 tarihli, 5176 sayılı Kanunla Başbakanlık bünyesinde Kamu Görevlileri Etik Kurulu oluşturulmuştur. Kurulun üyeleri, Kanunun 2 nci maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından seçilerek atanmaktadır. Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkan ve Üyeliklerine, anılan Kanunun 2 nci maddesi gereğince Bakanlar Kurulunun 10.08.2004 tarihli, 2004/7791 sayılı kararı ile atama yapılmıştır. Genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personeli Kanun kapsamındadır. Ancak, Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ile üniversiteler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmayacaktır. Yazımızda, etik kavramı, etik ve hukuk arasındaki ilişki, dünyada ve ülkemizde kamu yönetimi etiği ile ilgili çalışmalar, Kamu Görevlileri Etik Kurulu, kamu görevlileri etik ilkeleri ile ilgili genel bilgiler verilmeye ve değerlendirilmeye çalışılacaktır. Etik Kavramı ve Hukuk Etik sözcüğü, Yunanca karakter anlamına gelen ethos sözcüğünden türemiştir. Anlam olarak, toplumsal yaşamda insanlar arasındaki ilişkilerin temelini teşkil eden değerleri ve kuralları kapsamaktadır. TDK sözlüğünde Fransızca kökenli bir sözcük (éthique) olarak belirtilmiş, Arapça kökenli ahlak sözcüğü ile aynı anlamda kullanılmıştır. TDK sözlüğünde ahlak Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları olarak tanımlanmış, bir diğer anlamı da iyi nitelikler, güzel huylar olarak yer almıştır. Ayrıca başka bir tanımlama yapılacak olursa Bir toplumda, belli bir yaşam anlayışından kaynaklanan ve mutlak olarak iyi olduğu düşünülen davranış kurallarının tümü şeklinde de ifade edilebilir. İlk çağlardan günümüze insanların yaşama şekli çeşitli değişim süreçlerinden geçmiştir. Bu değişim ve gelişim süreci içerisinde toplu olarak yaşamanın getirdiği ve gerektirdiği kural ve değerler insan yaşamının vazgeçilmezleri haline gelmiştir. Ahlaki ve hukuki kurallar bu zorunluluklardan doğmuştur. Günümüz toplumlarında, toplumsal yaşama yön veren kurallar değerlendirilirken, hukuk kurallarının yanı sıra ahlaki değer ve kuralların çok önemli bir yeri olduğu yadsınamaz. Toplumsal yaşamın vazgeçilmezleri olan hukuk ve ahlak kuralları arasında yakın ilişkiler bulunmakla birlikte, bu iki kavram arasında ciddi farklılıklar bulunduğu da bir gerçektir. İnsanlık tarihinin gelişim süreci içerisinde pek çok ahlak kuralı zamanla hukuki metinler şekline dönüşmüş ve toplumsal yaşamı yönlendirmiştir. Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü olarak tanımlanan hukuk, insan davranışlarını ve insanlar arası ilişkileri düzenler ve bir takım sınırlamalar getirir. Ahlak kuralları da insan davranışlarını ve insanlar arası ilişkileri düzenleyerek, bir takım sınırlamalar getirmektedir. Ancak, hukuk kurallarının yaptırımı devlet tarafından sağlanmasına karşın, ahlak kurallarının devlet tarafından uygulanan bir yaptırımı yoktur. Ayrıca hukuk kuralları yazılı olmasına rağmen, genellikle ahlak kuralları yazılı değildir. Bunlara ilave olarak hukuk kuralları devlet tarafından konulur, ahlak kuralları ise toplumsal yaşam içerisinde kendiliğinden oluşur. Hukuk kurallarına riayet etmemenin müeyyidesi bilindiği üzere çeşitli ceza ve türlü yaptırımlar olarak devlet tarafından uygulanmaktadır. Ahlak kurallarına uymamanın ise devlet tarafından uygulanan bir müeyyidesi yoktur. Toplum tarafından takip edilir ve değerlendirilir. Ayrıca birey açısından içsel bir değerlendirme söz konusu olabilir. Günümüz toplumlarında etik değerler yaşamın türlü alanlarında çok büyük önem taşımaya başlamıştır. Tabi ki her topluluk ve/veya toplum için farklı değer yargılarının ön plana çıkması da kaçınılmazdır. Etik kurallara uyulmasının temininde en önemli görev kamuoyuna düşmektedir. Çağdaş toplumların büyük bir kısmında etik değerlere ve kurallara büyük önem verilmekte, bir çok mesleğe ait etik davranış kurallarının benimsendiği ve uygulandığı, hatta etik kuralların hukuki
nitelik taşıyan metinler haline dönüştüğü, bu kuralları takip eden kurum, kurul veya kuruluşların oluşturulduğu bilinmektedir. Çeşitli Ülkelerde Etik Davranış Kuralları İle İlgili Uygulamalar Dünyada yaşanan sosyoekonomik ve kültürel gelişim ve değişim, kamuoyu denetimine açıklık, teknolojik gelişimin sağladığı sınırsız iletişim olanakları, devlet dışı organizasyonların gelişimi sonucunda kamu yönetimi anlayışında çok önemli değişimler ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, katılımcılığa önem veren, toplumun taleplerine duyarlı, açıklık, şeffaflık, hesap verebilirlik, tarafsızlık, dürüstlük ve objektiflik ilkelerine bağlı yeni bir kamu hizmeti anlayışı gelişmiş ülkelerin bir çoğunda geçerli hale gelmiştir. Yukarıda kısaca değinilen yeni kamu yönetimi anlayışında, kurumları ve kamu görevlilerini yönlendiren etik değerlere büyük önem verilmektedir. Etik değerlere bağlı bir kamu yönetimi sisteminin, yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önüne geçilmesinde, daha nitelikli kamu hizmeti sunulmasında, çalışanların ve tüm bireylerin devlete ve kurumlara güven duymasının sağlanmasında, tüm toplumun daha mutlu ve müreffeh bir yaşam standardına kavuşmasında doğrudan etkisi olacağı açıktır. Kamu yönetimi anlayışındaki bu gelişim ve değişimlere paralel olarak, uluslararası organizasyonların ve kuruluşların da katkısıyla, bir çok ülkede kamu kuruluşları, bilimsel kuruluş ve organizasyonlar, sivil toplum kuruluşları kamu yönetiminde etik değerler konusunda önemli araştırma ve faaliyetlere girişmiş, bu çalışmaların sonucunda bu konuda faaliyet gösteren kurum ve/veya kurullar oluşturulmuştur. Etik değerlerle ilgili kurum ve kurullar, kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış kurallarının belirlenmesinde katkıda bulunmak, bu kurallara uygun işleyişin sağlanmasını takip etmek, etik kuralların ihlal edilmesi durumunda gerekli denetimi yapmak ve kamuoyuna duyurmakla görevli kılınmışlardır. Çeşitli ülkelerde bu konuda faaliyette bulunan kurum ve kuruluşlardan bir kısmına aşağıda yer verilmiştir. - Japonya da National Public Service Ethics Board (Kamu Hizmetleri Ulusal Etik Kurulu), - Kanada da The Office of the Ethics Counsellor (Etik Danışmanlığı Ofisi). - Amerika Birleşik Devletlerinde US Office of Government Ethics (ABD Kamu Yönetimi Etiği Ofisi), - İngiltere de The Committee on Standards in Public Life (Kamusal Yaşam Standartları Komitesi), Uluslararası Örgütlenmeler ve Etik İlkeler Daha önceki bölümlerde de belirtildiği üzere; Dünyada yaşanan sosyal, ekonomik ve kültürel değişim neticesinde; toplumun taleplerine karşı daha duyarlı, katılımcılığa önem veren, açıklık, saydamlık, hesap verebilirlik, tarafsızlık, dürüstlük ve objektiflik ilkelerine bağlı yeni bir kamu yönetimi anlayışı ortaya çıkmıştır. Kamu yönetimi anlayışındaki bu değişim sonucunda ortaya çıkan yeni kavramlardan birisi de etik davranış ilkeleridir. Bir çok uluslararası kuruluş kamu yönetiminde etik kuralların oluşturulması ve bu kültürün yerleştirilmesi için çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu konudaki faaliyetler bir takım uluslararası belgelerde kendini göstermiştir. Birleşmiş Milletler tarafından, kamu görevlilerinin belirlenen etik kurallar çerçevesinde şeffaf hareket etmesini sağlamak amacıyla Yolsuzluğa Karşı Eylem ve Kamu Görevlileri İçin Uluslararası Davranış Kuralları isimli bildiri 1996 yılında kabul edilmiştir. OECD tarafından, üye ülkelerin kamu hizmetlerinde etik davranış ilkelerini hayata geçirmesi, bu çerçevede kurumsal yapılar oluşturması ve gereken tedbirleri alması hususlarını içeren Kamu Yönetiminde Etik İlkeler isimli 1998 yılında yayımlanan tavsiye kararı da bu konudaki önemli uluslararası belgelerdendir. Avrupa Ombudsman Enstitüsü, iyi bir yönetim için gereken etik davranış kurallarını içeren İyi Yönetim İçin Davranış Kodu isimli belgeyi 1999 tarihinde kabul etmiştir. Avrupa Konseyi ise tüm kamu görevlilerince uyulması gereken temel etik davranış kurallarını belirleyen Kamu Görevlileri İçin Davranış Kuralları isimli belgeyi 2000 yılında kabul etmiş bulunmaktadır. Bunlara ilave olarak, gümrüklerle ilgili uluslararası örgütlerin de bu konuda çeşitli faaliyetlerinin bulunduğu bilinmektedir. Gümrük İşbirliği Konseyince, ülkelerin gümrük idarelerince uygulanacak etik kurallarda dikkat edilmesi gereken faktörlerin belirlendiği Arusha Deklarasyonu 1993 yılında kabul
edilmiştir. Bilindiği üzere, Arusha Deklarasyonu dikkate alınarak gümrük personelinin uyacakları ilke ve kuralların tespiti amacıyla 2001 yılında Gümrük Personeli Davranış ve Dürüstlük İlkeleri Genelgesi yayımlanmıştır. Bu temel uluslararası belgeler haricinde de çeşitli uluslararası örgütlerin bu ve benzer konularda bir çok faaliyeti ve deklere ettiği belgeler bulunmaktadır. Bu çalışmaların temel ortak noktası tüm dünyada kamu yönetiminde etik davranış kurallarının daya yaygın ve iyi bir şekilde yerleşmesi ve uygulanmasının sağlanmasıdır. Ülkemizde Kamu Görevlileri Etik İlkeleri İle İlgili Çalışmalar Kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış ilkelerini belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere 25.05.2004 tarihli, 5176 sayılı Kanunla Başbakanlık bünyesinde Kamu Görevlileri Etik Kurulu oluşturulmuştur. Bu Kurul tarafından kamuda etik kültürünü yerleştirmek, kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkelerini belirlemek, bu ilkelere uygun davranış göstermeleri açısından onlara yardımcı olmak ve görevlerin yerine getirilmesinde adalet, dürüstlük, saydamlık ve tarafsızlık ilkelerine zarar veren ve toplumda güvensizlik yaratan durumları ortadan kaldırmak suretiyle kamu yönetimine halkın güvenini artırmak, toplumu kamu görevlilerinden beklemeye hakkı olduğu davranışlar konusunda bilgilendirmek ve Kurula başvuru usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla hazırlanan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 13.04.2005 tarihli, 25785 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik de, 5176 sayılı Kanun da olduğu gibi genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personeli kapsamakta, Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri, yargı mensupları ve üniversiteleri ise kapsamamaktadır. Ayrıca, bu konuda 01.12.2004 tarihli ve 25657 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış olan 30.11.2004 tarihli, 2004/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Kamu Görevlileri Etik Kurulu ve çalışmaları hakkında bilgi verilerek, tüm kurum ve kuruluşlar tarafından Kurul çalışmalarında ihtiyaç duyulacak konularda etkin işbirliği içinde bulunulması, Kurul tarafından istenen bilgi ve belgelerin süresi içerisinde verilmesi ve Kurulun etkin ve verimli çalışmasını teminen her türlü destek ve katkının sağlanması gerektiği belirtilmiştir. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile 5176 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinden kaynaklanan yetkiye istinaden kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkeleri belirlenmiştir. Bu ilkeler aşağıda kısa tanımları ile birlikte sıralanmıştır. Etik Davranış İlkeleri? Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci: Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde, sürekli gelişim, katılımcılık, saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, kamu yararını gözetmek, hesap verebilirlik, öngörülebilirlik, hizmette yerindenlik ve beyana güvenin esas alınması.? Halka hizmet bilinci: Kamu hizmetlerinde, halkın günlük yaşamının kolaylaştırılması, ihtiyaçların en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılanması, hizmet kalitesinin yükseltilmesi, halkın memnuniyetinin artırılması, hizmetlerin ihtiyaç ve sonuç odaklı olması.? Hizmet standartlarına uyma: Kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve diğer personelin, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütmesi, hizmetten yararlananların iş ve işlemlerle ilgili olarak aydınlatılması.? Amaç ve misyona bağlılık: Kamu görevlilerinin, çalıştıkları kurum veya kuruluşun amaç ve misyonuna uygun davranması, ülke çıkarları, toplum refahı ve kurumlarının hizmet idealleri doğrultusunda hareket etmesi.
? Dürüstlük ve tarafsızlık: Kamu görevlilerinin, tüm eylem ve işlemlerinde yasallık, adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda, görevlerini yerine getirirken dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet gibi sebeplerle ayrım yapmaması, temel hak ve özgürlüklere aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunulmaması.? Saygınlık ve güven: Kamu yönetimine güveni sağlayacak şekilde davranılması ve görevin gerektirdiği itibar ve güvene layık olunduğunun davranışlarıyla gösterilmesi, halkın kamu hizmetine güven duygusunu zedeleyen, şüphe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranışlarda bulunmaktan kaçınılması.? Nezaket ve saygı: Kamu görevlilerinin, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranması ve gereken ilgiyi göstermesi, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirmesi.? Yetkili makamlara bildirim: Etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunulmasının talep edilmesi halinde veya hizmetler yürütülürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olunduğunda ya da görüldüğünde durumun yetkili makamlara bildirilmesi.? Çıkar çatışmasından kaçınma: Kamu görevlilerinin, görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaat ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlülükler ve benzeri şahsi çıkarlar konusunda dikkatli davranması, çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli tedbirleri alması.? Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması: Kamu görevlilerinin, görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlamaması ve aracılıkta bulunmaması, akraba, eş, dost ve hemşehri kayırmacılığı, siyasal kayırmacılık veya herhangi bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapmaması.? Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı: Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak her türlü eşya ve menfaat kabul etmemesi, yani hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması.? Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı: Kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarının kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanılmaması ve kullandırılmaması, bunların korunması ve her an hizmete hazır halde bulundurulması için gerekli tedbirlerin alınması.? Savurganlıktan kaçınma: Kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarının kullanımında israf ve savurganlıktan kaçınılması, mesai süresi, kamu malları, kaynakları, işgücü ve imkanları kullanırken etkin, verimli ve tutumlu davranılması.? Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan: Kamu görevlilerinin, görevlerini yerine getirirken yetkilerini aşarak çalıştıkları kurumları bağlayıcı açıklama, taahhüt, vaat veya girişimlerde bulunamaması, aldatıcı ve gerçek dışı beyanat vermemesi.? Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık: Halkın bilgi edinme hakkını kullanmasına yardımcı olunması, istenen bilgi veya belgelerin Bilgi Edinme Hakkı Kanunu uyarınca usulüne uygun olarak verilmesi, üst yöneticilerin, ilgili kanunların izin verdiği çerçevede, kurumlarının ihale süreçlerini, faaliyet ve denetim raporlarını kamuoyunun bilgisine sunması, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararların alınması ve uygulanmasında, yasal engel yoksa, doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenecek olanların katkıda bulunmasının sağlanması.? Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu: Kamu görevlilerinin, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda hesap verebilir ve kamusal değerlendirme ve denetime açık ve hazır olması, yöneticilerin kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olmayan işlem veya eylemleri ile yolsuzluğu engellemek için gereken önlemleri zamanında alması, personelini etik davranış ilkeleri konusunda eğitmesi, bu ilkelere uyulup uyulmadığını gözetlemesi ve etik davranış konusunda rehberlik etmesi.? Eski kamu görevlileriyle ilişkiler: Eski kamu görevlilerinin, kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir şekilde faydalandırılmaması, ayrıcalıklı muamelede bulunulmaması, kamu görevlerinden ayrılan kişilere, ilgili kanunlardaki hükümler ve süreler saklı kalmak kaydıyla, daha önce görev yaptıkları kurum veya kuruluştan, doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir yüklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkişilik, aracılık veya benzeri görev ve iş verilmemesi.
? Mal bildiriminde bulunma: Kamu görevlilerinin, kendileriyle eşlerine ve velayeti altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmazları, alacak ve borçları hakkında, 3628 sayılı Kanun uyarınca, yetkili makama mal bildiriminde bulunması. Kamu Etik Kurulu tarafından Yönetmelikle belirlenen bu ilkeler incelendiğinde de görüleceği üzere, belirlenen ilkelerin büyük bir kısmı halen yürürlükte olan 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nda hükme bağlanan devlet memurlarının ödev ve sorumlulukları ile paralellik arz etmektedir. Yönetmeliğin 23 üncü maddesinde; Kamu görevlilerinin, görevlerini yürütürken bu Yönetmelikte belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlü oldukları, bu ilkelerin, kamu görevlilerinin istihdamını düzenleyen mevzuat hükümlerinin bir parçasını oluşturduğu, 5176 sayılı Kanun kapsamındaki kamu görevlilerinin bir ay içinde etik sözleşmesini imzalamakla yükümlü bulundukları, bu belgenin personelin özlük dosyasında muhafaza edileceği, kurum ve kuruluşların yetkili sicil amirlerinin, personelin sicil ve performansını, etik davranış ilkelerine uygunluk açısından da değerlendirecekleri hükme bağlanmıştır. Yönetmelik ekinde yer alan Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi metnine aşağıda yer verilmiştir. Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi Kamu hizmetinin her türlü özel çıkarın üzerinde olduğu ve kamu görevlisinin halkın hizmetinde bulunduğu bilinç ve anlayışıyla;? Halkın günlük yaşamını kolaylaştırmak, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamak, hizmet kalitesini yükseltmek ve toplumun memnuniyetini artırmak için çalışmayı,? Görevimi insan haklarına saygı, saydamlık, katılımcılık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme ve hukukun üstünlüğü ilkeleri doğrultusunda yerine getirmeyi,? Dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, yaş, bedensel engelli ve cinsiyet ayrımı yapmadan, fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalara meydan vermeden tarafsızlık içerisinde hizmet gereklerine uygun davranmayı,? Görevimi, görevle ilişkisi bulunan hiçbir gerçek veya tüzel kişiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya bu nitelikte herhangi bir çıkar sağlamadan, herhangi bir özel menfaat beklentisi içinde olmadan yerine getirmeyi,? Kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanmamayı ve kullandırmamayı, bu mal ve kaynakları israf etmemeyi,? Kişilerin dilekçe, bilgi edinme, şikayet ve dava açma haklarına saygılı davranmayı, hizmetten yararlananlara, çalışma arkadaşlarıma ve diğer muhataplarıma karşı ilgili, nazik, ölçülü ve saygılı hareket etmeyi,? Kamu Görevlileri Etik Kurulunca hazırlanan yönetmeliklerle belirlenen etik davranış ilke ve değerlerine bağlı olarak görev yapmayı ve hizmet sunmayı taahhüt ederim. Kamu Etik Kurulunun Çalışma Yapısı 5176 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarılan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen her düzeydeki personelin, etik davranış ilkeleri ve bu ilkelere ilişkin sorumlulukları hakkında bilgilendirilmesi gerektiği, etik kültürün yerleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda her türlü çalışmanın Kurul tarafından gerçekleştirilmesi, bakanlıklar, diğer kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, mahalli idareler ve konusunda uzman sivil toplum kuruluşlarıyla gereken işbirliğinin Kurul tarafından yapılması, etik davranış ilkelerinin, kamu görevlilerine uygulanan temel, hazırlayıcı ve hizmet içi eğitim programlarında yer almasının, kurum ve kuruluş yöneticilerince sağlanması gerektiği de düzenlenmiştir. Ayrıca, Yönetmelikle belirlenen etik davranış ilkeleri dışında, yürütülen hizmet veya görevin niteliğine göre kurum ve kuruluşların kendi kurumsal etik davranış ilkelerini belirlemek üzere Kurulun inceleme ve onayına sunabilecekleri de açıkça belirtilmiştir. Yönetmeliğe göre, bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşları, Kurulun başvuru konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgeleri süresi içinde vermek zorundadırlar. Ayrıca Kurulun, kapsam dahilinde olan kuruluşlardan ve özel kuruluşlardan ilgili temsilcileri çağırıp bilgi alma yetkisi bulunmaktadır. Kamu Etik Kurulu, etik davranış ilkelerine aykırı davranış ve uygulamalar hakkında, resen veya yapılacak başvurular üzerine inceleme ve araştırma yapmaya yetkilidir. İnceleme ve araştırma etik davranış ilkelerinin ihlal edilip edilmediği çerçevesinde yürütülecek ve en geç üç ay içinde sonuçlandırılacaktır. Ayrıca, Kurula kurum ve kuruluşlarda etik davranış ilkelerinin yerleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda faaliyet, inceleme ve araştırma yapma, kurum ve kuruluşlara etik davranış ilkeleri konusunda uygulamada karşılaşılan sorunlara yönelik olarak görüş bildirme yetkisi de verilmiştir. Kurum ve kuruluşlarda, etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, personelin etik davranış ilkeleri
konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yönlendirmelerde bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek üzere kurum veya kuruluşun üst yöneticisi tarafından kurum içinden en az üç kişilik bir etik komisyonu oluşturulması, komisyon üyelerinin ne kadar süreyle görev yapacağı ve diğer hususların, üst yönetici tarafından belirleneceği, komisyon üyelerinin özgeçmiş ve iletişim bilgilerinin, üç ay içinde Kurula bildirileceği, komisyonun Kurul ile işbirliği içinde çalışacağı da yönetmelikle detaylı olarak düzenlenmiştir. Başvuru Usulü ve Resen İnceleme Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları ile Türkiye de oturan yabancı gerçek kişiler başvuru hakkına sahiptir. Herhangi bir nedenle Türkiye de bulunup da başvuru nedeni sayılan etik ilkelerden birisine aykırı davranıldığına tanık olan yabancılara da bu hak verilmiştir.başvuruda bulunabilmek için başvuranın menfaatinin etkilenmesi koşulu aranmamaktadır. Kamu görevlilerini karalama amacı güttüğü açıkça anlaşılan ve başvuranın kimliği tespit edilemeyen başvurular değerlendirmeye alınmamaktadır. Yargıya intikal eden veya karara bağlanmış bulunan uyuşmazlıklar hakkında başvuru yapılamayıp, inceleme sırasında yargı yoluna gidildiği anlaşılan başvuruların işlemi durdurulacaktır. Kurulca daha önce incelenen şikayet konularının, yeni kanıtlar gösterilmedikçe tekrar şikayete konu edilmesi ve incelenmesi söz konusu değildir. Başvurular, yazılı dilekçe, elektronik posta ve tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılabilmektedir. Başvurunun isim, adres ve imza bulunan dilekçelerle, en az genel müdür ve genel müdür düzeyinde oldukları kabul edilen unvanlarda bulunanlar için Kurul Başkanlığına, diğer görevliler için ise kurum yetkili disiplin kurullarına yöneltilmek üzere ilgili kurum amirliğine yapılması gerekmektedir. Başvuru dilekçesinde, etik ilkeye aykırı davranış iddiasına ilişkin bilgi ve belgeler açık ve ayrıntılı olarak belirtilecek, gerektiğinde elde bulunan belgeler eklenecek, başvuru konusu aykırı davranış iddiası, kişi, zaman ve yer belirtilerek somut biçimde gösterilecektir. Oluştuğu tarihi izleyen günden başlayarak iki yıl içinde yapılmayan etik ilkelere aykırı davranışlar hakkında yapılan başvurular incelenmeyecektir. Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığına yapılan başvuruların, yönetmeliğe göre Kurul Başkanı veya görevlendireceği üye tarafından bir raportöre verileceği, raportörün başvuruyu görev, konu ve kabul edilebilirlik yönlerinden inceleyerek, başvuranın adı, soyadı, şikayet edilen kamu görevlisinin adı, soyadı, görevi, başvuru konusu, raportörün önerisi, adı, soyadı ile tarih ve imzasının yer aldığı bir ön rapor ile Başkana sunacağı, Başkan veya ilgili üye tarafından, gerekirse ilgili yerlerden gerekli ek bilgi ve belgeler de istenerek görüşülmek üzere Kurul gündemine alınacağı, raporun görüşülerek gerekirse detaylı inceleme yapılarak, başvurunun kabul edilebilir bulunması durumunda, şikayet edilen kamu görevlisinin savunmasının alınacağı hükme bağlanmıştır. Savunma süresi, istem yazısının ilgiliye bildirildiği tarihi izleyen günden itibaren 10 gündür. İncelemenin başvurunun kayda alındığı tarihten itibaren en geç üç aylık süre içinde bitirilerek üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verilmesi gerekmektedir. Kurula gönderilen bilgi ve belgeler ile değerlendirme ve incelenmede gizlilik ilkesine uyulması zorunludur. Başvuru usulü haricinde, inceleme yetkisi dahilinde bulunan bir kamu görevlisinin etik ilkelere aykırı davrandığının çeşitli yollarla öğrenilmesi halinde Kurulun resen inceleme yetkisi de bulunmaktadır. Kamu Etik Kurulu Kararları Kurul, Başkan veya özrü nedeniyle toplantıya katılamaması durumunda vekil olarak belirlediği üyenin Başkanlığında üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve aynı çoğunlukla karar verir. Kararlarda, başvuranın adı, soyadı ile şikayet edilen kamu görevlisinin adı, soyadı, görevi, karar tarih ve sayısı ile kararın dayandığı belge ve bilgiler, savunma ve inceleme sonucu ile karara katılan Başkan ve Üyelerin ad ve imzaları, varsa azlık oyu, raportörün adı, soyadı yer alır. Kararlar, başkan ve üyeler tarafından imzalanmakla kesinleşir ve Başbakanlık Makamına sunulur. Kararlara karşı idari yargı yolu açıktır. Başvuruya konu işlem veya eylemi gerçekleştiren kamu görevlisinin etik davranış ilkelerine aykırı işlem ve eylemi olduğunun tespit edilmesi halinde bu durum Başbakanlıkça Resmi Gazete aracılığıyla kamuoyuna duyurulur. Kurul kararlarının yargı tarafından iptali halinde yargı kararı yerine getirilir ve Resmi Gazete de yayımlatılır. Etik ilkelere aykırı davranışın saptanamamasına ilişkin kararlar kamuoyuna duyurulmayıp, Başbakanlık Makamına ve ilgililere yazılı olarak bildirilir. Kabul edilmeyen başvurular hakkında verilen kararlar ise sadece başvuru sahibine iletilir. 5176 sayılı Kanun ile buna ilişkin Yönetmelik kapsamında bulunan ve Kurulun görev alanı dışındaki kamu görevlilerinin etik ilkelere aykırı davrandığı yolunda disiplin kurullarına yapılan başvurular, yetkili disiplin kurullarınca bu Yönetmelikte düzenlenen etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları çerçevesinde incelenecektir. Disiplin kurullarının verdiği etik ilkeye aykırı davranışın varlığı veya yokluğu konusundaki kararlar ilgili kurum veya kuruluş yetkilisine, hakkında başvuru yapılan kamu görevlisine ve başvuru sahibine bildirilir. Bu kararlar kamuoyuna duyurulmaz. Sonuç Dünyada yaşanan sosyoekonomik ve kültürel gelişim ve değişim neticesinde, kamu yönetimi anlayışında da önemli değişimler yaşanmıştır. Uluslararası organizasyonların ve kuruluşların da katkısıyla, bir çok ülkede kamu kuruluşları, bilimsel kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları kamu yönetiminde etik değerler konusunda önemli araştırma ve faaliyetlere girişmiş, bu çalışmaların sonucunda bu konuda faaliyet gösteren kurum ve/veya kurullar oluşturulmuştur. Etik değerlerle ilgili kurum ve kurullar, kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış kurallarını belirlenmesinde katkıda bulunmak, bu kurallara uygun işleyişin sağlanmasını takip etmek, etik kuralların ihlal edilmesi durumunda gerekli denetimi yapmak ve kamuoyuna duyurmakla görevli kılınmışlardır. Ülkemizde de bu gelişmelere paralel olarak, kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış ilkelerini
belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere 5176 sayılı Kanunla, Kamu Görevlileri Etik Kurulu oluşturulmuş, bu Kurul tarafından hazırlanan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 13.04.2005 tarihli, 25785 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tüm kamu kurum ve kuruluşları ile kamu görevlilerinin, Kurul çalışmalarında işbirliği içinde bulunması, etik değerlerin yerleştirilebilmesi için gereken destek ve katkının sağlanması gerekmektedir. Etik değerlere bağlı bir kamu yönetimi sisteminin, yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önlenmesinde, sunulan kamu hizmetinin niteliğinin artırılmasında, çalışanların ve tüm bireylerin devlete ve kamu kurumlarına güven duymasının sağlanmasında, tüm toplumun daha mutlu ve müreffeh bir yaşam standardına kavuşmasında çok önemli katkıları olacaktır. Tüm kamu görevlilerinin, kamu yönetiminde etik değerleri oluşturan temel ilkelerden ödün vermeksizin, görevlerini tarafsız, dürüst ve objektif olarak, toplumun taleplerine duyarlı, katılımcı, hukuka, insana, temel hak ve hürriyetlere saygılı bir şekilde yerine getirmesi daha sağlıklı toplum oluşturabilmenin temel şartlarındandır. Etik kuralların yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması için atılacak her adımın, daha mutlu ve müreffeh yaşamanın ön koşullarından birisi olduğu unutulmadan, her kamu görevlisinin, özellikle kamu yöneticilerinin, etik davranış kurallarının benimsenmesi ve uygulanması konusunda üzerine düşen görev ve sorumlulukların bilincinde olması gerekmektedir. Bu anlamda tüm bireylerin etik değerlerin toplumun her kesimine yerleşmesi için istekli olması, etik kurallara riayet edilip edilmediğini takip etmesi daha mutlu yarınların garantisi olacaktır. Kaynakça : - Gümrük Müsteşarlığı Daire Başkanı T.Bora ERDENGİ, Güvenilirlik ve Dürüstlük, Gümrük Dünyası, Sayı: 32 - Bilal ERYILMAZ, Kamu Yönetimi, İstanbul, 1998 - Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara - Prof. Dr. Ejder YILMAZ, Hukuk Sözlüğü, Ankara, 2001 - Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (25.05.2004 tarihli ve 5176 sayılı), 08.06.2004 tarihli, 25486 sayılı Resmi Gazete - Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 13.04.2005 tarihli, 25785 sayılı Resmi Gazete - Gümrük Personeli Davranış ve Dürüstlük İlkeleri Genelgesi, Gümrük Müsteşarlığı, 2001 - Kamu Görevlileri Etik Kurulu ile ilgili Genelge (2004/27 sayılı), Başbakanlık, 2004 - Yargıtay Tetkik Hakimi Emrullah AYCI, Yargı Etiği Açısından Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP), Adalet Dergisi, Sayı: 22