TÜRKİYEDE ÇEVRESEL BİLGİLENME HAKKI VE AB DİREKTİFLERİ. Yrd. Doç. Dr. Necla Akdağ Güney

Transkript

1 TÜRKİYEDE ÇEVRESEL BİLGİLENME HAKKI VE AB DİREKTİFLERİ Yrd. Doç. Dr. Necla Akdağ Güney

2 Çevre hakkının uygulanabilirliğini ancak onu sağlayacak mekanizmaların öngörülmesi ve güvence altına alınması ile oluşur. Bu mekanizmaların başında, çevresel bilgilere erişim hakkı, çevresel kararların alınma sürecine katılım hakkı ve çevre ile ilgili hususlarda yargısal ve idari birimlere başvuru hakkı gelmektedir

3 Çevresel bilgi edinme hakkı katılım ve başvuru haklarının kullanılabilmesinin ön koşulu olmasının yanı sıra ifade özgürlüğünün bir boyutu ve gerçekleşme aracıdır. Çevre alanında saydamlık ve bilgilenme hakkının tanınması çevresel konularda demokratik karar alma sürecini teşvik edici niteliktedir.

4 ÇEVRESEL BİLGİYE ERİŞİM KONUSUNDA AB DE DÜZENLEMELER Çevre hakkı ve çevresel bilgilenme hakkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde (AİHS) ve Ek Protokollerde tanınmıyor AİHS md. 10 bilgilenme hakkını ifade özgürlüğü çerçevesinde genel anlamda tanımaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından dolaylı olarak korunmakta

5 Çevresel hakların tanındığı en önemli belge 30 Ekim 2001 tarihli Aarhus Sözleşmesidir. Konvansiyon çevresel konularda kişilerin bilgiye erişmeleri, karar almaya katılmaları ve yargıya erişmeleri ile ilgili olarak gerekli olan yasal düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir. Türkiye bazı çekincelerle birlikte bu Konvansiyon a taraf olmuş ancak anlaşmayı onaylamak üzere TBMM ne göndermemiştir.

6 Avrupa Birliği bünyesinde 28 Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe giren 2003/4/EC sayılı direktif. Amaç esas itibarıyla kamu mercilerinin elinde bulunan veya onlara temin edilen çevresel bilgilere erişim hakkını güvence altına alınması ve bu hakkın kullanımına ilişkin temel veriler, koşulları düzenlemek tedir

7 ÇEVRESEL BİLGİYE ERİŞİM KONUSUNDA TÜRKİYE DEKİ YASAL MEVZUAT Anayasa 5982 sayılı Kanun ile Anayasada yapılan değişiklikle 74. maddede yer verilmiştir. Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Madde 56: Çevresel koruma Madde 40: Temel hak ve hürriyetlerin korunması

8 Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Bilgi edinme hakkını genel çerçevede düzenleyen yasal mevzuat, 4982 no'lu ve tarihli Bilgi Edinme Hakkı Kanunu dur. Bu kanunun uygulanmasına ilişkin Yönetmelik tarihinde yayımlanmıştır.

9 Çevre Kanunu 2006 yılında değişikliğe uğrayan 5491 sayılı Çevre Kanunu nun Bilgi Edinme ve Başvuru Hakkı başlığını taşıyan 30. mad.de çevresel bilgiye erişim düzenlenmiştir. Çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan herkes ilgili mercilere başvurarak faaliyetle ilgili gerekli önlemlerin alınmasını veya faaliyetin durdurulmasını isteyebilir.

10 Herkes, 9/10/2003 tarihli ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında çevreye ilişkin bilgilere ulaşma hakkına sahiptir. Ancak, açıklanması halinde üreme alanları, nadir türler gibi çevresel değerlere zarar verecek bilgilere ilişkin talepler de bu Kanun kapsamında reddedilebilir.

11 Dilekçe Hakkı Bilgi edinme hakkının öncüsü ve destekçisi Dilekçe hakkı Anayasanın 74. Maddesinde düzenlenmiştir.

12 Başbakanlık Genelgesi 24 Ocak 2004 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 20004/12 sayılı Genelge kamu kurumlarının dilekçe ve bilgi edinme hakkının kullanılması konusunda yapacakları çalışmaları içermektedir. Bireylerin kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında idari makamlara başvuruda bulunmaları ve kendileri veya faaliyet alanlarıyla ilgili konularda bilgi edinme haklarına kullanmaları, eşitlik tarafsızlık ve açıklık ilkeleri temelinde demokratik ve şeffaf bir yönetimin gereğidir. İdare birey ilişkisinde hukukun üstünlüğü, demokratikleşmeyi ve saydamlığı sağlayabilmek için, idari faaliyetlerin yürütülmesi sırasında bireysel hak ve özgürlüklere duyarlı davranılması hukuk devletinin en temel niteliğidir.

13 Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Çevresel Bilgiye Erişim Konu BEHK md. 2: Bilgi: Kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan bu Kanun kapsamındaki her türlü veriyi, ifade eder. 26 Nisan 2006 tarihli Çevre kanununa göre Çevreye ilişkin bilgi: Su, hava, toprak, canlı varlığı ile bunları olumsuz olarak etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan faaliyetler ve alınan idarî ve teknik önlemlere ilişkin olarak mevcut bulunan her türlü yazılı, sözlü veya görüntülü bilgi veya veriyi içerir.

14 Bilgi Vermekle Yükümlü Kimseler BEHK md. 2: Kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları bilgi vermekle yükümlüler Yönetmelik md. 2: Bu Yönetmelik; merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşlarının, köyler hariç olmak üzere mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik veya şirketlerinin, T.C. Merkez Bankası, İMKB ve üniversiteler de dahil olmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz olarak enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarının ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanır. Özel sektör düzenlemeye dahil değil

15 Bilgi Edinme hakkından yararlanabilecek Kimseler BEHK md. 4: herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Türkiye'de ikamet eden yabancılar ile Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bu Kanun hükümlerinden yararlanırlar.

16 Çevre Kanunu md. 30 a göre çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan herkes ilgili mercilere başvurarak faaliyetle ilgili gerekli önlemlerin alınmasını veya faaliyetin durdurulmasını isteyebilir. (Çevresel Bilgiye Ulaşım Direktifi md. 3e paralel)

17 Başvuruların Yanıtlanmasında Süre Kamu kurum ve kuruluşları, bilgi edinmeye ilişkin başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi on beş iş günü içinde sağlarlar. Ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması; başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında bilgi veya belgeye erişim otuz iş günü içinde sağlanır.

18 Bilgi ve Belgelerin Sağlanmasına İlişkin Masraflar Maliye Bakanlığı tarafından ücretlere ilişkin olarak yayımlanan genelgeye göre 10 sayfaya kadar ücret talep edilmiyor. 10 sayfadan sonra sayfası 50 kuruş.

19 Bilgi Edinme Hakkına Getirilen İstisnalar Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler İdarî soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler Adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler

20 Ticarî sır Kurum içi düzenlemeler Kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler Tavsiye ve mütalaa talepleri

21 Bilgi Edinme Hakkına İstinaden Yapılan Başvurunun Reddedilmesi Halinde İtiraz 4982 sayılı BEHK nun 14. Maddesinde Avrupa Birliği Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi ne paralel olarak Başbakanlık Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur 15 gün içinde BEDK na itiraz edilebilir. Kurul kararını otuz iş günü içinde verir. Kurula başvurmadan yargı yoluna gitmek mümkün.

22 Bilgilerin Yayımlanma Zorunluluğu BEHK nun uygulanmasına ilişkin Yönetmeliğin 6. Maddesinde bilgi verme yükümlülüğü kapsamında alınacak tedbirler başlığı altında kurum ve kuruluşlara görev ve hizmet alanlarına giren konularda bazı bilgi ve belgeleri bilgi iletişim teknolojilerini kullanmak suretiyle yayımlama yükümlülüğü getirilmiştir.

23 İSTATİSTİKSEL VERİLER Bilgi Edinme Düzenleme Kurulu tarafından hazırlanan 2007 yılı Değerlendirme Raporuna göre Bilgi Edinme Hakkı Kanunu nun kapsamına giren kurum ve kuruluşlara yapılan başvuru sayısı toplam dir. Diğer kurum ve kuruluşlara yönlendirildiği için mükerrer kayda giren başvurunun çıkarılmasıyla 2007 yılındaki toplam net bilgi edinme hakkı başvurusunun olduğu görülmektedir. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu nun yürürlüğe girdiği ilk sene olan 2004 te bu rakam , 2005 yılında yılında Bu rakamlara göre ( ) adet bilgi edinme hakkı başvurusu yapılmıştır.

24 BİLGİ EDİNME HAKKININ KULLANIMIYLA İLGİLİ YILLIK RAPOR Raporun Ait Olduğu Yıl : 2007 Kurum veya Kuruluş : Çevre ve Orman Bakanlığı VERİLER BAKANLIK DSİ DMİ TOPLAM Bilgi edinme başvurusu toplamı Olumlu Cevaplanarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvurular Kısmen olumlu cevaplanarak kısmen de reddedilerek bilgi ve belgelere erişim sağlanan başvurular Reddedilen başvurular toplamı Gizli ya da sır niteliğindeki bilgiler çıkarılarak veya ayrılarak bilgi ve belgelere erişim sağlanan başvurular Diğer Kurum ve Kuruluşlara yönlendirilen başvurular Başvurusu reddedilenlerden yargıya itiraz edenlerin toplam sayısı

25 BİLGİ EDİNME HAKKININ KULLANIMIYLA İLGİLİ YILLIK RAPOR Raporun Ait Olduğu Yıl : 2008 Kurum veya Kuruluş : Çevre ve Orman Bakanlığı VERİLER BAKANLIK DSİ DMİ TOPLAM Bilgi edinme başvurusu toplamı Olumlu Cevaplanarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvurular Kısmen olumlu cevaplanarak kısmen de reddedilerek bilgi ve belgelere erişim sağlanan başvurular Reddedilen başvurular toplamı Gizli ya da sır niteliğindeki bilgiler çıkarılarak veya ayrılarak bilgi ve belgelere erişim sağlanan başvurular Diğer Kurum ve Kuruluşlara yönlendirilen başvurular Başvurusu reddedilenlerden yargıya itiraz edenlerin toplam sayısı Şahsın isteği üzerine iptal edilen başvurular

26 BİLGİ EDİNME HAKKININ KULLANIMIYLA İLGİLİ YILLIK RAPOR Raporun Ait Olduğu Yıl : 2009 Kurum veya Kuruluş : Çevre ve Orman Bakanlığı VERİLER BAKANLIK DSİ DMİ TOPLAM Bilgi edinme başvurusu toplamı Olumlu Cevaplanarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvurular Kısmen olumlu cevaplanarak kısmen de reddedilerek bilgi ve belgelere erişim sağlanan başvurular Reddedilen başvurular toplamı Gizli ya da sır niteliğindeki bilgiler çıkarılarak veya ayrılarak bilgi ve belgelere erişim sağlanan başvurular Diğer Kurum ve Kuruluşlara yönlendirilen başvurular Başvurusu reddedilenlerden yargıya itiraz edenlerin toplam sayısı Şahsın isteği üzerine iptal edilen başvurular

27 SONUÇ Çevresel Bilgiye erişim alanında yapılan çalışmalar esas olarak Türkiye nin Avrupa Birliği müktesebatı ile uyum sağlaması amacına yöneliktir. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu içinde aksayan ve bazı olumsuzluklar barındıran düzenlemelere rağmen Avrupa Birliğinin Direktiflerine büyük ölçüde paralellik arz etmektedir.