SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI
Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU ISBN 978-975-448-211-9 Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: 0332 241 18 47 Aralık 2015 Ön Kapak Resmi: Sarayönü Pir Hüseyin Cami önü Arka Kapak Resmi: Başhöyük devşirme malzemeli çeşme ve yazıtın içeriği Bildiri kitabında yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazarlara aittir. ii
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI Sempozyum, Türk Tarih Kurumu, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Demirpolat Şirketler Grubu ve Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünden (Kongre Proje No: 14702011) destek alınarak gerçekleştirilmiştir. iii
iv
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 Ekim 2014 Konya) Sarayönü İlçesinin tarihi Tarihöncesi dönemlere kadar inmektedir. İlçede Pazar Höyük, Başhöyük, S. Karatepe, İrmelik Höyük, Ertuğrul Höyük, Akdoğan Höyük, Konar Höyük, Çesmelisebil Höyük, Gamel Höyük, Kuyulusebil Höyük, Kurşunlu Kale Höyük, İbrahim Dede Höyük, Ladik Höyük, Zengi Höyük gibi yerleşmeler, Kalkolitik çağdan Demir çağına kadar uzanan kültürleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlıklar ise bölgenin siyasi ve idari tarihinde büyük bir rol oynamışlardır. Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes ten başlayarak Melitea ya (Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturmaktaydı. Bölge, Türkiye Selçukluları döneminde Türklerin eline geçmiştir. Sarayönü bulunduğu coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır. Sarayönü Selçukluların son döneminde, güney doğusunda Saidili ile, güneyinde Ladik dağları eteğinde Bozok ili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkından oluşmuştur. Bu kasabalardan göç edenler Sarayönü'nün kuruluşunda öncü olmuşlardır. Sarayönü nü Osmanlılar almadan önce, Karamanoğulları ve Turgutoğulları hakim olmuştur. İlçe önceleri Sarayönü Turgut Bey oğlu Pir Hüseyin Bey Camii çevresinde gelişmiştir. Bugünkü şehir merkezine kayması ise II. Abdülhamit zamanında Anadolu-Bağdat-Hicaz Demiryolları yapımı projesi çerçevesinde demiryolunun geçmesi ile sağlanmıştır (1896). İlçeden geçen demiryolu ve binası bir Alman firmasına yaptırılmıştır. Demiryolunun geçmesi ile ilçeye hareketlilik gelmiş bu durum milli mücadele yıllarında kendini göstermiştir. Halk da yeni yerleşim yerine İskele demeye başlamıştır. Sarayönü nün coğrafi yapısı nedeniyle, ilk ahalisi kervancılık yapmak suretiyle geçimlerini temin ediyorlardı. Cihanbeyli yaylası üzerinden geçirilerek Tuz Gölü havzasından alınan tuz, kira ile İzmir e uzanan yol boyunca taşınırdı. İlçede halk geçimini bugün tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Son yıllarda modern büyükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca modern tarım araçları ile buğday, arpa, çavdar ve yulafın yanında özellikle devlet teşvikleri ile yem bitkisi olan fiğ ekimi yapılmaktadır. Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu adıyla düzenleyeceğimiz sempozyumumuzda, Sarayönü ilçesinin özelliklerini ve problemlerini bütün yönleriyle istiyoruz. Prof. Dr. Hasan BAHAR (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) v
KONU BAŞLIKLARI 1 Tarih Öncesinden Günümüze Sarayönü Tarihi, 2- Sarayönü nde Folklor, Edebiyat, Kültür, Sanat 3- Sarayönü nde Dini ve Toplumsal Hayat, 4- Sarayönü Bölgesi Florası, 5. Sarayönü nde Tarım ve Ziraat 5- Sarayönü Bölgesi nde Eğitim ve Öğretim, 6- Sarayönü nde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kültürel yapı, SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLIĞI Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü Konya Valiliği Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Türk Tarih Kurumu Başkanlığı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (Düzenleme Kurulu Bşk. SÜ Türkiyat Araştırmaları Ens. Md.) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Süleyman Soylu (Sarayönü Meslek Yüksekokulu Md.) Harun Yücel (Sarayönü Kaymakamı) Nafiz Solak (Sarayönü Belediye Başkanı) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Dr. H. Gül. Küçükbezci (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yastı (Necmettin Erbakan Ün. Beşeri Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bl.) vi
BİLİM KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Bayram Ürekli (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology) Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universität) Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransız Anadolu Arş. Enst./French Anat. Search Inst.) Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America) Prof. Dr. Raşit Hatiev (W. Humboldt Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Şamanov (Rusya Federasyonu) Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania) Prof. Dr. Muhittin Tuş (Kıbrıs Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Boran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Demirci (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Hakan Kırımlı (Bilkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Taşağıl (Mimar Sinan Üniversitesi) Prof. Dr. Remzi Duran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Baş (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Aydın (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Alaattin Aköz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Varol Kurtoğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İzzet Sak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Özdemir Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupınar Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Öz (Kırıkkale Üniversitesi) Prof. Dr. Fehmi Karasioğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman Öztürk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Prof. Dr. Emrullah Eken (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Bayram Sade (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kerim Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Solak (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi) Prof. Dr. Yaşar Semiz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ferudun Ata (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Caner Arabacı (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Mikail Altan (Selçuk Üniversitesi ) Doç. Dr. Aznavur Demirpolat (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Doç. Dr. Ömür Harmansah (Brown University) Doç. Dr. Ali Temizel (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Osman Kunduracı (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Doğan Yörük (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Sinan Gönen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Ali Meydan (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) vii
Doç. Dr. Necmi Uyanık (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Hüseyin Muşmal (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Çiğdem Ulusoy (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdemir (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yılmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Dinç (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mustafa Arslan (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç Beycan (Selçuk Üniversitesi) Öğr. Gör. Ruhi Gül (Selçuk Üniversitesi) Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art) Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks İhr. Müd.) Marie- Henriette Gates (Bilkent Üniversitesi) Amélie Royer, (Fransız Anadolu Arş. Enst) İsabella Caneva (Üniversité de Venese) Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania) Dariusz Chiocki (Waršova) Linda Murray (Ted Koleji) Kate Clow (Antalya) viii
SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile meslekî alanda eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, yapılan sempozyumlar, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Çeşitli konularda sempozyum, paneller düzenleyerek, araştırma konularının detaylı bir şekilde incelenmesini ve bilim insanlarının bir arada olmalarını sağlamaktadır. Bu vesileyle, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Sarayönü Sempozyumu na katılan ve bu bildiri kitabına katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü ix
x
ÖNSÖZ Türklük Bilimi üzerine çalışmaları amaç edinen Selçuk Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans, ülke içinde ve dışındaki Türkiyat Enstitüleri ile bilimsel işbirliği çerçevesinde karşılıklı ziyaretler ve işbirliği protokolleri yapmak, Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması, Türklük bilimi ile ilgili projeleri yönlendirmeyi amaçlamaktadır. 2013 Yılında Romanya Bolyai-Babeş Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü ile karşılıklı bilimsel işbirliği protokolü yapılmış ve ziyaretimize karşılık olarak Üniversitemizi ve Enstitümüzü ziyaret eden Bolyai-Babeş Üniversitesi Rektörü ve Türkoloji Enstitüsü Müdürü ile Üniversitemiz ve Enstitümüz bilimsel işbirliği protokollerine imza atmışlardır. Uluslararası hakemli bir yayın olan dergimiz yılda iki kez güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak yayınlanmaktadır. 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlemeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlemesi için müracaat edilmiştir ve takibe alınmıştır. Yazışmalar sonuçlandığında TÜBİTAK tarafından kabul edilen Sosyal Bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi. 2003 yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır. 2011 yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı KONYALI adına Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı kitabını çıkarmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Dergi ve kitap çalışmalarımızın yanında Enstitümüzün bilimsel bilgi şölen, panel, konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadır. Çin de Türk Dilli Halklar, ( 28 Aralık 2012), İngiltere de Türkçe Yaşamak (21 Mayıs 2013), Kosova da Türkçe Eğitim, Yurt Dışında, Akraba Topluluklarında ve Balkanlarda Türkçe Eğitimi ve Sorunları (07 Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Göyünç, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür (23 Aralık 2013) xi
Panelleri ve Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından, Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde düzenlemiştir. Selçuk Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı ve Sarayönü Belediyesi nin katılımlarıyla gerçekleştirdiğimiz Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) nu yayım haline getirmenin mutluluğu içindeyiz. Zira bu tür il, ilçe, kasaba, köy ve küçük yerleşim alanları üzerinde yapılacak yerel, ulusal ve uluslararası bilim heyetlerinin yoğunlaşması fen ve sosyal alanlarındaki farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının belli bir noktada odaklaşmasını sağlayarak disiplinler arası bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle bu tür sempzoyum ve çalıştaylardaki katılımcıları bilim insanı ve izleyenleri ile alana taşımak ve alanla buluşturmak projelerimiz olmaktadır. Uluslararası Sarayönü Sempozyumumuz bu türden çalışmalara iyi bir örnek olmuştur. Bilim insanları önceden alanda çalışmaları desteklenmiş bölgedeki yerel mimari, halk kültürü ve arkeolojik yerleşmeler önceden incelenmiş ve sempozyum sırasında alanla ilgili bilgiler konferans salonlarında ve alanında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirerek yayımlama mutluluğundayız. Kuşkusuz Bilimsel bir sempozyumun hazırlanmasından uygulanmasına ve yayımına kadar 3 yıllık bir süreç geçmektedir. Bu süreçte bilim insanından öğrencisine, bürokrasiden vatandaşına, sanayicisinden işçisine birçok emekçinin emeği görülmektedir. Burada aklımıza gelenleri söylemekle birlikte daha birçok emeği geçen insan vardır. Burada bir kısım kurum, kuruluş ve kişiden söz etmek istiyoruz. Sempozyumumuzda bize yardımcı olan katılımcı kurumlar Selçuk Üniversitesi, Türk Tarik Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı, Sarayönü Belediyesi ne, İnli Mahallesi Muhtarı Kamil Akmaz ve Demirpolat Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Hayrettin Demirpolat a, Sarayönü belgeselini hazırlayan ve sunumunu sempozyum esnasında bizimle paylaşan Öğr. Gör. Ruhi Gül ve ekibine, sempozyum hazırlık aşamasında afiş ve davetiyelerin dizgisini yapan Harun Yıldız a, afiş ve davetiyelerin basımını yapan Mustafa Özer e, sempozyum Boyunca sempozyumumuzu takip eden Sarayönü Kaymakamı Harun Yücel ve Belediye Başkanı Nafiz Solak a, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Alim Gür e, sempozyum katılımcılarının ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahipliği yapan Prof. Dr. Ahmet Kalender ve her zaman bu çalışmalarda yanımda olan eşim öğretmen Kadriye Bahar a ve Sarayönü nden katılan Belediye mensupları ve sakinlerine gösterdikleri ilgi ve destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Ayrıca alandaki antik Grekçe kitabeleri katılımcılara açıklayan Prof. Dr. Thomas Drew-Bear, Osmanlıca kitabelerin açıklanmasında Prof. Dr. İzzet Sak a, biyolojik botanik açıklamalarında Doç. Dr. Cengiz Akköz e, Rusya Federasyonu Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetinden katılan Karaçaylı bilim adamlarının konuşmalarındaki ve yayımlarındaki Karaçay Türkçesindeki ifadeleri Türkiye Türkçesine aktaran Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı ya, Sempozyum Kayıt Kabul ve Organizasyonda görev alan S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim elemanları Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ve kayıt xii
kabuldeki fedakâr ekibi öğrencilerime, Arş. Gör. Rahim Kızgut, Arş. Gör. Rıza Özbölük, Arş. Gör. Onur Kabak, Arş. Gör. Hatice Aksoy, Arş. Gör. Hasan Aksoy ve S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Öğrencileri ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü personelinden sempozyum tarihinde enstitüsü müdür yardımcımız olan Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen, Sekreter Cengiz Ateş, Özkan Yorgancılar ve Mustafa Ülük e teşekkür ederiz. Bu kitabın yayım aşamasına gelişindeki çabalarından dolayı yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül Küçükbezci, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı, Arş. Gör. Murat Turgut a ve Enstitü Personelimiz Mustafa Ülük e teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü xiii
xiv
İÇİNDEKİLER Sunuş Özsöz IX XI Hasan BAHAR İLKÇAĞ DA SARAYÖNÜ 1 Mehmet KURT Hatice Palaz ERDEMİR Mustafa ARSLAN Alaattin AKÖZ Doğan YÖRÜK Ayşe PUL İzzet SAK Mehmet MERCAN D. Ali ARSLAN Sadettin BAŞTÜRK Kadir ULUSOY Gülten ARSLAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMLERİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA COMBUSTA) DAN ELE GEÇEN BAZI ANTİK SİKKELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ANTİK EPİGRAFİK MALZEMELER IŞIĞINDA SARAYÖNÜ ÇEVRESİNİN SOSYO-KÜLTÜREL DURUMU XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS ÖZELLİKLERİ XVI. YÜZYILDA SARAYİNİ KÖYÜ NÜN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI KUYUCU MURAD PAŞA NIN CELÂLİ MÜCADELESİ SÜRECİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ KONYA ŞER İYE SİCİLLERİNDE BULUNAN SA ÎD-İLİ NÂHİYESİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR (1690-1740) 1830 SAYIMINA GÖRE SARAYÖNÜ NÜN NÜFUSU YEREL SEÇİM SONUÇLARI TEMELİNDE, DÜNDEN BUGÜNE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ (KONYA) YÖRESİ BAZI 217 Alparslan SANTUR GELENEKSEL KÜLTÜR DEĞERLERİ İLE İLGİLİ BİR TASNİF DENEMESİ Fatih USLU KONYA VE SARAYÖNÜ ÇEVRESİNDE 225 BULUNAN YÖRÜKLER Melek HİDAYETOĞLU SARAYÖNÜ ÇEŞMELİSEBİL YÖRÜKLERİNDE 231 DOKUMA GELENEĞİ Aynur KARADOĞAN YOKOLAN BİR SANAT: LÂDİK HALISI 247 27 45 59 77 105 123 141 173 189 Ergün VEREN Sefer SOLMAZ SARAYÖNÜ YÖRESİ KÜLTÜRÜNDE SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) BAŞHÜYÜK KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNDE EVLİLİK VE DÜĞÜN GELENEKLERİ xv 259 285
Selma ÇETİNKAYA Necmi UYANIK Murat TURGUT Fatih Mehmet BERK Ali BORAN Şengül BAYAR Atilla KARTAL Sinan GÖNEN Ali Osman ÖZTÜRK Mehmet YASTI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Mehmet YASTI Aziz AYVA Mehmet AKÇAR A. Yasin ÜLKER Gunne Eicke JOHNSEN Yaşar SEMİZ Mevlüt MÜLAYİM İbrahim SARIALTUN Süleyman SOYLU Aliye SEFLEK Burak GÜRBÜZ Mehmet AKÖZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SARAYÖNÜ 297 DÜĞÜNLERİ BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE 321 CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU 335 KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI HIRİSTİYANLIĞA YÖNELİK BASKILAR VE 351 MARCUS JULIUS EUGENIUS SARAYÖNÜ DİNİ YAPILARI 367 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ LÂDİKLİ AHMET AĞA İLE İLGİLİ KÜLTÜREL HAYATTA SON YILLARDA GÖRÜLEN ALGISAL DÖNÜŞÜM VE ÇEŞİTLENME KONYA TÜRKÜLERİNDE SARAY KELİMESİNİN ANLAM KATMANLARI ADBİLİM ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ YERLEŞKE ADLARI SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL ÖZELLİKLERİ SARAYÖNÜ (KONYA) BAŞHÜYÜK KASABASINDA YAŞAYAN KARAÇAY TÜRKLERİNİN HALK EDEBİYATI SARAYÖNÜ MEZAR TAŞLARINA HALK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM ORGANİC AGRİCULTURE DEVELOPMENT AT SARAYÖNÜ REGİON A SHORT EXCURSİON İNTO HİSTORY AND OUTLOOK İNTO FUTURE SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ İLÇESİ NİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ YERİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ NDE HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM 405 415 433 443 453 485 505 529 533 541 565 581 Bilal ÖZEL Ahmet AY Mustafa GERÇEKER DÜNYADA TURİZM GELİŞMELERİ; TÜRKİYE VE KONYA YA YANSILAMARI xvi 589
Hayati AKMAN Ali TOPAL ARPA VE BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE BAZI KÖK VE SÜRGÜN BÜYÜME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Hayati AKMAN SARAYÖNÜNDE TARLA BİTKİLERİ TARIMI 601 Şenol ŞAHİN SARAYÖNÜ İLÇESİNDE FAALİYET 603 GÖSTEREN İŞLETMELERİN YAPISI VE GELİŞİMİ Kenan ARIBAŞ SARAYÖNÜ İLÇESİNİN (KONYA) 605 Ali MEYDAN Şenay GÜNGÖR DEMOGRAFYASI Mehmet YILMAZ TANZİMAT TAN CUMHURİYET E SARAYÖNÜ HAVALİSİNDE NÜFUS 621 HAREKETLERİ Şamil BATÇAYEV BAŞHÜYÜK KÖYÜNÜN GÖÇ HİKAYESİ 657 Raşid HATUYEV KONYA DAKİ KARAÇAY SÜLALELERİNİN 663 ATAYURTLARINDA SUFİLER Vladimir BİCİYEV TÜRKİYE YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN 669 KARAÇAY DAKİ ARAZİLERİ Merve Karaçay TÜRKAL KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR 673 TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Qasımlı Gülnar Vaqif Qızı AZƏRBAYCANLILARIN KÖÇÜRÜLMƏSININ 3 683 POEMADA TƏZAHÜRÜ Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Necat ÇETİN KONYA DA BİR KIRIM TATAR MUHACİR YERLEŞKESİ: SARAYÖNÜ KONAR KÖYÜ 695 Ömer AKDAĞ ÇEŞMELİSEBİL DE LAKAPLAR VE 1934 725 LAKAP KANUNU 599 xvii
xviii
SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Mevlüt MÜLAYİM * İbrahim SARIALTUN ** GİRİŞ 1940 yılında belediye ve 1959 yılında ilçe olan Sarayönü ilçesi; il merkezinin 48 km kuzey batısında, ilçe merkezi Konya-Afyon devlet kara yolunun kuzeyinde 7 km içerdedir. Sarayönü nün Konya daki yeri Harita 1 ve Harita 2 de görülmektedir. Harita 1.Sarayönü İlçe Haritası * Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü ve Çayır Mera ve Yem Bitkileri Ana Bilim Dalı Başkanı. ** Ziraat Mühendisi- GTHB İlçe Müdürlüğü SARAYÖNÜ
542 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Harita 2.Sarayönü İlçe Haritası Belediye olduktan 19 yıl sonra (1 Nisan 1959) Kadınhanı ilçesinden ayrılarak Sarayönü ilçe olmuştur. İlçe oluşu şenlik havası ile kutlanmış ve bu kutlamalara zamanın Tarım Bakanı Sayın Nedim Ökmen de katılmıştır. Nedim Ökmen 1954 yılı Tarım Bakanlığı bütçesi TBMM de görüşmelerinde Türkiye nin et meselesi ot meselesidir diyen bakandır. Sayın Nedim Ökmen in 1954 yılında söylemiş olduğu bu gerçek üzülerek belirtmeliyiz ki ülkemiz için problem olmaya devam etmekte ve önemini korumaktadır. Sarayönü İç Anadolu bölgesinde olması nedeniyle karasal iklim kuşağı içindedir. Ancak, Sarayönü ndeki karasal iklimin özellikleri İç Anadolu nun karasal iklim tipinden çok, Doğu Anadolu nun karasal iklim tipi ile benzerlik göstermektedir. Sarayönü ile Konya arasında iklim farklılıkları vardır. Yaz ayları çok sıcak, kış ayları ise sert ve soğuk geçmektedir. Ortalama yıllık sıcaklık 10.9 o C dir. Kış aylarının büyük bir kısmında don olayı görülür. İlçede yıllık değerlere göre yağış miktarı ise 373,5 mm olup Konya il ortalamasından yüksektir. İlçe, doğal bitki örtüsü bakımından çok fakirdir. İklim koşullarına göre düzlüklerde bozkırlar büyük yer kaplar. Ladik dağları, göl ve akarsuların bulunduğu yerler dışında kalan düzlükler tamamen bozkırlarla kaplıdır. Dere ve göl kıyılarında söğüt, kavak cinsinden ağaçlarla meyve ağaçlarına rastlanır. Ladik dağları bölgesinde şistli yapıya sahip olarak üzerinde çalılıklar görülür. Kalkerli araziler üzerinde bitki örtüsü hiç bulunmamaktadır.
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Büyük bölümü Cihanbeyli Platosunda yer alan ilçe topraklarının güney kesimini Bozdağ ın kuzey uzantıları üzerindedir. Sarayönü; güneyden Batı Torosların bir kolu olan Sultandağı na bağlı Ladik (Halıcı) dağları ile çevrilmiştir. Batı-doğu doğrultusunda uzanan bu dağlar 1.800-1.900 m yüksekliğe ulaşmakta olup deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 750-850 m arasında değişmektedir. Sarayönü nde dokumacılık ilçenin geleneksel el sanatlarından olup Ladik halısı meşhurdur. Ancak ünlü olan Ladik halı dokumacılığına ilgi giderek azalmaktadır. İlçenin ekonomisi tarıma dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler, buğday, arpa, şeker pancarı, yulaf, soğan, patates, baklagiller ve bazı meyve (elma, armut ve üzüm gibi) çeşitleridir. Hayvancılık önemli bir gelir kaynağı olup, sığır, koyun ve tavuk yetiştirilmekte, bu veriler aşağılarda geniş şekilde verilmeye çalışılmıştır. İlçede sulanan arazi miktarı oldukça azdır. Su ihtiyacı ilçenin güneyindeki Beşgöz kaynaklarından sağlayan Konuklar Tarım İşletmesi ve Gözlü Tarım işletmeleri vardır. Bu işletmeler tarla tarımı, hayvancılık ve su ürünleri yetiştiriciliği yapmakta ve yöreye örnek olmaktadırlar. İlçe topraklarında linyit ve cıva içeren maden yatakları vardır. Ladik yakınlarında Kurşunlu da ki cıva işletme tesisleri kurulmuş, işletilmiş, ancak son yıllarda işletilmemektedir. Sarayönü ilçesinin nüfusu Tablo 2 de görüldüğü gibi 27.059 olup göç veren bir ilçedir. Tablo 2. Türkiye, Konya ve Sarayönü Nüfusu 543 TOPLAM NÜFUS YILLIK NÜFUS ARTIġ HIZI (BĠNDE) NÜFUS YOĞUNLUĞU 2012 2013 2012 2013 2012 2013 TÜRKĠYE 75.627.384 76.667.864 12 13,7 98 100 KONYA 2.052.281 2.079.225 6,7 13 53 53 SARAYÖNÜ 26.923 27.059-18,76 5,04 25 25
544 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 1.555.281 dekar alana sahip olan ilçenin tarım arazi varlığı Tablo 3 de ve ilçe arazi dağılımı ve kullanımı Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 3. Sarayönü Arazi Varlığı Tarım Arazisi (2013) Alanı (da) Oranı (%) Tarla Arazisi(Tahıl ve Diğ. Bit. Ürün 859.854 00,29 Nadas Alanı 399.236 00.74 Meyvelik 5.427 0,41 Sebzelik 708 0,55 Süs Bitkileri 00 0.00 Toplam 1.265.225 100.00 (TÜİK, 2014) Tablo 4. Sarayönü ilçesi Arazi Dağılımı ve Kullanım Şekli KULLANIM ġeklġ 1- ĠġLENEN ARAZĠ Konya-Alan (da) Konya% Sarayönü- Alan (da) Saray önü% Konya içindeki payı(%) - Tarla arazisi 11.692.425 28,7 859.854 - Nadas 6.768.596 16,6 399.236 - Sebze 196.606 0,5 708 - Meyve 287.577 0,7 5.427 -Bağ 99.182 0,2 0.00 TOPLAM 19.044.386 46,7 1.154.795 (1.265.225) 74.25 6.06 2- ÇAYIR MER'A 7.614.607 18,7 312.630 20.11 4.11 3- ORMAN 5.401.890 13,2 16.050 1.03 0.29 4- ÜRÜN 8.752.637 21,4 71.806 4.62 0.82 GETĠRMEYEN ALAN GENEL TOPLAM 40.813.520 100 1.555.281 100,00
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Tablo 5 de Sarayönü ilçesinde en çok ekilen ürünlerün ekim alanı, üretim miktarları ve verimleri verilmiştir. Görüleceği gibi en çok ekilen bitkilerin ön sıralarında buğday ve arpa gelmektedir. 545 Tablo 5. Sarayönü İlçesinde En Çok Yetiştirilen Ürünler(Tuik-2014) Ürün Adı(2013 Y.) Ekilen Alan(da) Üretim (Ton) Verim(kg/da) Buğday(Durum) 79.451 24.887 313 Buğday(Diğer) 567.441 153.196 270 Mısır(Dane) 413 340 823 Arpa(Diğer) 150.000 55.800 372 Çavdar 175 44 250 Yulaf(Dane) 8.606 2.349 273 Tritikale(Dane) 284 99 349 Şeker Pancarı 5.304 28.334 5.342 Patates 8.000 28.752 3.594 Nohut 6.600 990 150 Fasulye(Kuru) 4.417 1.674 379 Mercimek(Kırmı.) 128 8 63 Mercimek(Yeşil) 708 42 59 Kabak(Çerezlik) 400 100 250 İlçede sertifikalı tohumluk üretimi ve organik tarım üretim çeşitliliği açısından değerlendirilebilir. İlçedeki hayvan varlığı Tablo 6 da verilmiş olup sığır cinsinde kültür ve melez sığırlar, koyunlardan yerli ırklar fazlaca yetiştirilmektedir. İlçenin tavuk yetiştiriciliği küçümsenemeyecek orandadır (%9.38).
546 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Tablo 6. Sarayönü Ġlçesi Hayvan Varlığı (2013 Yılı) BÜYÜKBAġ Y I L L A R Sarayönü KONYA Konya daki oranı (%) Sığır (Kültür) 6.895 448.047 1.54 Sığır (Melez) 7.627 214.100 3.56 Sığır (Yerli) 296 54.025 0.55 TOPLAM 14.818 716.483 2.07 Koyun(Merinos) 2.500 211.316 1.18 Koyun(Yerli) 55.900 1.802.048 3.10 KÜÇÜKBAġ Kıl keçisi 3.454 211.316 1.63 TOPLAM 61.854 2.224.670 Diğer Hay. (At, EĢek,) 28 8.816 KANATLI 1.000.170 10.662.482 9.38 ARICILIK Kovan Sayısı 450 77.923 Hayvancılık için önemli olan yem ve yem kaynakları hakkında bilgi verelim. Yem Nedir? Çeşitli şekillerde tarif edilebilir. Yem kanununa (1734 sayılı yem kan. Mad.3) göre Yem= Hayvanın yaşama ve verim ihtiyacını madde ve enerji bakımından karşılamak amacıyla belli sınır ve şartlarda yedirildiği zaman hayvan sağlığına zararlı olmayan, hayvanlar tarafından faydalanılabilecek durumdaki organik ve inorganik maddeler veya bunların karışımlarıdır (Anonymous.1985). Diğer bir tarif; Pratikteki deneyimlerin gösterdiği sınırlar içinde kalan miktarlarda ve koşullarda hayvanlara yedirildiğinde, hayvanın sağlığına zararlı etkisi olmayan, hayvanların yaşamlarını sürdürmelerini ve verim vermelerini sağlayan, hayvanların yararlanabileceği formlarda organik ve inorganik besin maddeleri içeren ve ağız yoluyla alınan tüm maddelere YEM denir. Yem, hayvan yetiştiriciliğinde önemli bir yer, masraflar içinde de önemli bir pay (%70-75) alır. Hayvanlar diğer canlılar gibi ihtiyaç duydukları besin maddelerini yedikleri yem ve içtikleri sudan karşılarlar. Bazı yemler hayvanların ihtiyaç duydukları besin maddelerinin tamamına yakınını, bazı yemler ise daha az bir kısmını karşılarlar. Yemler içeriklerinde bulundurdukları besin maddelerinin konsantrasyonu derecesinde değer kazanırlar. Birim ağırlıkta
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI yüksek oranda sindirilebilir besin maddesi içeren yemlere yoğun (kesif) yemler adı verilir. Birim ağırlıkta düşük oranda sindirilebilir besin maddeleri içeren yemlere ise kaba yemler adı verilir. Besin maddesi açısından zengin olan yemler kuru madde içeriği bakımından da zengindir. Ancak kuru madde içeriğinin zengin olması o yemin yoğun yem olduğunu göstermez. Örneğin samanlar kuru maddece zengindirler; ancak sindirilebilirlikleri düşük olduğu için kaba yem olarak değerlendirilirler. Kuru madde içeriğince zengin kaba yemlere kuru kaba yemler denir. Hayvanların besin maddesi ihtiyaçlarını karşılamak üzere; yaş, kuru, tane veya silaj olarak yedirilen; çayır mera alanlarında kendiliğinden yetişen veya tarım alanlarında özel olarak yetiştirilen bitkilere yem bitkisi adı verilir. Kaba yem, kesif yem? 1. Ham selüloz oranları yüksektir (%18 veya daha fazla) 2. Toplam sindirilebilir besin maddesi oranları tane ve enerji yemlerine göre düşüktür. 3. Birim ağırlığa düşen net enerji değerleri düşüktür. - Yoğunlukları düşüktür - Sindirilmeleri zordur - Bazı kaba yemler (yaş ot ve silaj gibi) fazla oranda su içerir. Kaba yemler, taze, kurutulmuş veya silaj formunda hayvan yemi olarak kullanılan büyük çoğunluğu bitkisel kökenli olan, herbivor hayvanların rasyonlarının ana kısmını oluşturan, doğal koşullar altında yetişen, doğal nitelikli ve düşük enerjili yemlerdir. Kaba yemlerin hayvan besleme açısından önemi; 1. Kaba yemlerin birim hacimdeki ağırlıkları yani yoğunlukları düşüktür. Bir yemin kaba yem olarak kabul edilmesinde göz önüne alınan en önemli unsurlardan biri budur. 2. Kaba yemlerin büyük çoğunluğunun ham selüloz içeriği yüksektir. Birçok araştırıcı ve kuruluş kaba yemleri %18-20 den fazla ham selüloz içeren yemler olarak tanımlamaktadırlar. 3. Kaba yemlerin çoğu lignin, selüloz, hemiselüloz, pektin, silis vb. maddeler içeren hücre duvarı içeriği bakımından zengindir. Bu yemlerin özellikle lignin içeriklerinin yüksek olması, sindirilme derecelerini düşürmektedir. Kaba yemler, kolay sindirilebilir karbonhidrat içeriği bakımından fakirdir. 547
548 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 4. Bir kısım kaba yemlerin kuru madde içeriği çok yüksek olduğu (sap, saman) halde bir kısmının da (yeşil otlar) kaynağına bağlı olarak su içeriği oldukça yüksektir. 5. Mısır silajı ya da çok taze ve körpe otlar gibi kaba yemlerin sindirilme derecesi yüksek, ham selüloz içerikleri düşüktür. Ancak çok fazla su içermeleri nedeniyle birim ağırlığa düşen enerji değerleri düşük olduğundan kaba yemler grubuna girerler. 6. Kaba yemlerin protein, mineral maddeler ve vitamin içerikleri kaynağına bağlı olarak oldukça büyük farklılıklar gösterir. Baklagil kaba yemleri %20 düzeyine kadar ham protein içerebildiği halde bu oran samanlarda %3-4 e kadar inmektedir. 7. Kaba yemler baklagiller başta olmak üzere yoğun yemlerden daha fazla Ca,K ve iz mineralleri içerirler. Buna karşı P orta ve düşük düzeyde bulunur. Ayrıca iz mineral içerikleri bitki türü, toprak özellikleri ve gübrelemeye bağlı olarak farklılıklar gösterir. Kaba yemler baklagiller başta olmak üzere yoğun yemlerden daha fazla Ca,K ve iz mineralleri içerirler. Buna karşı P orta ve düşük düzeyde bulunur. Ayrıca iz mineral içerikleri bitki türü, toprak özellikleri ve gübrelemeye bağlı olarak farklılıklar gösterir. Yemler esas itibariyle dört ana kaynaktan sağlanır: 1- Bitkisel yemler (Yonca, korunga, ayrık gibi tarla kültürü içerisinde yetiştirilen ve çayır -mera alanlarında tabii olarak yetişen bitkiler) 2- Hayvansal yemler (Orijini hayvan olan yemler: Kemik unu, balık unu...vs.) 3- Sanayi İşletmesi artıkları ve yan ürünler (Kırık buğday, kepek, pancar posası...vs). 4- Sentetik olarak üretilen yemler (Vitaminler, üre, amonyak tuzları...vs.) YEM KATKI MADDELERİ 1. Yemlerin Korunmasını Sağlayan Katkı Maddeleri 2. Yem Tüketimini Artırıcı Katkı Maddeleri 3. Sindirime Yardımcı Katkı Maddeleri 4. Büyümeyi Uyarıcı ve/veya Sağlık Koruyucu Katkı Maddeleri 5. Tüketici İsteğine Uygun Ürün Eldesi için Kullanılan Katkı Maddeleri 6. Metabolizmayı Değiştirici Etkiye Sahip Katkı Maddeleri
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Kaba Yem İhtiyacı nerelerden karşılanır? Her canlının olduğu gibi hayvanların da beslenmeye, yeme, özellikle geviş getiren hayvanların kaba yeme ihtiyacı vardır. Hayvanların kaba yem ihtiyacı üç ana kaynaktan sağlanır. Bunlar; Tabi çayır ve mera alanlarından Tarla tarımı içerisinde yetiştirilen yem bitkilerinden Diğer tarla bitkileri ürünü ve endüstri artıklarından Mera Nedir? Topoğrafik bakımdan farklı alanlarda bulunan, tabii olarak yetişen veya suni olarak yetiştirilen, genellikle kısa ve orta boylu bitkilerden oluşan ve daha çok otlatılarak faydalanılan yem alanlarına mera denilir. Ülkemizde farklı kaynaklara göre değişik mera alanı varlığı belirtilmektedir. Meralar en ucuz kaba yem kaynağıdır. Hem evcil, hem de evcil olmayan hayvanların faydalandığı alanlar olup ülkemizde kaba yem ihtiyacının yaklaşık 1/3'ünü karşılamaktadır. Sarayönü ilçesi içinde mera aynı öneme haizdir. Meraların Önemi; Çayır ve meraların sağladığı faydaları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: 1- Yem üretimindeki fayda ve önemi 2- Münavebedeki fayda ve önemi, 3- Toprağın oluşumu muhafazasındaki (erozyon önleme) fayda ve önemi, 4- Su ve İklim üzerindeki fayda ve önemi, 5- Yeşil alan, mesire yeri olması fayda ve önemi, 6- Yaban hayatının yaşama alanı olarak fayda ve önemi 7- Bazı sportif faaliyetler açısından fayda ve önemi (Avcılık ve dağ sporları gibi) 8- Gen Kaynak alanları olması yönünden fayda ve önemi 9-Ekonomik olması fayda ve önemi Mera (Otlatma) amenajmanının dört temel esası vardır; 1. Otlatma Mevsimi 2. Otlatma Kapasitesi 3. Üniform Otlatma 4. Uygun Hayvan Cinsi ile Otlatma 549
550 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Meraların doğru yönetilebilmesi için mera amenajmanının bu 4 temel esası iyi bilinmeli ve uygulanmalıdır. Ayrıca ıslah çalışmaları sürekli, toprak-su muhafaza yapıları ve otlatmayı kolaylaştırıcı tesis ve yapıların yapılması gereklidir. Otlatma Mevsimi (Zamanında Otlatma) Otlatma mevsimi: bitkilerin büyüme mevsimi süresince otlatmadan zarar görmeyecek şekilde ve uygun zamanlarda otlatılmasıdır. Normal şartlarda otlatma olgunluğu belirlenmesinde pratik olarak bitki boyu uzunluğundan faydalanılır. Yüksek boylu (120 cm den daha uzun) bitkiler 18-20 cm, orta boylu (61-120 cm uzunluktaki) bitkiler 14-16 cm ve kısa boylu (60 cm den daha kısa) bitkiler 8-10 cm boya eriştikleri zaman otlatma olgunluğuna geldikleri kabul edilmektedir. Erken Otlatma; ilkbahar kritik periyodu veya ıslaha yönelik uygulanan otlatma sistemine aykırı yapılan otlatmalar meralar ve meraların bulunduğu alanlar için oldukça zararlıdır. Geç otlatma; otlatma olgunluğuna geldiği halde belirli bir süre içerisinde veya ıslaha yönelik belirlenen zamanda otlatılmayan, zamanından daha sonra yapılan otlatmaya denilir. Erken otlatma kadar olmasa da geç otlatmada sakıncalıdır. BÜYÜME VE OTLATMA MEVSİMİ Bitkilerin Büyüme Başlangıcı Otlatma Olgunluğu A B C Otlatm a Sonu Bitkilerin Büyüme Sonu Yeşil Yem Periyodu Kuru Yem Periyodu Ş Şubat M Mart N Nisan M Mayıs H Haziran T Temmuz A Ağustos E Eylül E Ekim K Kasım İlkbahar Kritik Periyodu OTLATMA MEVSİMİ BÜYÜME MEVSİMİ Sonbahar Kritik Periyodu
KURAKLIĞIN ŞİDDETİ EROZYON TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 551 Bitkilerin Büyüme Başlangıcı BÜYÜME VE OTLATMA MEVSİMİ (Orta Anadolu Böl. de bazı yıllar) Otlatma Olgunluğu A B C Bitkilerin Büyüme Otlatm Sonu a Sonu Yeşil Yem Periyodu Kuru Yem Periyodu Ş Şubat M Mart N Nisan M Mayıs H Haziran T Temmuz A Ağustos E Eylül E Ekim K Kasım İlkbahar Kritik Periyodu OTLATMA MEVSİMİ Sonbahar Kritik Periyodu Meralarda Bitki Örtüsü - Erozyon İlişkileri Yüksek Yüksek Düşük Düşük 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Çıplak Toprak ( % ) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Bitki İle Kapalı Alan ( % ) Üniform Otlatma; Üniform Otlatmayı Gerektiren Nedenler: Meraların topografyası: meranın tepe yamaç ve taban kısımlarının farklı otlanması
552 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Uygun Hayvan Cinsi ile Otlatma; Merada bulunan yem bitkilerinin tür, çeşit, bitki sıklığı, boyluluğu, bölge ekolojisi, hayvan besleme alışkanlığı ve ekonomisi gibi birçok faktör dikkate alınarak mera için uygun hayvan cinsi seçilir. Otlatma Kapasitesi Meranın ürettiği yemden uygun faydalanmak için o bölgede yararlanma derecesi bilinmelidir. Yararlanma derecesi yararlanma faktörü), meranın ürettiği yemin yüzde ne kadarının hayvanlar tarafından otlanılmasına müsaade edildiğinin ifadesidir. Yararlanma faktörü %55 denildiğinde, toplam üretilen yemin %55 inin hayvanlar tarafından yenilmesine izin verileceği, geri kalan %45 lik kısmının otlatılmayacağı, toprak üzerinde kalacağı anlaşılmaktadır. Çok yıllık olan mera bitkilerinin toprak üzerinde olan kısımlarının tamamı otlatılırsa bitkide büyüme ve gelişme zarar göreceğinden istenilmez. Bitkinin zarar görmemesi için yetiştiği toprak ve iklim şartlarına göre uygun olan oranda faydalanılması esası getirilmiştir. Toplam verim yararlanma derecesi ile çarpılarak yararlanılabilir yem miktarı bulunur. Tablo 7. Sarayönü İlçesi Arazilerinin Yerleşim Yerlerine Göre Genel Dağılımı Yüz Tarım Alanı Çayır Mer a Orman Fidanlık ve Tarım Arazi Dışı Yerleşim Yeri ölçümü (ha) Miktar (ha) Oran (%) Miktar (ha) Oran (%) Miktar (ha) Oran (%) Miktar (ha) Ora n (%) İLÇE TOPLAMI 155.528,12 115.479,50 74,25 31.263,0 20,10 1.605,00 1,03 7.180,62 4,62 Merkez 16.474,31 14.884,49 90,35 775,36 4,71 55 0,33 759,46 4,61 Bahçesaray 377,35 246,3 65,27 113,66 30,12 - - 17,39 4,61 Başhüyük 2.888,07 1.885,24 65,28 775,07 26,84 200 6,93 27,76 0,96 Boyalı 11.078,67 8.754,06 79,02 2.127,72 19,21 - - 196,89 1,78
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 553 Büyükzengi 1.001,55 792,21 79,10 190,55 19,03 - - 18,79 1,88 Çeşmelisebil 21.903,50 17.741,91 81,00 3.884,11 17,73 - - 277,48 1,27 Değirmenli 708,81 532,9 75,18 153,7 21,68 - - 22,21 3,13 Ertuğrul 322,09 266,39 82,71 30,4 9,44 - - 25,3 7,85 Gözlü 24.520,30 15.090,75 61,54 5.571,98 22,72 100 0,41 3.757,57 15,3 2 Kadıoğlu 10.418,08 6.831,76 65,58 3.297,82 31,65 - - 288,5 2,77 Karabıyık 10.852,70 6.556,24 60,41 3.987,97 36,75 - - 308,49 2,84 Karatepe 5.001,72 4.290,50 85,78 576,51 11,53 - - 134,71 2,69 Kayıören 314,54 305,28 97,06 - - - - 9,26 2,94 Konar 2.771,29 2.256,84 81,44 439 15,84 - - 75,45 2,72 Kurşunlu 1.391,30 1.059,30 76,14 267,87 19,25 - - 64,13 4,61 Kuyulusebil 17.539,59 14.453,53 82,41 2.756,13 15,71 - - 329,93 1,88 Ladik 10.935,14 8.169,44 74,71 1.220,82 11,16 1250 11,43 294,88 2,70 Özkent 14.733,45 9.479,38 64,34 4.784,08 32,47 - - 469,99 3,19 Yenicekaya 2.295,66 1.882,98 82,02 310,25 13,51 - - 102,43 4,46 Sarayönü ilçesinde yem bitkileri ekim alanı toplamı 24.068 dekar olup toplam ekilen alan içerisindeki payı %2.80 dir. Konya ilinde 7.614.610 dekar çayır ve mera alanı Sarayönü İlçemizde 312.630 dekar çayır ve mera alanı vardır. Konya daki çayır ve mera varlığının % 4.10 u
554 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Sarayönü ilçesindedir. İlçede 19 yerleşim yeri olduğu halde 4342 sayılı Mera kanunu gereği kurulması gerekli olan Mera Yönetim Birliği sadece 9 yerleşim yerinde kurulmuş olup bunların da istenilen seviyede aktif olduklarını söylemek mümkün değildir. Kanuna göre kurulması mecbur olan Mera Yönetim Birlikleri yerleşim yerlerinde meralarla ilgili bütün işleri yürütmekle sorumlu olan kuruluşlardır. Meranın bakımı, kullanımı ve ıslahı çalışmaları bu birliklerce yürütülmektedir. Tablo 8. Sarayönü İlçesi Saman ve Ot Verileri(2013 yılı) Ürün Adı Ekim Alanı (da) Üretim Verim Kg/da Miktarı(Ton) Fiğ (Yeşil Ot) 7.200 6.480 900 Yonca(Yeşil Ot) 2.200 8.800 4.000 Korunga (Yeşil Ot) 120 138 1.150 Mısır (Silajlık) 5.000 30.000 6.000 Mısır (Dane) 413 340 823 Sorgum(Yeşil ot) 20 90 4.500 Yem Şalgamı 50 250 5.000 Yulaf (Dane) 8.606 2.349 273 Tritikale (Dane) 284 99 349 Çavdar 175 44 250 Ekilmekte olan bitkiler yanında ekilebilecek bitkiler; Tablo 8 de görüleceği gibi yeşil ot olarak fiğ, yonca, Korunga, silajlık mısır, Dane mısır, Sorgum, yulaf, Yem Şalgamı(Çoğunluğu ot tipi), tritikale ve çavdar ekimi yapılmaktadır. Birbirini takip eden ana ürünler arasında geçen süreler. Birbirini takip eden ana ürünler arasında geçen süreler. Tahıl-Tahıl münavebesinde Haziran-Ağustos ayından Eylül-Ekim aylarına kadar (a), * Tahıl-Şeker Pancarı münavebesinde 7 ay (b), *Tahıl-Sebze, Kavun, Karpuz, Mısır gibi bitkilerin münavebesinde 10 aya kadar(c), *Tahıl -bir yıl sonra tahıl münavebesinde ise 13-15 ay (d), tarla boş kalmaktadır
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 555 Arpa hasadından sonra ekilen hayvan pancarı, yem şalgamı, silajlık mısır ve sorgumun verim ve ham protein oranı buğday hasadından sonra yapılan ekimlere göre daha yüksek çıkmıştır. Yetiştiricinin kök-yumru yemlerini depolama imkanı bulunuyorsa bu yem bitkilerinin üretimini yapması uygundur. Kök yemlerini mısır ya da sorgumla karıştırarak silaj olarak da değerlendirilebilir. Ancak ikinci üründen sonra tekrar tahılların ekilmesi söz konusu ise tarlayı daha erken terk eden silajlık mısır ve sorgum ekilmesi daha yerinde olacaktır. İç Anadolu da sulu şartlarda arpa hasadından sonra bir sonraki yetiştirilecek ürüne göre bu dört yem bitkisinden herhangi biri ikinci ürün olarak yetiştirilebilir. Alternatif olarak yem bitkisi değil, kaba yem ihtiyacının karşılanması için yem bitkileri ekilmelidir. * Tahıl tahıl ekimi yapılan işletmelerde kışlık ara ürün *Şeker pancarı, Mısır, kavun ve karpuz gibi ilk baharda ekilen bitkilerin ekiminden bir dönem önce yem bitkisi karışımları ekilmeli
556 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SORGUMxSUDANOTU Melezi (Verim: 4-6 Ton/da)
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 557 Yem Şalgamı ( Konya da Yapılan Bir Araştırmada Verim: 4.000 6.000 Kg/da) Hayvan Pancarı ( Konya da Yapılan Bir Araştırmada Verim: 10.000-14.000 Kg/da)
558 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Lolium multiflorum L. İki yıllık Çim (Verim: 4-6 ton/biçim) Süt otu, Caramba Sarayönü ilçesinde mevcut hayvan varlığı itibariyle ihtiyaç duyulan kaba yem ihtiyacı ve ilçenin kaba yem üretimi yaklaşık olarak şöyledir; Meralardan elde edilen( 312630 da x60kg/da) 18.758 ton, yem bitkisi üretimi toplamı (tablo =48.592 Diğer Bitkilerden yem olarak kul. = 7.650 İstatistiklere girmeyen üretimler = 5.000 Toplam üretim (Ton/Yıl) 80.000
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 559 Kaba Yem İhtiyacı(Ton/Yıl) Sığırlar için (rasyonda %20) =32485 Koyunlar için (150 gün Mera) = 46.500 Koyunlar için(215 gün Mera dışı)= 21700 Toplam kaba yem ihtiyacı 100.685 ton/yıl İhtiyaç= 100.685 Üretim= 80.000 Açık = 20.685 Ton/Yıl Sarayönü ilçesinde bugüne kadar dört mera Islah programı yapılmıştır. Islah edilen mera alanları Tabloda verilmiştir. Mera Islah Edilen Yer Yıllar Alan(da) Bütçesi(YTL) Merkez Fatih Mahallesi 2001-2004 1. 494 17.500 - Kuyulusebil Köyü 2004-2008 27561 14.293 - Çeşmelisebil Kasabası 2005-2008 38871 92.500 - Başhüyük Kasabası 2006-2009 22007 20.500 - Mera ıslah projeleri yapılan bu mera alanlarında ıslah sonrası iyileşen durum sürdürülmelidir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlüğü kanalıyla Yeni mera Islah ve Amenajman projeleri yapılmalı ve uygulanmalıdır. Sarayönü ilçesi meraların kullanımı, yem bitkileri üretiminin artırılması ve kaba yem açığının kapatılması için Öneriler; Yem açığının giderilmesi için daha fazla yem bitkileri ekimi yapılmalı, Meralar otlatma amenajmanı kurallarına uygun kullanılmalı İl Mera Komisyonu tarafından her yıl hazırlanan otlatma takvimine mutlaka uyulması sağlanılmalı Tarla kültürü içerisinde diğer ürünlerden kalan arazinin boş kaldığı dönemlerde (özellikle sulanan alanlarda) ara ürün ve ikinci ürün
560 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI yetiştirilmesi yaygınlaştırılmalı Özellikle sulanan alanların artırılması veya mevcut sulanabilen alanlarda mutlaka ara veya ikinci ürün ekilerek hem kaba yem açığı kapatılmalıdır. Yazlık ekimlerde Fiğ veya Yem bezelyesi+ tahıl karışımı Kışlık(güzlük) ekimlerde Macar Fiği+tahıl karışımı ekimi yaygınlaştırılmalıdır. İlçede 15.076 BBHB bulunmaktadır. İhtiyaç duyulan yıllık kaba yem miktarı farklı bir hesaplama ile yaklaşık 100.685 ton, mera, yem bitkileri ve diğer kaynaklardan elde edilen kaba yem miktarı 80.000 ton kadardır. Sarayönü nde yaklaşık 20.685 ton Kaba yem açığı bulunmaktadır. Bu açık mutlaka kapatılmalıdır. TKİB nın mera ıslahını istenilen hız ve sürede yapması mümkün olamayacağı düşüncesinden hareketle ilçede mera kiralamasına geçilmeli, Meraların kullanım, Amenajman ve Islah Projelerinin yapım ve uygulanması çabuklaştırılmalı ve hızlandırılmalıdır. Daha önce Mera Amenajman ve Islah Projesi yapılmış olan dört yerde bakım, toprak-su muhafaza yapıları ve otlatmayı kolaylaştırıcı tesis ve yapılar yapılarak örnek hale getirilmeli, Amenajman ve Islah Projeleri Otlatma Amenajman Tekniklerinin uygulanabilirliğini sağlamak, otlatma yasağını tavizsiz ve uygulanabilir hale getirilmeli Proje uygulanan yerleşim yerlerinde daha uzun süreli, uygulanmayan yerlerde daha kısa süreyle HAYVAN BAŞI YEM DESTEĞİ verilmelidir. Sarayönü ilçesinde 14.818 adet Büyükbaş, 61.854 koyun ve keçi ve bulunmaktadır. Koyun ve keçi için ayda 10 TL, sığır için 30 TL destek verildiği kabul edilmiş olsa; Sarayönü ilçesine verilecek destek miktarı aylık (444.540+ 618.540) 1.063.080 TL kadar olacaktır. Meralardaki ağır otlatma baskısını kaldırmak için yılda 2 ay süreyle toplam 2.126.160 TL verilerek otlatma yasağı mutlaka uygulanmalı, uymayanlara da hiç tavizsiz ceza uygulanmalıdır. Hayvancılık işletmeleri kendi yemini karşılama çabası içinde olmalıdırlar. Tarla tarımı yaptıkları alanlarda ekim nöbeti içerisinde ana ürün, ara veya ikinci ürün, nadas yılında ara ürün olarak yem bitkileri yetiştirilmeli ve mutlaka suni mera kurmalıdırlar.
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Uygun olan meralarda suni mera ve çayırlar kurularak bu alanlardan daha fazla ot elde edilmelidir. Yem bitkilerinin kullanımında yeni teknolojilere uygun değerlendirmeler takip edilmeli ve yaygınlaştırılmalı Münavebede yem bitkilerine yer verilmeli, ilçede % 2.80 kadar olan yem bitkisi ekiliş alanının %15-20 lere çıkarılmalı. Yem bitkileri yetiştiriciliğinde verim ve kaliteye önem verilmeli, bu hususlarda eğitim yaygınlaştırılmalı Mera alanlarında otlatmayı kolaylaştırıcı tesis ve yapılarının yapılması, amenajmanın kolaylaştırılması için toprak su muhafazası yapılarının yapılmaları (bazıları) mera ıslah projelerinde mutlaka yer almalı ve bazı tesis ve yapılar özel teşvikler içine dahil edilmeli. Meralardan hayvan çekilebilmesi için hazırlanacak takvime göre meraya hayvan çıkarılmayan yerleşim yerlerine yem bitkileri tohumluklarının tamamı karşılıksız verilmeli. Mera alanlarının bilinçli kullanımını sağlayabilmek için hayvancılıkla uğraşan işletmelere bakım ıslah ve geçici kullanım hakları yörelere göre belirlenecek büyüklükler dikkate alınarak verilebilecek düzenlemelere gidilmeli. Mera kiralama yaygınlaştırılmalı ve mera yönetim birlikleri aktif hale getirilmelidir. Yerleşim yerleri civarında oluşan görüntüleri hoş olmayan hayvancılık işletmeleri, organize hayvancılık bölgeleri kurularak kontrollü ve bilinçli bir şekilde hayvancılık işletmelerine dönüştürülmeli Kullanım özelliği değiştirilen meralardan elde edilen gelirlerin mutlaka mera ıslahı çalışmalarında kullanılmalı Yem borsası canlı ve aktif hale getirilmeli Yembitkileri ekimi teşviki devam ettirilmeli. Türkiye genelinde uygulanan çok yıllıklara 10 dekar, tek yıllıklara 25 dekar limiti yörelere göre gözden geçirilmeli Arazi parçalanması çok olan küçük yerleşim yerlerinde toplulaştırmaya gidilmeli ve ortak ekipman kullanımı yaygınlaştırılmalı Desteklemelerde aynı değerlere göre eşit destek miktarı uygulaması yerine bölgesel değerlere göre desteklemeye geçilmeli, Hayvancılıkta önemli olan yemin temini olduğu gerçeğinden hareketle süt ve et koyun, sığır ve koyun yetiştiriciliği için verilen teşviklerde mutlaka belirli bir alan büyüklüğünde yem bitkisi ekimi şartı getirilmeli. 561
562 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Hayvancılık işletmelerini 2-3 hayvandan oluşan işletmeler olarak değil en küçüğünü 5-8 hayvandan oluşan işletmeler olarak dikkate almalı ve bunlar teşvikte esas alınmalıdır. Meralar mera olarak kalacak şekilde kullanılmalı Amaç dışı kullanıma müsaade edilmemeli, Meranın, tarihin ve kültürün muhafazası için Taş ocağı, kum ocağı veya maden sahası gibi yerler rastgele verilmemeli, tahsisler gözden geçirilmelidir. Tahsis amacı değişikliklerinde geri dönüşüm projeleri ile alanın tekrar meraya dönüştürülmesi sağlanılmalıdır. Mera kulanım ve ıslahında Sarayönü ilçesine diğer hususlarda olduğu gibi TİGEM ler öncülük etmelidirler.
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI KAYNAKÇA 563 Anonim 2014a, Konya Valiliği (http://www.konya.gov.tr), Anonim 2014b, Türkiye İstatistik Kurumu, (http://www.tuik.gov.tr), Tarımsal Üretim Verileri, Ankara. Anonim 2014c, Konya İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Konya Tarımı Verileri (2012), Konya,. Mülayim, M. 2009, Konya da Tarım(Bitkisel Üretim), İpek Yolu- Konya Ticaret Odası Dergisi, Konya Ticaret Odası Konya Kitabı XII (Özel Sayı Aralık 2009), Konya. Mülayim, M. 2014. Meralarımız ve Kaba Yem Kaynaklarımız. Tarım-Koop Konya Karaman Tarım Kooperatifleri Bölge Birliği, Yıl: 1, Sayı: 1(46-49). Konya.