İKLİMLERİN SINIFLANDIRILMASI İklimlerin Sınıflandırılmasında Kullanılan Yaklaşımlar -Yağış etkenliği indisleri a. Yağış Sıcaklık Oranına Dayananlar Linsser, Lang, Köppen, de Martonne, Emberger (a), Crowther, McKibbin, Angström, Selyaninof, Giacobbe, Gardner, Gorczynski, Bagnouls- Gaussen, Erinç formülleri b. Yağış-Buharlaşma veya Buharlaşma-Yağış Oranına Dayananlar Transeau, Penck, Prescott, Thornthwaite, Wilson, Trumble, Stenz, Crove, Broudyko formülleri c. Yağış-Doygunluk Açığı Oranına Dayananlar Köppen, Oldekop, Szymkievicz, Meyer formülleri c. Yağış Rejimine Dayananlar Walter, Emberger (b)
Trabzon Meteoroloji İstasyonu na Ait İklim Verileri
Bir Bölgenin İklim Tipini Veren Bazı Formüller Crowe Formülü (1957) Etr = 7.3 * (T-6) Formülde; Etr = Aylık evapotranspirasyon (mm) T = Aylık ortalama yüksek sıcaklık (oc) p = Aylık yağış miktarı (mm) Nemli ay : Etr < p Kuraklaşan : Etr p < 3 p Kurak ay : Etr 3 p < 6 p Çok kurak ay: Etr 6 p
De Martonne Formülü (1935) Yıllık kuraklık indisi; P = Yıllık yağış miktarı (mm) T = Yıllık ortalama sıcaklık (oc) Aylık kuraklık indisi; P = En kurak ayın yağış miktarı (mm) t = En kurak ayın ortalama sıcaklığı (oc) I = Kuraklık İndisi I < 5 Kurak 5 < I < 10 Yarı kurak 10 < I < 20 Yarınemli I > 20 Nemli
Thornthwaite Formülü Im : Nemlilik göstergesi s : Yıllık su fazlası (cm) d : Yıllık su eksikliği (cm) n : Yıllık potansiyel evapotranspirasyon miktarı (cm) Im İklim Sınıfı 100 < Çoknemli 100 20 Nemli 20 0 Yarınemli (0) (-20) Yarınemli-kurak (-20)-(-40) Yarıkurak (-40) > Tamkurak
Walter Formülü y = 2 s y : Yağış (mm) s : Sıcaklık (oc) Su Noksanı Su Fazlası
Erinç Formülü Im P Tom Im P Tom = Yağış etkenliği indisi = Yıllık ortalama yağış miktarı (mm) = Yıllık ortalama yüksek sıcaklık (oc) Yağış Etkenliği Sınıfları Yağış Etkenliği Sınıfı Yağış Etkenliği İndisi (Im) Bitki Örtüsü Kurak Im < 8 Çöl Yarı Kurak 8 < Im < 23 Step Yarı Nemli 23 < Im < 40 Park Görünümlü Kurak Orman Nemli 40 < Im < 55 Nemcil Orman Çok Nemli Im > 55 Çok Nemcil Orman
Erinç Formülü nün M.D. Kantarcı Tarafından Yeniden Düzenlenmesi Im Im GET Tom 12 x GET Tom Kuraklık Sınıfları = Kuraklık indisi = Aylık ortalama gerçek evapotranspirasyon (mm) = Yıllık ortalama yüksek sıcaklık (oc) Kuraklık Sınıfı Kuraklık İndisi (Im) Bitki Örtüsü Kurak Im < 8 Çöl Yarı Kurak 8 < Im < 23 Step Yarı Nemli 23 < Im < 40 Park Görünümlü Kurak Orman Nemli 40 < Im < 55 Nemcil Orman Çok Nemli Im > 55 Çok Nemcil Orman
Bilanço Elemanları A Y L A R YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sıcaklık o C 6,4 7,1 8,1 12,6 17,2 21,8 23,8 23,8 20,9 16,4 12,8 8,8 15,0 Sıcaklık indisi i 1,45 1,70 2,08 4,05 6,49 9,29 10,62 10,62 8,72 6,04 4,15 2,4 67,56 Düzeltilmemiş PE mm. 14,9 15,1 21,0 42,0 69,5 99,8 114,0 114,9 93,0 63,0 44,5 23,7 Güneş.sür.göre PE tashih ems. 0,84 0,83 1,03 1,11 1,24 1,25 1,27 1,18 1,04 0,96 0,83 0,81 Düzeltilmiş PE PET 12,5 12,5 21,6 46,6 86,2 124,7 144,8 135,6 96,7 60,5 36,9 19,2 797,8 Yağış y 93,1 72,5 67,4 47,0 29,9 19,8 18,7 26,7 44,4 61,1 76,4 106,4 663,4 Depo Değişikliği Dd - - - - -56,3-43,7 - - - 0,6 39,5 59,9 Depolama D 100,0 100,0 100,0 100,0 43,7 - - - - 0,6 40,1 100,0 Gerçek Evapotransprasyon GET 12,5 12,5 21,6 46,6 86,2 63,5 18,7 26,7 44,4 60,5 36,9 19,2 449,3 Su Noksanı Sn - - - - - 61,2 126,1 108,9 52,3 - - - 348,5 Su Fazlası Sf 80,6 60,0 45,8 0,4 - - - - - - - 27,3 214,1 Yüzeysel Akış Yü 47,1 53,6 49,7 25,1 12,6 6,3 3,2 1,6 0,8 0,4 0,2 13,7 214,1 Nemlilik Oranı Ne 6,4 4,8 2,1 0,0-0,7-0,8-0,9-0,8-0,5 0,0 1,1 4,5
Y a ğ ı ş (mm) Düzeltilmiş PE (mm) Thornthwaite Su Bilançosu 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Depodan Harcanan Su (mm) Su Fazlası (mm) Su Noksanı (mm) Su Fazlası (mm) Depo EdilenSu (mm) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII A y l a r 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Yağış PET
Thornthwaite Yönteminin Uygulanması Sıcaklık İndisi - Tablo III. Sıcaklık indis değerlerinin bulunmasında kullanılan tablo Düzeltilmemiş Potansiyel Evapotranspirasyon (mm) - Şekil I ve Şekil II (ortalama sıcaklıkları düşük aylar için) deki nomogramlar (abaklar) Yıllık sıcaklık indisi değerinden kesişme noktasına doğru çizilir. - Aylara ait ortalama sıcaklık değerleri sağ taraftaki düşey eksende bulunur, çizilen doğruya yatay olarak çizgi çekilir, kesişme noktasından yatay eksene dikme inilir ve düzeltilmemiş PE bulunur. Düzeltilmiş Potansiyel Evapotranspirasyon (mm) - Tablo IV. Enlem derecelerine göre düzenlenmiş ve her ayın güneşlenme katsayılarını gösteren tablo dan güneşlenme katsayısı bulunur. Düzeltilmiş PE değeri = Güneşlenme katsayısı x Düzeltilmemiş PE
Aylık ve Yıllık Yağış Miktarları (mm) - Meteoroloji bültenindeki iklim verilerinden Toprakta Depo Edilen Suyun Aylık Değişimi - Hesaplamaya kurak aylar sonundaki yağışın PET dan fazla olduğu aydan başlanır. Depo edilecek su olmadığı için yağış < PET olduğu aylardan başlanmaz. - Yağış miktarından, düzeltilmiş PE değeri çıkarılır, aradaki fark hem depo edilen suyun aylık değişim hanesine hem de depo edilen su hanesine kaydedilir. - Sonraki aydan itibaren işlemler tekrarlanır. Bir sonraki ayda Yağış PET değeri depo edilen suyun aylık değişim hanesine kaydedilir. Bir önceki ayın depo edilen su miktarına bu ayın depo edilen suyun aylık değişim miktarı eklenerek bu aya ait depo edilen su miktarı hanesine kaydedilir. Dikkat edilecek husus, depo edilen su 100 mm yi (Kabul edilen) geçemeyeceğinden buna göre hesaplama yapılır.
Toprakta Depo Edilen Suyun Aylık Değişimi (mm) - Sonraki aylarda Yağış > PET olduğu durumlarda, depo edilen su miktarı 100 ise depo değişikliği 0 olarak alınır. Yağış < PET olduğu durumlarda PET i karşılayabilmek için depo edilen sudan kullanılır. Gerçek Evapotranspirasyon (GET) (mm) A. GET = PE olabilmesi için, 1. Yağış > PE, 2. Toprakta 100 mm depo edilen suyun olması, 3. Yağış < PE, buna karşılık Yağış + Depo Edilen Suyun PE yi karşılaması B. Bu özellikleri taşımayan aylar için GET = Toprakta depo edilen su + Yağış miktarıdır. Şayet toprakta depo edilen su kalmamış ise, bu durumda GET = Yağış miktarı
Su Noksanı (mm) - Toprakta depo edilen suyun tükenmesi, - Toprakta depo edilen su + yağış miktarının PE yi karşılayamaması durumunda Su Noksanı = Düzeltilmiş PE - GET Su Fazlası (mm) - Toprakta depo edilen suyun 100 mm olduğu ayların, depo edilen suyun aylık değişim hanelerinde suyun aylık değişim miktarı 0 (sıfır) ise, Su Fazlası = Aylık Yağış Aylık Düzeltilmiş PE - Toprakta depo edilen suyun 100 mm olduğu ayların, depo edilen suyun aylık değişim hanelerinde bir değer var ise, Su Fazlası = Aylık Yağış (Depo edilen suyun aylık değişim miktarı + Aylık Düzeltilmiş PE)
Yüzeysel Akış (mm) - Su Fazlasının olduğu aylar için hesaplanır. - Hesaplamaya su fazlasının ilk olarak görüldüğü aydan başlanır ve bu aya ait su fazlasının ikiye bölünmesiyle elde edilen değer o ayın akış hanesine yazılır. Diğer yarısı, bir sonraki ayın su fazlası ile toplanarak, ikiye bölünmesiyle o ayın yüzeysel akış kısmına kaydedilir. İşlemler devam eder. Nemlilik Oranı - Aşağıdaki formülden yararlanılır. p e Nemlilik Oranı e P = Aylık yağış miktarı (mm) e = Aylık düzeltilmiş PE (mm)
Y a ğ ı ş (mm) P E T (mm) Thornthwaite Su Bilançosu 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 A y l a r Yağış PET