TİSK İŞGÜCÜ PİYASASI BÜLTENİ OCAK 2016 (SAYI: 35) (EKİM 2015 TÜİK HİA Verilerinin Değerlendirilmesi) Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) Ekim 2015 Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, 15 Ocak 2016 tarihli Haber Bülteni ile açıklanmıştır. Bu çalışmanın ilk bölümünde söz konusu veriler kapsamında işgücü piyasasında ön plana çıkan gelişmeler, ana başlıklar halinde özetlenecektir. İkinci bölümde, işgücü piyasasında Ekim 2015 sonrası dönemdeki güncel gelişmelerin görülebilmesi amacıyla Türkiye İş Kurumu nun (İŞKUR) açıkladığı işsizlik ödeneğine başvuranların sayısındaki gelişmeler ile reel kesimin ve tüketicilerin anketlerden elde edilen istihdama yönelik beklentilerinden yararlanılacaktır. Üçüncü bölümde ise Genel Değerlendirme yapılmıştır. I. İŞGÜCÜ PİYASASINDAKİ DURUM VE GELİŞMELER (EKİM 2015 İTİBARİYLE) a. İŞGÜCÜ KOMPOZİSYONU: Son bir yılda Türkiye de 15 yaş ve üzerindeki nüfus 885 bin kişi artmış bunun 63 bini işgücü piyasasının dışında kalanlara eklenmiştir. Dolayısıyla yıllık işgücü artışı 822 bin kişi olmuştur (Grafik 1). 2014 Ekim döneminde 1 milyon 929 bin kişi olan işgücü artışı bir yılda %42,6 oranında küçülmüştür. Yıllık işgücü artışı Ocak 2015 te 1 milyon 452 bin kişi olmuştu. İşgücü içinde istihdam edilenler 718 bin kişi; işsiz sayısı 104 bin kişi artmıştır. (*) İşgücüne dahil olmayanlar.
2 b. İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI: Yıllık işgücü artış hacmindeki azalışa rağmen, işgücüne katılma oranı Ekim 2015 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,6 puan artarak %51 den %51,6 ya çıkmıştır. Artışta 0,9 puanla kadınların etkili olduğu anlaşılmaktadır. Oran, erkeklerde %71,9; kadınlarda %31,8 dir (Grafik 2, Tablo 1). İşgücüne katılma oranı Ekim 2015 itibariyle 15-24 yaş toplamında %42,3; genç erkeklerde %54,5; genç kadınlarda ise %30,2 dir. İşgücüne katılma eğilimi gençlerde de çok yüksektir; oranda 1,4 puan artış vardır. Genç kadınlarda bu artış 1,7 puana çıkmaktadır. Oran, mevsim etkisinden arındırılmış verilere göre incelendiğinde, bir dönem önceye (Eylül 2015 e) göre 0,1 puan azaldığı görülmektedir (Grafik 3). Mart tan itibaren gözlenen artış eğiliminin değiştiği dikkati çekmektedir. Bir yıl önce işgücü piyasasında bulunmayan 197 bin iş aramayan ancak bulduğu takdirde çalışmaya hazır olan kişi, 116 bin çalışamaz halde olan kişi, 73 bin ev kadını ve 45 bin öğrenci çalışma talebiyle iş aramaya başlamıştır. Buna karşılık, 288 bin emekli, 166 bin iş bulma ümidi olmayan kişi ve 3 bin mevsimlik çalışan işgücü piyasasının dışına çıkmıştır. TÜİK in içeriğini açıklamadığı Diğer kategorisinde 39 bin kişilik artış olmuştur.
3 Tablo.1 İşgücü Piyasasında Gelişmeler (Nüfus Grupları İtibariyle) Türkiye Erkek Kadın Genç Nüfus (15-24) (Ekim 2015 itibariyle) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) 15 + Yaş Nüfus 58.134 885 28.711 437 29.423 448 11.834 80 İşgücü 30.003 822 20.645 416 9.358 406 5.011 207 Toplam İstihdam 26.856 718 18.734 354 8.122 364 4.043 183 -Zamana Bağlı Eksik İstihdam 395-148 294-87 101-61 63-16 -Yetersiz İstihdam 551-15 426-32 126 18 132 20 -Tam Zamanlı İstihdam 26.461 866 18.440 441 8.021 425 3.980 199 İşsizler 3.147 104 1.911 61 1.235 41 968 24 İşgücüne Dahil Olmayanlar 28.131 63 8.066 21 20.065 42 6.823-127 -İş Bulma Ümidi Olmayan 724 166 434 85 290 81 - - -İş Aramayan, Çalışmaya Hazır 1.629-197 522-88 1.106-110 - - -Mevsimlik Çalışan 76 3 18-1 58 4 - - -Ev Kadını 11.440-73 - - 11.440-73 - - -Öğrenci 4.482-45 2.195-54 2.287 9 - - -Emekli 4.115 288 3.181 210 934 78 - - -Çalışamaz Halde 3.870-116 1.335-99 2.535-17 - - -Diğer 1.797 39 381-31 1.416 70 - - İşgücüne Katılma Oranı, % 51,6 0,6 71,9 0,4 31,8 0,9 42,3 1,4 İşsizlik Oranı, % 10,5 0,1 9,3 0,2 13,2-0,1 19,3-0,4 Tarım Dışı İşsizlik Oranı, % 12,6 0,1 10,5 0,2 18,0-0,3 22,4-0,5 (*) Ekim 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. c. İSTİHDAM: Ekim 2015 dönemi itibariyle toplam istihdam 26 milyon 856 bin kişi olup, istihdam edilmeyenler (işgücüne dahil olmayanlar ve işsizler) 31 milyon 278 bin kişi ile çok daha büyük bir kitledir. Bir başka ifadeyle çalışma çağındaki nüfusun yarısından azı (%46,2) çalışma ve kazanç sağlama olanağına sahip; yarısından fazlası (%53,8) ise bundan yoksundur (Grafik 4). Görüldüğü gibi %46,2 düzeyindeki istihdam oranını yükseltmek açısından en fazla potansiyele sahip grup, ev kadınlarıdır. TÜİK, evde engelli bakım yardımı alan kişileri ücretli istihdamına dahil etmiştir. 2014 yılında 450 bin kişi düzeyinde olduğu bilinen, 2015 te muhtemelen sayısı daha da artan bu kitlenin ücretli istihdamına dahil edilmesi, tartışmaya açık bir uygulamadır. Öte yandan, ülkemizdeki toplam sayısı 2,5 milyon kişiyi bulan Suriyeli sığınmacılardan 15 ve yukarı yaştakiler eğer TÜİK Hanehalkı İşgücü Araştırması nın örneklemi içinde olan bir hanede ikamet ediliyor ve anket formuna cevap verebiliyor ise, Araştırma kapsamına dahil edilmektedir. Ne var ki, Suriyeli sığınmacıların Araştırma sonuçlarını ne kadar ve hangi konularda ne yönde etkilediği kamuoyunca bilinmemektedir. Bu durum Araştırma ile elde edilmek istenilen faydayı azalttığından, söz konusu veriler ve etkileri TÜİK çe açıklanmalıdır. Toplam İstihdam ve İstihdam Oranı: Toplam istihdam artışı Nisan-Eylül 2015 döneminde güçlenmiş; Ekim 2015 te nispeten zayıflamıştır. Ekim 2015 döneminde toplam istihdam, bir önceki yılın aynı dönemine
4 göre %2,7 oranında artmış ancak 12 ay önceki hızına erişememiştir. Bir yıl önce bu artış oranı %5,5 olmuştu. (Tablo 2). Toplam istihdamdaki artışın hız kazanmasında kadın istihdamı başat rol oynamıştır. Kadınların işgücü piyasasındaki rolü zayıf olmasına rağmen, kadın istihdamındaki artış kişi sayısı açısından erkeklerden 10 bin kişi fazla olmuştur (Tablo 2). İstihdam oranı Ekim 2015 te %46,2 olmuş, bir yıl önceye göre 0,5 puan artmıştır. Oran erkeklerde %65,2; kadınlarda %27,6 düzeylerindedir. Ekim 2015 dönemi itibariyle %27,6 ya yükselen kadın istihdam oranı; TBMM de görüşülmekte olan, doğum yapacak kadın çalışanların izin haklarını genişleten ve ilkokul çağına kadar çocuğa bakım sağlama gerekçesiyle işverene kısmi süreli çalıştırma zorunluluğu getiren düzenleme taslağının yasalaşması halinde orta vadede azalabilir. Mevsim etkisinden arındırılmış istihdam bir önceki döneme (Eylül 2015 e) göre %0,1 oranında azalmıştır (Grafik 5).
5 Tablo 2: İstihdam Göstergelerinin Aylar İtibariyle Değişimi (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Toplam İstihdam (Yüzde) İstihdam Oranı (Puan) Tarım Dışı İstihdam (Yüzde) Sanayi İstihdamı (Yüzde) Genç İstihdamı (Yüzde) Kadın İstihdamı (*) (Yüzde) Dönem 2014 Ekim 5,5 1,7 5,7 5,2 6,0 - Kasım 5,8 1,7 5,7 4,1 7,2 - Aralık 5,4 1,6 4,8 2,6 5,4-2015 Ocak 4,1 1,1 4,8 2,3 3,7 8,1 Şubat 2,3 0,3 4,3-0,1-1,1 4,1 Mart 1,4-0,1 2,4-1,1-0,7 2,4 Nisan 1,7 0,1 2,5-0,9-1,0 2,5 Mayıs 2,0 0,2 2,8 0,7-0,5 4,1 Haziran 2,5 0,4 3,0 0,9 1,3 5,2 Temmuz 3,5 0,9 4,0 1,8 4,4 5,9 Ağustos 3,2 0,7 3,1-0,1 6,6 4,9 Eylül 3,8 1,0 3,8 0,4 6,3 5,8 Ekim 2,7 0,5 3,1 0,2 4,7 4,7 (*) Yeni seride 2015 Şubat dönemi öncesi için veri yoktur. Sektörel İstihdam: Kadın işgücüne katılma oranındaki 0,9 puanlık yükselme, kadın istihdamındaki 364 bin kişilik artıştan kaynaklanmaktadır. Kadın istihdamı hizmetler sektöründe 387 bin kişi, tarımda 23 bin kişi artarken, sanayide 40 bin kişi ve inşaatta 7 bin kişi azalmıştır (Tablo 3). İstihdam edilen erkek sayısı 354 bin kişi artmıştır. Bu artışın 206 bini hizmetlerde, 50 bini inşaatta, 49 bini sanayide ve 46 bini tarımda çıkmıştır.
6 Hizmetler sektörü kadınlar ve erkekler açısından istihdam yaratan en büyük sektör olmuştur. Hizmetler sektörünün 593 bin kişilik istihdam yarattığı görülmektedir. İstihdam sanayi sektöründe 9 bin kişi, tarımda 69 bin kişi artabilmiştir. İnşaat ve sanayi sektörleri sadece erkekler açısından istihdam yaratmış, kadın istihdamı azalmıştır. Sanayi sektörü istihdamı yerinde saymış, toplam istihdamdaki payı %20,5 ten %20 ye inmiştir. Ekim 2015 dönemindeki yıllık istihdam artışının temelinde hizmetler sektöründeki kadın istihdamının bulunduğu anlaşılmaktadır. Tablo.3 Sektörel İstihdam Gelişmeleri Ekim 2015 Değişim(*) (Bin kişi) Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Tarım 2.931 2.542 5.473 46 23 69 Sanayi 4.139 1.224 5.363 49-40 9 İnşaat 1.978 70 2.048 50-7 43 Hizmetler 9.683 4.285 13.968 206 387 593 Toplam 18.734 8.122 26.856 354 364 718 Tarım-dışı 15.803 5.580 21.383 308 341 649 * Ekim 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Tarım dışı istihdam artışı Ağustos-Ekim döneminde dalgalı bir seyir izlemiştir. Tarım dışı istihdam Ekim 2015 döneminde bir yıl önceki yılın aynı dönemine göre 649 bin kişi artarak 21 milyon 383 bin kişiye çıkmış ve yıllık artış oranı %3,1 olmuştur (Tablo 3 ve Grafik 6). Tarım dışı istihdamın seyri mevsim etkisinden arındırılmış veriler kullanılarak incelendiğinde bir önceki döneme göre (Eylül 2015) %0,3 oranında azaldığı anlaşılmaktadır.
7 2015 yılının ilk 10 ayı itibariyle, bir önceki yılın aynı dönemine göre toplam istihdam 707 bin kişi artmıştır. İlk 10 ayda istihdam hizmetlerde 652 bin kişi, sanayide 21 bin kişi, tarımda 18 bin kişi ve inşaatta 15 bin kişi genişlemiştir (Tablo 4 ). Tablo 4: İstihdamda Bir Önceki Yıla Göre Değişim, (Bin Kişi) 2014 Ocak-Ekim Ortalama 2015 Ocak-Ekim Ortalama Değişim Tarım 5.525 5.543 18 Sanayi 5.319 5.340 21 İnşaat 1.895 1.910 15 Hizmetler 13.201 13.853 652 TOPLAM 25.939 26.646 707 Öte yandan sektörlerde yaratılan istihdamın yıllık bazda değişimi sorgulandığında, durağan hale geldiği izlenmektedir (Grafik 7). İşteki Duruma Göre İstihdam: Yaratılan istihdama işteki durum itibariyle bakıldığında, ücretli veya yevmiyeli olarak çalışanların sayısının bir önceki yılın aynı dönemine göre %4,8 oranında ve 833 bin kişi arttığı, toplam istihdamdaki payının 1,4 puan yükseldiği görülmektedir (Tablo 5). Böylece, ücretli payı %68 e yükselmiştir. Tablo.5 İşteki Durum İtibariyle İstihdam Gelişmeleri Bin Kişi Yüzde Dağılım (Ekim 2015 itibariyle) 2014 2015 Değişim(*) 2014 2015 Değişim(*) Ücretli ve Yevmiyeli 17 389 18 222 833 66,5 67,9 1,4 İşveren ve Kendi Hesabına Çalışan 5.657 5.540-117 21,6 20,6-1,0 Ücretsiz Aile İşçisi 3 091 3 094 3 11,8 11,5-0,3 Toplam 26.138 26.856 718 100,0 100,0 * Ekim 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Ocak-Ekim dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre işveren olarak çalışan kişilerin sayısı %0,2; ücretsiz aile işçilerinin sayısı %0,1; kendi hesabına çalışan kişilerin sayısı %0,1 azalırken, ücretli veya yevmiyelilerin sayısı %4,2 artmıştır (Grafik 8).
8 Gençlerin İstihdamı: Genç nüfusun (15-24 yaş) istihdamı Ekim 2014 te 3 milyon 860 bin kişi iken, bir yıl sonra, Ekim 2015 te 4 milyon 43 bin kişiye yükselmiştir. 2015 in ilk aylarında gerileyen genç istihdamının Mayıs tan sonra toparlandığı, ancak yıllık artış hızının Ağustos tan sonra azaldığı ve Ekim de %4,7 ile bir yıl önceye (%6) kıyasla düşük kaldığı anlaşılmaktadır (Tablo 2 ve Grafik 9). Genç istihdamının yaklaşık üçte ikisi (%66,1) erkeklere aittir. İstihdam oranı genç erkeklerde %45,1 iken, genç kadınlarda sadece %23,2 dir; genç kadın nüfusun yalnızca yaklaşık dörtte biri istihdam imkanına sahiptir. Bununla birlikte, Ekim 2015 te genç kadınların istihdamı 110 bin kişi artarken, genç erkeklerin istihdamı 73 bin kişi yükselmiştir.
9 Kayıt Dışı İstihdam: Ekim 2015 döneminde kayıt dışı istihdam büyüklüğü 9 milyon 25 bin kişidir; bunun 5 milyon 321 bin kişisi erkek, 3 milyon 705 bin kişisi kadındır. Ekim 2015 döneminde 12 ay önceye göre kayıtdışı istihdamda kaydedilen oransal azalmayla birlikte, mutlak düzeyinin de gerilemesi olumludur. Kayıtdışı istihdam oranı tarımda %82,9 dan %80,9 a ve tarım dışı sektörlerde %22,5 ten %21,5 e inmiştir. Tarım dışı sektörlerde kayıtdışı ücretli istihdamı oranı da %17,6 dan %16,8 e düşmüştür (Grafik 10). Ancak, kayıtdışı istihdam oranı Nisan-Ekim 2015 döneminde giderek yükselmiştir; Mart ta %32,7 olan söz konusu oran Ekim de %33,6 ya çıkmıştır. Bunun sebebi Milletvekili Seçimleri öncesinde denetimlerin azaltılması olabilir. Eğitim Durumuna Göre İstihdam: İstihdamdaki yıllık değişimin eğitim durumuna göre dağılımı incelendiğinde, istihdam artışının üçte ikisinden fazlasını (%68,9 unu) yükseköğretim mezunlarının oluşturduğu görülmektedir. İkinci sırayı ise lise altı eğitimliler almaktadır. Okur-yazar olmayanların istihdamı ise daralmıştır (Grafik 11).
10 d. İŞSİZLİK: İşsiz sayısındaki artış hızı Aralık 2014-Ekim 2015 döneminde yavaşlasa da son bir yılda %3,4 artmıştır (Tablo 7). Tablo 7: İşsizlik Göstergelerinin Aylar İtibariyle Değişimi (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Toplam İşsiz (Yüzde) İşsizlik Oranı (Puan) Tarım Dışı İşsizlik Oranı (Puan) Kadın İşsizler (Yüzde) (*) Genç İşsizler (Yüzde) Yüksek Öğrenim Mezunu İşsizler (Yüzde) (*) Dönem 2014 Ekim 23,2 1,3 1,6-18,4 - Kasım 24,0 1,4 1,7-22,0 - Aralık 21,8 1,3 1,6-26,8-2015 Ocak 16,2 1,0 1,3 24,8 20,5 38,9 Şubat 14,2 1,0 1,1 22,2 20,9 34,6 Mart 11,7 0,9 1,0 21,8 12,6 35,6 Nisan 9,4 0,6 0,8 17,2 10,1 24,7 Mayıs 9,3 0,5 0,7 15,1 8,1 27,9 Haziran 8,5 0,5 0,6 13,0 8,8 17,8 Temmuz 3,6 0,0 0,0 11,5 4,8 9,6 Ağustos 3,9 0,0 0,1 8,9 2,6 4,2 Eylül 1,3-0,2-0,3 3,4 2,1 2,6 Ekim 3,4 0,1 0,1 3,4 2,5 5,9 (*) Yeni seride 2015 Şubat dönemi öncesi için veri yoktur. Ekim 2015 itibariyle işsizlik oranı bir yıl önceye göre 0,1 puan artmıştır. Oran erkeklerde %9,3; kadınlarda %13,2 dir (Tablo 1). Toplam işsiz sayısı 3 milyon 147 bin kişidir. Son bir yılda erkek işsiz sayısı 61 bin kişi, kadın işsiz sayısı 41 bin kişi artmıştır; dolayısıyla işsizlik erkeklerin iş bulamaması ile belirlenmiştir. İşsizlik oranı Mayıs-Ekim 2015 döneminde yükselmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış seride Ekim de Eylül e göre 0,2 puanlık artış vardır (Grafik 12). 2012 ve 2013 te %8-9 bandında iken ekonomik büyümedeki hız kaybı nedeniyle %10 un üzerine çıkan işsizlik oranının gelecekteki durumu yine büyümeye bağlı olarak değişecektir. İşsizlik oranı genç nüfusta %19,3 tür. Oran genç erkeklerde %17,2; genç kadınlarda %23,1 düzeyindedir. Genç işsiz ve yükseköğretim mezunu işsiz sayılarındaki artış hızı, genel işsizliğe kıyasla daha yüksektir (Tablo 7).
11 Tarım dışı işsizlik oranının da Ekim 2014 teki %12,5 seviyesinin 0,1 puan üzerine çıktığı anlaşılmaktadır. Mevsim etkisinden arındırılmış tarım dışı işsizliğin seyrinde toplam işsizliğe benzer eğilimler izlenmiştir (Grafik 13). İşsizlikteki artışın analizinde, mutlak olarak en fazla hizmetler sektörünün ana kaynağı teşkil ettiği, onu 8 yıldan önce işten ayrılanların izlediği görülmektedir. Sanayi sektöründe çalışanların işsizlik riski diğer sektör çalışanlarına kıyasla çok daha düşüktür. Öte yandan, hizmetler sektöründe çalışırken işsiz kalanların payı artmıştır (Tablo 6).
12 Tablo.6 Daha Önce Çalıştığı Sektörlere Göre İşsizler 2014 2015 2014 2015 (Ekim 2015 dönemi itibariyle) Bin Kişi Bin Kişi Değişim(*) Dağılım Dağılım Değişim(*) Tarım 186 197 11 6,1 6,3 0,2 Sanayi 595 559-36 19,6 17,8-1,8 İnşaat 397 400 3 13,0 12,7-0,3 Hizmetler 1.457 1.574 117 47,9 50,0 2,1 8 yıldan önce işten ayrılanlar 137 155 18 4,5 4,9 0,4 İlk kez iş arayan 270 262-8 8,9 8,3-0,6 Toplam 3.043 3.147 104 100,0 100,0 * Ekim 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. İş bulma ümidi olmayanlar ve iş bulduğu takdirde çalışmaya hazır olan diğer kişilerin sayısı, bir yıl önceye göre toplamda 31 bin kişi azalmıştır. Söz konusu azalışta, iş bulduğu takdirde çalışmaya hazır olan diğer kişilerin sayısındaki azalış (197 bin kişi) belirleyici olmuş, iş bulma ümidi olmayanların sayısı ise 166 bin kişi artmıştır (Grafik 14). İşsizlik oranı eğitim durumuna göre incelendiğinde, 2015 yılının ilk 10 aylık döneminde en yüksek oranın %11 ile genel lise mezunlarında olduğu, bunu sırasıyla yükseköğretim mezunlarının (%9,8), meslek lisesi mezunlarının (%9,2) ve lise altı eğitimlilerin (%8,9) izlediği, en düşük oranın ise %4,6 ile okur-yazar olmayanlarda bulunduğu anlaşılmaktadır (Grafik 15). İşsiz sayısındaki yıllık değişim eğitim durumuna göre incelendiğinde, 54 bin kişi ile en yüksek artışın genel lise mezunlarından kaynaklandığı, onları 43 bin kişi ile yükseköğretim mezunlarının takip ettiği görülmektedir. Meslek lisesi mezunlarında işsizlik 5 bin kişi azalmıştır. Yükseköğretim mezunlarının temsil ettiği nitelikli işsizlerdeki artış, toplam işsiz sayısı artışının yaklaşık yarısını (%41,3) oluşturmaktadır (Grafik 16).
13 Yükseköğretim mezunlarında işsizlik çok hızlı artmaktadır. Toplam işsiz sayısı yıllık bazda %3,4 artarken, yükseköğretim mezunu işsiz sayısındaki artış %5,9 dur (Tablo 7). Öte yandan, Ekim 2015 itibariyle yükseköğretim mezunu işsizler toplam işsizlerin %23,8 ini oluşturmaktadır. Bir yıl önce Ekim ayında bu oran %24,4 tü.
14 İşsizlerin %67,3 ile çoğunluğu 5 ay ve daha kısa süreden beri iş aramaktadır. 6-11 ay süredir işsiz olanların payı %11,4; bir yıl ve daha uzun süredir işsiz durumda bulunanların payı ise %21,3 tür. Son 12 ayda 1 yıl ve daha uzun süredir işsiz olanların toplamdaki payı %20,7 den %21,3 e yükselmiştir (Grafik 17). 2015 Ekim döneminde Türkiye nin klasik işsizlik oranı açısından durumu diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, dünyadaki belli başlı 44 ülke içinde %10,5 oranı ile işsizliğin en yüksek olduğu 8 inci ülke olduğu anlaşılmaktadır (Grafik 18). Bir yıl önce Türkiye 10 uncu sırada yer alıyordu. Bunda, Avrupa daki ekonomik iyileşme nedeniyle İrlanda ve Polonya da işsizliğin azalmasının rol oynadığı değerlendiriliyor. Öte yandan, klasik işsizlik oranı %10,7 ile Euro Bölgesi nde Türkiye den yüksektir.
(*) 3. Çeyrek (**) Eylül 2015 (***) Mayıs 2015 Kaynak: The Economist, Türkiye için TÜİK 15
16 Alternatif İşsizlik Oranları İşgücü piyasasındaki gelişmeleri daha sağlıklı takip ve analiz edebilmek açısından, klasik işsizlik tanımı yanında alternatif işsizlik tanımları da kullanılabilmektedir. Alternatif tanımlarla klasik tanım birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki tespitler ön plana çıkmaktadır. U-1 tanımlı yeni işsizler açısından, işsizlik oranı klasik tanıma göre daha düşüktür. U-3 tanımında yer alan iş bulma ümidi olmayanlar dahil edildiğinde, oran, klasik tanımdan daha yüksek düzeydedir. İşgücü piyasasının dışında kalan önemli miktarda bir potansiyel nüfus bulunmaktadır. Potansiyel nüfusun işsizlik tanımına dahil edilme derecesine bağlı olarak en geniş tanımlı işsizlik oranı (U-6) %18,4 ve işsiz sayısı 5 milyon 971 bin kişidir (Tablo 8). Tablo 8: Alternatif İşsizlik Oranları Ekim Ekim Fark (Yüzde) 2014 2015 (Puan) U-1 Yeni İşsizler 7,1 7,1 0,0 U-2 Klasik Tanım 10,4 10,5 0,1 U-3 Ümitsizler 12,1 12,6 0,5 U-4 Çalışmaya Hazırlar 17,2 17,0-0,2 U-5 Mevsimlik ve Eksik İst. 12,5 12,0-0,5 U-6 Hepsi Dahil 19,1 18,4-0,7 Alternatif Tanımlar: U-1 Beş ay ve daha kısa süredir iş arayanları U-2 TÜİK tarafından açıklanan klasik tanımı U-3 Klasik tanım + iş bulma ümidi olmayanları U-4 Klasik tanım + ümitsizleri + iş aramayıp çalışmaya hazır olanları U-5 Klasik tanım + mevsimlik çalışanları + eksik istihdamı U-6 Klasik tanım + ümitsizleri + iş aramayıp çalışmaya hazır olanları + mevsimlik çalışanları + eksik istihdamı içermektedir.
17 II. İŞGÜCÜ PİYASASI İLE İLGİLİ KISA VADELİ BEKLENTİLER a. İŞSİZLİK ÖDENEĞİ İÇİN BAŞVURANLAR: İşsizlik sigortası kapsamında işsizlik ödeneği talep edenlerin sayısı ile ilgili olarak İŞKUR tarafından derlenen bilgiler, işgücü piyasası hakkında TÜİK in Hanehalkı İşgücü Araştırmasına göre daha güncel eğilimler sunmaktadır. İŞKUR verilerine göre, işsizlik ödeneğine başvuranların sayısı 2007 yılında 246 bin iken, 2009 yılında Krizin etkisiyle 598 bine varmış, 2010 da 427 bine gerilemiştir. 2011 yılı genelinde ise yeniden yükselmiş ve 441 bin olmuştur. Başvuru sayısının 2012 yılında 566 bine, 2013 yılında 763 bine yükselmesi ve 2014 te 900 bine çıkarak 2009 seviyesini yarı yarıya aşmış bulunması dikkat çekicidir. Başvuru sayısı aylık olarak incelendiğinde ise, 2012 den itibaren dalgalanarak yükseldiği görülmektedir. 2013 Mart ayında 58 bin seviyesinde olan başvuru sayısı 2014 Ocak ayında 87 bine, 2015 Ocak ayında ise 111 bine çıkmıştır. Söz konusu sayı Haziran 2015 te 119 bini aşarak bugüne kadarki en yüksek seviyeye ulaşmıştır. İşsizlik sigortasına başvuranların sayısı Eylül 2015 ten itibaren yeniden yükselmeye başlamış ve Aralık 2015 te 110 bin 266 kişi olmuştur (Grafik 19 ve 20).
18 a. REEL KESİMİN İSTİHDAM, TÜKETİCİLERİN İŞSİZLİK BEKLENTİLERİ Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilen İktisadi Yönelim Anketi nde imalat sanayinde faaliyet gösteren 2 bin 167 reel kesim katılımcısından gelecek üç aydaki istihdam beklentileri de sorulmaktadır. Söz konusu beklentilerde Mayıs-Aralık 2015 döneminde istihdam artacak diyenlerin oranı azalırken, istihdam azalacak diyenlerin oranı giderek artmıştır. Aralık 2015 itibariyle ağırlıklı görüş, gelecek üç ayda istihdam düzeyinin değişmeyeceği yönünde olsa da kötümserlikte artış vardır (Grafik 21).
19 Diğer taraftan, TÜİK ve Merkez Bankası tarafından ortaklaşa yapılan Tüketici Güven Endeksi kapsamında, daha önceki dönemlerde iş bulma olanakları ile ilgili soru, AB ile uyum kapsamında gelecek 12 aylık dönemde işsiz sayısı beklentisine dönüştürülmüştür. Bu çerçevede tüketicilere geleceğe yönelik olarak işsiz sayısı beklentileri sorulmaktadır. Endeksin 100 den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu ifade etmektedir. Tüketicinin iş bulma olanakları beklentisi, endeksin hesaplanmaya başladığı 2012 yılının başından bu yana kötümser alanda ve aşağı yönlüdür. Bunun tek istisnası 1 Kasım Seçimleri nin etkisini içeren Kasım ayı olmuş, ancak Aralık ta beklenti tekrar azalmıştır (Grafik 22).
20 GENEL DEĞERLENDİRME Ekim 2015 itibariyle TÜİK Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçları, İŞKUR un derlediği işsizlik ödeneğine başvuranların sayısındaki gelişmeler ve kısa vadeli istihdam beklentilerine yönelik olarak yapılan anketlerin sonuçları birlikte değerlendirildiğinde, işgücü piyasasında ön plana çıkan temel sonuçlar ve ana değişim eksenleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: İşgücü artışı hacim olarak yavaşladı ancak işgücüne katılma oranı kadın ağırlıklı yükselişini sürdürdü. Araştırma nın örneklemi içinde olan hanelerde ikamet eden Suriyeli mültecilerin TÜİK çe Araştırma ya dahil edildiği biliniyor. Ancak Suriyelilere ilişkin veriler ve Araştırma ya etkisi TÜİK çe açıklanmıyor. Bu durum Türkiye deki istihdam ve işsizlik fotoğrafının net biçimde görülmesini engelliyor. Ağırlıklı şekilde kadınlardan kaynaklanan istihdam artışı neredeyse tamamen hizmetler sektöründe gerçekleşti. Halen TBMM de görüşülen kadın çalışanların doğuma bağlı izinlerini artırmayı ve çocuk ilkokula başlayana kadar kısmi süreli çalışmayı işverenlere zorunlu hale getirmeyi öngören düzenleme yasalaştığı takdirde kadın istihdam oranı orta vadede azalabilir. Sanayi istihdamı yerinde saydı, sanayi sektörünün ülkemizin toplam istihdamındaki payları %20,5 ten %20 ye indi. Ücretlilerin toplam istihdamdaki payı arttı, işverenlerin ve kendi hesabına çalışanların payı azaldı. Genç istihdamındaki artış hızı zayıfladı. Genç istihdamındaki artışta da genç kadınlar başı çekti; erkeklerde 73 bin, kadınlarda 110 bin yeni istihdam yaratıldı. Kayıtdışı istihdam oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre toplamda 1,4 puan, tarım dışı ücretliler açısından 0,8 puan geriledi. Ancak, Mart döneminde %32,7 ye inmiş olan toplam kayıtdışı istihdam oranı Ekim de %33,6 ya çıktı. Bunun nedeni Seçimler dolayısıyla denetimlerin azaltılması olabilir. İstihdam artışında yükseköğretim mezunları açık ara önde.
21 İşsizlik oranı hem yıllık, hem de aylık bazda yükseldi. Tarım dışı işsizlik büyüyor. Genç yükseköğrenim mezunları işsizliğe daha fazla uğruyor. Sanayi çalışanlarının işsizlik riski, diğer sektörlere kıyasla çok daha düşük. İş bulma ümidi olmayanların sayısı 12 ay önceye göre 166 bin kişilik artış kaydetti. Eğitim durumuna göre en fazla işsiz kalan gruplar genel lise ve yükseköğrenim mezunları. Meslek lisesi mezunu işsiz sayısı ise azaldı. Yeni işsizlerin yaklaşık yarısı yükseköğrenim mezunu. Türkiye işsizlik oranının büyüklüğü açısından dünyada 10 uncu sıradan 8 inci sıraya yükseldi. Bunda Avrupa daki ekonomik iyileşme nedeniyle İrlanda ve Polonya da işsizliğin azalması rol oynadı. En geniş işsizlik tanımına göre Türkiye deki işsizlik oranı %18,4 ve 5 milyon 971 bin işsiz var. İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı hızlı bir yükseliş gösteriyor; Aralık 2015 te 110 bin kişiyi buldu. Sanayicinin istihdam artış beklentisi Mayıs tan beri giderek azalıyor. Tüketicinin beklentisi ise 1 Kasım Seçimleri nden sonra artsa da, Aralık ta tekrar düşüş gösterdi. Yayın hakları TİSK e aittir, kaynak gösterilmeden kullanılamaz.