ran Edebiyatının Osmanlı iirindeki Etkileri Dr. Shadi Aydin ran edbiyatının bazı örnekleri defalarca Osmanlı Türkçesine çevrilmi ve ya erhedilmitir. Osmanlı kültür ve edebiyatının oluumunda bu eserlerin etkisi çok büyük olmutur. Gülistan ve Bostan gibi eserler okullarda okutulmu, Mevlana'nın Mesnevi'si hem halk arasında hem de dergahlarda okunmu ve erhedilmi, ehname çeitli toplantılarda özellikle saraylarda okutulmutur. Bu geni etki alanı sâdece bunlarla sınırlı deildi. Biz bu yzıda Osmanlı kültürünü etki altına alan tüm ran kültür ve edebiyat eserlerini Osmanlı iir divanlarından çıkarıp etki sınırını belirlemee çalıacaız. Baharistan : Molla Abdurrahman Cami'nin mehur eseridir. Osmanlı iirinde öyle diyor : Bahâristân-ı tab ımda açıldı bir gül-i sûrî Hacil eyler anun her bergi evrâk-ı gülistanı (Hayali Bey Divanı s. 48) Olamaz ol sebz-i teh gülgûn meste hâbgâh Olsa bir feyz ile Câmi nin Bahâristânı sebz (. Galib Divanı s. 311) Hadika-i Senayi Osmanlı iirinde öyle diyor : Nâmı Hadîka o mübarek kitâb Nicelere ândan olur feth-i bâb (Nâbi Divanı s. 442) Zend ve Pazend : Fars dili ve edebiyatında zend ve pazend Zerdütilerin dini kitaplarına iaret etmektedir. Osmanlı iirinde öyle diyor : "!
Ko ilm-i zâ idi Kur ân âsumana çıkar Tashih-i nüsha-i Pâzend ü Zend edinceye dek (. Galib Divanı s. 347) ehnâme: #ran edebiyatının en büyük ah eseridir. Osmanlı iirinde öyle diyor : Pâkize-gûy-i nadire-sencim ki her sözüm ehnâme-i belagata hüsn-i beyân verir (Nefi Divanı s. 55) Rüstemiz ehnâme-i icâza verdik sûreti Hâme-i câdû me$er mutalsamdır bize (. Galib Divanı s. 403) Ne zevk alsun esir-i ak olan eh-nâme cenginden Bana eglenmege Ferhâd ü îrîn dâstânın bul (Nâbi Divanı s. 821) Ol âfetün evzâ ı degül kâbil-i tahrir Tasvir-i gam-ı ak bu eh-nâmeye sı$maz (Nâbi Divanı s. 687) Gülistan : #ran'ın en büyük âirlaerinden Sâdi-yi irâzi tarafından kaleme alınan bu eser Hicri 656 senesinde yazılmıtır. Osmanlı iirinde öyle diyor : Ergavanî câmen içre oldı cismün ey peri Ergavanî cild ile gûyâ kitab-ı Gülsitan (Bâki Divanı s. 341) Cebini çîn ile mıstarlı safhadır yazmı Debîr-i hüsn âna dibâce-i Gülistânı (. Yahya Divanı s. 458) Cedvelli bir kitâb-ı Gülistân olup çemen Olmı nüvite lâ li ile ser-sühanları (Nâbi Divanı s. 1092) Bûstanın sözümün lütfu suyudur suvaran
Ki hemie ho olur Sa di Gülistânı gibi (Ahmet Paa Divanı s. 270) Mahzenul-esrar : #ran'nın büyük âirlerinden Nizami'nin 570 Hicride Erzengler padıahı Fahruddin Behramah'ın adına yazdı$ı mesnevilerden biridir. Osmanlı iirinde öyle diyor : Cür a-dân abdâla gerçi mahzenü l-esrârdur Rind-i dürd-ââma sâ$ar matlau l-envardur (Bâki Divanı s. 135) Kalbimiz bâde ile Matla-ı Envâr olsun Nice bir Mahzen-i Esrâr-ı gam-endûz edelim (Nefi Divanı s. 320) Gelse hattun hâtıra dil yâd iderken ruhlârun Matla-ı Envâr iken bir Mahzen-i esrâr olur (Neati Divanı s. 107) Matlau l-envâr-ı mihri sîne-i erbâb-ı dil Mahzenü l-esrâr-ı ihlâsı kulûb-ı ârifîn (Nefi Divanı s. 238) Her varak bir nüktedir gülende fehm et olalı Mahzen-i Esrâr gonca Matla-ı Envâr gül (Hayali Bey Divanı s. 44) Matlaul-envâr : Nizâmi'nin Mahzenül-esrarını taklid ederek Alauddin Muhammed ah adına 698 Hicride Emir Husrev Dehlevi'nin yazdı$ı mesnevilerden biridir. Osmanlı iirinde öyle diyor : Cür a-dân abdâla gerçi mahzenü l-esrârdur Rind-i dürd-ââma sâ$ar matlau l-envardur (Bâki Divanı s. 135) Kalbimiz bâde ile Matla-ı Envâr olsun Nice bir Mahzen-i Esrâr-ı gam-endûz edelim (Nefi Divanı s. 320)
Gelse hattun hâtıra dil yâd iderken ruhlârun Matla-ı Envâr iken bir Mahzen-i esrâr olur (Neati Divanı s. 107) Matlau l-envâr-ı mihri sîne-i erbâb-ı dil Mahzenü l-esrâr-ı ihlâsı kulûb-ı ârifîn (Nefi Divanı s. 238) Her varak bir nüktedir gülende fehm et olalı Mahzen-i Esrâr gonca Matla-ı Envâr gül (Hayali Bey Divanı s. 44) Mantıkut-tayir : #ran'ın ünlü âirlerinden Fariduddin Attar-ı Niaburi'nin irfani eseridir. Osmanlı iirinde öyle demektedir : Tut can kula$ın hikmetine Mantık-ı Tayrın Dinle bu kelâmı ki okur bülbül-i gûyâ (Ahmet Paa Divanı s. 106) Mantıku t-tayr okutur bülbül çemen etfâline erh eder her faslın ânın nitekim Attâr gül (Hayali Bey Divanı s. 44) Mantıku t-tayr oldu her beyti Hayalî nin velî Ku dilin fehm eylemez her kim ki Attâr olmadı (Hayali Bey Divanı s. 309) Kaynakça : 1. Farsça kaynaklar : )!"# $ %&' ($ )*+&,-1./,23-00*+&,-("./ *+& ) # 4&$!" 75' ($ 0 4256 )9 4&$!"9 $ %& 6' ($ 00 ))))))))))))))))))8 C,23-!" B9 $ %& &9 "& 64' ($ A@:;<*57-9 =>?8 )D 449 E($ ==74 ;/F-
Türkçe kaynaklar : -Akku, Metin, 1993: Nef i Divanı, Akça$, Ankara. -Akyüz,Kenan, Beken, Süheyl, Yüksel, Sedit, Cunbur, Müjgan, 1997: Fuzulî Divanı, Akça$, Ankara. -Bilkan, Ali Fuat, 1997: Nâbî Divanı, M. E. Bakanlı$ı Yayınları, #stanbul. -#sen, Mustafa, - Kurnaz, Cemal, 1990: eyhî Divanı, Akça$, Ankara. -Kabaklı, Ahmet, 1994: Türk Edebiyatı, Türk Ed. Vakfı, #stanbul. -Kalkıım, Muhsin, 1994: eyh Galib Divanı, Akça$, Ankara. -Kaplan, Mahmut, 1996: Neatî Divanı, Akademi Kitabevi, #zmir. -Kavruk, Hasan, 2001: eyhülislam Yahya Divanı, M.E.Bakanlı$ı Yayınları, Ankara. -Küçük, Sabahattin, 1994: Bâkî Divanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. -Levend, Agah Sırrı, 1980: Divan Edebiyatı: Kelimeler, Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, #stanbul. -Macit, Muhsin, 1994: Nedim Divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bil. Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara. -Onay, Ahmet Talat, 1996: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve #zahı, haz. Cemal Kurnaz, M.E.Bakanlı$ı Yayınları, #stanbul. -Pala,#skender, 1999: Ansiklopedik Divan iiri Sözlü$ü, Ötüken, #stanbul. -Tarlan, Ali Nihad, 1992: Necati Beg Divanı, Akça$ Yayınları, Ankara. -Tarlan, Ali Nihad, 1992: Ahmet Paa Divanı, Akça$, Ankara. Tarlan -, Ali Nihad, 1992: Hayalî Bey Divanı, Akça$, Ankara.