YARSELİ BARAJ GÖLÜ NÜN (HATAY/TÜRKİYE) BAZI FİZİKO-KİMYASALÖZELLİKLERİ VE ZOOPLANKTON (Rotifer, Cladocer ve Copepod) FAUNASI

YARSELİ BARAJ GÖLÜ NÜN (HATAY/TÜRKİYE) BAZI FİZİKO-KİMYASALÖZELLİKLERİ VE ZOOPLANKTON (Rotifer, Cladocer ve Copepod) FAUNASI Ahmet BOZKURT*, Meltem DURAL** ve Ayşe Bahar YILMAZ* * Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, 3040, Hatay, TÜRKİYE ** Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, 0330 Balcalı, Adana, TÜRKİYE E-Posta: bozkurt@mku.edu.tr ÖZET Yarseli Baraj Gölü nün bazı su kalite özellikleri ve zooplanktonu, Aralık 996 - Kasım 997 tarihleri arasında, aylık olarak 4 istasyondan alınan su ve plankton örneklerinden tespit edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, baraj gölü suyu çok sert; Kimyasal Oksijen İhtiyacı (COD) Mart ve Nisanda ilk 2 istasyonda düşük, diğer istasyonlarda ve aylarda yüksek;. istasyon fosfor bakımından temiz sular sınıfında, diğer istasyonlar ise su kalitesi açısından az kirli olduğu belirlenmiştir. Nitrat azotu ilkbahar aylarında artarak 6.702 mgl - e çıkarken kış aylarında. istasyon hariç 0.05- mgl - arasında; nitrit azotu 0.0-0.06 mgl - arasında; amonyum azotu 0.286-.40 mgl - arasında tespit edilmiştir. Deterjan değerleri tüm istasyonlarda 0.-0.2 mgl - arasında olduğu belirlenmiştir. Baraj gölü suyunun Ocak ayında ilk iki istasyon ve Mayıs ayında tüm istasyonlar dışında az kirli sular sınıfına girdiği belirlenmiştir. Zooplanktonun kalitatif incelenmesi sonucunda Rotiferadan 8 tür, 2 alttür; Cladoceradan tür ve Copepodadan 7 tür olmak üzere toplam 38 organizmanın varlığı belirlenmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Yarseli Baraj Gölü, Su kalitesi, zooplankton SOME PHYSICO-CHEMICAL PARAMETERS AND ZOOPLANKTON (ROTIFER, CLADOCER AND COPEPOD) FAUNA OF YARSELİ DAM LAKE (HATAY/TURKEY) ABSTRACT Some Physico-Chemical Parameters and zooplankton of Yarseli dam lake were studied that water and zooplankton samples were taken monthly between december 996 and november 997 from 4 stations. After analysis, it was found that dam lake water was very hard; chamical oxygen demand (COD) was high except first two stations in March and April. The first station was detected as clear water in term of phosphorus level, whereas other stations were detected as mild polluted. While nitrogen (NO 3 -N) was 6,702 mgl - in spring months, it was between 0,05 to,00 mgl - in winter months except first station; Nitrogen (NO 2 -N, NH 3 -N) was found between 0,0 to 0,06 mgl -, 0,286 to,40 mgl - respectively. Detergent analysis data was between 0, to 0,2 mgl - for the all stations. According to the analysis, dam lake water was mild polluted except first 2 stations on January and all stations on May. Zooplankton was researched qualitatively and identified total 38 organism, of which 8 species and 2 subspecies from rotifera, species from cladocera and 7 species from copepoda. KEYWORDS: Yarseli Dam Lake, water quality, zooplankton 292

GİRİŞ Hayatın kaynağı olan su, ne yazık ki asrımızda en fazla tehdit altında olan madde haline gelmiştir. Özellikle Avrupa da sanayi devrimi ile birlikte 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sularda kirlilik görülmeye ve bazı canlı türleri yok olmaya başlamıştır (Cirik ve Cirik, 990). Endüstriyel ve evsel atıkların arıtılmadan alıcı sulara verilmesiyle, suyun ekolojik dengesi bozulurken, bu kirlilik hem suda yaşayan canlılar için, hem de çevre sağlığı yönünden insanlar için büyük tehlike yaratmaktadır. Kirletici maddeler az miktarda bulunduğu zaman, ekosistemde rüzgar, dalga vb. çeşitli çevre etmenleriyle dağıtılarak kısmen etkisi azaltılabilir. Sucul ortamda kirlenmenin kritik düzeye ulaşması ekosistemin fauna ve florasını etkiler (Tanyolaç, 993). Bu durum hareketi az olan kapalı sularda çok daha önemli problemlere sebep olmaktadır. Bu tip kirlenme Yarseli baraj gölünde görülmüştür. Yarseli Baraj Gölü, Akdeniz bölgesinde bulunan Hatay İlinin 30 km doğusunda Yarseli ve Avsuyu beldeleri arasında ve Asi Nehri ile birleşen Beyazçay deresi üzerindedir. Gölün maksimum hacmi 54.50 hm 3 minimum hacmi 4.90 hm 3 tür. Bu baraj, çevresindeki 7300 ha lık tarım arazisini sulama amacıyla yapılmış olup, yıllık ortalama akımı 45.93 hm 3 tür. Baraj, Beyazçay ile doldurulamadığı taktirde Asi Nehri nden su pompalanarak takviye edilmektedir. Zeytincilik yöre halkı için önemli bir gelir kaynağı durumundadır. Baraj gölünde, Kasım 996 da toplu balık ölümlerinin görülmesi üzerine bir çalışma başlatılmıştır. Çalışma sonucunda, zeytinyağı fabrikalarının yoğun üretim yaptığı dönemde atıklarını direk olarak baraj gölüne boşaltması, çözünmüş oksijen miktarını düşürerek (0.5 mgl - ) balıklarda herhangi bir hastalık belirtisi görülmeden yoğun ölümlere neden olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle çalışmamızda gölün su kalitesi açısından kirlilik parametreleri ve zooplankton yapısı aylık olarak takip edilmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Baraj gölü, Aralık 996 - Kasım 997 tarihleri arasında her ay periyodik olarak Şekil de belirtilen istasyonlardan alınan su örnekleri ile takip edilmiştir. Şekil de belirtilen 4 istasyondan. istasyon Yarseli Barajı na giren Beyazçay üzerinde, 2. istasyon barajın set kısmının yanından, 3. istasyon baraj gölünün orta kısmından, 4. istasyon ise barajın ortasından 20 m derinlikten belirlenmiştir. Dip suyu örneklerinin alımından hydro-bios marka nansen şişesi kullanılmıştır. ph ölçümleri Lutron 206 ph metre ile; çözünmüş oksijen (DO) ve sıcaklık 907 model Jenway oksijenmetresi ile; elektriksel iletkenlik Lutron 430 Kondaktivimetre ile arazide ölçülmüştür. Yağ ve gres, n-hekzan ekstraksiyon yöntemi ile, toplam sertlik ( 0 F) EDTA titrasyon yöntemi ile, Askıda katı madde gravimetrik yöntem ile, nitrit, nitrat, amonyak, fosfat, silis APHA (973) e göre 60 Shimadzu model spektrofotometre ile, sülfat, BOD, anyonik deterjan Merck 8 model fotometre ile analiz edilmiştir. Zooplankton, belirtilen istasyonlardan horizontal ve vertikal çekimlerle alınmış, örnekler %4 lük formaldehit ile fikse edildikten sonra binoküler mikroskopta, Edmondson (959), Koste (978), Kolisko (974), Dussart (969), Stemberger (979), Scourfield ve Harding (966), Tsalolikhin (994) ve Tsalolikhin (995) eserlerinden yararlanılarak tür tespitleri yapılmıştır. 293

Şekil. Yarseli Baraj Gölü ve Örnek alınan İstasyonlar Figure. Yarseli Dam Lake and Sampling Stations BULGULAR Belirlenen 4 istasyon için sıcaklık ( o C), ph, DO, elektiriksel iletkenlik (E.C), COD, BOD, toplam sertlik ( 0 F), askıda katı madde (AKM) Tablo a, b, c, d de; istasyonlardaki NO 3 -N, NH 4- N, PO 4 -P ve NO 2 -N nun aylara göre değişimi Şekil 2 de; anyonik deterjan, silis, sülfat ve yağ ın aylara göre değişimi Şekil 3 te verilmiştir. Tablo a. Yarseli Barajı nın. istasyondaki bazı fiziko-kimyasal özellikleri. Table a. Some physical-chemical characteristics of Yarseli Dam Lake on first station Aylar Ar Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka parametre Sıcaklık ( 0 C) 7. 8.4 0. 4. 6. 22. 22. 23. 25. 23. 8. 3. 5 5 8 0 5 3 5 4 7 Oksijen (mgl - ) 7.5 0.. 0. 9.0 9.0 8. 8.0 7.8 8.4 8.8 8.6 2 5 3 ph 8.8 8. 7.8 7.9 8. 8.5 7.7 7.9 8. 7.5 8.3 8.4 0 4 0 5 7 8 7 2 6 5 İletk. 52 50 44 65 60 58 62 56 69 53 65 60 (µmhosx0) Sertlik ( 0 F) 52. 55. 44. 66. 54. 53. 43. 45. 5. 59. 60. 69. 0 2 4 4 4 2 7 6 8 9 2 COD (mgl - ) 32. 3. 5. 2. 2. 6. 8. 6. 4. 25. 23. 32. 0 4 2 8 8 0 3 4 6 9 4 BOD (mgl - ) 8 7 7 9 8 7 7 9 8 8 7 6 AKM (mgl - ) 45 43 2 2 35 55 45 36 4 53 39 4 294

Tablo b. Yarseli Barajı nın 2. istasyondaki bazı fiziko-kimyasal özellikleri. Table b. Some physical-chemical characteristics of Yarseli Dam Lake on 2th Station Aylar Ar Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka parametre Sıcaklık ( 0 C) 8.6 0. 0. 4. 7. 25. 25. 26. 27. 2. 8. 4. 7 5 2 8 2 9 8 0 3 6 3 Oksijen (mgl - ) 3.2 4.0 9.0 8.7 8.3 8.8 8. 7.6 7.2 7.8 8.4 8.5 ph 7.9 7.7 7.8 8.9 8. 8.6 8.5 8. 8.2 7.9 7.5 7.9 0 3 5 0 8 6 6 3 5 4 6 İletk. 57 60 49 60 63 6 63 58 66 63 59 60 (µmhosx0) Sertlik ( 0 F) 4. 44. 46. 55. 52. 50. 54. 5. 49. 53. 56. 4. 0 8 4 2 8 5 6 0 7 4 3 7 COD (mgl - ) 3. 3. 25. 2. 25. 48. 43. 38. 36. 29. 35. 27. 0 4 6 7 6 0 4 7 6 9 BOD (mgl - ) 2 0 3 3 2 4 3 7 5 4 6 AKM (mgl - ) 2 20 0 4 6 0 3 0 8 2 Tablo c. Yarseli Barajı nın 3. istasyondaki bazı fiziko-kimyasal özellikleri. Table c. Some physical-chemical characteristics of Yarseli Dam Lake on 3th Station Aylar Ar Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka parametre Sıcaklık ( 0 C) 8.9. 9.4 3. 7. 24. 24. 27. 27. 2. 8. 3. 2 7 2 2 9 0 8 4 6 2 Oksijen (mgl - ) 4.0 4.5 8.7 8.8 8.5 8.3 7.6 7. 7.3 8.3 8. 8. PH 7.9 7.7 8.0 7.9 8.2 8.6 8.6 8.2 8. 7.9 8.4 7.6 0 8 8 7 8 0 9 3 İletk. 5 50 52 68 68 59 60 64 58 53 55 66 (µmhosx0) Sertlik ( 0 F) 43. 44. 42. 58. 54. 54. 52. 53. 55. 50. 54. 5. 0 4 8 8 8 7 4 8 0 6 COD (mgl - ) 3. 3. 38. 64. 0 6. 25. 47. 4. 3. 33. 39. 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 BOD (mgl - ) 3 3 3 7 9 6 8 4 3 4 7 AKM (mgl - ) 50 46 32 4 6 90 45 52 46 35 39 27 Tablo d. Yarseli Barajı nın 4. istasyondaki bazı fiziko-kimyasal özellikleri. Table d. Some physical-chemical characteristics of Yarseli Dam Lake on 4th Station Aylar Ar Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka parametre Sıcaklık ( 0 C) 0. 0. 4. 4. 9. 22. 24. 25. 28. 26. 9. 4. 4 0 5 5 0 8 0 4 2 Oksijen (mgl - ) 3.8 3.0 7.0 7. 8.6 4.0 3.8 4.6 7.6 7. 7.3 7.8 PH 7. 7.6 7.4 7.0 7.8 8.5 8.4 8.4 8.6 7.8 8.0 8.4 295

0 4 4 0 2 5 3 9 3 9 İletk. 58 55 54 25 38 54 5 49 46 39 47 4 (µmhosx0) Sertlik ( 0 F) 46. 0 45. 6 38. 8 54. 8 59. 2 60. 2 60 55. 7 53. 7 54 49. 4 4. 3 COD (mgl - ) 05 56 25. 6 2. 0 97. 5 32. 0 45. 7 54. 4. 3 46. 5 5. 9 55. 3 BOD (mgl - ) 3 2 2 2 3 2 2 3 AKM (mgl - ) 52 59 47 24 7 4 6 27 9 22 4 Fizikokimyasal analizler sonucunda sıcaklık en düşük. istasyonda 7. o C (Aralık), en yüksek 4. istasyonda 28 o C (Ağustos); çözünmüş oksijen en düşük 4. istasyonda 3.0 mgl - (Ocak), en yüksek. istasyonda,5 mgl - (Şubat); ph en düşük 4. istasyonda 7.04 (Mart), en yüksek 2. istasyonda 8.90 (Mart); elektriksel iletkenlik en düşük 4. istasyonda 25 µmhosx0 (Mart), en yüksek. istasyonda 69 µmhosx0 (Ağustos); sertlik en düşük 4. istasyonda 38.8 o FS (Şubat), en yüksek. istasyonda 69.2 o FS (Kasım); COD en düşük 4. istasyonda 2.0 mgl - (Mart), en yüksek aynı istasyonda 56.0 mgl - (ocak); BOD en düşük 4. istasyonda mgl - (Şubat, Mart, Temmuz, Ekim), en yüksek 3. istasyonda 7 mgl - (Mart); AKM en düşük. istasyonda 2 mgl - (Mart), en yüksek 3. istasyonda 90 mgl - (Mayıs) olarak belirlenmiştir.. İstasyon 2. İstasyon 0 0 mgl - 0, mgl - 0, 0,0 0,0 0 4. İstasyon 0 mgl - 0, mgl - 0, 0,0 3. İstasyon Şekil 2. I, II, III, IV. istasyonlardaki NO 3 -N( ), NH 4- N ( ), PO 4 -P (x) ve NO 2 -N ( ) ın aylara göre değişimi Figure 2. Monthly changing of parameters (NO 3 -N( ), NH 4- N ( ), PO 4 -P (x) ve NO 2 - N ( )) at I, II, III and IVth Stations 0,0 Ammonium Nitrate Nitrite Phosphate 296

Şekil 2 ye göre, nitrat en az 4. istasyonda 0.2 mgl - (Aralık), en çok. istasyonda 4.702 mgl - (Mayıs); nitrit en az 2. ve 3. istasyonda 0.0 mgl - (Ocak), en çok 3. istasyonda 0.08 mgl - (Eylül); amonyum en az 2. istasyonda 0.02 mgl - (Aralık), en çok 4. istasyonda.92 mgl - (Aralık); fosfat en az. istasyonda 0.05 mgl - (Mart), en çok 2. istasyonda 0.632 mgl - (Aralık) olduğu belirlenmiştir. Şekil 3 ün incelenmesi sonucunda, sülfat en az 2. istasyonda 52 mgl - (Nisan), en çok. ve 4. istasyonlarda 275 mgl - (şubat); silis en az 4. istasyonda 3.42 mgl - (Ekim), en çok. istasyonda 8.643 mgl - (Mart); deterjan 3. istasyonda Nisan ayında hiç bulunmazken, en çok ise. istasyonda 0.5 mgl - (Ağustos); yağ en az 2. istasyonda 0.04 mgl - (Mart), en çok aynı istasyonda 0.5 mgl - (Mayıs) olduğu belirlenmiştir. Yarseli Baraj Gölü nün zooplanktonunun incelenmesi sonucunda gruplara ait türlerin sistematik dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. Buna göre, Rotiferadan 8 familyaya ait 8 tür, 2 alttür, Cladoceradan 6 familyaya ait tür ve Copepodadan 3 familyaya ait 7 türün varlığı belirlenmiştir.. İstasyon 2. İstasyon 000 000 00 00 0 mgl- mgl- 0 0, 0, 0,0 0,0 000 00 0 0, 0,0 000 00 3. İstasyon 4. İstasyon mgl- mgl- 0, 0,0 Si Detergent Oil SO4 0 Şekil 3. I, II, III, IV. istasyonlardaki anyonik deterjan ( ), silis ( ), sülfat (x) ve yağ ( ) ın aylara göre değişimi Figure 3. Monthly chancing of some parameters (anionic detergent ( ), silica ( ), sulfate (x), oil ( )) 297

Tablo 2. Zooplanktonun sistematiği Table 2. Systematic of Zooplankton Phylum : Rotifera Classis : Monogononta Ordo : Ploima Familya : Brachionidae Brachionus angularis Gosse, 85 B. urceolaris (O.F.Müller, 773) B. calyciflorus amphiceros (Ehrenberg, 838) B. calyciflorus anuraeiformis (Brehm, 909) B. quadridentatus (Hermann, 783) Keratella valga (EHRB, 834) K. quadrata (O.F. Müller, 786) Notholca squamula (O.F.M.,786) Familya :Euchlanidae Euchlanis dilatata (Ehrb.832) Familya :Lecanidae Lecane bulla (Gosse) L.luna (O.F.M., 776) Familya :Asplanchnidae Asplanchna sieboldi (Leydig, 854) Familya :Synchaetidae Polyarthra dolichoptera (Idelson, 925) Familya :Notommatidae Cephalodella gibba (Ehrenberg, 838) Ordo :Flosculariacea Familya :Testudinellidae Testudinella patina (Herman, 783) Familya :Filiniidae Filinia terminalis (Plate, 886) F. opoliensis (Zacharias, 898) F. longiseta (Ehrenberg, 834) Familya :Hexarthridae Hexarthra intermedia (Hudson, 87) H. fennica (Levander, 892) Phylum :Arthropoda Classis :Crustacea Ordo :Cladocera Familia : Sididae Diaphanasoma lacustris Korinek, 98 Familia :Daphnidae Daphnia magna (Straus, 820) D. curvirostris Eylmann, 887 Ceriodaphnia quadrangula (O.F. Müller, 785) Simocephalus vetulus O.F.Müller, 776 Familia :Bosminidae Bosmina longirostris (O.F.Müller, 785) Familia :Macrothricidae Macrothrix groenlandica Lilljeborg, 900 Familia :Moinidae Moina micrura Kurtz, 874 Familia :Chydoridae Phylum :Arthropoda Classis :Crustacea Superordo :Copepoda Ordo :Cyclopoidae Familia :Cyclopidae Alona rectangula Sars, 862 A.guttata Sars, 862 Chydorus sphaericus (O.F.Müller, 776) Cyclops vicinus Uljanine, 975 Mesocyclops leuckarti (Claus, 857) Paracyclops fimbriatus (Fischer, 853) Diacyclops bicuspidatus (Claus, 857) Familia :Diaptomidae Arctodiaptomus acutilobatus Sars, 903 Eudiaptomus driezchi Poppe & Mrazek, 895 Familia :Ameiridae Nitocra hibernica (Brady, 880) 298

SONUÇLAR VE TARTIŞMA Karasal ortamda olduğu gibi denizel ortamda da çözünmüş gazlar içerisinde en önemlisi oksijendir. Bu gazın sudaki miktarı bu ortamda oluşan fotosentez olayına, akıntı ve rüzgarların etkisine bağlı olarak arttığı halde, bitkisel ve hayvansal organizmaların solunumu ve biyokimyasal oksidasyon olayları sonucu azalır. Sudaki oksijenin çözünürlüğü basıncın, sıcaklığın ve tuzluluğun etkisiyle değişmektedir. Oksijenin mevsimsel değişimleri sıcaklık ve biyolojik olaylara bağlı olarak gelişir. Genellikle yaz aylarında sıcaklık artışına paralel olarak yüzeysel tabakaların oksijen konsantrasyonları azalmakta, buna karşın kış aylarında ise artmaktadır (Wood, 975; Strickland ve Parsons, 972; Kocataş,993). Tablo a da seçilen tüm istasyonlarda kış aylarında sıcaklık değerinin genelde 0 o C nin altında olduğu yalnızca 4. istasyonda 4 o C civarında olduğu görülmektedir. İlkbahar aylarında ise hava sıcaklığına bağlı olarak su sıcaklığında artış gözlenmiş, Mayıs ayında tüm istasyonlarda sıcaklık 22 o C ve üzerinde belirlenmiştir. Çözünmüş oksijen değerlerinin kış aylarında yüksek olması beklenen bir sonuçtur. Nitekim, Beyazçay deresi ile birleşen Asi Nehri nde yapılan bir çalışmada da benzer sonuçlar gözlenmiştir (Taşdemir,998). Fakat bu çalışmada çözünmüş oksijen miktarı soğuk sularda daha yüksek oranda olması beklenirken aksine, kış aylarında 3 mgl - civarında, ilkbahar aylarında ise 8-0 mgl - arasında tespit edilmiştir.. istasyonun akarsu olmasından dolayı değerlerin diğer istasyonlara göre daha yüksek olduğu düşünülmüştür. Çözünmüş oksijen değerinin ilk aylarda beklenenin çok altında olmasının nedeni, Kasım-Aralık aylarında bölgedeki zeytinyağı fabrikalarının faaliyette olması ve atık sularını Beyazçay a, dolayısı ile Yarseli Barajı na deşarj etmeleri olarak değerlendirilebilir. Balıkların yaşamını devam ettirebilmeleri için sudaki çöünmüş oksijen miktarının 5 mgl - in altına düşmemesi gerekir (Tekelioğlu,993). Yağış mevsimi olan Aralık ayında bile, çözünmüş oksijen değerlerinin bu değerin altında kalması diğer olumsuz faktörlerle birlikte toplu balık ölümlerine sebebiyet vermiş olabileceğini düşündürmektedir. Kıtaiçi su kaynaklarının sınıflandırılmasında I. sınıf kirlenmemiş sularda Kimyasal Oksijen İhtiyacı (COD) değerinin 25 mgl - ve Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOD 5 ) değerinin 4 mgl - olması gerekmektedir (Uslu ve Türkman, 987). Tüm istasyonlarda genelde bu değerin çok üstünde ölçümler yapılmış olup Mart ve Nisan aylarında ilk 2 istasyonda COD değerlerinin düşmesi bu dönemde yağışların fazla olması ve Asi Nehri nden baraja su pompalanması, dolayısı ile suda bulunan kimyasalların derişiminin azalmasıyla açıklanabilir. Sertlik derecelerine göre sınıflandırıldığında, sular Fransız sertlik derecesi bakımından 0-7.2 arası çok yumuşak, 7.2-4.5 arası yumuşak, 4.5-2.5 arası hafif sert, 2.5-32.5 arası orta sert, 32.5-54.0 arası sert ve >54.0 çok sert su sınıfına girdiği bildirilmektedir (Egemen ve Sunlu, 996). Tüm istasyonlardaki sertlik değerleri yaklaşık 50 o FS ve üzerinde olduğundan Beyazçay deresi ve Yarseli Baraj Gölü suyu sert sular sınıfına girmektedir. Askıda katı madde (AKM) miktarının çalışma boyunca düzenli bir dağılım göstermemesinin nedeni, suyun debisinin değişimi, yağışlar, jeolojik yapı, yerleşim yerlerinin konumu ve suya deşarj edilen atıklar gibi faktörler olabilir. Tablo b de de görüldüğü gibi değerler, çalışmanın yapıldığı ilk aylarda daha yüksek olup bu durum fabrikaların faaliyetleri ile yorumlanabilir. AKM değerlerinin, 25-80 mgl - arası normal olduğu, 80 mgl - nin üstündeki değerlerin ise, sudaki canlılar açısından sakıncalı olabileceği belirtilmektedir (EPA, 979). Ölçülen değerler 299

genelde bu sınırın altında kalmakla beraber yalnızca 3.istasyonda Mayıs ayında bu sınırın üzerine çıktığı görülmüştür. ph değeri ele alındığında, değerler büyük farklılık göstermemiş ve Yarseli Baraj Gölü hafif alkali olarak saptanmıştır. EPA (979)'nın bildirdiğine göre, tatlı sularda ph'ın optimum değeri 6.5-9.0 arasındadır. Buna göre, saptadığımız değerler, EPA bildirişi ile uyumludur. Çözünmüş olarak bulunan toplam madde konusunda bilgi veren elektriksel iletkenlik, kirlenme için bir gösterge olarak ele alınabilir. Su canlıları açısından kabul edilebilir değer 250-500 μmhos 0/cm, en fazla 2000 μmhos 0/cm olarak bildirilmiştir (Yücel,990). Bu çalışmada saptanan elektriksel iletkenlik (E.C) değerleri canlılar için sakınca yaratabilecek miktarlarda bulunmamıştır. Fosforun iç sulardaki miktarı sınırlıdır. İnsan faaliyetleri bu elemanı ve fosfor döngüsünü değiştirecek yönde etkilemektedir. Fosfor miktarını etkileyen en önemli kaynaklar atıksu ve gübrelerdir. Sudaki normal PO 4 değerleri 0,05-0,3 mgl - arasında değişir (Cirik ve Cirik, 995). Aynı zamanda su kaynaklarının genel kalite kriterlerine göre I. sınıf temiz sular 0.02 mgl - fosfor, II. sınıf az kirli sular ise 0.6 mgl - fosfor bulunduran sular olarak sınıflandırılmıştır (Uslu ve Türkman, 987). Fosfor yönünden seçilen I. istasyondaki değerler temiz sular ve mezotrofik göl sınıfına, diğer istasyonlar az kirli sular sınıfına girmektedir. I. sınıf temiz sular 5 mgl - nitrat azotu, II. sınıf az kirli sularda ise 0 mgl - nitrat azotu bulunduran sular olarak sınıfladırılmıştır (Uslu ve Türkman, 987). Yarseli baraj gölündeki nitrat azotu ilkbahar aylarında artış göstererek 6.702 mgl - ye çıkarken kış aylarında I. istasyon hariç 0.05- mgl - arasında ölçülmüştür. Yarseli Barajı nın çeşitli istasyonlarından alınan örneklerdeki nitrit azotu dalgalanmalar göstermekle birlikte 0.0-0.06 mgl - arasında değişmektedir. Sınıflandırmaya göre 0.05 mg/lt ve daha üzerinde nitrit azotu içeren sular çok kirli sular sınıfında yer almaktadırlar (Uslu ve Türkman, 987). Su örneklerindeki amonyum azotu miktarı en düşük 0.286 en yüksek ise.40 mgl - olarak tespit edilmiştir. Bu değerlere göre baraj gölü suları, Ocak ayında ilk iki istasyon ve Mayıs ayında tüm istasyonlar dışında II. sınıf az kirli sular sınıfına girmektedir. Deterjanlar, genel temizleme işlerinde kullanılan ve içlerinde esas temizleyici olarak Alkil sülfat ve Alkil aril sülfanat tipindeki anyonik yüzey aktif maddeler ile temizleme işlemine yardımcı diğer maddeler bulunduran toz, granül, yumuşak, kıvamlı veya sıvı haldeki karışımlardır. Deterjanların sularda meydana getirmiş olduğu zararlar, köpük oluşturma, biyolojik parçalanma sonucu oksijen tüketimi, su yaşamına toksik etkiler şeklinde sıralanabilir (Yaramaz, 984; İzgören,992). Deterjan değerleri tüm istasyonlarda 0.-0.2 mgl - arasında olup dere ve yüzeyden alınan su örneklerinde daha yüksek değerler ölçülmüştür. 0.05-0.2 mgl - deterjan içeren sular kalite kriterleri yönünden az kirlenmiş sular olarak sınıflandırılır (EPA, 979). Biyokimyasal olaylar neticesinde suda azalmış olan oksijenin, tekrar atmosferden suya oksijen transferi ile eski seviyesine ulaşması, yağ ve türevlerinin, su yüzeyinde bir tabaka meydana getirmesiyle engellemektedir. Aynı zamanda oluşan bu tabaka, ışık geçirgenliğini azaltarak sucul yaşam için çok önemli olan fotosentez olayını engellemektedir. Bu durum balıkların göç etmesine veya bu baraj gölünde olduğu gibi toplu ölümlerine sebep olmaktadır. Kasım-Aralık ayında çalışan zeytinyağı fabrikalarından dolayı Yarseli Baraj Gölü nde ve özellikle. istasyonda yağ oranı kış aylarında daha yüksek ölçülmüş fakat bu oran yağışlar ve Asi Nehri nden su basılması sonucu gittikçe düşmüştür. 300

Yarseli Baraj Gölü zooplanktonunun genel incelenmesi sonucunda, Rotiferadan 8 tür, 2 alttür; Kladoseradan tür ve Kopepodadan 7 tür olmak üzere toplam 38 organizmanın varlığı belirlenmiştir. Eylül 996-Ağustos 997 tarihleri arasında, Yarseli Baraj Gölü ne motopompla su pompalanan Asi Nehri nde yapılan çalışmada (Bozkurt ve ark., 2002; Göksu ve ark.,2004) Rotiferadan 3 tür, 6 alttür; Kladoseradan 5 ve Kopepodadan 7 olmak üzere toplam 59 organizmanın varlığı tespit edilmiştir. Lepadella patella, Lecane hamata, L. lunaris, Pompholyx triloba, Brachionus plicatilis, Keratella cochlearis tecta, K. cochlearis cochlearis, Trichotria pocillum, Platyas quadricornis, Lepadella ovalis, Epiphanes brachionus spinosa, Wolga spinifera, Trichotria tetractis, Scaridium longicaudum, Brachionus budapestinensis, B. bidentata (Rotifer); Ceriodaphnia pulchella, Ilyocryptus sordidus, Daphnia ulomskyi, Leydigia acanthocercoides (Kladoser) türleri Asi Nehri nde bulunmalarına rağmen Yarseli Baraj Gölü nde tespit edilememişlerdir. Bu türlerin baraj gölünde bulunmamaları, su kalite değerlerinin bu canlıların yaşamı için uygun olmadığı kanaatini uyandırmaktadır. Bunun yanında Rotiferadan Hexarthra intermedia Yarseli Baraj Gölü nde bulunup, Asi Nehri nde bulunmamıştır. Bunun nedeni ise bu türün baraj gölünü besleyen akarsudan gelmiş olabileceği kanaatini uyandırmaktadır. Tüm verilerden aşağıdaki sonuçlar çıkartılmıştır.. Toplu balık ölümlerine diğer olumsuz faktörlerle birlikte sebep olduğu düşünülen yağ ve türevlerinin yarattığı kirlilik, çalışmanın başladığı ilk aylarda fabrikaların faaliyetlerinin henüz bitmiş olmasından dolayı, kendini daha çok göstermekte, çalışma süresi içerisinde zamanla sudaki bu kirlilik etmenlerinin derişimlerinin azaldığı görülmektedir. 2. İlk aylarda ölçülen düşük oksijen değerleri, sudaki canlı yaşamının büyük bir kesiminin son bulmasına sebep olmuş, fakat daha sonraki aylarda oksijen değerinin gittikçe daha iyi düzeye ulaştığı görülmüştür. 3. Sonuç olarak, ölçülen bütün parametreler dalgalanmalar göstermiş fakat baraja su pompalanması ve yağışlar sebebiyle su kaynağı fiziksel ve kimyasal parametreler açısından daha iyi bir duruma gelmiştir. KAYNAKLAR Bozkurt, A., Göksu, M.Z.L.G., Sarıhan, E., Taşdemir, M., 2002. Asi Nehri Rotifer Faunası (Hatay, Türkiye). Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi,9, (- 2),63-67. Cirik, S., Cirik, Ş., 995. Limnoloji. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları Yayın No:2. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 66s. Dussart,B., 969. Les Copepodes des Eaux Continentales d Europe Occidentale Tale II. Cyclopoides et Biologie. N.Boubee et Cie, Paris Edmondson, W.T., 959. Methods and Equiment in Freshwater biology 2nd ed. John Willey and Sons. Inc., NewYork, 94-202. Egemen, Ö., Sunlu, U., 996. Su Kalitesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları Yayın No:4. Ege Üniversitesi Basımevi, İZMİR, 53s. EPA., 979. A Review Of The Epa Red Book Quality Criteria For Water. Environmental Protection Agency, USA. 3s. 30

Göksu, M.Z.L.G., Bozkurt,A., Taşdemir,M, 2004. Asi Nehri Copepoda ve Cladocera Faunası (Hatay-Türkiye). Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi (Baskıda). Kocataş, A.,993. Oseanoloji (Deniz Bilimlerine Giriş). E.Ü. Fen Fakültesi Kitaplar Serisi No:4, II. Baskı, 358s. Kolisko, R. A., 974. Plankton Rotifers Biology and Taxonomy. Biological Station Lunz of the Austrian Academy of Science, Stutgart, 46 p. Koste, W., 978. Die Radertiere Mitteleuropas Ein Bestimmungswerk, Begründet Von Max Voigt. Überordnung Monogononta. 2 Auflage Neubearbeitet Von II.Tefelband.Berlin Stutgart, 234 pp. Scourfield, D. J., Harding, J. P., 966. Fresh-Water Biology As. Sci. Publ. New York. Stemberger, R,S., 979. A Guide to Rotifers of the Laurention Great Lakes, Environmental Monitoring and Support Labarotory Office of Research and Development, U.S. Environmental Protection Agency, EPA-600/4, -85. Strickland, J.D.H., Parsons, T.R., 972. A Practical Handbook of Seawater Analysis. Fisheries Research Board of Canada, Ottawa, Bull. No:67, 30p. Taşdemir (Dural), M., 998. Asi Nehri (Antakya) nın Bazı Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Parametrelerinin Tespiti. Çukurova Üniversitesi Su ürünleri Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, Adana 47s. Tekelioğlu, N., 993. İç Su Balıkları Yetiştiriciliği (Soğuk ve Sıcak İklim Balıkları). Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Ders Kitabı. No:2. Adana. Tsalolikhin, S.J., 994. Key to Freshwater İnvertebrates of Russia and adjacent Lands. St Petersburg, 395 pp. Tsalolikhin, S.J., 995. Key to Freshwater İnvertebrates of Russia and adjacent Lands. St Petersburg, 627 pp. Uslu, O., Türkman, A., 987. Su Kirliliği Ve Kontrolü. T.C Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi. Ankara. 364s. Yaramaz, Ö., 984. İzmir Körfezi nde Evsel ve Endüstri Atıklarının Neden Olduğu Deterjan ve Bor Kirliliğinin Araştırılması. E.Ü Fen Fak. Doktora Tezi. Bornova/İzmir, 73s. Yücel, A.,990. Kırşehir-Seyfe Gölü Bentik Alg Florası. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim dalı, Ankara.37s. (Basılmamış). Wood, R.D., 975. Hydrobotanical Methods. University Park Pres, Baltimore USA, 63p. 302