Nuri Arslanov (Petropovel, 1912-1991) Şair ve çevirmen olarak tanınan Nuri Arslanov (Nuri Gazizoğlu Arslanov) 1912 yılında Kazakistan'daki Petropovel şehrinde bir işçi çocuğu olarak doğar. 1928-31 yıllarında Kazan'da sanat enstitüsünde okur. Daha sonra çeşitli birimlerde çeşitli mevkilerde ressam olarak çalışır. Anti-bolşevik Finlere ve faşistlere karşı savaşa katılır. Savaştan sonra "Sovyet Tataristan'ı" gazetesinde ressam olarak, "Kazan Utları" dergisi yazı işlerinde şiir bölümü başkanı olarak çalışır. N.Arslanov'un şiir alanındaki işçiliği II. Dünya Savaşı yıllarında başlar. Edebiyatı daha çok 6O'lı yıllardan sonra aktifleşerek, şiirleri felsefi fikirlerle donanarak, zenginleşir ve yeni özellikler ile genişler. Şairin pek çok sözünü besteciler besteledi. N.Arslanov tercüme alanında da çok çalıştı. Puşkin, Bayron, Göte, Hayyam. Hafız, Mahrum Kulu, Toktogul, Abay, vb. eserlerini onun tercümesi ile Tatar diline kazandırıldı. Eserleri: Monsar. Saylanma eserler - Kazan Tatkitneşr, 1971; İdilim - İlim. Şiirler, poemalar. Kazan: Tatkitneşr, 1982; Kaynaklan Mansurov 2. Üzgerdi Ruh, Kitti Can Uyanıp... Kazan Utları, 1982, No. 9,161-167 vb. ŞİİRLER ATLANTIDA Atlantida buldı miken çınlap? Tıngı birmiy suray hiç kine: Elle kaydan, yırak - yıraklardan Helaketli bir mun işitile. Kinet yukka çıkkan bütin kıytga, Tav - dulkınnar kükke taşkannar: Bir mizgilde iller, şeherlerni, Heykellerni sular baskannar. Ukian upkan kibik Antlant cirin, Devletlerni munda cir upkan: Deşti - Kıpçak, Bulgar, Altın Urda... Bir - birsinin tamirin kuntkan. Nice tapkır kilgen munda yavlar, Kiçirgenner ilni kılıçtan... Kaldığın da külge dündirirge Missyunirlar küpmi tırışkan. Sehifeler tuzgan, yukka çıkkan... E biz - mine, biz - bar, bulganbız! Fal açabız lekin, baş vatabız: Elle kıpçak, elle bulgar biz? Kim bulgandır babam, kıpçakmı ul, Bulgarmı ul? Nindiy ayırma?! Tatar digen isim yürtebiz biz - Tatar kanı aga tamırda! Atlantida! Atlantida batkan. İz kalmagan büyik haliktan... E biz - mine, biz - bar, iz bar cirde, - Biz batırgan sayın kalıkkan. ATLANTİS Atlantis var oldu mu acaba gerçekten? Huzur vermiyor soru huç: Kim bilir nereden, çok uzaklardan Felaketli bir ezgi duyuluyor. Birden yok olmuş bütün kıta, Dev dalgalar göğü aşmış: Bir anda ülkeleri, şehirleri,.heykelleri sular basmış. Okyanus yutmuş gibi Atlantis 'in toprağını, Devletleri toprak yutmuş: Deşti-Kıpçak, Bulgar, Altınordu... Birbirinin kökünü kurutmuş. Nice defa gelmiş buraya düşmanlar, Geçirmişler ülkeyi kılıçtan... Kalanını da küle çevirmeye Misyonerler az mı uğraşmış. Sayfalar kaybolmuş, yok olmuş... Oysa biz - işte, biz - varız, olmuşuz! Fal açarız, kafa patlatırız: Ya Kıpçak, ya Bulgarız? Kimdir babam, Kıpçak mı, Bulgar mı o? Ne fark? Tatar diye ad taşırız biz, Tatar kanı akar damarda 1. Atlantis 1. Atlantis batmış. İz kalmamış büyük halktan... Oysa biz işte, biz-vanz, iz var toprakta, Biz her battıkça kalkmışız.
Atlantida yazmışı yuk bizge, Unıklarnıfi anık babası: - Nesilin kim? - dip surasalar eğer, Eytirler: - Biz - tatar balası! Tatarstan digen vatanım bar, Tatar digen halkım bar minim. Uzgannardan tügil, min halkıma Kileçekten urın barlıymın. Atlantik'in kaderi yok bizde, Torunların ayık babası: - Neslin kim? diye sorsalar, Derler: -Biz, Tatar çocuğu! Tataristan denen vatanım var, Tatar denen halkım var benim. Geçmişten değil, ben halkıma Gelecekten yer arıyorum. ŞAGIYRGE Bulsa sinde Efletunnın akılı, Sadeliği kirşiz sabıynıfi, Dervişliği Huca Nasrettinnın İserligi Meşrep safinin, Tilge usta bulsan çiçen kibik, Uyga - yügirik, dala atıday, Gadillikke Nevşirvannan gadil, Yumartlıkka bulsan Hatum - Tay Anda da sin kamil tügil, şagıyr! Citmiy eli Heyyam kasesi, Herdem tuh şatlık serabına! Bar eli, bar kükrep - yeşnesi, Salavat küpiri salıp küfüllerge Kuyasın bar hisler leysenin Kirek sina Mecnun mehebbeti Hem ilhamı güzel Leylenin!.. Sin kervanbaş nar düyeğe uhşaş - Küpmi yükler sina artıla! Tik iste tut: in mukaddes yügin - Tugrılıklı bulu halkına KÜYMEDE Küter künillerimni, Ki alsu külmeginni, Kisen alsu külmeginni, Alalmıym küzlerimni. Eyde utır küymege, Karama su tirenge. Sularda dulkın tirbele, Dulkınlanam süygenge. Suları la suları, Küymede baruları, Küymelerde bargan çakta Yüreknin yanuları... Üzeklerim üzile, Begrim, bilmiysin gine, Tafiga - Çulpan, Ayga - Zühre, Mina şatlık sin gine. ŞAİRE Olsa sende Eflatun 'un aklı, Sadeliği temiz çocuğun, Dervişliği Hoca Nasrettin 'in, Eserliği Meşrep 'in, Dil ustası olsan ozan gibi, Düşüncede hızlı, bozkır atı gibi, Adalette Nuşirevan 'dan adil, Cömertlikte olsan Hatemi Tay Orada da sen mükemmel değilsin, şairi Yetmez Hayyam kasesi, Hep dolu olan mutluluk şarabıyla! Git, git gürleyip ısıtsın, aydınlat, Salavat köprüsü kurup gönüllere Bırak bütün hisler yağmurunu, Gerek sana Mecnun sevgisi Ve ilhamı güzel Leyla'nın!.. Sen kervanbaşındaki ateş gibi, Az mı yük seni izler! Hep hatırla: en mukaddes yükün Sadık olmak halkına. GEMİDE Sevindir gönlümü, Giy pembe gömleğini, Giysen pembe gömleğini, Alamam gözlerimi. Haydi otur gemiye, Bakma derin suya. Sularda dalgalar oynaşır, Dalgalanırım sevdiğimden. Sulan da sulan, Gemide gitmeleri, Gemilerde giderken Yüreğin yanlışları... İçim yanar, Bağrım, bilmezsin, Tana - Çulpan, Aya - Zöhre, Bana mutluluk tek sensin.
SÜYDİN-KÜYDİRDİN Başlanmnın, aküm cuyıp, eylengen çağı, Yeşerip, canım yigitke eylengen çağı. Til süyeksiz - süylesinner, ni san alarga! Bügin minim kelisemde beyremner çanı! Süydin - küydirdin yürekni, ut iken canın, Mefigi aynımastay itip isirttin, yarım. İyersiz, yügensiz kiliş, behitli tanda, Dalalarga alıp uçtın, çaya tulparım. Kayda tmgı, kayda irik?! - Kür, min bugavlı... Eğer de sin emir itsen - avdaram tavnı! Tenrisinnen vehıy algan peygamber sıman Kuyaş indi kükregime, yuldızlar yavdı!.. SEVDİN-YAKTIN Başımın aklını kaybedip döndüğü, Gençleşip, ruhumun yiğide döndüğü çağı. Dil kemiksiz - söylesinler, ne kıymet onlara Bugün benim kilisemde bayramlar çanı! Sevdin-yaktın yüreği, ateş imiş canın, Ebedi ayılmaz gibi mest ettin, yarim. Eğersiz, yularsız gibi, mutlu tonda Bozkırlara gidip uçtun, küheylamm. Nerede huzur, nerede özgürlük?! - Bak, ben bukağılı... Eğer sen emretsen - yıkarım dağı! Tanrısından vahiy almış peygamber gibi Güneş indi yüreğime, yıldızlar yağdı!.. ÜTİNİÇ Üzin kutkar bela hem afetten, Yardemçim bul, niler kürsem de. Tik kutkara kürme mehebbetten, Uçağında külge dünsem de. Uzak yeşiym indi - küp bulgandır Günahlar da, üzin yarlıka. Tik mehebbet günahların kaldır, Min behitli alar barlıkka. Yaman tilden, yaman küzden sakla! Süyü hisin sayrat, tilin aç! Hiç rencimem gıyş ve gaşret hakma Kalsam da aç hem şır yalangaç. Şigin bulsa Viniradan suraş, Sinnen - minnen kübrek bile ul. Mehebbetke esir her gaziz baş! Şuna bizden küle gine ul. Cibril vehıy - ilham kitire diyip, Kütsem sinnen zarıgıp kiç - irte, - Amurları anın kile biyip: Uynıy - küle, süydire, isirte... Sin üzin de tehitin - biyik kükten Aliheni kürsefi, mügayin, Gaşıyk bulır idin hem mükibben Kiter idin bugay, hudayım!.. Bu dünyada tıngı bilmegen can Tigisinde, bilmiym, tınarmı! Kisetip kuy eli üzin aldan Kabir taşı yazuçılarnı, - YAKARIŞ Kurtar bela ve afetten, Yardımcım ol, ne görürsem. Yalnız ayırma sevgiden, Ocağında küle dönsem de. Uzun yaşayayım, çoktur Günahları da sen affet. Yalnız sevgi günahlarını bırak. Ben mutluyum onların varlığıyla. Kötü sözden kötü gözden koru! Sevgi hissini söylet, dilini aç! Hiç üzülmem ayş ve işret adına Kalsam da aç ve çıplak. Şüphen varsa Venera'ya sor, Senden, benden çok bilir o. Sevgiye esir her aziz baş! Bundan bize gülüyor sadece. Cebrail vahiy, ilham getirir diye Beklesem senden gece gündüz, Aş tanrısı gelir oyun oynayarak; Oynaya güle, sevdirerek, mestederek. Sen de tahtın da yüce gökten İlaheyi görsen, mutlak Aşık olurdun ve Tapardın öylece, Hüdam. Bu dünyada rahat bilmeyen can Ötekinde, bilmem, rahat eder mi! Uyanver sen önceden Kabir taşı yazanları.
Taşka camlı amur yasasmnar, Camda şerab- şatlık yeşleri... "Tımç yukla..." tügil, e yazsınnar: "Ul, - dip, - tudı, süydi, yeşedi". Taşa camlı aşk tanrısı yapsınlar, Camda şarap - mutluluk yaşlan.. "Rahat uyu " değil, yazsınlar: "O, doğdu, sevdi, yaşadı." PARTİYELİ KİŞİ DİYLER MİNİ Biz kileçekke zur stajlı firkasizler bulıp banrbız. (H. Taktaş) Partiyeli diyip aldanalar, Aptırıylar eytsem kirisin: Niçik indi şuşı başın, bilen Bispartiynıy bulıp yüriysin?! PARTİLİ DERLER BANA "Biz geleceğe çok çalışan Partisizler olarak gideriz." Partili deyip aldanırlar, Şaşırırlar söylesem gerisini: Nasıl şu tek başınla Partisiz olabilirsin?i (H.Taktaş) - Zur stajlı firkasiz, - dim, külip, Tüzetkendey duşlar yalgışın. Yalgışmı sun?! Min hervakıt suldat: İl yazmışı - minim yazmışım! Yuk, al da gül tügil mina dünya, Canda bik küp sıkrar yaralar... Yaraların yulda beyli - beyli Zamandaşlar yavga baralar. Çitte kalamini İl canlı İr - Şagıyr urını algı saflarda! Algı safta bargan kişilemin Ruhi tüşmiy avır çaklarda. Stinaga kitirip tireseler Kummunistnı, diyip, atabız! Yuk, eytalmas idim min kirisin -Bu indi, dip, siznin hatagız. Yuk, yalvarmas tatar şagıyri hiç Miskin bulıp düşman aldmda! "Zur stajlı" anın Taktaşları, Ülimnerni cifigen batırları -Celilleri bulgan çağında! Partiyeli kişi diyler mini. Düris - furmal karamaganda - Partiyesiz şagıyr bulammi Büyik küreş bargan zamanda! -Çok çalışan partisiz, derim, gülerek Düzeltmiş gibi dostların yanlışım. Yanlış mı peki?! Ben hep askerim: Ülkenin kaderi - benim kaderimi Hayır, al da gül de değil bana dünya, Canda çok yanar yaralar... Yaralarını yolda sara sara Yoldaşlar düşmana koşarlar. Gurbette kalır mı Vatan sever Er -Şairin yeri ön saflarda 1. Ön safta giden kişilerin Ruhu sıkılmaz zor zamanlarda. Direğe getirip dayasalar Komünist, diye, vururuz! Hayır, söylemezdim ben gerisini, Bu şimdi sizin hatanız. Hayır, yalvarmaz Tatar şairi hiç Zavallı olup düşman önünde! "Çok çalışan " onu Taktaşları, Ölümleri yenmiş yiğitleri - Celilleri var iken! Partili derler bana, Doğru, şeklen bakmayınca, Partisiz şair olur mu ki Büyük savaş zamanında. İSEN KALDIR İtegimni titti, sanap kara: Nek unsigiz pulya. Birev şulay ansat isen kala, Birev şunnan üle... SAĞ BIRAK Kucağımı parçaladı say bak: Tam onsekiz mermi. Biri böyle kolayca sağ kalır, Biri bundan ölür.
Kinet çilin çeçlerime tiydirip Uklar ütti isip, Pilotkamnı arkılıga kiydirip, İki cirden tişip. Kıl üstinde kaldım şunca uktan. Üz - üzimni tirgim: Nige saklamadım şul pilutkam, Şinilimni min dim. Ul çağında şatlanırga mufia Vakit bulmagandır... Min hezir şat, yazmış, munnan sun da Şulay isen kaldır. Ansızın rüzgârını saçlarıma değirip Oklar geçti eserek Şapkamı terk giydirip İki yerden delerek. Kıl üstünde kaldım bu oktan, Kendi kendimi suçluyorum: Niye saklamadın şu şapkamı, Paltomu diye. O zaman mutlu olmaya, hüzne Vakit yoktu... Ben şimdi mutluyum, kader, bundan Sonra da böyle sağ bırak. SEYFİ SARAİNIUKIGAÇ "Kız eylendi bu batır yeş tireli, cir eylengen kibik Kuyaş tireli" Seyfi Sarai. Güldirsinnin Süheyl tiresinde Eylenüvin tinlep Cirge ul: "Cir eylene Kuyaş tiresinde! Digen sirni eytip birgen ul Kupirniktan yüz illi yıl elik. Şenkta bu, dimek, küptennen Açık bulgan. Sarai tik anı Şigri çara itip ütkergen. Mümkinmi şik tutu Kupirnikka, - Til tidirü anın kibikke! Tik gıybretli şunısı - kayçak sirler Sun açıla, elik bilip te... MİNİM MEKTEBİM Şigır mini, tepi başkan çağımda, Citekledi büyik Segdi bağına. Tutalmadı Rafaeller de canım, - Esir buldı şigırge ihtiyarım. Avız ittim Gömer Heyyam camınnan, Sabak aldım yaratılmış cayınnan Gazellerin ukıp mina Şirazi Mehebbet surın ürdi, - mengi razıy. Alişirlar, Babur, Mehtum - Kulıylar Güzel kıllarda çaldı türki munnar. Yırak Kulgaliler, yakın Tukaylar... Karangı tünde buldı tulgan aylar. SEYF SERAYİ'Yİ OKUYUNCA (Kız döndü bir genç yiğidin çevresinde Dünyanın döndüğü gibi Güneş çevresinde) Seyf Serayı Göldirsin'in Süheyl çevresinde Dönüşünü denkleştirip Dünya 'ya o: "Dünya döner güneş çevresinde! Diye sırrı söylemiş Kopernikten yüz elli yıl önce. Şarkta bu, demek, çok önce Bilinmiş. Sadece Seraî bunu Şiir ile söylemiş. Mümkün mü şüphelenmek Kopernik'ten Dil değdirmek onun gibisine! Yalnız şu önemli - bazı sırlar Sonra açılır, önce bilinse de... BENİM OKULUM Şiir beni, emeklediğim zamanlarda Götürdü büyük Sadi'nin bağına. Tutamadı Rafaeller ruhumu, Esir oldu şiire iradem. Tattım Ömer Hayyam kadehinden Ders aldım sevilen yerinden. Güzellerini okuyarak bana Şirazî Sevgi surunu üfledi - ebedî razı. Alişirler, Babür, Mahtum-Kulular Güzel tellerle çaldı Türkçe ezgiler. Uzak Kulaliler, yakın Tukaylar... Karanlık gecede oldu dolunaylar. 1973
E bir yakta Blok, Puşkin, Biranji, Yesenin, Geyne, Bayron, Giti, Danti... Tatar halkı ilik iki arada Küpir bulgan. Hezir yana zamana. Şulay da min yüriym iski küpirden: Barın şunda işitken, şunda kürgen! Tutaştırgan şerik bilen garipni, Düris yulga yüneltken min garipni Şuşı küpir mina hezir de ipli, - Şuşı mektep mini zur yulga iltti! Diğer bir yanda: Blok, Puşkin, Beranje, Esenin, Heine, Bayron, Göthe, Dante... Tatar halkı önce iki arada, Köprü olmuş. Şimdi yeni zaman. Yine de ben yürürüm eski köprüden: Hepsini burada duymuş, burada görmüş! Birleştirmiş şark ile garbı, Doğru yola yöneltmiş ben garibi. Bu köprü bana şimdi de iyi, Bu okul beni büyük yola geçirdi! 1972-1973 BİR ŞATLANAM, BİR MUNLANAM Üzim uylıym, üzim cırlıym, Üzim sagışka talam: Sin minim avırtıp, sızlap, Sulkıldap turgan yaram, Sina karap bir uftanam, Bir şatlanam, bir munlanam... Uftanam da, munlanam da İsmin cırlarga salam. Bir "süyem" dip, bir "süymiym" dip Ütesin üzegime: Bir salkın, bir yalkın uynıy. Tılsımlı küzlerinde, İştile bir üpke, bir naz Mifia eytken süzlerinde. Şul üpke, nazların bilen Bulsana üzime gine. Yaratam sini, küz karam, Bar burcuların bilen, Sabıy bala kibik şayan, Şat şav - suların bilen, Yagımlı da, kadirli de Mina sin suların bilen... Yagımlı sin, kadirli sin Mina suların bilen. ŞAGIYRHEMPATŞA Meydan tutıp Hind sultanın cifigen,-iye bulgan tacga, devletke. Ayırılganga gaziz rugan cirden, Şagıyr gumiri utken hesrette... Tehitni ul behit sanamagan, Gil sızlagan künil yarası. Şuna bizge miras bulıp kalgan Gazelleri, "Babur - name"si. BİR SEVİNİRİM, BİR ÜZÜLÜRÜM... *N.Cihanov'un müziği Kendim düşünürüm, kendim söylerim, Kendim derde dalarım: Sen benim acıyan, sızlayan Kanayıp duran yaram, Sana bakıp bir utanırım, Bir sevinirim, bir üzülürüm... Utanırım da, üzülürüm de Adını türkülere yazarım. Bir "seviyorum"diye, bir "sevmiyorum"diye İşlersin içime: Bir soğuk, bir sıcak oynuyor Tılsımlı gözlerinde,. İşitiliyor bir öfke, bir naz Bana söylediğin sözlerinde. Bu öfke, nazların ile Olsana sadece benim. Seviyorum seni, gözü karam, Tüm eziyetlerin ile, Küçük bir çocuk gibi yaramaz, Mutlu haykırışların ile, Yakınsın da, değerlisin de Benim için bunların ile... Yakınsın, değerlisin Benim için bu yanlarınla. ŞAİR VE PADİŞAH Meydana çıkıp Hint sultanını yenmiş, Sahip olmuş taca, devlete. Ayrılınca aziz ana vatandan, Şair ömrü geçmiş hasretle... Tahtı o baht saymamış, Hep sızlamış gönül yarası: Bundan bize miras kalmış Gazelleri, "Babür-name"si. 1972
Babur patşa - uzgan devir gine, -Tehitlerden izler kalmagan... Babur şagıyr - biznin bilen birge, Anı tuzan kaplıy almagan! KUŞ BULASIM KİLE Kuşlar tili kibik tibrep tura - Yagımlı tiligiz. La tıslar! Min sizni üz itkenni? Tilsiz de biligiz. Kuşlar, ene, türli bulsalar da, Tilleri bir, diyler E kişiler, kişi bula turıp, Urtak til bilmiyler!.. Tiller türli iken - bir ziyan yuk, Kir bulmasın anda, Türü basıp, farını kısıp turgan Gir bulmasın canda! Cihan gizip sayraşırga tilim, - Kuş bulasım kile: Bar tillerden turgan gacep hurga Kuşılasımkile! Barıbızga izgi tufrak bit bu, Biz - cir balaları. Kişilerge behit - tik duslıkta, Tuganlıkta barı! Babür padişah geçmiş devir sadece, Tahttan iz kalmamış... Şair Babür, bizimle birlikte, Onu toz, toprak kaplayamamış! KUŞ OLASIM GELİR Kuşların dili gibi oynar durur Sevimli diliniz. Letonyahlar! Sizi yakın tuttuğumu Dilsiz de biliniz. Kuşlar, türlü olsalar da, Dilleri bir, derler. Oysa insanlar, insan olup Ortak dil bilmezleri. Diller türlüymüş, bir ziyanı yok, Kir olmasın onda, Dili basıp, sesi kısan Ağırlık olmasın canda! Cihanı gezip ötmek isterim, Kuş olasım gelir Tüm dillerden oluşan koroya Katılasım gelir! Hepimize iyi toprak bu, Biz yeryüzü çocukları. İnsanlara baht, yalnız dostlukta Kardeşlikte hepsi. 1972 1972