SALT Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6 Clt Say (Eylül 00) Deri Endüstrisi Atksularnn Merkezi Sisten ile Antlabilirliğinin Araştrlmas RIJeriVBulur DERi ENDÜSTRİSİ ATlKSULARININ ME RKE Zi SİSTEM İLE ARITILABİLİRLİGİNİN ARA ŞTIRILMASI Recep Ozet Deri endüstrisi sektörleaden biridir çok Bu kirli atksu İLERi Veysel BULUR Sakarya çalşmada; İli Adapazari Merkez İlçesinde şehir i çinde kalmş deri işletme lerinin Organize Sanayi B ölgesi n e taşnmas linde merkezi gerekmektedir artma Artma tesisi planlanm as tesisi ünite! eri boyutlar kullanlan kimyasa l maddeler atksu miktarlar ve t ks u akteristikleri a havalandrna irdelenniştir havuzu paranetrelerin :tkisi Aktif çamur tesir hacmine simülasyon eden çalşmalar yap l ar ak belirlenmiştir Ayrca Merkezi artna tesisi için KOI AKM ve Debi parametrelerine bağl olarak y a tr m mal i y eti ve i şlet me maliyeti hesaplar yap l m ştr Anahtar Kelimeler: Deri endüstrisi Atksu Merkezi Artma fesisi Maliyet Ahstract Leather l n d ustry is one of the i dustries which are p r od uced the great amount of waste\vater In thhis study; leather industries located Sakarya city Adapazar towncenter in a case transfered to Third Organized plant Industral Estate should dinensions a nounts and centralized treatment be planed Units of treatment plant chemical materials used wastewater Effect of parameters e xamined investmen t and management cost Leather Ind ustry kull a nd ğ ilk elbise türü o larak bilinnektedir Gü nümüzde ise cazibesi sağlanlğ ile pahal giyecekler arasnda yer almaktadr Ayakkab gibi temel giyecekler i nsan o ğlu i çin vazgeçilnezdir Birçok alanda kullanlan deriden i nsanoğlunun uzaklaşmas oldukça zor göünncktedir Bugün gelişen teknolojiler kuuanlarak modern şartlarda deri imalat yaplmaktadr işlenmesinde zamandan tasanllf sağ l anlk ve ekonorrik olma s için değ i şik Deri insanoğlunu kimyasal naddeler kullanlmaktadr Kimyasal naddelerin bir ksm atksuya b ir ksrru ise deri bünyesin de kalmaktadr Atksuya karşan kimyasal maddeler alc ortamda toksik etki yaparak doğal c a nl hayat yok etmekted ir Yer alt s ulanna karşarak çevre ve insan sağlğn olumsuz etkilemektedir Deri endüstrisi en çok kirlilik o luşturan sektörlerden bir i dir Atksular antma tab i tutulmadan alc ortama verilnemelidir [ ] Bu çalşmada; Sakarya İli Merkez Serdivan Beldesi Çark Sanayii Yeni Tabak haneler Çark Deres i kenarnda bulunan deri işletnelerinde anket çalşmas yaplnştr Deri ar tma işletne le rinin hiçbirinde tesisi bulunmamaktadrr Atksular artlmadan Çark Deresine de şarj edilmektedir [5] on voume of ac t i v ated sludge aeration basin has been dett\rnined by In addition simul ation studies acco rdi n g to COD SS and flowrate paraneters for ccntralized treatment plant were be en estima ted Keywords: GİRİŞ oluşt uran Wastevater Centralized Treatment Plant Cost Ha nmaddesi ve Deri Çeşitleri Hammadde ham deridil Deriler küçükbaş ve büyükbaş hayvan d eri te ri olarak gnplandrlabilir Küçükbaş h a yvan lar koyun kuzu keçi ve oğlak büyükb aş hayvanlar ise sğr ve camzclr Bunlarn yan sua az miktarda olmak üzere at katr ve deve derileri ile av ve kürk hayvanlar n n der il eri de işlennektedir Son z a manla r da kürk hayvanclğ yetiştiriciliği dç ya ygnlaşmaktadr ÜlJ<:emizde dini bayramlardan Kurban BayTamnda k eslen hayvanlardan çkan deriler nezbalalardan ve it ha lat yolu ile deri temin edilmektedir Ham d eril er işlenme tarz a r na ve ku ll a n n alan ]arna Bunlardan bazlar g öre çeşitlilik arz etme k tedi r R tleri V S Ü YlühFak Çevre MühBöL Esentepe Bulur Jl Çevre Müdürlüğü Sakarya Kampüsü/Adapazar 95 şunladr [ J
Ocri Endüstrisi Atiksuiarnn \terkei SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Artlabilirliğinin Aaştrlmas RİieriVBulur 6Cilt Say (Eylül 00) Har ç h K ö s e le Vidala Rugan Gücleri A) Kromlu Kösele SemikJom K ö s e le KürkSüet Napa Nubuk Yarma Mutondore S a h t iyan Yaketa Sistem ile Glase a) Islatna/Y kana işle mi b) c) Kircçlene Işle n K av ale ta İşlcni d) Deri Endüstrisinin Durumu Der i end üs tr i si bölgelerirllz d en Ege Marmara Akdeniz Ye İç t\nadolu bölgelerinde faaliyet gösterme ktedü Diğer bölgele rde de faaliyette o l an deri işle tmel eri bulunmaktadr Kireç Ciiderme i şlen B) Tabaklana İşlemlei a) Sana İşlcni b) Pklaj ( Sal anu r a) İ ş le ni c) d) e) l) g) IScpilcnc lkronlana) işleni Skna İşlcni Yarna İş le ni Traşlana İ şleni Rctanaj (lisepilerne) Işlen C) Boyana ve Y ağ l ana İş lmleri a) Boyana İşlenl Deri endüstrilerinde işlenmesi bakmn dan ç eş i t li l i k arzeder 74ü V id ala 66s I<ösele 85i elbiseilk de ri 4ü kürksüet 56s n s on deri 9u fiisaj ve 6si diğer deri türleri işlemektedirler İlirnizde bulunan deri iletmelerinde ise Vidala yani ayakkablk deri imalat Yağlama işlemi c) Skna \çna ve Kurutma İşlenleri D) Bitirne (son) işle nlcri a) Tavh:na ve Zmparalana İşleni b) Finsaj ((ilalana) ve Ölç me İ şlemi b) yaplmaktadr [] Sakarva da Deri İşlene T esi sler i Sakarya Kireçlcne İşlemleri III Proseslerde Kullaulan Su Miktarlar İli Merkez İlçesi Çak Sanayi Yeni Tabakhaneler Mevkii Çark Deresi kenarnda 8 adet deri işle me tesisi bulunnaktadr Bu tesislerde büyükba ş hayvan derileri işlenmektedir Az s ayda koyun derileri (post) de işlenebilmektedir Büyiikbaş hayv a nlard an sğr ç oğ unlukl a ay akk ab c in s ine at hayv an derileri yüzlüğünde kullanlan Vidala deri ç e ş i d i i şlen me kted ir Deri end ü s t r i sind e kullanlan sularn hepsi atksuya dönüşmektedir tiikctimi her p rosesde farkl Su oluşnaktadn l kg deri için 8000 l su kulla nlmaktadr Sakarya İ li \c kez İl ç esi Çark Sanayii Yeni Tabakhanclcrde faali yet gösteren GÜNEŞ DERİCİLİK TESiSt bu çal şma için örnek seçilmiş olup büyükbaş hayvan derlerinden s ğr cinsi derileri işlemektedir Tesis deri üretinide kullanlan ekipmanlar itibar iyle teknolojik olnrak son sistem değildir Ancak yan otomatik n ak na lar ya rd n y la deri inalat yapmaya devam etne k tcdr [J J Proses i ş leml eri nde n sepilemede deri ş işnektedi r ve şişen deri belirli bir kalnlkta yarlarak iç ve dş yüz o l ma k üzere iki tür deri ortaya çkmaktadr Yarlan deri iç yüzeyi Yarma deri olarak adlandrlr ve iş eldveni vs yaplmak üzere ilgili kmuluşlar tarafndan alnmakt adr (] Güneş Dericilk Tesi s i nden alnan 4 Proses Akm Şemas bilgilere göre; 000 kg ham derinin işlenebilmesi için proseslerde kullanlan s u miktarlarnn genel proses aşamalarnda su sarfiyat yü z desi ve miktar lan toplarm Tablo de tuzlu Han derinin işlenmesindeki amaç; de riye su d an e tki i eruneyen mikroorganiznalarn t esiriyle çüriiyüp kokm ay an ve k ullanm a amacna göre estetik ve istenen çeşitli özelliklerin kazandnhnas nn sağlanmasdr Deri işl endikt e n soma yumuşak esnek elastik sağlam ve ku l l anm yerlerine göre ç eşitli renk kal nlk ve değişik evsaflarda deri e lde edilne ktedi r Deri endüstrilerinde uygulanan işlemler derinin kullanlacağ yere ve hayvan derisinin tüiine göre f arkl işlenler g erek tir ir verilniştir a blo cenc top am su sar fiyat )lll deen ve miktarlan Su Kullan m Proscsleri Is atna/y ka na Ki rcçlencdc 600 soo (/ 000 kg) 6000 sooo 00 000 Kieç Giderme 900 9000 PiklaJ 70 700 Boyama ve Yağlama Fahrika Ykana Deri en düstrisinde ham deri çeşitli pos esl er ve ki m y a s al şlemler sonucunda kullanma el veri şli h a le getiri lm ekte dir Bu proseslerin hepsinde kimyasal mad dele kulla?lnaktadr Derinin kullanm a el v erişl i hale getrl n e s dört aşamada çeşitli işlenler sonucu gerçekleştirilir (] (%) Su Miktar Kavaleta li S epi lcrne II DERİ İŞLEME AŞA\ALARI VE PROSESLERi Su Kullanm ve Kullann Genel Toplarn ton ( l 000 kg) soo 5000 0 l00 00 000 80 800 han derinin i s te nilen anaçla kullanlr hale gctrilebilmesi için bi r deri işletmesinde yaklaşk olarak 8 (yaklaşk 40) kat su harcanmakt d r Sakaryada bulunan jşletmelerde kg ham dernn 96
SAU Fen Bilimleri Erstitüsü Dergisi Say 6Cilt Deri Endüstrisi Atksularnlll Merkezi Sistem ilc (Eylül 00) Antlabilirliğinin Araştnimas kullanlr hale ge tiril eb ilmesi tespit ed i l mi şti r için 40 su kullanldğ ) ) III KULLANILAN KİMYASAL MADDELER 4) 5) kimy asal maddeler artk laboratuvar koşu llarnda üret i lrnekt en ç karak ticari anaçlar için gizli formüllerle şeki l t enerek elde edilmektedir Deri endüstri sin de imalat yaplacak 000 kg ham d eri için kullanlacak kinyasal maddeler ve kullan m miktarlan Tablo de ve ril miş t ir [] 6) Gününüzde Deri K u llam ldğ Kimyasal Ticari Ad Formülü Miktar NaS 5 Kireçleme c 5 Sodyum Sülfür (Zmk) / llsiyum Ca(OH) tlidroksit (Kreç) (( Prosesler (kg) 5 Deri i le Temas Sü resi 4 st (( S ama Ba7r:sym T 8 Sodytm NaCl 05 o (Tuz) Formik 00 Klorür 0 dk (saamura) Asit HCOOH Sülf\irik t\sit IIS04 Krom Cr(S04) Sü fat Sodyum Bikarbonat Piklaj 5 5 dk 5 5 st 5 75 N a HC0 56 Krom Sülfat Cr(S04) 5 Sodyum NaHC0 4 T oplam Krom 8) Balk Biyodencyi 9) ph 45 st Dolgu Maddeleri Mimoza(toz) st fji yokimyasal Oksijen İht:yac l st Rclugan RE Valeks Bitkise Yağlama Boyana Dolgu( toz) 0ogu(sv) Dolgu(toz) 8 8 48 BOis mg/l 0 dk 0 dk 0 dk st Hayvansal KOI mg/ 0 dk Yağlana 4 Oksijen ihtiyac Askda Kat Madde AKM mg/ Yağ ve Gres Sülfür s mg/ J<ron Cr+6 mg/ Toplam Krom mg/ Balk Biyodeneyi IV DEŞARJ EDİLECEI{ ALI CI ORT AM STANDARTL ARI ZSF adet PH IV Su Kirliliği Kontrolü Çalşmalarnda Yasal tarih ve 87 sayl Çevre Kanununa istinaden ç kart lan 0409988 tari h ve 999 s ay l yaymlanarak yürürlüğe gir en Su K ontrolü Yönetmeliği (SKKY) ni n 7 maddesi ge reği nce ; Deri endüstrilerinin Deşarj izni alm a s gereken endüstrilerden olup Tablo ye dahil Kirliliği olmaktadr benzeri deşarj Sektör olarak; Deri e nd üstrtlerinin standartlar deri atksularnn belirlenerek parametreler aşağya çkanmştr mamulleri ve mamulleri ve alc kirlilik Kompozit benzeri ( saat) 50 Komp o zit NTnure saat) 00 (4 00 00 5 0 0 05 0 4 4 69 69 değerlerle karşlaştr lmas Tabl o 4 de verilmiştir 090898 Gazetede deri Deri Endüstrisi atksu analizleri ve SKKYde standart Dayanaklar Resmi ve Numune st 4 Deri Parametre st Kimyasal Dolup Boyas ZSF (ad e t) en dus trennr at ksu arnn ac or tama deşaj standartl ar Bikarbonat (Soda) (mg/) 56 7) Tablo SKJ(YTablo : st Seoilene Deri endüstrisi için SI<KYTablo : Deri deri namulleri ve benzeri endüstrilerinin atksulannn alc ortama deşaj standart la r adl tabloda saatlik ve 4 nunune kontrollerinde kompozit saat l ik karşlaştnlmasna esas alnacak standat parametre de ğe rleri Tablo de gösteribniştir 0 dk Triopon r IV Alc Ortam Standartlar dk 5 K on Cr+6 ( mg/) 05 Sülfür s (mg/) 5 (NH4)SO Amonyurr S ü l fat GLbrc; Kullanm Yağ ve Gres (ng/l) Bu parametrelerin kontrolü amacyla saatlk ve 4 saatlk kompozit numune al nmak suretiyle analizler yaplr 4 saatlk komp oz t nunune veya günlük çalşma saati toplam boyunca a l na n kompozit numune yl g e ç erl i olan Deşaj izni işlernlerinde uygulannakta olup p e ri yodik kontroller için saatlk kompozit numune alnarak analiz l er y ap l ma kta d r endüstrisinde kullanlan kimyasalnaddeler ve miktarlar Ki m yasa Ad ve ihtiyac BOI5 (mg/) Kimyasal Oksijen i hti y ac KOI (mg/) i\skda Kat Madde AKM (ng/i) Biyokimyasal Oksijen ) T:hlo u RİleriV B lur ortama oluşturan [6]; 97
SAU Fen B ilimleri Enstitüsü Dergisi Deri Endüstrisi Atksulannm Merkezi Sistem ilc Antlabilirliğinin Araştralmas 6Cilt Sayt (Ey:c 00) RİI eriv Bu lur Tablo 4 Proseslerden çkan karş aştr mas atksularn analiznin SKKY Tablo ie SKKY SKKY Kanşl< Numune Numune Tablo Tablo VI KiRLiLİK YÜKLERİNİN GİDERİLMESİ k i nyas al maddeleri antmak üzere Atksu içerisindeki Demir içjnde Klorür (Ferri Kl orür) kullanlacaktr Atksu niktarda kireç bul unduğu için yeter l i Kompozit Numune saatl i k Kompozit 00 48 VIl Sülfür ve Krom için Reaksiyonlar 00 00 795 Kimyasal ad 5 840 0 0 8846 40 05 0 8 kul l anl ac akt r Toplan Krom J 48 havalandrmacia Balk Byodeneyi 4 4 6 9 69 95 Para meteler Bivokimvasal İhtiyac 50 Oksijen 805 (mg/) Kimyasal 4 saatlik Oksijen ihtiyac KOI (mg/) Askda Kat Madde AKM (mg/) Yağ ve Gres (mg/i) Sülfit r s (mg!l) K rom Cr+6 ( mg/) (mg/) ZSF PH IV Atksularn ;]rlilik Yükleri Oranlar An h k kullanlnayacaktr ünitelerinin yaplnas Kimyasal ad Krom Izgaralar(Kaba b) Kum ekonomik havalandnc Yüzey havalandnc kullanlarak yaplan ye FeCh 00 ng v e rild iğ i zaman [4] Değerlikli hali Kirleticinin değeri + değerlik li Cr+(S04) S0496 + CaS04 sonuçlar suda çözümnez İnce) Tutucu c) Sülfür Giderne Ün i te si d) Dengelene Havuzu e) F l ok l aşt rma (yumaklaştrma) f) Ön Çökeltin Havuzu g) AktifKarbonlu Aktif Ç amur Havuzu h) Son Ç ökeltim Havuzu i) Çamur Yoğunlaştnc Önerilen artma tes isi akm şemas Şek il gösterilni ş t ir sülfat zaten çökelebilen bir b il e ş iktir Ama kireçle reaksiyon gö stere rek krom hidroksit ol arak da çökelmektedir ve FeC + Ca(OII) ve de Yukardaki denklemde; atksu iç in de bulunan lcrom k inyasal ve biyolojik a r tm a) ve yüzey FeC Cr(S04) T Ca( O H) > Cr(OH) alrunaktadr Art m Ü nit e leri ; Sülfat Cr 5 (jniteleri olumlu olarak hem bulunan s 40 ng /l olup % 98 artma ile 9 8 ng/ kal m akta d r ve den geleme havuzuna verildiği takdirde kalan ksn (98 mg s/) hzl kanştnna sonucu FeC ile yaplan temasta gi derilmeye devam edecektir Hzl kar ş t rna da FeCh kullanldğ i ç in tekrar (98 %98 sülfür gideme verimi ile 0 mg/ x ( 0098 ) / 00 0 mg /l ) sülfiir atks uda bulunacağ hesaplannştrr FeCh NaS Ca(OH) HO ve O kimy a sal eks i day ona uğramaktadr ve Eşdeğer Nüfus halinde katalizör verimli Atksularda Eşdeğer Nüfus5 8+0 05446700 kişi Hidrolik eşdeğer Nüfus87+0 870 kişi endüstrisinde fiziksel gr/mol %98 artma verimi s ağtan nu ştr edilirse; Deri Artm yöntemi olarak hem olan Kirleticinin değei değerliidi s Sx Na gr/mol V ARITIM T + a So dyu n Sülfiir debi ve BOI kirlilik yük ü olarak ifade etmek yerine atksu debilerinin ve kirlilik yüklerinin kaç kişinin o luşt urduğu kirliliğe eşdeğer o lduğ unu belirtmek daha anlaml olabilir Toplam o l uşa n BOI5 kirl il ik yükü; BOI5 atksuda58 kg BOI5/gün Bir ins ann tek başna ol uştur duğu BOis kirilik yükü 54 gr/kişi gün ve harcadğ debi 00 / kişi gün olarak kabul Endüstriyel at ksulan D eğerlikli ha li > Fe(OH) + CaCl denklemde; ilave edilen demir klorürle atksu i ç i ndeki kireç reaksiyona gi rerek dozajlana maddesi olarak demir hidroksit ol arak çökelen bileşik oluşturur Bu arada kalsiyum klorür tuzu oluşarak atk s u yun tuzlanmasn sağl amakta dr ve bu tuz çökelerek Yukardaki çanurda kalnaktadu F ec l + L de Cr(S04) + H0> ocr Fe(S04) + Cr(OHh Yukardaki denklende demir klorürle atksu içindeki kron sülfat ve 98 su reaksiyona grerek d oz aj l ama maddesi
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6Cilt Say (Eylül 00) Deri Endüstisi Atksularman Merkezi Sistem ile Artlabilirliğinin Araşt rl mas RİleriVBulur olarak demir sülfat ve çökelen krom hidroksit oluşnaktadr \ Sinülasyon Çalşmasnda Kullanlan Parametre Değerleri VI Deşarj Edilen Atksuyun Standart Değerlerle Karşlaştrlmas Su I<irliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Tablo de bulunan deri endüstrisine ait endüstriyel atksulann alc ortana deşarj standartlar ile yaplacak artma tesisi ile alksular artlarak çkan parametre değerlerinin karşlaştrlmas Tablo 5 de verilmiştir Tablo 5 Önerilen atksu artma tesisi çkş atksularnn SKKY Tablo ile karşlaştrlmas SKKYTablo Ahksu Parametreler Kon!ozit Numune Deşarj Tahmini saatlik 4 saatlik değerleri Biyokinyasal Oksijen 50 00 6 İhrivac BO5 (mg/) Kimyasal Oksijen İltiyac 00 00 0 K( (mg/i) Askda Kat Madde 5 54 AKM (mg/) Yağ ve Gres 0 0 5 (mg/) Sülfür 0 S (mg/) Krom 05 0 <0 Cr6 (mg/) Toplam Kron (mg/) Balk Biyodeneyi 4 4 ZSF PH 69 69 8 VII BİYOKİNETİKIUTSAYILARLA BİYOREAKTÖR HACMİ SiMÜLASYON ÇALIŞMASI VIIl Tam Karştrmal Geri Döngülü Biyoreaktör Bağnts Y Sc E Q So V X ( +kd 8c) bağnts kullanlmştr V :Havuz hacmi (m ) Q So X kd y Sc E : Giriş debisi (m/gün) : Giriş BOI5 konsantrasyonu (mg/) : Biyokütle konsantrasyonu (mg/) : Ölün hz sabiti (gün) : Verim sabiti (kg MLSS/kg BOis) : Çanur yaş (gün) : BOis giderme yüzdesi(%) < Atksu analizi ve boyutlandrma sonucunda çkan değerler alnmştr Q : 87 m)/gün So : 784 mg BOI5/l X : 987 mg/ 8c : 6 7 gün E :90% Biyokinetik katsaylar [ ]; kdntin:006 gün Yrnin : 00 kg MLSS/kg BOI5 kdort: 086 gün Yort : 064 kg MLSS/kg BOI5 kdmax: 040 günymax: 080 kg MLSS/kg BOis VII Biyoreaktör Hacmi ile Giriş Kirlilik Yükü Arasndaki İlişki Biyokinetik katsay olarak vetim sabiti (Y) ve ölüm hz sabiti (kd)nin min ort ve max değerleri kullanlmştr Y sabit tutularak kd ye ait nin ort ve max değerler sinüle ediinnştir ve Şekil de verilmiştir Havuz hacminin artma verimi (E o/o) çamur yaş 8c (gün) ve biyokütle konsantrasyonu X (mg/) arasndaki ilişkiler ise Şekil Şekil 4 ve Ş eki 5 de verilmiş tir VI4 Simülasyon Çalşmasnn Değerlendirilmesi Şekil de görülebileceği gibi bi yoreaktör hacmi ile giriş kirlilik yükü arasndaki bağnt doğru orantl olup lineer artş gösternektedir Kir li lik yü künün ar tnas halinde biyoreaktör hacmi de artmaktadr Şekil de Y ve kd nin ortalama değerleri kullanlarak artma verini (E) ile biyoreaktör hacmi (V) arasnda; doğru orantl olduğu görülmektedir ve lineer bir artş izlemektedir Verimin (E) artrlmas halinde havuz hacnu (V) de artmaktadr Şekil 4 de Y ve kd değerlerinin ortalama değerleri kullanlarak çamur yaş (ec) ve bi yoreaktör havuz hacni (V) arasnda; çamur yaşnn 7 O 7 gün arasnda nonlineer ve 07 07 gün arasnda lineer olduğu görülmektedir Çamuun yaşnn 07 gün üzerinde olmas halinde havuz hacminde küçük hacimlerde büyüne olduğu ancak 7 O 7 gün arasrda olmas halinde ise havuz hacminin ihtiyaç duyulduğu görülmektedir aşr büyük yaplmasna Şekil 5 de ise Y ve kd değerlerinin ortalama değerlerj kullamlarak biyokütle konsantrasyonu (X) ve biyoreaktör havuz hacmi (V) arasnda; bağntda X ile V ters orantl olmas nedeniyle biyokütle konsantrasyonu 007 97 mg/ arasnda nonlineer ve 97 4047 mg/i arasnda lineer bir azalma bulunmaktadr Biyokütlc konsantrasyonunun artmas halinde havuz hacminin azaldğ göülnektedir Biyokütleyi artrmann havuz hacmi üzerinde fazla bir tesiri olnadğ görülnektcdir 99
SAV Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6Cilt Sayt (Eylü 00) Deri Endüstrisi Atksulannn Merkezi Sistem ije Aratla bilirliğinin Araşt r lmas Rlleri VBulur VIII İLKYATIRIM VE İŞLETME MALİYETİNİN BELİRLENMESİ Endüstri atksularnn deşarj edilmesiyle alc ortamn yararl k:ullarumna engel olmamas için her bir endüstri kuruluşunun antma tesisi yapmas Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde çok büyük yatnmjar gerektirmektedir Her bir endüstrinin daha planlama safhasndayken belirli bir bölgede inşa edilmesi ve atksu karakterlerine bağl olarak bölgedeki tüm endüstriler için merkezi bir artma mn seçilme s i en uygun çözümdür Ülkemizde çevre sorunlarna yol açmayacak veya minirnize edebilecek sanayileşmenin gerçekleştirilmesi ve yatnmlann yönlendirilmesi amacyla Devlet Planlama Teşkilat (DPT) tarafndan Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) modeli uygulanmaktadr OSB lerde en uygun artma tesisinin seçilmesi ve hem ilk yatrm maliyeti hemde işletme maliyetlerine Jölgedeki endüstri kuruluşlannn katlm paylannn hesaplanmas son derece önemli ve gereklidir Bu nede:e İlirniz Ferizli İlçesi hudutlarnda planlanan ve yasal işlemlerin yapldğ aşamada bulunan IIIOSB de dei endüstri kuruluşlarnn çalşmalar sürmektedir Böyle bir organize sonucu sana yi bölgesinde yer alnmas halinde oluşacak kirlilik profiline (KOI AKM ve Debi) bağh olarak inşa edilecek artma tesisinin maliyet boyutlarnn belirlenmesi artma tesisi ilk yatrm ve işletme maliyetlerine bölgedeki tüm deri endüstri kuruluşlarmn kathm paylarnn nasl olmas gerektiği tahmini bedeli incelenmiştir VIlll Maliyet Tahmini Vlllll Ilk yatrm maliyetinin hesaplanmas; OSB de merkezi antma tesisi artma fiziksel kimyasal ve biyolojik artm bölümlerinden oluşmaktadr QT87 m /gün QT: Günlük deşarj edilecek debi Milk4 Q0 705 [ O] Milk: İlk yatrm maliyeti($) Milk4 87 705 7760 $ Vll Işletme maliyetinin hesaplanmas; yaplacaktr Merkezi Artma tesisi kutulmas ile birlikte yln 50 günü çalşacaktrr Artna tesisinde elektrik giderinri kimyasal madde ilavesi personel istihdaru amortisman giderleri v b konularda harcama yaplarak işletme maliyeti oluşmaktadr Her bir işletme kendi kirlilik yükleri ve debileri bakmndan katlm pa y ödemek zorundadrlar QT87 m /gün QT: Günlük deşarj edilecek debi Miş89 097 Q 0 9895 [ O] Mişl: İlk yatrm mali yeti($/yl) Miş89 097 87 9895 76 $ /yl VIII Maliyetlere Katlm Paylar Artna tesisine giren KOI ve AKM parametrelerinin değerleri KOI795 mg/ \Ki\f 840 mg/ Artmaya giren günlük toplam KOI ve AKM yükü miktar KOIT 795 o 87 5654 kg /KOI gün AKMT 840 0 87 48 48 kg /AKM gün Maliyet yaklaşmnda KOI AKM ve debi parametreleri esas alnarak hesaplar yaplmştr Tablo 6 da artnada yer alan proseslerin maliye te olan etkisinin ilk yatrm ve işletme maliyetlei Tablo 7 de KOI AKM ve debinin ilk yatrn maliyetine etkime yüzdeleri ve Tablo 8 de ise KOI AKM ve debinin işletme maliyetine olan etkime yüzdeleri hesaplannuştr Tablo 6 Proseslerin her birinde maliyet yüzdeeri işletme ve ilk yatrm ma ye tl en Maliyet Her bir Her bir Prosesler Yüzde le prosese ait prosese ait n işletme İlk Yatrm (o/o) Maliyetleri Mali ($/yl) işm {$/yl) İYM Pht i aştrma Yumaklaştrma 70 5065 94 Ön çökeitim 05 6 88 Aktif karbon lu aktif çamur 7 957 7495 Son çökeitim 05 6 88 Çamur yoğunlaştnc 05 6 88 Belt filtre 085 464 5 Toplan Maliyet 00 76 7760 Not: Sülfür gderim presesi sonradan eklendiği için hesaplamalara konulmamştrr Izgara ve dengeleme havuzu maliyeti ise düşük o lmas nedeniyle dahil edilmemiştir 00
Deri Endiistisi Atksularnn \terkezi Sistem ile SAU Fen Bil im leri Enstitüsü Dergisi Antllabilirli ğ i n i n Araştni mass 6Cilt Say (Eyiü 00) RİieriVBulur h b d r yat rm mal I Vetlen ve etlcrne lk Tablo 7 P roses enn er rn e olusan Toplam [lk ; Yat Proses ler M ($/y l) Ön çökeitim Aktif karbon lu aktifçamur çökelt i m Çamur yoğunlaşt nc Belt fltre 88 Toplam etkime yüzdesi Kats (İY\ ) AKJ\ 747 7 Yatrm Ka ts 08 085 0 5 050 694 050 0 5 (İYM) 694 74890 80 7477 085 08 80 49 00 $/yl 050 DEBi 090 94 9 5 Maliyeti) $/yl ( i Ytvf ) 0 5 4 086 (İYM /İYM) 7760 İlk 0 0 070 4 64 Parametre Dcğerlen $/y l 050 88 KOI 7495 (MalivetKtsav 88 Toplam Kats İYM l 94 Phtlaştrma Yumaklaşt rma Son al iyet yuz d e en 477 79 (İYM/İYM) (İYM/İYM) 008 0 77 r e l etlc et y ve t e d z e y t l e ablo 8 Pseslerin her bi rinde oluşan işlee al Parametre Ot;ğerleri Toplan fşletme Maliyet Proscsler Ka ts ($/ytl) işm işletme J\a I iy c tj i) T AKM DEBi Kats $/y Kats $/yl (MaliyetKatsay KOI $/y J (İŞM ) (İŞM) 66 (İŞM ) 5065 66 05 Pht l aş tma Yumakla ştrma 05 57 050 7 ++ + kt 0 ::: 0 6 0 lr 7 liö m e 0 0 0 7 ç 6 0 n t Aktif karbonlu akti fçamur Son çökeitim Çam; yoğunlaştrc 957 70 6 05 l 085 070 6 Beit tiltre O 676 9 0 0 00 7 60 050 9 05 54 070 0 0 954 00 8 09 907 6 5 5 76 75 6 Toplam 96 4 + + r ( l / İ Şt İŞM ) ) (ŞM/İŞ!v) ( İ ŞM/ İŞM Toplam etkime yüzdesi 08 0 04 ton ham d eri için 40 7 su ha rcanmaktadr; VID Birim kirlilik yüküne düşen ilk yatrm Buna göre günlük oluşan KOI AK\ ve D ebi niktar KOTş 795 maliyeti; A KMiş 840 B iri m KOI maliyeti65 $/kg KOI o 40 0 4 0 DEBi paranetreleri iç i n ödenmesi gereken ilk yatrm ma li yetl eri ; to n ham de r i için 40 n su harcanmaktadr Buna göre günlük oluşan KOI AKM ve Debi miktar KOiiş 7 9 5 0 40 7 80 kg /KOI gün AKM iş 840 0 40 5 6 kg /AKM gün Qiş40 m /gün Günlük KOI AKt\ ve D E B I parametrelerine b ağl olarak artna tcsisinü iş l eti l m e si için ödemnesi gereken i ş l et ne naliyet i ; KOI 7 80 0 05 AKM I 5 6 DEBİ 40 0 0 5 9 $/gün 84 $/gün 009 7 S/gün TOPLAM 5 9 + 84 + Günlük KOI AKM ve DE B i parametre lerine bağl olarak artma te s i si y ap rmn da ödenmes i gere ke n ilk yatrr n ma li yet i ; DEBİ 40 TOPLAM 999 94 hesaplar; Ri lkyatrn40 rna l i ve tne 4 6 5 9 8 5 0 $ + 9 5 $/gün olnaktad r Rişletme4 7 65 99994 $ 8 8475 R : Bi rin KOI gi deme ma hyet in in birim AKJ\ g idenne 65 88475 $ 84 VIII Ilk ya trn ve Işletme maliyetine katl m pay AKM 5 6 5 6 kg /AKM gün Ier b ir işletmenin KOI AKM ve Qiş40 m/gün Birim AKM maliyeti6 5 $/kg AKM m DEB i maliyeti465 $/kg KOI KOI 7 8 0 7 8 0 k g /KOI gün + bölümüdür K I işletmeo O S K l i lkyatrmo 05 9850 7 5 $ K : Kir leti d kaynağ te ms il eden K O I paranetresinin günlük yük cinsinden değerinin(kg/gün) atksu artma olmaktadr tesisine KOI grş parametresnn günlük VIII Birim kirlilik yükü n e d üşen işletne maliyeti; c ins i nden(kg/gün) değerine bölümüdür B irim KOI mali yeti 0 0 5 $/kg KOI K ilkyatrrm0 05 Kişletme0 0 5 K: tems il B irim AKM naliyeti 0 0 $/kg AKM m DEBi mal i y e ti 009 $/kg debi Kirletici kaynağ eden günük yük d eb i n i n (m/gün) atksu artma tesisi girişinde ö lçül e n g ü n l ü k J debye (m /gün) bölümüdür Iler bir işletmenin KOI AKM ve DEB i paranetrelei için ödenmesi gereken i ş letme mal iyetleri; 0 a i lk yatrm 0 a işletme059 a: Toplam KOI etkime yüzdes itopan AK M etkinc yüzde s i
Deri E n d ü stisi Atksulannn Merkezi Sistem ile SAU Fen B i l i mleri Enstitüsü Dergisi 6Cilt Say (Eylül Antlabilirliğinin Araştnlma 00) R i leriv Bulur bişletme;:04 b ilkyatrm 077 b : Toplam debi etkime yüzdesi IişletmeOOS I ilkyatrm 005 I: Her bir işletmetin ortalama işletmeye katlm katsays İşletmenin ödeyeceği ilk yatrm mal iye ti I fop l am i ş l e tme ma l i yeti İlk Yatnm Maliyeti005 7760 $ 8 8 0 $ İşletme maliyeti I Top l am işletme maliyeti Antma tesisinin yl (65 gün) çal ş tğ dkkate alnacak olursa; İ ş letme Maliyeti0 05 76 6 8 $/yl 99 $/gün n atksuyu bulunan m ve işleye 40 deri han ton Günde bir iş letmen in antm a te sisini n merkezi olarak yaplmas halinde ilk yatrm v e işletme mal iyet i o larak kanlm paylan Tablo 9 d a veri lmiş t i r Tablo 9 Deri işletmelerinin her birinin i l k yatrm ton ham deri işleyen v e 40 m/gü n atksuyu bul u n a n ve işletme maliyetine katlm paylan tvaiyete Giren Paranetrelerin $ Dağlmlar Rişle me4 7 AKM KO[ 884 ilk yatnm maliyeti (Yatr m RyatLrm4 0 ayatjrnr0 DEBİ 000 9850 84 7 Maliyeti ($)Kirlilik yükübiriln aişletme059 bişletme04 K Kl Toplan I 74 o 05 005 005 95 005 005 005 Maliyet) İşletme Maliyeti ( İşletme Maliyeti 59 ($/gün )Kirlilik yükübiim Mal iyet) O S B de buunmas düşünülen deri endüstrisi kuruluşlanndan gide ton ( 000 kg) ham deri iş l e y e n ve 40 m atksu de şarj eden deri işletmesine ait kirletici p ara me trel e r inin (KOI ve AKM) ve debi parametresi dikkate alnarak ilk yatrm ve işletme maliyeti etkine yüzdeleri Tablo O da gösterilmiştir Tablo O Kirletici parametrelerin ilk yatrm ve işletme mal i yeti etkine yüzdelen K irl e tic i Parametre Toplam Işletme M ali ye t ine Etkime Yüzdesi Toplam İlk Yatrm KOI 08 AKM 0 008 D EBi 04 077 Maliyet 74 $ 99 $/gün IXSONUÇ Bu çalşnada; deri e ndüstrisinin İlimizdeki durumu ve deşarj edilen atksularn çevreye zarar vermeden! merkezi bir artma ile nasl bir artma ol acağ çalşmas yapln ştr Deri endüstrisinde kullanlan su miktarlan araştnlmştr ve kg ham derinin işlenmesi için 40 ton su kullanldğ tesbit edilmiştir M ali yetin e Etki m e Yüzdesi O 5 byarm077 Ayn zamand a miktarlan ile inc e le nmi ştir kullanlan kimyasal madde l er ve çevreye vemiş olduklan tahribatlar Deri endüstrisi atksularnn merkezi artmaya verilecek anal iz değerleri v e antna sonucunda atksu deşarj mn 87 sayl Çevre Kanunu na bağl olarak ç kartl an Su Kirliliği Kontrolü Y ö ne tme l iği Tab lo standart değerleri ile karş laştrlmas yaplmştr e ndüs trisi nde yaplan ton ( 000 kg) han deri irnal atnda 40 m atksu o luşmaktadr m atksuyun antlabilnesi iç in yaklaşk o larak ilk yatnm ve işle t me maliyeti yönünden masraf Tablo l l de verilmis tir D er i J Tablo J Bir m attksuyun k yat n m ve etme (m ) Ilk Yatrm M al i ye ti 40 ($) 880 Debi 40 ma ryet İşletme Mal i ye ti ($/gü n) Toplan 99 8899 ( $) 0 5 Dikronattaki +6 değerlikli krom düşük konsantasyonlarda bile biyolojik proseslere toksik etki yapar Kroma tannan tolerans çökme özelliğinde olan + değerliidi olma s dr ve artk çamur içinde kalmaktadr + değerlikl i krom; çözeltinin p H sm 8 l Oa yüks e l tme k ve oluşan krom hidroksiti çöktürrnek suret ile uzaklaştrlabilir [ J 475 (ilk ya trm dahil ) 9 9 99 05 (ilk yatrm hariç) 05 (ilk yatnrn hariç) en i nmiştir (il k yatrm dahil) 47 büyük çevre problemi olan sülfiir parametresinin yüksek oluşu nedeniyle sülfürlü atksular n ayn antlmas gerekmektedir Çalşmada s ülfürün 40 mg/i ike n 00 mg/ FeCh katalizörü ile hava oksidasyonu uygulanmas halinde %98 verim elde edilerek 9 8 mg/ ye inmiştir Hzl kanştnada kullanlan demir klörür ile sültür se viyesi 0 mg/i ye Endüstrinin 0
SAU fen Bilimleri EnstitüsU Dergisi 6 Cilt Say (Eylül 00) Deri Endüstrisi Atksulannn Merkezi Sisten ile Antla bilirliği nin Araşt r lmas Rİicri V Bu lur Tam karşml geri döngülü biyoreaktör havuzu hacmine tesir eden biyokinetik katsaylarn etkisi incelenmiştir Sakarya İli Ferizh İlçesi hudutlarnda kurulan IIfOSBölgesinin ihtisas sanayi olarak çok kirli olan şletmelerin özellikle deri endüstrisinin taş nnas halinde nerkezi bir atksu artna tesisi planlandğnda işletrnenin oluşturduğu debi KOI ve AKM paranetrelerine bağl olarak ilk yatum pay ve işletmeye katinn paylar hesap edihniştir Ortaana olarak deri endüs ttisinin atksu karakte izasyonu ayn özelliği gösterdiği görülnüştür Ve debiye orantl olarak m atksu için ilk yatrn naliyetinin 47 $ ve işletme naliyetinin 05 $ olduğu tesbit edilmiştir KAYNAKLAR [] ŞEGÜL F Endüstriyel Atksulann Özellikleri ve Artlma Deri Sanayi Atksulannn Özellikleri ve Antrn zmir 989 [] ÇED ve Planl na Genel Müd Çevreyi Öncelilde Etkileyen Baz Sanayiler ve Temel Sektör Faaliyetleri Ankara l 996 [ J Güneş Dericilik Tesisi Ahnet GÜNEŞ ten aluan Bilgiler Sakarya 999 [4] ŞEiJGÖRÜR B Deri Endüstrisi Atk Sularndaki Sülfürün Giderilmesi Üzerine B ir t\raştrma Yüksek Lisans Tezi İstanbul 984 [5] Norm Çevre Mühendisliği ve TicLtdŞti Biga Deri Sanayii Toplu İşyeri Kooperatifi Biga 995 [6 Çevre Bakanlğ Mevzuat Su Kirliliği Konolü Yönetneliği Ankara 995 [7] Çevre Bakanlğ Sakarya Valiliği İl Çevre Müdürlüğü Verileri Sakarya 999 [8] EROGLU V Atksu Tasfiyesi Ders Notlar [9 EROGLU V Su Tasfiyesi İTÜ İnşFakMatbaas İstanbul 99 5 [ OJ SARIKAY A HZ MERİÇ S YILMAZ E ve TORÖZ İ OSB nde Artma Tesisi Maliyet Tahnini ve Katlm Paylarnn Belirlenmesi\ İTÜ SEndüstriycl Kirlenme Kontrolü Sempozyumu 96 57 Eylül İstanbul 996 [] PTI\ARLI) V AKAL SK ve BAŞKAYA HS IFeasibility Studies and Canceptual Design Of Connon Effluent Treatment System For Tanneries in Bursa Leather Organized Industrial Estate Fourth Intenational Synposium On \V aste Management ProblenS in Agro Industries İstanbulTurkey 5 September Bursa 998 r ] İ LERİ R Çevre Biyoteknoloj isi Değişin Yaynlar Sayfa:0809 Adapazar 000 0