KISALTMALAR ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi BBHB : Büyükbaş Hayvan Birimi CBS : Coğrafi Bilgi Sistemi ÇDP : Çevre Düzeni Planı ÇED : Çevresel Etki Değerlendirme DKMPGM : Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü DLH : Demiryolları Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü DMİ : Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DSİ : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü GTHB : Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı HES : Hidro Elektrik Santrali KHGM : Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü MH : Mikrohavza ODOÜ : Odun Dışı Orman Ürünleri ODÜHDB : Odun Dışı Ürün Ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı OGM : Orman Genel Müdürlüğü ORKÖY : Orman ve Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığı Sor-Sap-Çöz : Sorunlar - Saptamalar - Çözümler STK : Sivil Toplum Kurumları TAGEM : Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TEAE : Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü TEMA : Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı TKAKK : Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu TKB : Mülga Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı TM : Toprak Muhafaza ve Havza Islahı Dairesi Başkanlığı TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği TRGM : Tarım Reformu Genel Müdürlüğü TRGM-AISS : Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Arazi Islahı ve Sulama Sistemleri Daire Başkanlığı TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu YHGS : Yaban Hayatı Geliştirme Sahası YİBO : Yatılı İlköğretim Bölge Okulu
PROJENİN GENEL TANITIMI Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi Türkiye'de havza bazlı ilk çalışmalar; erozyon ve ağaçlandırma projeleri sel ve taşkın zararlarının azaltılması ve bu yolla mevcut barajların güvenliğinin sağlanması düşüncesi ile başlatılmıştır. Yukarı su havzalarında ilk uygulamalar toprak erozyonunun azaltılması, su akış rejimini düzenleyen tesisler ve ağaçlandırmalar olarak yapılmıştır. Bu arada doğal bitki örtüsünün korunması, mera alanlarında otlatmanın düzenlenmesiyle birlikte havzada yaşayan insanlara çeşitli destekler sağlanmıştır. Odun tüketiminin azaltılması amacıyla konutlarda yalıtımın artırılması tedbirleri geliştirilmiştir. Çoruh Nehri Havzasında, özellikle orman azalması ve toprak erozyonu biçiminde şiddetli doğal kaynak bozulması olduğu bilinmektedir. Bununla beraber, sınırlı istihdam fırsatları ve tarım ve hayvancılığın düşük verime sahip olması nedeniyle bölge ülkedeki en fakir bölgeler arasındadır. Kırsal fakirlik ile doğal kaynak tahribatı arasındaki kısır döngü sorunların en başında gelmektedir. Eylül 2002 ila Ocak 2004 tarihleri arasında Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ile mülga Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Türkiye Cumhuriyeti nde Çoruh Nehrinde Katılımcı Havza Rehabilitasyonu Master Plan Çalışması nı yürütmüş ve yukarıda bahsi geçen hususlara yönelik olarak bir dizi program ve projeler sunmuştur. Ancak, bütün çabalara rağmen teklif edilen faaliyetlerin sınırlı bir kısmı uygulamaya konmuştur. Bu nedenle proje yeniden formüle edilmiş ve 22 Haziran 2011 tarihinde Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı ile Türkiye Cumhuriyeti arasında Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi İkraz Antlaşması imzalanmıştır. 2012 yılında uygulanmaya başlanan projenin bitiş tarihi 2019 olarak belirlenmiştir. Proje yöresel ve ulusal düzeyde gerekçeleri ile birlikte, gerek iklim değişikliği ve gerekse çölleşme/arazi bozulumu gibi küresel düzeydeki problemler ile de doğrudan ilişkilidir. Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi entegre ve katılımcı bir proje olup, Erzurum, Artvin ve Bayburt illeri içerisinde yer alan 13 Mikrohavzada (Artvin de 4, Bayburt ta 2 ve Erzurum da 7) yaklaşık 450.000 hektarlık alanda yürütülecektir. Proje; Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde yürütülmektedir. Proje kapsamında Orman Genel Müdürlüğü ile birlikte, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü ve proje illerinin İl Özel İdareleri ortaklaşa çalışmaktadır. Uygulamalarda yöredeki kooperatifler ve Sivil Toplum Kuruluşlarından da yararlanılacaktır. Projenin genel amacı: Çoruh Nehri Havzasında entegre rehabilitasyon ve bitki örtüsü, toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve muhtelif gelir
getirici faaliyetlerle geçimin iyileştirilmesi sayesinde doğal kaynakların korunması ve fakirliğin azaltılmasına katkıda bulunmaktır. Bu amaca ulaşmak için yapılacak çalışmalar; - Vejetasyon, toprak ve su kaynakları dahil olmak üzere entegre havza rehabilitasyonun sağlanması, - Kırsal kesimde yaşayanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi, - Toprağın korunması, - Bozuk ormanların rehabilitasyonu, - Doğal afetlerin önlenmesi (çığ, sel ve taşkın kontrolü) olarak sıralanmaktadır. Proje ana ve alt amaçları; Ana Amaç: Doğal kaynaklarının rehabilitasyonu ve sürdürülebilir kullanımı, yerel toplumların yaşam şartlarının iyileştirilmesi. Proje Amacı 1: Çoruh Havzası nda; vejetasyon, toprak ve su kaynaklarının ilgili kurumlar ve yerel halkın entegre ve katılımcı planlama ve uygulamalarıyla rehabilitasyonu ve sürdürülebilir kullanımı. Proje Amacı 2: Yerel halkın yaşam ve geçim durumunun tarım, hayvancılık ve diğer gelir artırıcı programlar ve uygulamalar vasıtasıyla iyileştirilmesi. Proje Amacı 3: İlgili kurumların ve yerel halkın kurumsal kapasitelerinin doğal kaynakların ve yaşamın iyileştirilmesi uygulamaları (gerek proje sırasında gerekse sonrasında) için geliştirilmesi. Bu amaçlar çerçevesinde 3 alt proje faaliyetleriyle proje uygulamaları gerçekleştirilecektir. Alt-proje A: Doğal kaynakların korunması, rehabilitasyonu ve sürdürülebilir yönetimi A.1 Erozyon kontrolü ve doğal afetlerin önlenmesi A.2 Mera alanlarının rehabilitasyonu ve sürdürülebilir yönetimi A.3 Mikrohavzalara hizmet edecek doğal kaynak gelişimi Alt-proje B: Köylülerin yaşamının/geçiminin iyileştirilmesi B.1 Küçük ölçekli sulama altyapısının iyileştirilmesi B.2 Gelir getirici faaliyetler B.3 Odun tüketimini azaltan uygulamalar B.4 Mikrohavzalara hizmet edecek pazarlama yardımı Alt-proje C: Kapasite Geliştirme C.1 Doğal afetlerin önlenmesi C.2 Havza rehabilitasyonunda entegre ve katılımcı yaklaşım C.3 Uygulayıcı kurum personelinin teknik eğitimi C.4 Yöre halkının ve sivil toplum kuruluşlarının kapasitesinin geliştirilmesi
Projenin toplam bütçesi 6,150 milyar Japon Yeni olup bunun 4,225 milyarı dış katkıdır. Beklenen Proje Çıktıları; Havza topraklarının erozyondan korunması Toprak verimliliğinin arttırılması Yerleşim alanları, yollar ve altyapı tesislerinin sellerden ve diğer doğal afetlerden korunması Meraların verimliliğinin artırılması Sedimentin azaltılması suretiyle barajların ekonomik ömrünün uzaltılması Ormanlık alanlarda oluşan biyokütle ve karbon emiliminin değeri arttırılması Proje ile bölgede yaşayan insanlara yeni iş imkânları sağlanması Bölgedeki yakacak odun tüketiminde tasarruf sağlayacak uygulamalarla ormanlar üzerindeki baskının azaltılması Bütün bu faaliyetler; Genel olarak havza ana planında tanımlanmakla birlikte katılımcı planlama prensibi ile aşağıdan yukarıya yapılan tespitlerle netleştirilmiştir. Proje Yönetim Birimleri Merkez Yönetim Birimleri Merkez Proje Yönetim Birimi: Proje Koordinatörü Proje Müdürü OGM Sorumlusu İzleme ve Değerlendirme Sorumlusu Çığ Kontrol Sorumlusu Mikrohavza Planlama Sorumlusu Satın alma Uzmanı Finans Yönetim Uzmanı Muhasebe Uzmanı Sekreter (tercüman) Proje Yönlendirme Komitesi: 1- Müsteşar Yardımcısı(Orman ve Su işleri Bakanlığı-Komite Başkanı) 2- Hazine Müsteşarlığı Yetkilisi 3- Devlet Planlama Teşkilatı Yetkilisi 4- Orman Genel Müdürü 5- DSİ Genel Müdürü 6- Tarım Reformu Genel Müdürü 7- Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü 8- Proje Koordinatörü Görevleri: Proje performansı ve gelişmeleri izlemek, Ortaya çıkacak problem, sıkıntı ve engelleri ortadan kaldırmak için çözümler üretmek, Üst düzeyde projeye destek sağlamak ve tavsiyelerde bulunmak,
Komite, ihtiyaç duyduğunda toplanacaktır. Proje Uygulama Komitesi: 1-Proje Müdürü 2-OGM sorumlusu(odak noktası) 3-Orman ve Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığı temsilcisi 4-Odundışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı temsilcisi 5-Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı temsilcisi 6-Fidanlık ve Tohum İşleri Dairesi Başkanlığı temsilcisi 7-Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı temsilcisi 8-Toprak Muhafaza ve Havza Islahı Dairesi Başkanlığı temsilcisi 9-DSİ Sorumlusu(odak noktası) 10-DKMPGM Sorumlusu(odak noktası) 11-TRGM Sorumlusu(odak noktası) Görevleri: Komite üyeleri, Genel Müdürlükleri adına, projenin yürütülmesinden sorumlu olacaklar ve odak noktası olarak çalışacaklardır. Her Genel Müdürlükte, alt proje faaliyetleri için sorumlu elemanlar görevlendirilecektir. Projenin yönetimi ve izlenmesi takip edilecektir. Komite, en az ayda bir defa toplanacaktır. Proje iş planlarını yapacak, programları hazırlayacak, bütçeyi hazırlayacak ve yönetecektir. Taşra Teşkilatı ile ve proje birimleriyle iletişim ve koordinasyonu sağlayacaktır. Taşra birimlerine teknik destek sağlayacaktır. Proje faaliyetleri ve ilerlemeleri, proje yönetim birimine rapor halinde düzenli olarak sunacaktır. Taşra Proje Yönetim Birimleri Proje Uygulama Birimi: İl düzeyinde-erzurum, Artvin ve Bayburt illerinde oluşturulmuştur. Erzurum: Orman Bölge Müdürü(Koordinatör) İl Özel İdaresi temsilcisi DSİ Bölge Müdürlüğü temsilcisi Bakanlık Bölge Müdürlüğü temsilcisi(dkmp) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü temsilcisi İlgili Orman işletme Müdürleri Üniversite temsilcisi Araştırma Kurumu temsilcisi Yerel Dernek temsilcisi Artvin: Orman Bölge Müdürü(Koordinatör) İl Özel İdaresi temsilcisi DSİ Bölge Müdürlüğü temsilcisi Bakanlık Bölge Müdürlüğü temsilcisi(rize-dkmp)
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü temsilcisi İlgili Orman İşletme Müdürleri Üniversite temsilcisi Yerel Dernek temsilcisi Bayburt: Orman Bölge Müdürü(Trabzon)(Koordinatör) İl Özel İdaresi temsilcisi DSİ temsilcisi Orman İşletme Müdürü Tarım İl Müdürlüğü temsilcisi Üniversite temsilcisi Yerel Dernek temsilcisi Görevleri: Proje faaliyetlerinin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi, Mikrohavzalardaki uygulamalara gerekli idari ve teknik desteğin sağlanması, İl düzeyindeki Mikrohavzalar arasında koordinasyonun sağlanması, Proje uygulamalarıyla ilgili bilgi ve raporları, düzenli olarak merkezdeki Proje Yönetim Birimine iletmek, Proje uygulamaları için ihtiyaç duyulan elemanlar bu birim tarafından görevlendirilecektir.
İÇİNDEKİLER KISALTMALAR... I PROJENİN GENEL TANITIMI... II MiKROHAVZA ÖZETİ... 1 ÖZET... 3 MİKROHAVZA PLANI...12 1 MİKROHAVZANIN ALANI, KÖYLERİ VE NÜFUSLARI...12 1.1 Mikrohavzanın Genel Tanımı...13 1.2 MH Plan Çalışması Aşamasında Yapılacak Uygulamalar...16 1.2.1 Doğal Kaynakların Rehabilitasyonu Faaliyetleri...16 1.2.2 Gelir Getirici ve Odun Tüketimini Azaltıcı Faaliyetler...17 1.3 Sosyo Ekonomik Yapı...21 1.3.1 Erzurum İli nin Mevcut Sosyo Ekonomik Durumu...21 1.3.2 Şenkaya İlçesinin Mevcut Sosyo Ekonomik Durumu...25 1.3.3 Şenkaya Mikrohavzası...32 1.4 Ekolojik Durumu... 328 2 MİKROHAVZANIN DOĞAL KAYNAK VARLIĞI VE BU KAYNAKLARIN GENEL DURUMU...38 2.1 Doğal Kaynakların Durumu...38 2.2 Doğal Kaynakların Potansiyeli...40 3 MİKROHAVZANIN SEÇİLME NEDENLERİ...46 4 MİKROHAVZANIN TOPOGRAFİK YAPISI VE İKLİM ÖZELLİKLERİ...47 4.1 Mikrohavzanın Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfı, Toprak Derinliği, Eğim ve Yükseklik Değerleri...47 4.2 Mikrohavzanın Genel Jeolojisi... 500 4.2.1 Tektonik Ve Depremsellik... 500 4.2.2 Toprak Durumu... 522 4.3 Mikrohavzanın Çok Yıllık İklim Değerleri...53 5 MİKROHAVZADA GÜNCEL ARAZİ KULLANIMI...56 5.1 Mevcut Orman Durumu...56 5.1.1 Orman Alanlarında Arazi Kullanım Durumu...56 5.1.2 Amenajman Planı... 577 5.1.3 Güncel Duruma Göre Arazi Kullanımı...80 5.1.4 Orman Alanlarında Erozyon Durumu...81 5.2 Mevcut Mera Durumu...82 5.2.1 Orman İçi, Orman Kenarı, Orman Üst Sınırı Meralarda Arazi Kullanım Durumu...82 5.2.2 Mikrohavza Köylerinde Orman İçi Mera Varlığı ve Kullanımı...87 5.2.3 Orman Dışı Mera Alanlarında Arazi Kullanma Durumu...88 5.3 Mevcut Tarım ve Hayvancılık Durumu...91 5.3.1 Hayvancılık...91
5.3.1.1 Mikrohavza Köylerinde Hayvan Varlığı...91 5.3.1.2 Mikrohavza Köylerinde Hayvan Sahibi Aile Sayısı ve Yem Bitkisi Üretimi...92 5.3.1.3 Hayvansal Üretim...93 5.3.2 Tarım...93 5.3.2.1 Tarım Arazilerinin Kullanım Durumu...93 5.3.2.2 Mevcut Sulu ve Kuru Tarım Alanlarının Genel Durumu...97 5.3.2.3 Tarım Alanlarında Mülkiyet Durumu ve Büyüklük Dağılımı...97 5.3.2.4 Tarımsal Girdi Satın alma Durumu...97 5.3.2.5 Tarımsal Makine, Alet ve Ekipman Durumu...98 5.3.2.6 Meyve ve Sebze Üretimi...98 5.3.2.7 Meyve Üretiminde Kullanılan Türler ve Verimlilikleri...99 5.3.2.8 Sebze Üretiminde Kullanılan Türler ve Verimlilikleri... 100 5.3.2.9 Tarla Bitkisi Üretimi... 100 5.3.2.10 Tarla Bitkisi Üretiminde Kullanılan Türler ve Verimlilikleri... 101 5.3.2.11 Pazarlama... 101 5.4 Mevcut Su ve Su Kaynakları Durumu... 102 5.4.1 Su Kaynaklarının Kullanım Durumu... 102 5.4.2 Mevcut Su Kaynaklarının Debisi Yararlanan Nüfus ve Tesis İhtiyacı... 107 5.5 Mevcut Sosyoekonomik Durum... 109 5.5.1 Mikrohavza Köylerinde Gelir Kaynakları... 109 5.5.2 Mikrohavza Köylerinde Eğitim / Öğretim Durumu... 112 5.5.3 Mikrohavza Köylerinde Fiziksel Alt Yapı... 113 6 SORUNLARIN TARTIŞILMASI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ... 116 6.1 Yerel Halk Gözüyle Sorunlar (SOR-SAP-ÇÖZ de Belirlenen Öncelikler)... 116 6.2 Teknik Eleman Gözüyle Sorunlar... 123 6.2.1 Orman Alanlarına İlişkin Sorunlar... 123 6.2.2 Mera Alanlarına İlişkin Sorunlar... 124 6.2.3 Tarım Alanlarına İlişkin Sorunlar... 125 6.2.4 Su Kaynaklarına İlişkin Sorunlar... 126 6.2.5 Kırsal Fakirlik Sorunları ve Çözüm Önerileri... 133 7 PLANLANAN FAALİYETLERİN DAĞILIMI, ANALİZLERİ VE HEDEFLERİ... 135 7.1 Doğal Kaynakların Rehabilitasyonu - Ormancılık Faaliyetleri... 135 7.1.1 Ormancılık Faaliyetlerinin Arazi Kabiliyet Sınıfı, Toprak Derinliği, Yükseklik ve Eğim Durumlarının Kritiği... 135 7.1.2 Yapılacak Ormancılık Çalışmaları İçin Arazi Kabiliyet Sınıfı Analizleri... 137 7.1.3 Yapılacak Ormancılık Çalışmaları İçin Eğim Analizleri... 137 7.1.4 Yapılacak Ormancılık Çalışmaları İçin Toprak Derinlik Analizleri... 138 7.1.5 Yapılacak Ormancılık Çalışmaları İçin Yükseklik Analizleri... 138
7.1.6 Jeoloji ve Toprak Durumu... 139 7.1.7 Bölmelere Göre Yapılacak Çalışmalar... 144 7.1.8 Arazi Hazırlığı... 149 7.1.8.1 Arazi Hazırlığı (Toprak Muhafaza Ağaçlandırması)... 149 7.1.8.2 Arazi Hazırlığı (Çıplak Zayıf ve Aşınmış Toprakların Korunması)... 150 7.1.9 Yapılacak Ormancılık Çalışmaları İçin Fidan Miktarı... 152 7.1.10 Yapılacak Ormancılık Çalışmaları İçin Kullanılacak Tohum Miktarı... 154 7.1.11 Köylere Göre Ormancılık Faaliyetlerinin Dağılımı... 155 7.1.12 Ormancılık Faaliyetleri Tesis Termin Planı... 159 7.2 Su ve Sulama Faaliyetleri... 160 7.2.1 Köylere Göre DSİ Faaliyet ve Maliyetleri... 160 7.2.2 Su Kaynaklarına Yapılacak Tesislerin Maliyeti... 162 7.3 Tarımsal ve Gelir Getirici Faaliyetler... 163 7.3.1 Mikrohavza Bazında Tarımda, Köylülerin Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi Faaliyetlerinin, Projesiz Durumda Fayda Masraf Analizi... 163 7.3.2 Mikrohavza Bazında Tarımda, Köylülerin Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi Faaliyetlerinin, Projeli Durumda Fayda Masraf Analizi... 163 7.3.3 Tarımsal Faaliyetler Gübre Kullanım Hedefi (Saf Madde)... 166 7.3.4 Fidan, Fide ve Tohumluk Hedefi... 167 7.3.5 Yıllara Göre Ürün Bazında Tarımsal Faaliyet Hedefi... 168 7.3.6 Tarımsal Yatırım Planı... 170 7.3.7 Tarımsal Faaliyetlerin Tesis Termin Planı... 172 7.3.8 Köylere Göre TRGM Kırsal Kalkınma Faaliyetlerinin Dağılımı... 173 7.3.9 Köylere Göre OGM-ORKÖY Faaliyetlerinin Dağılımı... 178 8 PLANLANAN FAALİYETLER ve MALİYETLER... 181 8.1 Doğal Kaynakların Korunması, Rehabilitasyonu ve Sürdürülebilir Yönetimi... 181 8.2 Köylülerin Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi... 186 9 TOPLAM MALİYET TUTARLARI... 190 9.1 Maliyetlerin Kurumlara Dağılımı... 190 9.2 Maliyetlerin Faaliyetlere Dağılımı... 191 9.3 Maliyetlerin Rehabilitasyon ve Gelir Artırıcı Faaliyetlere Dağılımı... 193 10 FAYDA MALİYET ANALİZİ... 194 11 EKLER... 195 11.1 Haritalar... 195 11.2 Mikrohavza Planı Ekleri... 195
MiKROHAVZA ÖZETİ Mikrohavza İli ERZURUM Mikrohavza Adı ŞENKAYA (OL-07) Mikrohavza İlçesi ŞENKAYA Mikrohavza Alanı 38.693,42 Ha. İlçeye Uzaklığı 20 km Proje Uygulama Yılları 2014-2019 Orman Bölge Müdürlüğü Erzurum İşletme Müdürlüğü Şenkaya KARS Pafta No H48A2, H48A3, H48B1, H48B2, H48B3, H48B4, H48C3, H48C4,H48D3, H48D4 Köy Adı Nüfusu Projeyi Kabul Etme Durumu (Evet/Hayır) Havza Koordinatları X Y Bereketli 76 Evet BATI 767579 4482582 Çatalelma 98 Evet DOĞU 799211 4494581 İçmesu 45 Evet KUZEY 794166 4496753 Kireçli 24 Evet GÜNEY 775913 4470504 Tazeköy 31 Evet TOPLAM 274 ŞENKAYA (OL-07) KURUMLARA GÖRE MALİYET DAĞILIMLARI OGM-TM OGM-ORKOY TRGM-AISS DSİ TOPLAM Maliyet Tutarı (TL) 2.909.824,77 687.380,90 535.120,79 3.484.764,00 7.617.090,46 Oranı (%) 38,2 9,0 7,0 45,8 100 1
2
ÖZET A.1 Erozyon Kontrolü ve Doğal Afetlerin Önlenmesi Faaliyet Adı Kurum Yıl Maliyet T.Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) A.1 Erozyon Kontrolü ve Doğal Afetlerin Önlenmesi Toprak Muhafaza (tesis) Toprak Muhafaza (bakım) OGM-TM OGM-TM Yıl Maliyet 2015 2.033.534,73 2016 525.152,73 2015 12.764,97 2016 143.833,54 2017 88.621,19 2018 75.856,21 2.558.687,47 1.100.368,76 132.218.244,63 321.075,91 138.079,35 16.591.355,42 GENEL TOPLAM 2.879.763,38 1.238.448,11 148.809.600,04 3
F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) OGM-TM Toprak Muhafaza (tesis) 1000 1100 TOPRAK MUHAFAZA AĞAÇLANDIRMASI ÇIPLAK, ZAYIF VE AŞINMIŞ TOP. KOR. GELİŞ. VE BİTKİ. Ha. Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2015 417,46 3.684,46 1.538.114,69 2015 356,96 1.387,89 495.420,05 2016 358,09 1.466,54 525.152,73 417,46 1.538.114,69 661.469,35 79.480.916,18 715,05 1.020.572,78 438.899,40 52.737.328,44 1.132,51 2.558.687,47 1.100.368,76 132.218.244,63 Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet OGM-TM Toprak Muhafaza (bakım) 2600 2800 TOPRAK MUHAFAZA AĞAÇLANDIRMASI BAKIMI ÇIPLAK ZAYIF ALANLARIN KORUNMASI GELİŞTİRİLMESİ (BAKIM) Ha. Ha. 2016 417,46 271,24 113.230,99 2017 417,46 138,98 58.018,64 2018 417,46 138,98 58.018,64 2015 356,96 35,76 12.764,97 2016 715,05 42,80 30.602,55 2017 715,05 42,80 30.602,55 2018 358,09 49,81 17.837,58 1.252,38 229.268,26 98.597,28 11.847.264,37 2.145,15 91.807,66 39.482,07 4.744.091,57 3.397,53 321.075,92 138.079,35 16.591.355,93 GENEL TOPLAM 2.879.763,39 1.238.448,11 148.809.600,56 4
A.2 Meraların Rehabilitasyonu ve Sürdürülebilir Yönetimi Faaliyet Adı Kurum Yıl Maliyet T.Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) A.2 Meraların Rehabilitasyonu ve Sürdürülebilir Yönetimi Orman İçi Meraların Rehabilitasyonu Orman Dışı Meraların Rehabilitasyonu OGM-TM TRGM-AISS Yıl Maliyet 2015 20.282,11 2016 9.779,28 2015 39.160,02 2016 61.987,79 30.061,39 12.927,96 1.553.399,65 101.147,81 43.498,82 5.226.736,77 GENEL TOPLAM 131.209,20 56.426,78 6.780.136,42 F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) OGM-TM Orman İçi Meraların Rehabilitasyonu 1500 ORMAN İÇİ MERA REHABİLİTASYONU + YÖNETİMİ Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2015 49,33 411,15 20.282,11 2016 3,84 2.546,69 9.779,28 53,17 30.061,39 12.927,96 1.553.399,65 53,17 30.061,39 12.927,96 1.553.399,65 TRGM-AISS Orman Dışı Meraların Rehabilitasyonu 6300 ORMAN DIŞI MERA ALANLARINDA REHABİLİTASYON FAALİYETLERİ Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2015 246,49 158,87 39.160,02 2016 64,00 968,56 61.987,79 310,49 101.147,81 43.498,82 5.226.736,77 310,49 101.147,81 43.498,82 5.226.736,77 GENEL TOPLAM 131.209,20 56.426,78 6.780.136,42 5
B.1 Küçük Ölçekli Sulama Altyapısının İyileştirilmesi B.1 Küçük Ölçekli Sulama Sulama Altyapısının İyileştirilmesi Faaliyet Adı Kurum Yıl Maliyet T.Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) Boru Hattı DSİ Yıl Maliyet 2016 2.545.878,00 2.545.878,00 1.094.860,02 131.556.324,93 Kanal İyileştirme DSİ 2016 938.886,00 938.886,00 403.769,84 48.516.225,71 GENEL TOPLAM 3.484.764,00 1.498.629,85 180.072.550,64 F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) DSİ Boru Hattı 4500 BORU HATTI Metre Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 21.400,00 118,97 2.545.878,00 21.400,00 2.545.878,00 1.094.860,02 131.556.324,93 21.400,00 2.545.878,00 1.094.860,02 131.556.324,93 DSİ Kanal İyileştirme 4000 BETON KANAL Metre Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 4.200,00 223,54 938.886,00 4.200,00 938.886,00 403.769,84 48.516.225,71 4.200,00 938.886,00 403.769,84 48.516.225,71 GENEL TOPLAM 3.484.764,00 1.498.629,85 180.072.550,64 6
B.2 Gelir Getirici Faaliyetler Faaliyet Adı Kurum Yıl Maliyet T.Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) B.2 Gelir Getirici Faaliyetler Yıl Maliyet Yem Bitkisi Üretimi TRGM-AISS 279.400,00 120.156,54 14.437.784,21 2016 279.400,00 Ahır Koşullarının İyileştirilmesi TRGM-AISS 2017 145.608,00 145.608,00 62.619,02 7.524.183,55 Çiftlik Demonstrasyonu TRGM-AISS 2016 8.964,98 8.964,98 3.855,41 463.258,58 Arıcılık OGM-ORKÖY 2017 235.761,30 2018 382.319,60 618.080,90 265.806,95 31.938.864,20 GENEL TOPLAM 1.052.053,88 452.437,91 54.364.090,53 F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) TRGM-AISS Yem Bitkisi Üretimi 6800 YEM BİTKİSİ ÜRETİMİ Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 440,00 635,00 279.400,00 440,00 279.400,00 120.156,54 14.437.784,21 440,00 279.400,00 120.156,54 14.437.784,21 TRGM-AISS Ahır Koşullarının İyileştirilmesi 6500 AHIR ŞARTLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ Adet Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2017 48,00 3.033,50 145.608,00 48,00 145.608,00 62.619,02 7.524.183,55 48,00 145.608,00 62.619,02 7.524.183,55 TRGM-AISS Çiftlik Demonstrasyonu 6400 DEMONSTRASYONLAR Da. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 7,50 1.195,33 8.964,98 7,50 8.964,98 3.855,41 463.258,58 7,50 8.964,98 3.855,41 463.258,58 Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet OGM- ORKÖY Arıcılık 7200 ARICILIK Ünite 2017 18,00 13.097,85 235.761,30 2018 26,00 14.704,60 382.319,60 44,00 618.080,90 265.806,95 31.938.864,20 44,00 618.080,90 265.806,95 31.938.864,20 GENEL TOPLAM 1.052.053,88 452.437,91 54.364.090,53 7
B.3 Odun Tüketimini Azaltıcı Faaliyetler B.3 Odun Tüketimini Azaltıcı Faaliyetler Faaliyet Adı Kurum Yıl Maliyet T.Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) Güneş Enerjili Su Isıtma Tesisi OGM-ORKÖY Yıl Maliyet 2017 69.300,00 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 GENEL TOPLAM 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) OGM-ORKÖY Güneş Enerjili Su Isıtma Tesisi 7300 GÜNEŞ ENERJİLİ SU ISITMA TESİSİ Adet Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2017 30,00 2.310,00 69.300,00 30,00 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 30,00 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 GENEL TOPLAM 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 8
OGM-TM F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) Toprak Muhafaza (tesis) 1000 TOPRAK MUHAFAZA AĞAÇLANDIRMASI Ha. 1100 ÇIPLAK, ZAYIF VE AŞINMIŞ TOP. KOR. GELİŞ. VE BİTKİ. Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2015 417,46 3.684,46 1.538.114,69 2015 356,96 1.387,89 495.420,05 2016 358,09 1.466,54 525.152,73 417,46 1.538.114,69 661.469,35 79.480.916,18 715,05 1.020.572,78 438.899,40 52.737.328,44 1.132,51 2.558.687,47 1.100.368,76 132.218.244,63 Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet Toprak Muhafaza (bakım) 2600 2800 TOPRAK MUHAFAZA AĞAÇLANDIRMASI BAKIMI ÇIPLAK ZAYIF ALANLARIN KORUNMASI GELİŞTİRİLMESİ (BAKIM) Ha. Ha. 2016 417,46 271,24 113.230,99 2017 417,46 138,98 58.018,64 2018 417,46 138,98 58.018,64 2015 356,96 35,76 12.764,97 2016 715,05 42,80 30.602,55 2017 715,05 42,80 30.602,55 2018 358,09 49,81 17.837,58 1.252,38 229.268,26 98.597,28 11.847.264,37 2.145,15 91.807,66 39.482,07 4.744.091,57 3.397,53 321.075,92 138.079,35 16.591.355,93 Orman İçi Meraların Rehabilitasyonu 1500 ORMAN İÇİ MERA REHABİLİTASYONU + YÖNETİMİ Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2015 49,33 411,15 20.282,11 2016 3,84 2.546,69 9.779,28 53,17 30.061,39 12.927,96 1.553.399,65 53,17 30.061,39 12.927,96 1.553.399,65 GENEL TOPLAM 2.909.824,78 1.251.376,07 150.363.000,21 9
OGM-ORKÖY F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) Arıcılık 7200 ARICILIK Ünite Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2017 18,00 13.097,85 235.761,30 2018 26,00 14.704,60 382.319,60 44,00 618.080,90 265.806,95 31.938.864,20 44,00 618.080,90 265.806,95 31.938.864,20 Güneş Enerjili Su Isıtma Tesisi 7300 GÜNEŞ ENERJİLİ SU ISITMA TESİSİ Adet Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2017 30,00 2.310,00 69.300,00 30,00 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 30,00 69.300,00 29.802,61 3.581.025,22 GENEL TOPLAM 687.380,90 295.609,56 35.519.889,42 10
TRGM-AISS F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) Orman Dışı Meraların Rehabilitasyonu 6300 ORMAN DIŞI MERA ALANLARINDA REHABİLİTASYON FAALİYETLERİ Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2015 246,49 158,87 39.160,02 2016 64,00 968,56 61.987,79 310,49 101.147,81 43.498,82 5.226.736,77 310,49 101.147,81 43.498,82 5.226.736,77 Yem Bitkisi Üretimi 6800 YEM BİTKİSİ ÜRETİMİ Ha. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 440,00 635,00 279.400,00 440,00 279.400,00 120.156,54 14.437.784,21 440,00 279.400,00 120.156,54 14.437.784,21 Ahır Koşullarının İyileştirilmesi 6500 AHIR ŞARTLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ Adet Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2017 48,00 3.033,50 145.608,00 48,00 145.608,00 62.619,02 7.524.183,55 48,00 145.608,00 62.619,02 7.524.183,55 Çiftlik Demonstrasyonu 6400 DEMONSTRASYONLAR Da. Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 7,50 1.195,33 8.964,98 7,50 8.964,98 3.855,41 463.258,58 7,50 8.964,98 3.855,41 463.258,58 GENEL TOPLAM 535.120,79 230.129,79 27.651.963,10 DSİ F.Kodu Faaliyet Adı Birim Toplam Program T. Miktar T. Maliyet(TL) Dolar(USD) Yen(JPY) Boru Hattı 4500 BORU HATTI Metre Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 21.400,00 118,97 2.545.878,00 21.400,00 2.545.878,00 1.094.860,02 131.556.324,93 21.400,00 2.545.878,00 1.094.860,02 131.556.324,93 Kanal İyileştirme 4000 BETON KANAL Metre Yıl Miktar B. Maliyet Maliyet 2016 4.200,00 223,54 938.886,00 4.200,00 938.886,00 403.769,84 48.516.225,71 4.200,00 938.886,00 403.769,84 48.516.225,71 GENEL TOPLAM 3.484.764,00 1.498.629,85 180.072.550,64 11
MİKROHAVZA PLANI 1 MİKROHAVZANIN ALANI, KÖYLERİ VE NÜFUSLARI Mikrohavza İli ERZURUM Mikrohavza Adı ŞENKAYA (OL-07) Mikrohavza İlçesi ŞENKAYA Mikrohavza Alanı 38.693,42 Ha. İlçeye Uzaklığı 20 km Proje Uygulama Yılları 2014-2019 Orman Bölge Müdürlüğü Erzurum Pafta No İşletme Müdürlüğü Şenkaya KARS H48A2, H48A3, H48B1, H48B2, H48B3, H48B4, H48C3, H48C4,H48D3, H48D4 Köy Adı Nüfusu Projeyi Kabul Etme Durumu (Evet/Hayır) Havza Koordinatları X Y Bereketli 76 Evet KUZEY 794.166 4.496.753 Çatalelma 98 Evet DOĞU 799.211 4.494.581 İçmesu 45 Evet GÜNEY 775.913 4.470.504 Kireçli 24 Evet BATI 767.579 4.482.582 Tazeköy 31 Evet TOPLAM 274 12
1.1 MİKROHAVZANIN GENEL TANIMI Şenkaya Mikrohavzası Erzurum İli Şekaya ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Mikrohavza fitocoğrafik bölge olarak İran-Turan fitocoğrafik bölgesi sınırında bulunmaktadır. Zoocoğrafik bölge olarak Palearktik bölge içinde Doğu Anadolu zoocoğrafik bölgesi içinde kalmaktadır. Mikrohavza coğrafi olarak Doğu Anadolu Bölgesinin Kuzey-doğu kesiminde yer almaktadır. Mikrohavza Çoruh Nehri Havzası içinde bulunmaktadır. Mikrohavzanın genel alanı; 38.693,42 hektardır. Yönlere göre koordinatları aşağıdaki gibidir; Yönler X Y Kuzey 794.166 4.496.753 Doğu 799.211 4.494.581 Güney 775.913 4.470.504 Batı 767.579 4.482.582 Mikrohavzanın yönlere göre sınırları; Doğusu; Göl Tepe, Ehrek Tepe, Paldunçepe Tepe. Kuzeyi; Karayemiş Tepe, Kale Tepe, Geniş Tepe. Batısı; Koçağın Tepe, Keçelci Tepe, Sürahi Tepe. Güneyi; Ayıderesibaşı Tepe, Meydan Tepe, Ciritmeydanı Tepe. Mikrohavzada orman ve mera alanları ile birlikte su kaynakları (Bardız çayı ve yan dereleri) doğal kaynaklardır. Tarım alanları da mikrohavzada önemli bir büyüklüğe sahiptir. Mikrohavza Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü, Şenkaya Orman İşletme Müdürlüğü, Şenkaya Orman İşletme Şefliği sınırları içinde yer almaktadır. Ayrıca Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü, Erzurum Şube Müdürlüğü sorumluluk alanında bulunmaktadır. Mikrohavza; Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) açısından bölgede Erzurum merkezli 8. Bölge Müdürlüğü sorumluluk alanında bulunmaktadır. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü faaliyetleri açısından Erzurum Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Şenkaya Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü sorumluluk alanında bulunmaktadır. Şenkaya (OL-07) Mikrohavzası (MH), Erzurum ili sınırları içinde yer almaktadır. Mikrohavzada 15 adet köy bulunmakta olup bunlardan 5 i (Bereketli, Çatalelma, İçmesu, Kireçli ve Tazeköy köyleri) proje kapsamında yer almaktadır. TÜİK in adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) ile elde edilen verilere bakıldığında; Şenkaya İlçesinin kayıtlı toplam nüfusunun 21151 kişi olduğu görülmektedir. Bu nüfusun 10.596 sı (%50,1) erkek ve 10.555 i (%49,9) kadındır. Kadın erkek ve kadın nüfusu arasında denge bulunmaktadır. 13
Çizelge 1.1.1 : Şenkaya İlçesi Nüfus Bilgileri Kaynak: TÜİK- ADNKS 2012 İlçelere göre il/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu - 2012 (ADNKS) İl/İlçe merkezi Belde/Köy Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Şenkaya 2.727 1.468 1.259 18.424 9.128 9.296 21.151 10.596 10.555 Toplam 2.727 1.468 1.259 18.424 9.128 9.296 21.151 10.596 10.555 Bilindiği gibi ülkemizde köylerin yaz ve kış aylarındaki nüfus varlığı farklılık göstermektedir. Bu nedenle ADNKS verilerine ek olarak muhtarlardan köylerin yaz ve kış aylarındaki hane ve nüfus sayıları öğrenilmiştir. Şenkaya Mikrohavzasının köylerinin kış nüfusları ile resmi veriler uyum göstermektedir. Havza köylerinin nüfusu yaz aylarında artmakta olup; bunun başlıca nedeni, ekonomik nedenlerle yakın veya büyük şehirlere göç etmiş ailelerin yaz aylarında köylerine geri gelerek tarımsal faaliyetlerde bulunmalarıdır. Bazı aileler tarımsal faaliyetlerde bulunmasalar da, köylerinde yaz tatilini geçirmek için gelmektedirler. Bu kesime yörede yazlıkçılar adı verilmektedir. Yaz kış nüfus sayısı farklılığı mikrohavza içerisinde en çok Kireçli Tazeköy köylerinde görülmektedir. Çizelge 1.1.2 : Mikrohavza Nüfus Bilgileri *Muhtar Verileri, ** ADNKS 2012 Köy Adı Muhtar Verileri * Sayısı) (Hane Yaz Kış Fark Fark % TÜİK Verileri ** (Nüfus Sayısı) Toplam Nüfus Erkek Kadın 76 43 33 BEREKETLİ 22 20 2 9,1 ÇATALELMA 60 50 10 16,7 98 44 54 İÇMESU 30 20 10 33,3 45 23 22 KİREÇLİ 18 10 8 44,4 24 10 14 TAZEKÖY 18 10 8 44,4 31 17 14 TOPLAM 148 110 38 25,7 274 137 137 Şenkaya Mikrohavzası Proje köylerinin toplam nüfusu TÜİK 2012 verilerine göre 274 dür. Muhtarlardan alınan bilgilere göre Proje köylerinde toplam hane sayısı yaz aylarında 148 kış aylarında ise 110, nüfus kış aylarında 321, yaz aylarında 460 dır. Proje köylerinde köylerinde genç nüfus ile ilgili muhtarlardan bilgi alınamamıştır. 14
Çizelge 1.1.3 : Şenkaya Mikrohavzası Proje Köyleri Yaz-Kış Hane ve Nüfus Bilgileri Muhtar Verileri Nüfus Hane Sayısı ŞENKAYA Kış Yaz Kış Yaz Fark Fark % Bereketli 80 100 20 22 2 9,1 Çatalelma 102 150 50 60 10 16,7 İçmesu 47 60 20 30 10 33,3 Kireçli 50 80 10 18 8 44,4 Tazeköy 42 70 10 18 8 44,4 TOPLAM 321 460 110 148 38 25,7 Mikrohavza köylerinin yolları köylere kadar asfaltır. Köy içi yolları ise stabilize yollardır. Bereketli de köy içi yollar topraktır. Kireçli (25 Km) ve Bereketli (26 Km) köyleri Şenkaya İlçe merkezine en yakın köylerdir. Çatalelma (34 Km), İçmesu (32 Km) ve Tazeköy (32 Km) köylerinin İlçe merkezine uzaklığı birbirine yakın mesafedir. Çizelge 1.1.4 : Mikrohavza Köylerinin Yol Durumu Köy Adı Yol Durumu Şenkaya İlçe Merkezine Uzaklık (km) Bereketli Asfalt (Köy içi stabilize-toprak) 26 Çatalelma Asfalt (Köy içi stabilize) 34 İçmesu Asfalt (Köy içi stabilize) 32 Kireçli Asfalt (Köy içi stabilize) 25 Tazeköy Asfalt (Köy içi stabilize) 32 Köylerden minibüslerle ve özel araçlarla İlçe merkezine ulaşılabilmektedir. Kış atlarında kar çok yağdığında köy yolları kısa süreli kapanmaktadır. Yollar kapandığında ulaşım yayan veya atlarla sağlanmaya çalışılmaktadır. Şenkaya Mikrohavzasının ekonomisi tüm köylerde hayvancılık ve tarımsal üretim ile arıcılıktan oluşmaktadır. Geçim sıkıntısı nedeniyle var olan göçten dolayı köylerde yaz kış ikamet eden genç nüfus azdır. Köylerde kalan genç nüfus ağırlıklı olarak hayvancılıkla uğraşmaktadır. Tüm köylerde, telefon, elektrik, su ve camii, okul gibi köy ortak yerlerinin bakım, onarım masrafları gibi giderler vardır. Bayanlar ortak kullanım yerlerinin temizliğinde yardımcı olmaktadırlar. Köylerde insanların bir arada katıldığı sosyal etkinlik yaygın değildir. Çatalelma Köyünde yılda bir defa yaylada festivale katılınmaktadır. İçmesuyu Köyünde de Ziyaret Tepe de şehitlere gidilmektedir. 15
1.2 MH PLAN ÇALIŞMASI AŞAMASINDA YAPILACAK UYGULAMALAR 1.2.1 Doğal Kaynakların Rehabilitasyonu Faaliyetleri Şenkaya mikrohavzasında doğal kaynaklar toprak ve akarsuların yanında orman ve mera alanlarıdır. Mikrohavzada bulunan tarım alanları da diğer bir doğal kaynak olarak halkın geçimine destek sağlamaktadır. Mikrohavzadaki doğal kaynaklar, dik yamaçlar, sığ ve düşük verimlilikte toprak, yetersiz yağış, şiddetli ve uzun kışlar gibi doğa karakteristikleri nedeniyle bozulmuş ve bu bozulma ormandan yapacak ve yakacak odun temini, aşrı hayvan otlatma ve yanlış arazi kullanımı gibi insan faaliyetleriyle hızlandırılmıştır. Orman alanları ve ağaçlandırmaya uygun alanların bir bölümü yerel halkın geleneksel alışkanlıkları ve özellikle mera olarak kullanım talebi nedeniyle sosyal baskı sonucu ağaçlandırılamamıştır. Ancak mikrohavzada toprak muhafaza tedbirleri çerçevesinde belli alanlarda ağaçlandırma faaliyetleri yapılmıştır. Doğal kaynaklarda görülen bozulmanın durdurulmaması ve geri döndürülmemesi durumunda zaman içinde erozyon ve toprak kaybı artacaktır. Doğal kaynakların bozulması yerel halkın düşük verimde geçinmesine neden olacak ve bu da kırsal yoksulluğu artıracaktır. İnsanlar da doğal kaynaklara daha bağımlı hale gelecek ve bu yüzden doğal kaynaklar daha da bozulacaktır. Bu kısır döngünün kırılması ve geriye döndürülmesi amacıyla bozulan doğal dengenin tekrar oluşturulması, doğal kaynakların iyileştirilmesi ve erozyonun önlenmesi gerekmektedir. Planda bu amaçla hem doğal kaynakların iyileştirilmesi ve erozyonun önlenmesine yönelik faaliyetler, hem de kırsal yoksulluğun azaltılmasına yönelik faaliyetler planlanmıştır. Doğal kaynakların korunması, rehabilitasyonu ve sürdürebilir yönetimi kapsamında Erozyon Kontrolü ve Doğal Afetlerin Önlenmesi ile Meraların Rehabilitasyonu ve Sürdürülebilir Yönetiminin sağlanması hedeflenmiştir. Doğal dengenin bozulmasına neden olan insan müdahalelerinin durdurulması, mevcut bitki örtüsünün geliştirilmesi, bitki örtüsü tesis edilmesi ve yüzeysel akışın ve rusubat taşınmasının kontrol altına alınması yoluyla Erozyon Kontrolü ve Doğal Afetlerin Önlenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda Toprak Muhafaza (yamaç ve oyuntu ıslahı) tedbirleri kapsamında; teraslama, fidan dikimi, eşik yapımı, dikenli tel çit çekilmesi, koruma ile bitki örtüsünün geliştirilmesi ve çalışma yapılan yapılan sahaların köy tüzel kişiliği ile korunması faaliyetleri planlanmıştır. Dikim yapılması planlanan türlerin aynı zamanda yerel halkın ekonomisine katkı sağlaması amaçlandığından Sarıçam ın yanı sıra Akasya, Badem, ve Yalancı İğde türleri de kullanılmıştır. Toprak işlemesinde yöredeki yaşlı nüfus nedeniyle işgücü sorunu bulunması ve ağaçlandırma tekniği açısından daha başarılı olması nedeniyle makineli toprak işleme yöntemi benimsenmiştir. Oyuntularda, taban ve kıyı oyulmasının önlenmesi ve yukarı havzadan gelen materyalin tutulması için enine tesisler planlanmıştır. Bu amaç ile oyuntularda kuru duvar eşik, miks eşik ve galvanizli kafes tel eşik yapılacaktır. 16
Meraların Rehabilitasyonu ve Sürdürülebilir Yönetimi kapsamında, mera alanlarında bozulmayı önlemek ve ot verimini arttırmak amaçlı münavebeli otlatma teşvik teşvik edilmiş ve hayvan barınağı, sıvat ve su isale hattı planlanmıştır. 1.2.2 Gelir Getirici ve Odun Tüketimini Azaltıcı Faaliyetler Çoruh Nehri Havzası rehabilitasyon Projesi çalışmalarına konu olan 13 Mikrohavzanın ortak özellikleri; Çoruh Nehri Havzası nda özellikle toprak erozyonu bakımından ciddi bir doğal kaynak bozulumu vardır, Bölgede istihdam olanakları sınırlıdır, Tarım ve hayvancılık alanında verimlilik düzeyi düşük ve gelir azdır, Mikrohavza köylerinden büyük insan göçü vardır. Projenin genel amacı; Çoruh Nehri Havzasında entegre rehabilitasyon ve bitki örtüsü, toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve muhtelif gelir getirici faaliyetlerle geçimin iyileştirilmesi sayesinde doğal kaynakların korunması ve fakirliğin azaltılmasına katkıda bulunmaktır Doğal kaynakların bozulması ve fakirlik arasında bir kısır döngü bulunmaktadır. Doğal kaynakların bozulması köylülerin düşük verimde geçinmesine neden olmakta ve bu da halkın fakirliğini artırmaktadır. İnsanlar da doğal kaynaklara daha bağımlı hale gelmekte ve bu yüzden doğal kaynaklara daha çok kullanmakta ve doğal kaynaklar daha fazla bozulmaktadır. Doğru bir havza yönetimini gerçekleştirmek ve sürdürülebilir gelir kaynağı yaratmak için bu kısır döngünün kırılması zorunludur. Proje ile, toprak ve su kaynakları dahil olmak üzere entegre havza rehabilitasyonunun sağlanması, kırsal kesimde yaşayanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi, toprağın korunması, bozuk ormanların rehabilitasyonu ve doğal afetlerin (çığ, sel ve taşkın kontrolü) önlenmesi hedeflenmektedir. Geçim şartlarının iyileştirilmesinin çalışmalarının amacı, orman içi ve dışı meralarda aşırı otlatma, aşırı ve yasak odun kesimi, tarım ve hayvancılığın düşük verimliliği, uygun olmayan ürün pazarlama, yetersiz alt yapı ve bazı daha temel nedenler gibi sorunlara karşı geniş çözüm seçenekleri sunarak Proje sahasındaki yerel halkın yaşam şartlarının iyileştirilmesinin sağlanmasıdır. Mikrohavzanın en önemli sorunu, özellikle son yıllardaki kuraklığın da etkisiyle tarımsal sulama suyu azlığıdır. Mikrohavzanın ana gelir kaynağı hayvancılıktır. Buna bağlı olarak yem bitkileri yetiştiriciliği ve kaba yem ihtiyacını karşılamak için çayırlardan ot biçimi önemli bir uğraştır. Hayvansal ürünlerin fazlasının pazarlanması yapılabilmektedir. 17
Buğday, arpa gibi buğdaygillerde üretim çok azalmıştır. Köyler dışındaki alanlarda yaban hayvanı zararı (ayı ve domuz) nedeniyle tarımsal üretim faaliyetleri çok sınırlıdır. Odun dışı orman ürenleri bakımından zengin olan Mikrohavza da kiriş, çakşır, kızambık, kekik, böğürtlen, kuşburnu, dağ çileği, alıç, kızılcık, ıhlamur, üvez, soğanlı/yumrulu süs bitkileri gibi bitkilerden bazıları toplanarak ev ihtiyacı için değerlendirilmektedir. Şenkaya Mikrohavzasındaki doğal kaynakların korunması, iyileştirilmesi ve doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi yanı sıra kırsal kesimde yaşayan halkın yaşam seviyelerinin iyileştirilmesi ve aile bütçelerine ek gelir sağlanması amacıyla gelir getirici faaliyetler uygulanacaktır. Tahrip olmuş beton kanalların, tamirlerini yaparak tesisi faal hale getirmek ile ekonomik faaliyet alanı tarım olan yörede, çiftçilerin gelirlerini yükseltmek, toprak ve suyun korunarak kullanılmasını sağlamak, su israfını önlemek, birim maliyetini düşürmek, üretim ve verimde kalite ve niteliklerini yükselterek, çiftçilerin hayat standartlarını yükseltmek hedeflenmektedir. Bu program, arazi demonstrasyonları vasıtasıyla, kırsal halkın ana gelir kaynakları olan tarım ve hayvancılık konularında teknik gelişmelerin yayım ve tanıtımını hedeflemektedir. Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi havzadaki hedef grubun gelirlerini arttırıcı çalışmaları da kapsamaktadır. Yem Bitkileri Üretimi Sulanan ve yeni sulamaya açılacak alanlarda yonca ekimi, sulanamayan alanlarda ise korunga ve fiğ ekimi teşvik edilecektir. Yem bitkileri ekiminin yaygınlaştırılması sayesinde hayvancılık için kaba yem ihtiyacı talebi kaliteli yem bitkileri ile karşılanarak hayvancılıktan elde edilen gelir arttırılacaktır. Yem bitkileri ekiminin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması ile meralar üzerindeki baskı nispeten azalacaktır. Meyveciliğin Geliştirilmesi Amacı; Proje sahasının özel ürünü olabilecek potansiyele sahip, meyvelerin özellikle turfanda ve/veya organik yetiştiriciliği yapılarak, bahçe tarımının desteklenmesi yoluyla tarımın karlılığının artırılmasıdır. Meyve yetiştiriciliğine uygun olmayan doğal şartların bulunduğu Mikrohavzalar hariç diğer mikro havzalar da çalışmalar yapılacaktır. Proje de yer almadığından Şenkaya Mikrohavzasında meyveciliğin geliştirilmesi çalışmaları programlanmamıştır. Örtü Altı Sebzeciliği Geliştirme Örtü Altı Sebzeciliği Geliştirme çalışmalarının amacı, Seracılığın bölgede sokulması desteklenmesi yoluyla ürün çeşitliliği sağlayarak ve üretim süresini uzatarak tarımsal karlılığın ve verimliliğin artırılmasıdır. Bu çalışmalar için, çok şiddetli 18
kış şartları ve/veya yüksek rakım nedeniyle Mikrohavzalar hariç, Mikrohavzaların çoğu hedeflenecektir. Proje de yer almadığından Şenkaya Mikrohavzasında örtü altı sebzeciliği geliştirme çalışmaları programlanmamıştır. Hayvan Barınaklarını İyileştirme Hayvan Barınaklarını İyileştirme çalışmalarının amacı ahırlarda hayvan sağlığı ve beslenme şartlarının iyileştirilmesi yoluyla hayvancılık verimliliğinin artırılmasıdır. Hayvan Barınaklarını İyileştirme çalışmalarında bütün mikro mavzalar hedeflenecektir. Hayvan Barınaklarını İyileştirmesinden hayvan sağlığı şartlarının iyileştirilmesi yoluyla veterinerlik ve ilaç maliyetlerinin azaltılması yanında buzağı, inek ve süt üretimi satış değeri olarak hayvancılık verimliliğinde artış beklenmektedir. Hayvanların yaşadıkları ortamların çevresel etmenleri şöyle sıralanabilir; iklimsel, fiziksel, kimyasal, sosyal ve mikrobiyolojik. Hayvan barınaklarının projelendirilmesinde bu etmenlerin çok iyi değerlendirilmesi gerekir. Çünkü çevre koşulları hayvanların sağlığı ve verimlerinin yanı sıra, barınakların yapısal özellikleri ve maliyeti üzerinde de etkili olabilmektedir. İklimsel çevre koşulları hayvanların fizyolojisi üzerinde etkili olup vücut sıcaklığını, hayvanların oksijen oranı ve diğer yaşamsal göstergelerini etkilemektedir. Bu özelliklerin değişimi ise yem ve su tüketim miktarını etkileyerek hayvanın performansında değişmeye neden olmaktadır. Havzada yapılan köy ziyaretlerinde çiftçilerin hayvan barınakları incelenmiş ve üreticilerden uygulamalar hakkında bilgiler alınmıştır. Son yıllarda yapılan barınaklar biraz daha iyi ve tekniğine uygun yapılmıştır. Ancak diğer barınakların koşulları iyi değildir. Bu barınaklar üzerinde iyileştirme ve geliştirme çalışmaları ile hayvancılıktan elde edilecek gelir arttırılacaktır. Arıcılık Arıcılığın desteklenmesi çalışmaları ile doğal vejetasyona ve toprak kaynağına geleneksel tarım ve hayvan yetiştiriciliğinden daha fazla yoğun otlatma baskısına neden olmayan arıcılığı alternatif gelir kaynağı olarak geliştirmek amaçlanmıştır. Arıcılığın desteklenmesi çalışmaları için bütün Mikrohavzalar hedeflenecektir Arıcılığın geliştirilmesi çalışmalarından, bal üretimi ve satışı ile yeni arı kolonisi sayısı artırılması beklenmektedir. Arıcılık arazi gerektirmeden yapılan, teknik bilgi gerektiren ve gezginci yapıldığı takdirde hayvancılık kadar gelir getiren bir geçim kaynağıdır. Kırsal istihdamda ve hane halkı beslenmesinde önemli bir faaliyet alanıdır. Havzada özellikle arazisi az ya da olmayan ailelere ve genç nüfusa yönelik gelir getirici bir faaliyet olabilir. Proje kapsamında yem bitkileri ekilişlerinin teşvik edilmesi, yem 19
bitkileri alanlarını genişleteceğinden arıcılık için uygun bir alt yapı oluşmasına katkı sağlayacaktır. Arıcılıktan sağlanan polen, arı sütü, propolis, arı zehiri ve bal mumu insan sağlığı açısından önemli ürünlerdir. Son yıllarda bu ürünlere olan talep sürekli artmaktadır. Mikrohavza köylerinde bal mumu dışında diğer ürünler üretilmemektedir. Arıcılık yapan üreticileri bu yan ürünleri üretmeye ve değerlendirmeye teşvik etmek üretici gelirlerini arttıracaktır. Arıcılığın hem işletme hem ülke ekonomisi düzeyinde oldukça önemli katkıları mevcuttur. İşletme maliyetlerinin düşük olması, diğer tarım dallarına kıyasla az işgücü kullanılması, ürünlerinin kolayca saklanabilmesi ve değer fiyatla satılabilmesi gibi özellikleri ile arıcılığın gelişmekte olan ülkelerdeki kırsal nüfusa iş, gelir ve sağlıklı beslenme olanağı sağladığı kabul edilmektedir. Verimliliği sınırlayan unsurların ortadan kaldırılması durumunda, Türkiye de hem kırsal nüfusun gelir düzeyini arttırılması hem de ihrac edilmesi ile arıcılık ülke ekonomisine döviz katkısı sağlama potansiyeline de sahiptir. Buna ek olarak bal arısı bitkisel üretimin gerçekleşmesinde kullanılan bir girdidir. Üründen ürüne, bölgeden bölgeye taşınabilen tek tozlaştırma vektörüdür. Entansif üretim alanlarında uygulanan tarımsal savaşım metotları doğal tozlaştırıcıların azalmasına yol açmakta ve bitkisel üretimin güvenceye alınmasında arıcılığı zorunlu kılmaktadır. Güneş Enerjisi ile Su Isıtma Sistemi Güneş Enerjisi ile Su Isıtma Sisteminin desteklenmesi çalışmaları ile Yerel sakinler su ısıtma için günlük kullanılan yakacak odun tüketiminden tasarruf ederek ormanların daha fazla bozulmasının önüne geçmek amaçlanmıştır. Bu çalışmalar için bütün Mikrohavzalar hedeflenecektir. Bu çalışmaların uygulanmasından hane başına ortalama yıllık yakacak odun miktarında tasarruf sağlanacak ve böylece diğer ormanların bozulması yavaşlatılacak ve yakacak odun satın alımlar için hane harcamalarından da tasarruf sağlanması beklenmektedir. Enerjinin etkin kullanılması yaşamın her alanında önemini korumaktadır. Havzadaki köylerde ısınma amaçlı kullanılan kaynaklar başta ormanlardan elde edilen yakacak odun olmak üzere kömür ve hayvan tezeğidir. Buna ek olarak, köylüler ısınmak amacıyla piyasadan odun ve kömür satın almaktadır. Köylülerin giderlerini azaltmak, enerji kaynaklarını daha verimli kullanmasını sağlamak amacıyla enerji verimliliğine ve de doğal kaynakları korumaya yönelik ısı yalıtımı ve temiz enerji kullanımı desteği verilecektir. Bu da doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltacak ve dolaylı etki olarak da havzadaki üreticilerin gelirlerine etki edecektir. Ailenin, hanenin su ısıtma için ödediği bedeli başka ihtiyaçları için harcayacaktır. Bazı Mikrohavza köylerinde ORKÖY kredileri ile güneş enerjisi ile su ısıtma sistemlerinin alınmış olması, köylülerin bu sistemin avantajlarının farkına varmasını sağlamıştır. Isı Etken Soba Isı etken soba çalışmaları ile proje sahasındaki sakinler tarafında ısınma, yemek pişirme odun tüketiminden tasarruf edilerek ormanların daha fazla tahrip 20
edilmesinin önüne geçmek amaçlanmıştır. Bu çalışmalar için bütün Mikrohavzalar hedeflenmiştir. Yakacak odun tasarrufu sağlamak amacıyla havzadaki köylerde uygulanacak olan ısı etken soba desteği daha az odun tüketimini sağlayarak doğal kaynakların korunmasını destekleyecektir. Buna ek olarak, köylülerin odun ve kömür giderlerini düşürerek gelir düzeyinin iyileştirilmesine katkı verecektir. Şenkaya Mikrohavzası köylerinde talep olmadığı için ısı etken soba desteği Mikrohavza da planlanmamıştır. Demonstrasyon Çalışmaları Üreticilerin çekingen davrandığı ve risk almak istemediği yeni teknikleri ve üretim biçimlerini onlara uygulayarak tanıtmak ve bu tekniklerin yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla demonstrasyon çalışmaları yapılacaktır. Yukarıda belirtilen çalışmalar sayesinde Mikrohavzada toprak ve su kaynakları dahil olmak üzere entegre havza rehabilitasyonun sağlanması, kırsal kesimde yaşayan insanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi sağlanacaktır. Proje de yer almadığından Şenkaya Mikrohavzasında meyveciliğin geliştirilmesi çalışmaları programlanmamasına rağmen köylülerin yaşam şartlarını iyileştirmeye yardımcı olacağı düşüncesiyle Şenkaya Mikrohavzasında Kirza, dut ve elmada demonstrasyon çalışmaları programlanmıştır. 1.3 SOSYO EKONOMİK YAPI 1.3.1 Erzurum İli nin Mevcut Sosyo Ekonomik Durumu 1 Demografik Yapı Erzurum İli nin toplam nüfusu, 2013 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları na göre 766.729 dur. 2012 yılı verilerine göre nüfusun 509.474 ü Erzurum il ve ilçe merkezinde, 268 721 i belde ve köylerde yaşamaktadır. Bu veriler göre Erzurum ili nin nüfusu 2013 yılında 2012 yılına kıyasla azalmıştır. Çizelge 1.3.1.1 : 2012 ve 2013 Yılları Türkiye ve Erzurum İli Nüfusu nüfusu TÜİK 2012 ve 2013 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları Türkiye 2013 Erzurum 2013 İl/İlçe merkezi Belde/Köy Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 70.034.413 766.729 35.135.795 34.898.618 6.633.451 3.337.565 3.295.886 76.667.864 38.473.360 38.194.504 384.015 382.714 0 0 0 766.729 384.015 382.714 1 TÜİK 2013 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 21
Türkiye 2012 Erzurum 2012 58.448.431 509.474 29.348.230 29.100.201 17.178.953 8.607.938 8.571.015 75.627.384 37.956.168 37.671.216 256.729 252.745 268.721 134.561 134.160 778.195 391.290 386.905 Nüfus Artış Hızları Türkiye ve Erzurum ili 2012 ve 2013 yılılları Toplam, İl ve İlçe Merkezleri, Belde ve Köyler nüfusları ile % olarak Yıllık Nüfus Artıs Hızı çizelge 1.3.1.2 de verilmiştir. Çizelge 1.3.1.2 : 2012 ve 2013 Yılları Türkiye ve Erzurum İli Nüfusu Artış Hızı TÜİK 2012 ve 2013 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları Türkiye- Toplam Toplam İl ve İlçe Merkezleri Belde ve Köyler Yıllık Nüfus Artış Hızı % 2012 2 13 2012 2 13 2012 2 13 2012 2 013 75 627 384 76 667 684 58 448 431 70 034 413 17 178 953 6 633 451 12,0 13,7 Erzurum 778 195 766 729 509 474 766 729 268 721 - - 3,4-14,8 Erzurum ili 2013 yılı nüfus artış hızı binde - 14,8 olarak gerçekleşmiştir. Nüfus artış hızı il ve ilçelerde binde eksi 14,8 iken belde ve köylerin 2013 yılına ait nüfus artış hızı ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Genç Nüfus ve Yaş Bağımlılık Oranları Genç nüfus ve yaş bağımlılık oranlarına 2013 yılı için bakıldığında Erzurum İlinde 15 64 yaş aralığında 498.696 kişi yaşamaktadır. Sosyo ekonomik hayata katılım için önemli bir unsur olan toplam yaş bağımlılık oranı 2013 yılında %56,6 olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 1.3.1.3 : 2013 Yılı Erzurum Genç Nüfus ve Yaş Bağımlılık Oranı TÜİK 2013 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları Toplam Nüfus Yaş Grupları Toplam Yaş Bağımlılık Oranı Genç Bağımlılık Oranı Yaşlı Bağımlılık Oranı 0-14 15-64 65 + Toplam 76 667 864 18 849 814 51 926 356 5 891 694 47,6 36,3 11,3 Erzurum 766 729 219 583 489 696 57 450 56,6 44,8 11,7 Hane Halkı Büyüklüğü Erzurum ilinin toplam hane halkı büyüklüğü 2013 yılı için 4,4 tür. Bu oran, il ve ile merkezi için de 4,4 olarak belirlenmiştir. 2013 yılı için belde ve köylerin hane halkı büyüklüğüne ilişkin bir bilgi mevcut değildir. 22