İbrahim Hâzım Bey (MAT 1 ) Osman KOÇIBAY * Hafız Hüseyin Efendi ile Vahide Hanım'ın oğlu olan Ġbrahim Hâzım Bey, Rumi 1306 (Miladi 1890) tarihinde Pirlepe 2 'de doğdu. Ortaöğrenimini Pirlepe RüĢtiyesi ile Ġstanbul Vefâ Ġdâdisi'nde tamamladı. Mekteb-i Mülkiye'den 1327 (1911)'de mezun oldu. 1924-1925 3 Cebelibereket 4, 1925-1927 KırĢehir, 1927-1929 Artvin, 26.11.1929-30.01.1934 tarihleri arasında Burdur Valisi olarak görev yapmıģtır 5. Rıza ERDEM, Ġsmet ĠNÖNÜ'ye takdim etmek için 1946 tarihinde hazırladığı "Ulu Cumhurbaşkanımız Büyük İnönü'ye Burdur'dan Bilgiler" isimli el yazması eserinde, Burdur Valisi Ġbrahim Hâzım Bey'in Burdur'daki çalıģmaları hakkında Ģu bilgileri vermektedir 6 : "Cumhuriyet'in 7. yılında Burdur a vali gelen merhum Hâzım, Burdur da halkçılığın temelini atmış. Tagallüb 7 iyi sona erdirerek memleketin gençliğine kıymet ve mevki almasına yardım etmiş bir validir. Okul çalışmaları, bilhassa yatılı okul binaları bu zât zamanında kuvvetli bir hızla yürümüş, ilin bugün her köşesinde birer abide gibi yükselen başlıca okullar Hâzım'ın devamlı gayret ve çalışmasıyla yükselmiştir. Askeriye, Kemer, Çeltikçi, Karamanlı, Çavdır, Armutlu, Yarışlı, Kozağaç ve sâir büyük okullar 930-934 yılları çalışması eseridir. Burdur - Tefenni, Tefenni - Yeşilova, Burdur - Antalya, Burdur - Isparta yollarının tamamlanması ve mühim köprülerin betonlaşması da cumhuriyetin feyz 8 ve çalışması eseridir. Burdur da milli eğitim çalışmaları ve bilhassa köy okulları inşaatı hamlesi esaslı ve şuurlu bir sûrette merhum Vali Hâzım zamanında Milli Eğitim Müdürü Neşet Zühtü SAYLAN zamanında başlamıştır. 1 Ailesi 21 Haziran 1934 yılında kabul edilen 2525 sayılı Soyadı Kanunu'ndan sonra MAT soyismini almıģtır. * Tarihçi. 2 Pirlepe: (Makedonca: Прилеп, Desova diye de anılır.) Makedonya'ya bağlı bir Ģehir. Eski Osmanlı Ģehirlerindendir. Manastır'ın komģusudur. Rumeli'de Türklerin yoğun yaģadığı yerlerden biridir. 3 Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 31 Ġkinci Kânun 1934, Sayı 4500, s.1. 4 Cebelibereket: Osmaniye. 1908'den itibaren 15 yıl sancak, Cumhuriyet'in ilanından sonra 10 yıl da vilayet merkezi olan Osmaniye, 1 Haziran 1933'de ilçe haline dönüģtürülmüģ ve Adana'ya bağlanmıģtır. 26 Ekim 1996 tarihinde tekrar il olmuģtur. 5 BALTAOĞLU, Dr. Ali Galip; Atatürk Dönemi Valileri 29 Ekim 1923-10 Kasım 1938, Ocak Yayınları, Ankara 1998, s.255-25. 6 Bkz. EK - 1, s. 5. 7 Tagallüb: Zorbalık. 8 Feyz: Ġlim. Bolluk, bereket. 1
930-934 yılları arasında hızlanan bu ülkülü davâ geçen dört yıl içinde il köylerinde 20 ye yakın yeni okulu ve bir kaç yatılı kültür yuvasını il maârifine hediye etmiştir." Ġbrahim Hâzım Bey, 30 Ocak 1934 Salı günü saat 10.00'da makamında Nâfia 9 'nın silindirinde makinist muavini iken iģten çıkarılan Murat oğlu Adil isminde bir kiģi tarafından ruvolver 10 le öldürülmüģtür. Silah sesine koģan Odacı Mehmet ve Nâfia Mühendis Vekili Ġsmail Hakkı Bey'e de ateģ ederek ağır yaralayan Murat oğlu Adil, son olarak da kendisine ateģ ederek intihar etmiģtir. Hastaneye kaldırılan Nâfia Mühendis Vekili Ġsmail Hakkı Bey ve Odacı Mehmet aldıkları ağır yaralar neticesinde hastanede vefat etmiģlerdir 11. Olayı haber alır almaz Dahiliye Vekili 12 ġükrü Kaya Bey, Isparta Valisi Fevzi Bey'i ailesine teessür 13 ve taziye 14 bildirmek, olay hakkında tetkik yapması ve hükümet adına cenaze töreninde yer alması için görevlendirdi. Olay Burdur'da büyük bir teessür uyandırmıģtır 15. YaĢanan olayda öldürülen Burdur Valisi Ġbrahim Hâzım Bey, Nâfia Mühendis Vekili Ġsmail Hakkı Bey ve Odacı Mehmet için 31 Ocak 1934 ÇarĢamba günü cenaze merasimi 16 düzenlenmiģtir 17. 44 yaģında iken öldürülen Ġbrahim Hâzım Bey'in cenazesi kayınbiraderleri Manisa Milletvekili Avukat Refik ġevket Bey ve Hamit ġevket Bey tarafından bir otokarla Ġzmir'e götürülmüģ ve Memleket Hastanesi'ne konulmuģtur. Cenaze ile birlikte Burdur Cumhuriyet Halk Fırkası Reisi Hamdi Bey refakatindeki 10 kiģilik heyet, Ġzmir'e gitmiģtir 18. Vali Hâzım Bey'in cenazesinin defin programı Ġzmir Valiliği'nce yapılmıģ ve cenaze 1 ġubat 1934 PerĢembe günü saat tam 12.00'de Memleket Hastanesi'nden alınarak Kordon'dan Gazi Bulvarı'nı takiben Basmahane 19 Ġstasyonu'ndaki cami 20 ye götürülmüģtür. Cenaze namazının kılınmasından sonra Ġzmir Asrî Kabristanlığı'na otomobille götürülmüģ ve defnedilmiģtir. Cenazeye çok sayıda çelenk gönderilmiģtir 21. Cenaze töreninde Burdur'dan gelen 10 kiģilik heyet içerisinde yer alan Rıza Ġsmail (Rıza ERDEM) 22 Ġzmirlilere Ģu Ģekilde hitap etmiģtir 23 : "Kadirşinâs 24 İzmirliler! Şuursuz, uğursuz bir haydudun bizden olmayan, Burdur'un temiz topraklarına yakışmayan, kana susamış bir canavarın hiçbir gaye taşımayan serseri kurşunlarıyla değerli 9 Bayındırlık ĠĢleri Müdürlüğü. 10 Ruvolver: Halk arasında Altıpatlar'da denilen Samuel COLT'un icat ettiği ateģli silah. Toplu tabanca. 11 Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 31 Ġkinci Kânun 1934, Sayı 4500, s.1; AkĢam Gazetesi, 31 Kânunusani 1934, Sayı 5500, s.1; Vakit Gazetesi, 31 Ġkinci Kânun 1934, Sayı 5771, s.1 ve 11. Vali Hâzım Bey'in öldürülmesiyle ilgili ulusal basında çıkan gazete haberleri için bkz. EK - 2, s. 6. 12 Dahiliye Vekili: ĠçiĢleri Bakanı. 13 Teessür: Üzüntü. 14 Taziye: Ölen kimsenin yakınlarına baģsağlığı dileme. 15 Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 31 Ġkinci Kânun 1934, Sayı 4500, s.1; AkĢam Gazetesi, 31 Kânunusani 1934, Sayı 5500, s.1; Vakit Gazetesi, 31 Ġkinci Kânun 1934, Sayı 5771, s.1 ve 11. 16 Cenaze merasimi fotoğrafları için bkz. EK - 3, s.12. 17 Vakit Gazetesi, 2 ġubat 1934, Sayı 5773, s.11. 18 Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 1 ġubat 1934, Sayı 4501, s.1; Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 2 ġubat 1934, Sayı 4502, s.1; Vakit Gazetesi, 2 ġubat 1934, Sayı 5773, s.11. 19 Basmahane: Günümüzde "Basmane" olarak söylenmekte ve bilinmektedir. 20 Çorakkapı Camii. 21 Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 1 ġubat 1934, Sayı 4501, s.1; Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 2 ġubat 1934, Sayı 4502, s.1; Vakit Gazetesi, 2 ġubat 1934, Sayı 5773, s.11. 22 Rıza ERDEM: Babasının ismi Ġsmail olduğu için R. Ġsmail Ģeklinde yazılmıģtır. Öğretmen olan Rıza ERDEM 1934-1938 yılları arasında Burdur Belediye BaĢkanlığı yapmıģtır. 23 Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 4, Ġkinci Kânun 1934, s. 68-70. 24 Kadirşinâs: Değerbilir. 2
valimiz Hâzım Beyefendi'yi ve genç, çalışkan başmühendisimiz İsmail Hakkı Bey'i, fedâkâr bir odacıyı kaybettik. Burdur üç gündür fecâ'at 25 ini tarihin bile az kaydettiği acı, zehirler kadar acı bu ölümün ıstırabıyla yanıyor. Dört senedir güler yüzü, tatlı sözü kadar sıcak dürüst hareketleriyle vilâyetimizi idare eden Hâzım Beyefendi makamının büyük ehemmiyet ve nezâketine rağmen yüksek ve kudretli idaresiyle herkese lâyık olduğu kıymeti, hakkını vermiş, kimseyi incitmemiş, herkesi memnun etmeye çalışmıştı. Memlekette bir vali değil, bütün gönlüyle halkı seven ve kendisini halka sevdiren büyük bir baba gibi sevilen bu yüksek adam, bu emsalsiz hasletinin aksine evvelki gün masasının başında yüksek vazifesini görürken akla ve hayale gelmeyen bir felâketle karşılaştı. Yüksek makamında bir iş sahibi zannederek güler yüzle ve «Ne istiyorsun evladım?» hitâbıyle karşıladığı kudurmuş bir canavarın sûikastına uğradı. Bu acı hâdise canımız kadar sevdiğimiz valimizle, genç, kıymetli başmühendisimizin, gene genç bir odacının hazin şehâdetleriyle neticelenen bu feci felâket bütün Burdurluların gönüllerini teessürle yakmış, içlerinde ebediyete kadar sürecek bir matem yaratmıştır. Burdur şu üç gündür tarihinde yaşamadığı ıstırabı, kederi yaşadı. Bu acı ve feci şehâdete ağlamayan, yanmayan kalmadı. İşte biz bu yüksek ölünün arkasından yollara düşüp göz yaşlarıyla inleyen, kan ağlayan on binlerce halkın içinden kopup bu mukaddes ölüye Burdur namına son vazifesini yapmaya gelen bir parçayız. Bizler, Burdur'un göklere erişen matemini taşıyoruz... Gözlerimize bakın! Teessürle yanan kalplerimizin ateşini orada okuyacaksınız. Yüzlerimize bakın! Bu felâketin matemini, bütün acılığını timsâl 26 halinde canlanmış göreceksiniz. Yüksek duygulu Aziz İzmirliler! Burdur muhit 27 ini sonsuz acılara boyayan, ta küçüğünden ak saçlı nenelerine kadar kan ağlatan bu ölüm, Burdur'un tarihinde daima kalpleri yasla karartan, gözleri yaşla dolduran matem yüklü bir silah bulut halinde anıldıkça her zaman gönülleri gölgelendirecek, 30 Kânun-u sâni her yıl Burdur'un matem günü olacak, muhitimizde sönen bu varlığı her sene yüreklerimiz sızlayarak ta'zîz etmek 28, hürmetle anmak Burdur çocuklarının yürekten duyacağı asil bir vazifesi olacak. Büyük Ölü, Aziz Burdur Şehidi! Sen Burdur'un ufkunda yanan büyük nurdun. Derin tecrüben, yüksek ve kudretli kafanla yıllarca muhitimize ışık verdin, feyiz saçtın. Yüreklerimizi yakacak varlığını gömdüğün Burdur'da şimdi senin yokluğunla her şey söndü, her şey karardı... 25 Fecâ'at: Feci durum. 26 Timsâl: Resim, sembol. 27 Muhit: Çevre. 28 Ta'zîz etmek: Aziz tutmak, değer vermek. 3
Dört senedir bıraktığın büyük hatıralar, her yerde yükselttiğin kıymetli eserler, sayısız mektep binaları, eşsiz Halkevi 29 binamız ulu varlığını daima hatırlatacak. Bunlar senin kudsî 30 matemine dikilmiş ölmez birer abidedirler.. Aziz vazife şehidi, ulu valimiz, yaşayan büyük varlık! Tabutunun etrafında matemden bir hürmet çerçeveleyen şu yüksek kitlenin huzurunda söylüyorum... Benim lisanımda bütün muzdarip Burdurluların lisanı birleşerek söylüyorum. Aziz ve yüksek varlığını mübarek na'şını kara topraklara gömsem bile senin kudsî mezarın seni candan seven, sana senelerce gönülden bağlanan Burdurluların kalpleri olacak. Sen bu sevgi dolu acı hicrân 31 ınla çarpan, ağlayan kalplerde ebediyete kadar yaşayacaksın. Mezarının üstüne çelenk korken kalplerimizi de orada bırakıyoruz. Ne yazık ki sana genç kızlarımız matem çelengi değil muvaffakiyet 32 tâcı işleyeceklerdi. Aziz İzmirliler! Teessürümüz o kadar büyük ve derin. Hemşehrimizin bu yüksek varlıktan böyle hazin bir sûrette ayrılıştan duydukları teessür o kadar sonsuzdur ki: Ben bu ıstırabı bir türlü ifade edemiyorum. Bu büyük teessüre hakkıyla tercüman olmak isterdim. Ne yapayım ki kalbim gibi yanan kavrulan dilimde acılar burkuluyor, söyleyemiyorum. Büyük matemimize, derin teessürümüze gösterdiğiniz yüksek alâkadan dolayı sizlere Burdur'un şükrânını sunmayı bir vazife bilirim. Büyük Ölü! Eserlerin önünde her zaman saygı ile eğileceğiz ve seni anacağız. Kudsî huzurunda son bir hürmetle huzu' 33 ile eğiliyorum. Şehit ulu ruhuna matemli gönüllerden derleyip getirdiğim binlerce selam ve ihtirâm 34." Ġdare yeri Burdur Muallimler Birliği olan ve Burdur Halkevi'nce sahip ve müdürlüğünü Sinir Ġmamı oğlu Sabri (US)'nin yaptığı Gül Dergisi 35 'nin Ġkinci Kânun 1934 tarihli 4. sayısında Kerim imzalı "Büyük Valiler", dergi idaresince yazıldığını tahmin ettiğimiz "Vazife Şehitlerine" ve Kerim Gültekin imzalı "Bir Haile Karşısında" isimli yazılar neģredilmiģtir 36. Ġbrahim Hâzım Bey'in ismi 1991-1992 Eğitim Öğretim yılında Burdur Askeriye Köyü'ndeki ilköğretim okuluna verilmiģtir 37. 29 Halkevi Binası'nın açılıģı ve Vali Hâzım Bey'in yer aldığı diğer fotoğraflar için bkz. EK - 4, s. 13. 30 Kudsî: Kutsal. 31 Hicrân: Ayrılık, ayrılık acısı. 32 Muvaffakiyet: BaĢarı. 33 Huzu': Alçak gönüllü olmak. 34 İhtirâm: Saygı duyma. 35 Gül Dergisi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. www.kocibay.net/burdurhalkevidergileri/güldergisi.pdf 36 Vali Hâzım Bey'in öldürülmesi ile ilgili Gül Dergisi'nde çıkan yazılar için bkz. EK - 4, s. 16. 37 ġehit Hâzım Bey Ġlköğretim Okulu (ġehit Hâzım Bey Ġlkokulu). 4
EK - 1 5
EK - 2 Burdur Valisi İbrahim Hâzım Bey'in Öldürülmesi İle İlgili Ulusal Basında Çıkan Haberler 31 Ocak 1934 tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi'nin 1. Sayfası 6
1 Şubat 1934 tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi'nin 1. Sayfası 2 Şubat 1934 tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi'nin 1. Sayfası 7
31 Ocak 1934 tarihli Akşam Gazetesi'nin 1. sayfası. 8
31 Ocak 1934 tarihli Vakit Gazetesi'nin 1. Sayfası 31 Ocak 1934 tarihli Vakit Gazetesi'nin 11. Sayfası 9
2 Şubat 1934 tarihli Vakit Gazetesi'nin 1. Sayfası 2 Şubat 1934 tarihli Vakit Gazetesi'nin 11. Sayfası 10
EK - 3 Burdur Valisi İbrahim Hâzım Bey'in Cenaze Töreni İle İlgili Fotoğraflar 11
EK - 4 İçerisinde Vali İbrahim Hâzım Bey'in de Bulunduğu Gül Dergisi'nde Yayınlanmış Fotoğraflar Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Birinci Teşrin (Ekim) 1933, Kapak İç Sayfası. 12
Halkevi Açılışı Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, İkinci Teşrin (Kasım) 1933, s. 21. Cumhuriyet'in İlanının 10. Yılı Kutlamalarından Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, İkinci Teşrin (Kasım) 1933, s. 21. 13
Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, İkinci Teşrin (Kasım) 1933, s. 22. Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, Birinci Kânun (Aralık) 1933, s. 21. 14
Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, Birinci Kânun (Aralık) 1933, s. 21. 15
EK - 5 Vali Hâzım Bey'in Öldürülmesi İle İlgili Gül Dergisi'nde Çıkan Yazılar (Gül Dergisi, Cilt 1, Sayı 4, İkinci Kânun 1934, s. 61-70) 16
17
18
19
20
21
22
23
24
25