LEED Platinum Hedefine Ve Bütünsel Enerji Verimliliği İçin Prokon A.Ş. Yönetim Binası Mekanik esisat asarımı Dr. İbrahim ÇAKMANUS Anahtar kelimeler: enerji verimliliğine bütünsel bakış, enerji simülasyonu, yüksek performanslı binalar. 1. Giriş Enerji verimliliği; enerjide arz güvenliğinin sağlanması, dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılması, enerji maliyetlerinin sürdürülebilir kılınması, iklim değişikliği ile mücadelenin etkinliğinin artırılması ve çevrenin korunması gibi ulusal stratejik hedefleri tamamlayan ve bunları yatay kesen bir kavramdır. Sürdürülebilir kalkınmanın öneminin gittikçe daha çok anlaşıldığı günümüzde, enerji verimliliğine yönelik çabaların değeri de aynı oranda artmaktadır. Bu çerçevede; enerji üretimi ve iletiminden nihai tüketime kadarki bütün aşamalarda enerji verimliliğinin geliştirilmesi, bilinçsiz kullanımın ve israfın önlenmesi, enerji yoğunluğunun gerek sektörler bazında gerekse makro düzeyde azaltılması ulusal enerji politikamızın öncelikli ve önemli bileşenlerindendir. Yukarıdaki paragraf 20/02/2012 tarih ve 2012/01 nolu Yüksek Planlama Kurulunun Enerji Verimliliği Strateji Belgesi 2012-2023 adlı dökümanın ilk paragrafıdır. Genel olarak bu dökümanda söz konusu dönem için %20 lik bir enerji verimliliği artışı hedeflendiği söylenebilir. (Buna karşın AB 2018 yılına kadar yeni binalar için, 2021 yılına kadar ise mevcut binaların renovasyonunda sıfıra yakın net enerji (fosil tabanlı enerji) tüketim hedefi konulmuştur). Enerji verimliliği konusu ürkiye de 2007 yılında çıkarılan Enerji Verimliliği Kanunu ile 2008-2010 yıllarında çok konuşulmuş ve bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak bugün gelinen noktada bu konuda bir duraklama ve bütünsel yaklaşımdan uzaklaşmanın olduğu da görülmektedir. Bu dönemin dünyada enerji fiyatlarının yükseldiği bir döneme denk gelmesi ülkemiz ekonomisi ve çevre için son derece olumsuzluk yaratmaktadır. Bu nedenle 2011 yılında ürkiye nin enerji faturası 70 milyar USD ye yaklaştığı yönünde bir ay önce gazetelerde haberler çıktmıştı. İşte bu dönemde gerçekten enerji verimli ve yüksek performanslı binaların yapılması, performans değerlerinin kamuoyu ile paylaşılması, tasarımlarda enerji performansını artırıcı özellikle pasif unsurlara yer verilmesi çok daha önemli olmaktadır. Prokon A.Ş. Yeni Yönetim Binası projeleri, Prokon A.Ş. Yöneticilerinin enerji verimli ve örnek bir bina yapılması yaklaşımında olması sonucu ortaya çıkmıştır. Binanın sahip olduğu tasarım özellikleri LEED Platinum hedeflemesini de beraberinde getirmektedir.
2. Prokon A.Ş. Yeni Yönetim Binası Mekanik esisat asarım Konsepti ve Enerji Verimliliği Her ne kadar yeni binalar deneyimli HVAC mühendisleri tarafından tasarlansa da konfor ve enerji verimliliğinin bu şekilde sağlanabilmesi teorik olarak mümkün olamamaktadır. Bu bağlamda yazın aşırı ısınma (veya cam cephelerde kışın da soğutma gereksinimi), istenmeyen hava akımları gibi problemler, ömür boyu maliyetin optimize edilememesi (ilk yatırımı düşük tutmak kaygısı ile) oluşabilmektedir. Bu gibi problemlerin bazı nedenleri enerji simülasyonu yapılmadığında konforsuz olabilecek zonların görülememesi, ömür boyu maliyet analizi gibi çalışmaların yeterince (zaman baskısı gibi nedenlerle) yapılamamasıdır. Bu gibi problemlere çözüm olarak yol gösterici standartların daha fazla kullanılması ve enerji simülasyonu gibi araçların kullanılmasıdır. Prokon A.Ş. Yeni Yönetim binasında tasarım en baştan LEED in enerji standard olarak kabul ettiği ASHRAE 189.1 Standartd for the Design of High-Performance Green Building a uygun biçimde yapılmıştır. Bu Standard ise ASHRAE Standard 90.1, Energy Standard for Buildings Except-Low Rise Residential Buildings, ASHRAE Standard 62.1, Ventilation for Acceptable Indoor Air Quality, ASHRAE Standard 55-2004, hermal Environmental Conditions for Human Occupancy, ASHRAE Guidline 0-2005, he Commissioning Process standartları ile EPA standartları gibi diğer standartlara yönlendirme yapmaktadır. Dolayısıyla tasarımda bu standartlar ve ayrıca ürkiye de geçerli olan Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği, 2009 ürkiye Yangından
Korunma Yönetmeliği, Sıhhi esisat Proje Hazırlama Esasları, MMO Yayınları No: 260/6 gibi standart ve yayınlar dikkate alınmıştır. Ayrıca mimari, elektrik, iç mimari, LEED Danışmanı disiplinleri ve Prokon A.Ş. mühendis ve yöneticileri ile birlikte entegre bir tasarım süreci gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda binanın enerji, iç hava kalitesi ve su ile ilgili tasarım düşünceleri ve özellikleri aşağıda özetlenmiştir. Isıtma ve Soğutma Sistem asarım Esasları Bina Kabuğu Bir binada enerji giderlerinin düşürülmesinin ön koşulu bina kabuğu performansının artırılmasıdır. Bu binada ayrıca LEED Platinum hedeflendiği için S825 e uygun çift camlar ve yalıtım kalınlıkları burada istenilen performans sağlanamamaktadır. Bu nedenle bu binada üçlü camlar, yalıtımlı ve düşük ısı transfer katsayılı alüminyum cephe ile opak yüzeylerde yüksek yalıtım kalınlıkları seçilmiştir. Böylece hem işletme giderleri, hem de mekanik tesisat sistemlerinin kapasiteleri düşürülmüştür. Böylece bina kabuğu için yapılan ilave harcamanın bir bölümü HVAC sistem kapasitesinin düşürülmesi ile geri kazanılması mümkün olabilmiştir. HVAC Sistemleri Yapılan analizler sonucu bu bina için en uygun sistemin ısı pompası (düşük sıcaklıkta ısıtma, yüksek sıcaklıkta soğutma yapabilen) olduğu belirlenmiştir. Bu bağlamda ısıtma, soğutma ve havalandırma sistemleri 10-40 C aralığında çalışabilen su soğutmalı ısı pompaları şeklinde seçilmiştir. (Isıtma ve soğutma, su soğutmalı dış üniteli (heat recovery) 3 borulu VRV ısı pompaları ile, klima santralları da yine aynı sıcaklık rejimin kullanmak amacıyla su kaynaklı ısı pompası (heat pump) ile (direkt expansion serpantinlerle) sağlanacaktır. Sisteme sıcak su güneş kolektörleri, kojenerasyon cihazı (kısmı bir yük için seçilmiştir) ve extrem durumlar için konulan bir yoğuşmalı kazan ile sağlanacaktır. Soğutma suyu absorbsiyonlu chiller ve yazın geceleri çalıştırılarak ısıl depolama yapılacak soğutma kulesinden sağlanacaktır. Bir ısıtma sisteminin ekseji verimi, ortam şeklinde tanımlanabilmektedir. Bu bağlamda 80/60ºC rejimde çalışan bir fan coil ısıtma tesisatı ile 30/16ºC aralığında çalışan bir ısı pompası sisteminin ekserji verimleri aşağıdaki gibi olacaktır. (İç çevre sıcaklığının 21ºC olduğu kabul edilmiştir). Fan coil: ortam (273 80) 273 80 273 21 5,98
Isı pompası: ortam (273 30) 273 30 273 21 33,6 Genel kural: ısıtma sisteminde su sıcaklığı mahal sıcaklığına ne kadar yakınsa sistem ekserji verimliliği ve sezonluk verimi o kadar yüksektir. Görüldüğü üzere ısı pompalarının ekserji verimi fan coil sistemine göre yüksektir. Bu nedenle burada ısı pompasına dayalı bir sistem seçilmiştir. (Düşük sıcaklıklı sistemlerde ısı kayıpları da düşüktür). Daha önce açıklandığı üzere soğutmada da aynı durum geçerlidir. Soğutma için de benzer hususlar geçerlidir. Not: Isı pompaları AB standartlarında elektrik kaynağına bağlı olarak yenilenebilir enerji (verimli, düşük CO2 emisyonlu) olarak kabul edilmektedir. ASHRAE de de benzer bir eğilim vardır. Bu binada ısıtma, soğutma ve havalandırmada yüksek verimli ısı pompası sistemleri seçilmesinin önemli nedenlerinden birisi de budur. Diğer yandan bu bina için en önemli unsurlardan birisi ısıl depolamadır. Bu bağlamda yangın depoları büyük hacimlidir ve yangın çıkmadığı takdirde atıl kalırlar. Bu binada 280 m 3 lük yangın deposu vardır ve bu depo ısıl depolama olarak kullanılacaktır. (Ancak asli görevine zarar verilmeyecektir). Bu sistem ürkiye de bir ilk olup, gece tarifelerinden ve soğutma kulesinin gecenin serinliğinde çalıştırılarak su ve enerji tasarrufu yapılmasını sağlamaktadır. Diğer bir ifade ile tsisat merkezi sistemleri bu depoyu besleyecektir. Bina içi heat recovery VRV sistemi ile heat pump klima santralları dış üniteleri ihtiyaç duydukları ısı enerjisini bu depodan alacaktır. Sulu VRV sistemlerinin 15-30ºC arasındaki sıcaklık rejimleri yangın deposunda ısıl depolamayı olanaklı kılmaktadır (su çok soğuk veya çok sıcak olmadığı için depo ısıl depolama amaçlı olarak bu amaçla kullanılabilmektedir. Halbuki bir fan coil tesisatındaki 7/12ºC (yaz) ve 60/80ºC (kış) gibi su rejimleri buna olanak vermemektedir. Yaz çalışması: Ankara şartlarında soğutma kuleleri 26/31 C rejimde çalışmaktadır. Bu sıcaklık rejimi binanın soğutma ihtiyacının, kule ile sağlanabilmesini olanaklı kılmaktadır. Dahası, geceleyin kule ile düşük sıcaklıkta yapılacak ısıl depolama ile verim artacak ve gece tarifelerinden de yararlanılabilecektir. Böylece soğutma verimi artmakta, su tüketimi azalmaktadır. Ayrıca absorbsiyonlu soğutma cihazı ısıl depolamayı desteklemektedir. Kış çalışması: Seçilen sistem ile düşük sıcaklıklı ısıtma yapılacaktır. Bu nedenle kojenerasyon atık ısısı ve güneş enerjisi ile ısı geri kazanım ile yılın çoğu zamanlarında binanın ısıtılması mümkün olabilecektir. Ekstrem durumlarda ve kullanım sıcak suyu ihtiyacı halinde kazan devreye girecektir. Elektrik:. Pompalar, fanlar ve ısı pompaları kompresörleri vb. elektrik kullanılmaktadır. Pompalar ve fanlarda yüksek EFF1 sınıfında verimli motorlar seçilmiştir. Sistem işletme şekli değişken debi esasına dayanmaktadır. 70 kw kadar elektrik kojenerasyon ünitesinden ve İdarece uygun görülecek kapasitede kadar elektrik PV panelleri ile sağlanacak ve yıllık fosil yakıt tüketimi azalacaktır. Bir başka ifade ile bütün bunlar binanın HVAC elektrik tüketimi de
minimize edecektir. Bu bağlamda seçilen HR VRV ısı pompası sistemlerinin COP değerleri 5,0 civarındadır. Klima santralları ile heat pump VRV sistemleri aynı kayanağa bağlı olduklarından gerçekleşecek ısı geri kazanım ile kompresörler yılın bir bölümünde çalışmayacak, sistem EER değerlerinin 7-8 düzeylerinde gerçekleşeği değerlendirilmektedir. Bu durum elektrik tüketimini azaltacaktır. Bu nedenlerle ilave soğutma grubu, buz depolama gibi sistemlerin kullanılmasına ihtiyaç duyulmamıştır. BİNA İÇİ ISIMA/SOĞUMA DAĞIIM SİSEMİ: 10-40 C sıcaklık aralığında çalışan su kaynaklı VRV ısıtma, soğutma ve havalandırma tesisatı projelendirilmiştir. Yukarıda açıklandığı üzere bina içi ısıtma ve soğutma sistemi heat recovery VRV olup, aynı anda ısıtma veya soğutma yapabilmektedir. Bu durum binada maksimum düzeyde konfor sağlarken, aynı anda ısıtma ve soğutma yükü olduğu dönemlerde açığa çıkan sıcak ve soğuk su dış ünite su devresine aktarılarak su sıcaklığını dengeleyebilmektedir. İlgili sekonder devre pompaları VRV cihazları devrelerinde bu suyu sirküle ettirerek enerji ekonomisi sağlayacaktır. Bu suyun sıcaklığının 20-33ºC arasında olduğu dönemlerde merkezi tesisat sistemlerinin çalışmasına ihtiyaç olmayacaktır. Yukarıda açıklandığı üzere ısıtmanın ağırlıklı olduğu dönemlerde tesisat sisteminde kojenerasyon cihazı, güneş enerjisi ile VRV dış üniteleri su sıcaklığı 20-25 C civarında tutulacaktır. Soğutmanın etkin olduğu yaz dönemlerinde ise yangın suyu deposundaki su ile VRV dış ünitelerinin su sıcaklığı 28-30 C civarında tutulacaktır. ENERJİ SİSEMLERİ (AKİF VE PASİF): Bina içi VRV sistemine, klima santrallarına ve kullanım sıcak suyu sistemine sıcak ve soğuk su sağlayan sistemler aşağıda açıklanmıştır. a) rijenerasyon sistemi: 70 kw elektrik, 115 kw 85ºC de atık ısı ve bu atık ısıdan 60 kw 7/12ºC soğuk su üreten absorbsiyonlu chillerden oluşmaktadır. (Sistemin gaz girişi 200 kw civarındadır). Bu sistemin kapasitesi, yıllık çalışma süresinin 3500 saatin üstünde olacak şekilde, küçük tutulmuştur. Böylece geri dönüş süresi 4.5 yıl civarında olacağı değerlendirilmektedir. Sistemden elde edilen elektrik enerjisi gündüz VRV kompresörlerini, pompaları, fanları vb. besleyecektir. Elde edilen atık ısı kışın doğrudan klima santralları ve VRV için ısıtma desteği olarak kullanılacaktır. Yazın ise absorbsiyonlu chiller vasıtasıyla soğutmaya destek sağlayacaktır. Geceleyin kojenerasyon ünitesinden elde edilecek elektrik, iç ve çevre aydınlatmasını ve diğer yükleri karşılayacaktır. Ortaya çıkacak atık ısı kışın doğrudan sıcak su olarak (5 m3 depoda 85ºC, yangın suyu deposunda 28ºC) depolanacak, yazın ise absorbsiyonlu soğutma grubu vasıtasıyla (5 m3 depoda 7ºC, yangın suyu deposunda 20-25ºC) ertesi gün için ısıl depolama yapılacaktır. Kojenerasyon cihazının gündüz elektrik tüketimini, gece ise ısı ısıl depolamayı ve ısıl ihtiyacı takip ederek çalışacağı değerlendirilmiştir. b) Yoğuşmalı kazan: Kazan ısıtma ve sıcak su sistemini ekstrem durumlarda destekleyecek ve sıcak su sistemini besleyecektir (güneş kolektörleri ile birlikte).
c) Güneş kollektörleri Sistemin teknik özellikleri cihaz listesinden verilmiştir. 35 kw lık kurulu güç bulunmaktadır. Bu sistem esas olarak binada ihtiyaç duyulacak kullanım sıcak suyunu sağlayacaktır. Aynı zamanda kışın ısıl depolama için yangın suyu deposunu destekleyecektir. e) Solar duvar: Bu sistem aşağıda açıklanmıştır. Bu sistem ısıtma mevsiminde (güneşli havalarda) hava sıcaklığını 10-15ºC ısıtacağı değerlendirilmektedir. f) Isıl depolama: Yukarıda açıklandığı üzere kışın konejenerasyondan ve güneş enerjisinden elde edilecek sıcak su ihtiyaç halinde kullanılmak üzere depolanacaktır. Yazın ise geceleyin absorbsiyonlu soğutma grubu ve soğutma kulesi ile soğuk su depolanacaktır. g) Yangın deposunda ısıl depolama: Yukarıda da açıklandığı üzere bina içi ısıtma ve soğutma VRV sistemi, free cooling ile elde edilecek yüksek sıcaklıklı soğuk depolamadan elde edilecek su ile soğutmaya uygundur. Bu durum sezonluk verimi maksimize edecek, işletme giderlerini minimize edecektir. Yangın deposu ısıl depolama için kullanılacaktır. Yazın ve mevsim geçişlerinde soğutma kulesi soğutma yapılacak ve su sıcaklığı 20ºC civarına getirilecektir. Kışın ise 25ºC civarında ısıl depolama yapılacaktır. Yazın depo sıcaklığı 28ºC üzerine çıkmaya başladığında öncelikle absorbsiyonlu cihaz ısıl deposu ve sonra kule deposu kullanılarak ısı transferi sağlanacaktır. Kışın yangın deposu sıcaklığı 15ºC altına inmeye başladığında öncelikle güneş enerjisi deposu sonra kojenerasyon ve kazan deposu kullanılarak yangın deposune ısı transferi sağlanacaktır. h) Free cooling: Yazın ve mevsim geçişlerinde geceleyin ve sabah saatlerinde santrallar vasıtasıyla bina kütlesinde ısıl depolama yapılarak enerji tasarrufu yapılacaktır. i) Bina Otomasyon Sistemi (BMS): Yukarıda açıklanan sistemlerin maksimum verimlilikte çalışmaları ve verilen senaryolara uygun olarak devreye girip çıkabilmeleri için gerekli sistem otomatik kontrol ve otomasyon sistemidir. Bu bir enerji sistemi olmamakla birlikte, sistemlerin optimum çalışmasını sağlayarak %15-20 verimlilik artışı sağlayabilmektedir (literatürde verilen yaklaşık değerler). Bu bağlamda binada ısıtma, soğutma, havalandırma, aydınlatma, su tüketimi gibi sistemlerin enerji tüketimlerinin ölçülmesi, ana cihazların verimliliklerinin hesaplanması, kişi başına su tüketimi, m2 başına enerji enerji tüketimleri günlük, aylık ve yıllık bazda tablolar ve/veya grafikler halinde raporlanacaktır. Böylece verimsizlik dönemleri ve nedenleri, enerji ve su tüketimi yüksek ise nerelerden kaynaklandığı işletmede izlenerek önlem alınabilmesi sağlanacaktır. Enerji simülasyonu: ürkiye de enerji simülasyonu LEED veya BREEAM sertifikasyon süreci için puan hesaplama aracı olarak bilinmekte ve kullanılmaktadır. Halbuki bu simülasyon programları binada konforun artırılması (yaz veya kış konforsuz bölgelerin görülerek önlem alınması, bir örnek aşağıda verilmiştir). Bu bina için bu amaçla tasarım da Carrier HAP V4.5, simülasyonda ise AS Programı kullanılmıştır.
Binanın simülasyonu ile örneğin binanın güney batı cephesindeki ofislerde (aşağıda örnek olarak verilmiştir) yazın konforsuzluk (overheating) tespit edilmiş ve ilave gölgeleme önlemi alınmıştır. (Alınan önlem işletmede enerji maliyetlerini de düşürecektir). İç Hava Kalitesi ASHRA Standard 62.2 deki değerler LEED gereklilikleri nedeniyle için %30 artırılmıştır. Öte yandan ısıtma kış mevsiminde, soğutma yaz mevsiminde gerekirken havalandırma tüm yıl boyunca gerekmektedir. Bu ise işletmede çok önemli bir enerji gider kalemi haline gelmekte ve bu nedenle çoğu binada çalıştırılmamaktadır. Havalandırma sistemlerinin çalıştırılmaması ise hasta bina sendromu, sağlık giderlerinin artması, çalışmada verim düşüklüğü gibi olumsuzluklarla sonuçlanmaktadır. Bu nedenle hem hava miktarlarının istenilen iç hava kalitesini sağlayacak kadar olması, hem de işletmede enerji giderlerinin düşük tutulması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu binada bu iki çok önemli ihtiyaç ve dengenin aşağıdaki hususlarla sağlanması projelendirilmiştir. 1. Bina cephe sızdırmazlığın sağlanmasına özellikle önem verilmiştir. 2. Havalandırma kontrolü talep esaslı olacaktır. Bu amaçla zonlara (mahallere) ve dönüş kanallarına VAV kutuları ve mahallere hava kalite duyar elemanlar (CO 2 sensörleri) konulmuştur. Bu bağlamda temiz olan mahallerin hava debileri minimuma indirilecek, toplantı gibi insanların bulunduğu yerlerde hava debisi sensörler ve VAV kutuları ile bina
otomasyon sistemi ile artırılarak hava kalitesi garanti edilmektedir. İhtiyaç olmayan yerlerin kısılması sonucu üfleme ve egzos fanlarının devir sayıları ile ısıtma/soğutma DX batarya 2 yollu vanaları kısılmakta ve bunlara hitap eden pompalar devir sayılarını düşürerek enerji ekonomisi maksimum düzeyde sağlanmaktadır. 3. Klima santrallarında dış hava debisi ve C0 2 düzeyi (Pitot tüpü ve CO2 sensörleri ile ölçülüp BMS ye aktarılmak suretiyle) sürekli ölçülerek iç hava CO 2 set değerleri buna göre 900 pp altında kalacak şekilde BMS tarafından ayarlanması ve kontrol edilmesi sağlanmıştır. 4. Klima santrallarında G4 ve F7 şeklinde iki kademeli filtre kullanılmıştır. 5. Klima santralarına ısı geri kazanım sistemi konulmuştur. 6. WC, fax ve printer, çay ocağı, garajlar, mutfak, yemekhane negatif basınçta tutulmuş, bağımsız egzos yapılmış ve hava resirküle ettirilmemiştir. Garaj ile genel mahaller arasına vestibül konulmuştur. 7. İnsan sağlığı için ofis santrallara evaporatif nemlendirici konulmuştur. Bu cihazları yazın da soğutmaya katkı sağlayabilecektir (iç nemlilik değerlerinin uygun şartlarda tutulması kaydı ile). Bu tip nemlendiriciler elektrikli buharlı nemlendiricilere göre 10-15 kat daha az enerji tüketmektedir. 8. Artırılmış dış taze hava binanın güney cephesinde oluşturulan solar duvardan (ön tarafı siyaha yakın renkte olan alüminyum levha kaplı hava kollektörü) alınarak kışın güneşli havalarda pasif ön ısıtma yapılarak enerji tasarrufu sağlanacaktır. Bu sistem ürkiye de bir ilktir. Bu sistemin binadaki yeri aşağıdaki resimde mavi ile gösterilen bölgedir. Yazın aşırı ısınmayı önlemek için hava alt kottaki menfezden almakta, solar duvar by pass edilmektedir. Bina cephesinde solar duvar. 9. Devreye almada Flash-out ve comissioning işlemlerinin yapılacağı ve binaya taşınılmadan havalandırma sisteminin temizleneceği varsayılmıştır. 10. Havanın bayatlamaması için çalışma saatlerinde %25 den daha fazla kısılmaması esas alınmıştır.
1.4. Su verimliliği Binada su verimliliğini artırmak için aşağıdaki hususlar projelendirilmiştir. 1. Lavabolarda fotoselli ve verimli bataryalar, 2. Susuz pisuvarlar, 3. Düşük su tüketimine sahip çift kademeli klozetler, 4. Duşlarda ve lavabo armatürlerinde perletör, 5. Gri su sistemi: Lavaboların suları toplanarak gri su sistemine bağlanmış ve arıtılarak WC klozetlerinde kullanılması, 6. Yağmur suları toplama: çatı, bahçelerden yağmur suları toplanıp depolanarak bahçe sulamada kullanılması, 7. Soğutma kulelerinde su iletkenliğine bağlı otomatik blöf sistemi ile otomatik kimyasal arıtma işlemi, 8. Katlarda VRV iç ünitelerindeki yoğuşma suları WC lerde toplanarak gri su sistemine bağlanması, Öngörülmüştür.