İnsan Hakları Savunucuları Eğitim Programı AÜ SBF İ nsan Hakları Merkezi İ nsan Hakları Ortak Platformu Tema Hakikat ve İnsan Hakları 13-18 Eylül 2010 Siyasal Bilgiler Fakültesi
Tema Hakikat ve İnsan Hakları Tarih 13-18 Eylül 2010 Yer Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Düzenleyiciler AÜ SBF İnsan Hakları Merkezi ve İnsan Hakları Ortak Platformu Hakikat ve İnsan Hakları Pek çok büyük travmanın ve buna eşlik eden pek çok acının, korkunun, yargının, hassasiyetin, gerilim noktasının, çatışma dinamiğinin ve hâlihazırda devam eden çatışmanın damgasını taşıyor olan toplumlarda, hakikat ve geçmişle hesaplaşma sorunlarının -kelimenin gerçek anlamıyla- hayati bir öneme sahip olduğunu söylemek, malûm olanı ilân etmek olur. Kendi coğrafyamız söz konusu olduğunda, bütün bu sorunlara artı bir aktüel siyasal değer kazandıran şey ise, 'açılım' üst başlığı altında girmiş olduğumuz ikircikli, kırılgan ve gelgitli süreçlerdir. Özellikle barış ve kardeşlik kavramlarının, neredeyse safiyane bir şekilde, siyaset karışmadığında kendiliğinden sahip olduğumuz değerlermiş gibi sunulması, gerçekte bütün bu süreçleri daha da dayanıksız kılıyor. Halk kavramının eninde sonunda siyasal birlik kavramından başka bir şey olarak ele alınamayacağı gerçeği, siyasetten arındırılmış türdeş bir halk tahayyülü ve sterilize edilmiş makbul bir tarih anlayışı içerisinde giderek silikleşiyor. Elbette burada vazedilen şey, arkamıza dönüp bakmamamız gerektiğidir. Peki, hakikatin siyasal kuruluşuyla bağlanmıyor olan, ardına dönüp bakmaya cesaret edemiyor olan, geçmişle hesaplaşmaya imkân tanımıyor olan bir 'yüzleşme', toplumun bir arada durması için, bir aradalığını siyasal bir birliğe dönüştürebilmesi için, yalıtılmışlığını yurttaşlığa, geri çekilmişliğini siyasal katılıma çevirebilmesi için gerçekten yeterli midir? Yanıt olumsuz ise, sorunun ele alınışını gözden geçirmek gerekiyor. Hakikat, geçmişten bulunup çıkarılması gereken nötr bir kategori olarak değil, hak ettiği gibi, bir siyasal mücadele zemini veya siyasal müdahalelerin kapışmasına olanak tanıyan, inşa edilmesi siyasal bir katılımı gerektiriyor olan bir zemin gibi ele alınmalıdır. Geçmişle hesaplaşmak, aynı zamanda, 'toplumu bir arada tutan şey nedir?', 'buna dair olanaklar nedir?', elbette 'tersi nedir?', yani 'toplumu tutunumsuz kılan gerilim veya çatışma noktaları nedir?', gibi sorulara inandırıcı, sağlam yanıtlar verebilmenin koşulunu oluşturuyor. 'Hakikat ve İnsan Hakları' eğitim programı,
sorunun önemini teslim ederek, çeşitli bakış açılarından hareketle hakikat, geçmişle hesaplaşma, yüzleşme, travma gibi konuları tartışmayı hedefliyor. Kapsam Üzerine Programda 'hakikat ve insan hakları' teması altında ima ediliyor olan sorunlar, şu iki sınırlama içerisinde değerlendirilebilir: 1. Belirli bir sivil topluluğu siyasal sebeplerle, doğrudan veya dolaylı şekillerde etkisi altına almış bir büyük kötülük (darbe veya olağanüstü hâl dönemlerindeki yaygın hak ihlâlleri; siyasal cinayetler, suikastler; sivil kimselere yönelik olarak, bir başka sivil topluluk veya herhangi bir paramiliter güç veya resmi bir silahlı güç tarafından gerçekleştirilen saldırılar; kitlesel protestolara yönelik provokatif saldırılar; siviller arasında cereyan eden etnik, dinsel vb temelli iç çatışmalar; kayıplar; yaygın, sistematik işkence veya kötü muamele; siyasal imalı linç girişimleri; 'apartheid' ve benzeri uygulamalar; zorunlu göç, köy boşaltma, yerinden etme, tehcir, mübadele gibi, siyasal saiklerle girişilmiş kitle mobilizasyonları vb). 2. Ve sonrasında, geçmişte olup bitenlerle yüzleşmenin-yüzleşememenin, hesaplaşmanın-hesaplaşamamanın kolektif veya kişisel, resmi veya sivil biçimlerine dair; taşıyageldiği psiko-patolojiler ve sosyo-patolojilere dair; içerisine yerleştiği siyasal, etik, hukuksal vb bağlamlara dair; hâlihazırdaki siyasal uyuşmazlıklar, bunların çözümleri, birlikte yaşama iradesi vs bakımından sahip olduğu öneme dair bütün sorunlar (tanıklık etme; yas tutma; kolektif suç ve suçluluk; sorumluluk ve hukuksal, etik, siyasal bağlamları; hakikat ve uzlaştırma komisyonu deneyimleri, bunlardan beklenilebilecekler, sınırlılıkları; bağışlama; unutma ve hatırlama; bellek; gerçeği bilmeöğrenme hakkı; yüzleş(eme)menin öteki yüzü olarak mazlumluk; biliniptanınma isteği ve bunun sorunları; süregelen kişisel-kolektif travmalar vb). Programın kapsamını ise, bu sorunlar çerçevesinde ortaya atılabilecek, tartışmaya açılabilecek bütün sorun alanları (siyasal, hukuksal, tarihsel, kuramsal, sanatsal sorunlar, fakat aynı zamanda raporlama, kaydetme, tanıklık toplama, yasal mevzuat oluşturma, yöntem tespit etme, uygun kurumsal biçime karar verme gibi pratik sorunlar) belirlemektedir. Program 13-18 Eylül 2010 13 Eylül Pazartesi Hakikat Kavramından, Geçmişle Hesaplaşma Kavramına
09 30-10 20 Ahmet Murat Aytaç Hakikat kavramı üzerine. Siyaset felsefesi içerisinden bir tartışma. 13 30-14 20 14 30-15 20 15 30-16 20 Mithat Sancar Geçmişle hesaplaşma kavramı üzerine. Anlamlar, biçimler, imkânlar, sınırlar, deneyimler. 14 Eylül Salı Ulus, Halk, Siyasal Birlik. Hakikatin Siyasal Kuruluşu 09 30-10 20 Tanıl Bora Modernlik, uluslaşma, devletleşme bağlamıyla, hakikatin siyasal kuruluşu, siyasal hafıza veya unutturma arasındaki ilişkiler. Kendi tarihimiz, özellikle Cumhuriyet tarihi bakımından bu sorunların ele alınışı ve bir tarihsel topografya çalışması. 13 30-14 20 Alev Özkazanç Sorununun aktüel bir siyasal sorun olarak taşıyor olduğu değer üzerine. Kendi 14 30-15 20 güncelliğimiz bakımından hakikat sorununun, 'toplumumuzu bir arada tutan şey nedir?' sorunuyla birlikte ele alınması. 15 30-18 30 Elif Ekin Akşit Tarihimiz bakımından hakikat sorununun ele alınması. Başka bir Ankara gezisi. 15 Eylül Çarşamba Hak, Hukuk, Hakikat. Gerçeği Bilme Hakkından, Hukukun Ötesine 09 30-10 20 Kerem Altıparmak Bir hak olarak 'gerçeği bilme hakkı' ve bu hakkın siyasal imaları. Hakikatle ne yapabiliriz?
13 30-14 20 14 30-15 20 15 30-16 20 Ozan Erözden Uluslarası insani hukuk bakımından geçmişle hesaplaşmanın anlamı ve hukuksal biçimin bir eleştirisi. 16 Eylül Perşembe Travma, Yas Tutma, Yüzleşme. Bireysel ve Kolektif Bağlamlar 09 30-10 20 Cem Kaptanoğlu Psikanalitik bakımdan sorunun ele alınması. Travma, tanıklık, toplumsal yas, iyileşme gibi temalar üzerine çözümlemeler. 13 30-14 20 14 30-15 20 15 30-16 20 Murat Paker Psiko-politik açıdan Türkiye'nin egemen politik kültürü: Kuruluşu, sancıları, krizleri, hakikatle ilişkisi ve yüzleşme potansiyeli. 17 Eylül Cuma Forum 09 30-12 20 Feray Salman Selçuk Kozağaçlı Sezgin Tanrıkulu (M) Darbe, adalet ve hakikat. Kürt sorunu, adalet ve hakikat. 13 30-15 20 Faruk Alpkaya Hüseyin Aygün Ayhan Yalçınkaya (M) Dersim: Hakikati söylemek. Sivas: Hakikatin siyaseti. 15 20-15 30 Ara 15 30-17 20 Yılmaz Ensaroğlu Fethiye Çetin (M) 1915: Halkların hafızası. 18 Eylül Cumartesi
Forum 13 30-16 20 16 20-16 30 Ara Kapanış Konuşmaları, Değerlendirmeler ve Sertifika Dağıtımı 16 30-17 30 Feray Salman İHOP M. Ali Ağaoğulları İHM