KISA VE UZUN NAMLULU SİLAHLARLA ATIŞ MESAFESİ BELİRLEMESİ DETERMINATION OF SHOOTING DISTANCE WITH SHORT AND LONG BARRELED GUNS DR. BAYRAM YÜKSEL 1,, AYNUR ÖZLER YİĞİTER 2, SERDAR ACAR 1 1 Ankara Kriminal Polis Laboratuvarı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Ankara 2 Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü *Sorumlu Yazar: Dr. Bayram YÜKSEL, Kimyager Ankara Kriminal Polis Laboratuarı Müdürlüğü, Telefon/Faks : +90 312 4629565/+90 312 462 9429 E mail : bayramyuksel83@gmail.com Adres : Ankara Kriminal Polis Laboratuvarı, EGM Gölbaşı Yerleşkesi 06830 Gölbaşı / Ankara, Türkiye
ÖZET Ateşli silahlar ile gerçekleşen ateş etme, yaralama, cinayet ve intihar gibi olaylarda ateş eden kişinin tespiti ve atış uzaklığının belirlenmesi, bu tür olayların aydınlatılması açısından büyük önem taşımaktadır. Ateşli silahların kolay elde edilmesi ateşli silahlarla meydana gelen yaralama, öldürme ve intihar vakaları daha çok meydana gelmektedir. Ateşli silahlar kullanıldığında ateş eden kişinin kullandığı elinin üst kısmına ve ateş edilen yüzeye, kullanılan fişek kapsülü içerisindeki patlayıcı maddelerin artıkları ile kapsül, kovan ve mermi çekirdeğine ait metal parçacıkları bulaşır. Bulaşan bu maddelerin tümüne atış artıkları denir. Atış artıkları (GSR) terimi; kurşun stifnat, baryum nitrat ve antimon sülfür gibi primerde bulunan maddelerden oluşan anorganik oksitlere işaret etmektedir. Atış mesafesini belirlemede silahın namlusundan çıkan kalıntıların hedef yüzey üzerindeki dağılımı yol göstericidir. Özellikle av tüfekleri ile yapılan atışlarda atış mesafesini belirlemek zordur. Bunun nedeni, av tüfeklerinin ve fişeklerin çok çeşitli olmasıdır. Çalışmamızda, kısa ve uzun namlulu silahlarla bitişik atış mesafesinden 15 metreye kadar çeşitli mesafelerden farklı fişek çeşitleri kullanılarak kumaş yüzeyler üzerine deneme atışları yapılmıştır. Atış uzaklığı tespiti için kemografik yöntem uygulandı. Atış artıklarının önceden %2 lik (w/v) tartarik asit çözeltesi ile nemlendirilmiş filtre kağıdı üzerindeki dağılımlarını görebilmek için sodyum rodizonat testi kullanıldı. Bu çalışmanın amacı; bilinen mesafelerden kumaş yüzeyler üzerine uzman atıcı tarafından kısa ve uzun namlulu silahlarla farklı fişekler kullanılarak deneme atışların yapılması ve elde edilen bulguların atış mesafesi analizleri açısından bir veri tabanı oluşturmasıdır. Anahtar Kelimler: adli kimya, atış mesafesi, atış artıkları, ateşli silahlar, balistik
ABSTRACT Determination of shooting distance as well as identification of person who fired the gun in cases related to shooting, wounding, murder and suicide are quite important in terms of illuminating such events. Since firearms are easy to buy, number of cases happening due to wounding, murder and suicide increases. When firearm is used, explosive materials in primer of cartridge and metal particles originated from bullet shell are spread to back of shooter's hand and target surface. All of these particles relaased from muzzle is called as gunshot residue (GSR). The term, gunshot residue (GSR) refers to lead styphnate, barium nitrate and antimony sulfide which are known as inorganic oxides existing in primer. In shooting distance determination, distribution of the residue on the target surface that is spread from the firearm s muzzle can be a guide. In particular, assessment of shooting distance is difficult if a rifle is discharged. This is becasue there is a wide variety of shotguns and ammunition. In our study, trial shoots have been made to fabric surface by using short and long barreled guns with different cartridge types from touch distance up to 15 meters. Chemographical method has been applied for detection of firing distance. Sodium rhodizonate test was used to view distribution of GSR which has already been transferred into filter paper moistured with 2% (w/v) tartaric acid. The purpose of this study is to make trial shoots onto fabric surface from known distance with short and long barreled guns by a firing expert. Creation of a database in terms of firing distance analysis is also aimed. Key Words: forensic chemistry, shooting distance, gunshot residue, firearms, ballistic.
1. GİRİŞ Ateşli silah vakalarında adli analizlerinin önemli bir yönü atış artıklarının (GSR) tespiti ve belirlenmesidir. Atış artıkları (GSR) terimi; kurşun stifnat, baryum nitrat ve antimon sülfür gibi primerde bulunan maddelerden oluşan anorganik oksitlere işaret etmektedir (1,2). İnsan vücudu ve elbiseler üzerinde atış mesafesi; bitişik, bitişiğe yakın, yakın ve uzak atış olmak üzere yaklaşık dört gruba ayrılabilir (3,4). Şekil 1. Ateşleme esnasında atış artıklarının gece çekiminde görünüşü Bitişik atış mesafesi: Ateşli silah namlu ucunun cilde temas ettiği veya hedef ile arasında 3±1 cm uzaklıkta olacak şekilde yapılan atışlar şeklinde tanımlanabilir. Deliğin çapı genellikle namlu çapına eşittir. Namlu ile deri arasında elbise varsa alev elbise ve deride yanık ve is oluşturur. Yara içinde tapa görülür (5). Atış yumuşak doku altında sert bir yüzeyin bulunduğu hedefe yapılmış ise hedefte yıldıza benzeyen bir yırtılma en belirgin özellik olarak göze çarpmaktadır (6). Bitişiğe yakın atış mesafesi hedefe 15 cm ye kadar olan atışlardır. Bazı kaynaklarda hedefe 30 cm ye kadar olan atışlar olarak tanımlanır. Bitişiğe yakın atışlarda hem cilt üzerinde, hem de cilt altında ateşli silah artıklarına ait belirtiler vardır. Yara; namlu ucu deriye dik tutulmuşsa daire, eğik tutulmuşsa elips tarzında oluşur. Doku hasarına bağlı olarak giriş deliği çevresinde halka şeklinde ekimoz olur. Alevin etkisiyle yanmış ve yanmamış barut tanecikleri
kızgın parçalar halinde küçük yanıklar yapabilir (5,6). Atış yumuşak doku altında sert bir yüzeyin bulunduğu hedefe yapılmış ise hedefte yıldıza benzeyen bir yırtılma en belirgin özellik olarak göze çarpmaktadır (7). Yakın atış mesafesi yakın atış mesafesi uzun namlulu silahlarda hedefe 15 cm ile 2 m arasından yapılan atışlar olarak tanımlanabilir. Yara ve kıyafet üzerindeki is lekeleri giderek azalır ve 20-40 cm den sonra görülmez. Bazen barut tanecikleri 2 metreden daha uzak mesafeye ulaşabilir. Tapaya bağlı ölümcül lezyonlar 2 metreye kadar olabilir. Bu izlerin hedef üzerinde görülebilmesi kullanılan ateşli silahın cinsi ve kullanılan mühimmata bağlı olarak farklılık göstermektedir. Atış uzaklığı arttıkça merkezi giriş deliği çapı küçülür. Kısa namlulu silahlarla 45 cm ye kadar olan bir uzaklıktan atış yapıldığı takdirde hedef üzerinde bahse konu belirtiler görülebilmektedir (5,7 ). Uzak mesafe atışları uzun namlulu silahlarda 2 metrenin üzerinden yapılan atışlardır. Kısa namlulu silahlarda genellikle 60 cm nin üzerinde barut artıklarına rastlanmaz. Tapa 5 metreye kadar yara içinde bulunabileceği gibi, tek başına da ekimoz, sıyrık gibi sekonder lezyonlara neden olabilir (8, 9). 6-10 metreden uzak atışlarda merkezi giriş deliği küçülerek kaybolur ve saçma tanelerinin her biri giriş deliği meydana getirir. Bu atış tipinde 3 metreden yapılan atışla 30 metreden yapılan atış arasında fark görülmemektedir. Kıyafetler üzerinde is, alev, barut tanecikleri ve tapa izleri görülmediğinden tam ve kesin mesafeyi belirlemek güçtür (5,7) Atış mesafesini belirlemede vücut kadar elbiselerinde incelemesi oldukça önemlidir. Atış artıklarının yoğunluğu ve dağılımı atış mesafesine göre değişim gösterebilmektedir. Giysiler üzerinde ateşli silah deliklerinin varlığı durumunda sodyum rodizonat testi inceleme açısında değerli veriler sağlar (10). Sodyum rodizonat ve rubeanik asit reaktifleri ateşli silah yaralarının etrafında bulunan ve gözle görülemeyen kurşun ve bakır kalıntılarını görünür hale getirmek için önerilmiştir (11, 12).
2. DENEYSEL 2.1 Deneme Atışları Deneme atışları; Emniyet Genel Müdürlüğü Gölbaşı Yerleşkesinde bulunan açık poligonda uzman atıcı tarafından uzun ve kısa namlulu silahla bitişik mesafeden 15 metreye kadar farklı uzaklıklardan yapılmıştır. Atışlarda uzun namlulu silah olarak Benelli Italy (12 kalibre) ibareli tüfek ile kısa namlulu silah olarak Sarsılmaz K 2000, 9 mm (Par) kalibre ibareli tabanca kullanılmıştır. Uzun namlulu silahlarda kullanılan farklı kartuşların atış mesafesi analizi sonuçlarına olan etkilerini incelemek için Sterling Italy 12 numara ibareli; şevrotin tek saçmalı, 9 mm ve 4 mm kartuşlarla bitişik mesafeden 15 metreye kumaş yüzeyler üzerine deneme atışları yapılmıştır. 2.2 Ateş Edilen Kumaş Yüzeyler Üzerinde Renk Testi Ateş edilen kumaş yüzeyler üzerine önceden üzeri %2 lik (w/v) tartarik asit çözeltisi ile nemlendirilen filtre kağıdı ateşli silah giriş deliği olan bölgeye yerleştirilerek yaklaşık 20-30 dakika hidrolik basınç makinasında 1,5x10 6 Pa lık basınç uygulandı. Böylece atış artıklarının filtre kağıdı üzerine aktarılması sağlanır. Daha sonra taze hazırlanmış doygun sodyum rodizonat çözeltisi filtre kağıdına püskültüldü. Sodyum rodizonat reaktifi ateşli silah deliği etrafında bulunan ve gözle görülemeyen kurşun ve baryum kalıntılarını görünür hale getirmek için kullanılmıştır (Şekil 2) Me: Pb 2+, Ba 2+ %2'lik Tartarik Asit Me 2 Na Şekil 2. Sodyum rodizonatın primer metalleri ile reaksiyonu
3. BULGULAR 3.1 Şevrotin (Tekli Saçma) Atışları Sterling Italy 12 numara ibareli; şevrotin (tekli saçma) ile yapılan atışlar ve sodyum rodizonat testleri şekil 3 ve şekil 4 de özetlenmiştir. Şekil 3. Şevrotin (Tekli Saçma) 0, 5 ve 10 cm Atışlarının NaRH Renk Testi
Şekil 4. Şevrotin (Tekli Saçma) 50 cm ve 1 m Atışlarının NaRH Renk Testi
3.2 9 mm Kartuş Atışları Sterling Italy 12 numara ibareli; 9 mm saçma taneli kartuşlarla yapılan atışlar ve sodyum rodizonat testleri şekil 5 ve şekil 6 da özetlenmiştir. Şekil 5. 9 mm Kartuş 0, 5, 10 cm Atışlarının NaRH Renk Testi
Şekil 6. 9 mm Kartuş 2, 10, 15 m Atışlarının NaRH Renk Testi
3.3 4 mm Kartuş Atışları Sterling Italy 12 numara ibareli; 4 mm saçma taneli kartuşlarla yapılan atışlar ve sodyum rodizonat testleri aşağıdaki şekillerde özetlenmiştir. Şekil 7. 4 mm Kartuş 0, 5, 10 cm Atışlarının NaRH Renk Testi
Şekil 8. 4 mm Kartuş 2, 10, 15 m Atışlarının NaRH Renk Testi
3.4 9 mm(par) Tabanca Atışları (Kısa Namlulu) Sarsılmaz K 2000, 9 mm (Par) kalibre tabanca ile yapılan atışlar aşağıda özetlenmiştir. Şekil 9. 9 mm(par) Tabanca 0, 5, 10 cm Atışlarının NaRH Renk Testi
Şekil 10. 9 mm(par) Tabanca 60 cm, 1 m, 2 m ve 15 m Atışlarının NaRH Renk Testi
4. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Atış mesafesi analizi bulguları silahın çeşidine, aynı silahın değişik namlu boyu veya çapına göre, aynı silahtan atılan değişik cephaneye göre farklılık gösterebilir. Alev, is ve barut artıklarının gidebileceği mesafe hakkındaki en doğru değerlendirme test atışları ile mümkün olacaktır (6). Bu sebeple, mevcut çalışmamızda kısa ve uzun namlulu silahlarla bitişik atış mesafesinden 15 metreye kadar farklı kartuşlarla deneme atışları yapılarak kumaş yüzeyler üzerine sodyum rodizonat testi uygulanmıştır. Yapılan bütün bitişik atışlarda elde edilen renk dağılımı benzerlik göstermektedir. Çalışmamız sonucunda elde edilen veriler literatürle uyum göstererek kısa ve uzun namlulu silahlarda bitişik atış 3±1 cm ye mesafeden yapılan atışlara işaret etmektedir. Bazı literatürlerde bitişiğe yakın atış olarak tanımlanan hedefe 5 ila 15 cm uzaklıktan yapılan atışlarla ilgili çalışmamızdan elde ettiğimiz bulgular; 5 cm den sonra filtre kağıdı üzerinde atış artıklarının yavaş yavaş dağılmaya başladığı gözlenmiştir. Ancak 15 cm den uzak atış atışlarda atış artıklarında gözlenen dağılım belirgin hale gelmiştir. Bu sebeple 15 cm -2 metre mesafe arasında yapılan atışlar yakın atış olarak nitelendirilmiştir. Ancak tabanca atışında bu sınır 15 cm ile 60 cm arasında bulunmuştur. Uzun namlulu silah atışımızda 2 m mesafeden sonrası atışlar uzak atış olarak belirlenmiştir. Özellikle şevrotin (tek saçma) kartuşuyla yapılan atışlarda 2 metre uzaklıktan itibaren giriş deliğinin küçüldüğü ve etrafında is lekesini görülmediği gözlenmiştir. 9 mm kartuş atışlarında (uzun namlulu) ve 9 mm tabanca atışlarında (kısa namlulu) 15 metre uzaklığa kadar tüm atışlarda atış artıkları tespit edilebilmiştir. Buna karşın 4 mm kartuş atışlarında 3 metreden sonra renk testleri ile atış artıkları tespit edilememiştir. Çalışmamızda elde ettiğimiz bulgulardan anlaşıldığı gibi atış mesafesi analizi silahın çeşidine ve silahta kullanılan mühimmata göre farklılık göstermektedir. Atış mesafesi analizi yorumlanırken kıyafetler üzerindeki deliğin yapısının, is lekesinin, barut artıklarının ve uygulanan renk testinin yanında atışta kullanılan silahın ve mühimmatın da dikkate alınması gerekir.
5. KAYNAKÇA 1. Dalby O, Butler D, Birkett JW Analysis of gunshot residue and associated materials a review. J Forensic Sci, 2010; 55: 924 943 2. Meng HH, Caddy B Gunshot residue analysis. J Forensic Sci, 1997; 42: 553 570 3. Di Maio VJM. Gunshot wounds: Practical aspects of firearms, ballistics and forensic techniques. New-York: Elsevier, 1985. 4. Sellier K, Shot range determination. Forensic Science Progress 6, Berlin, Heidelberg: Springer-Verlag, 1991 5. Beyaztaş, FC. Av Tüfeği ile Yapılan Atışlarda Atış Mesafesinin Belirlenmesi C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 25 (1): 43 46, 2003 6. ÇELİKEL A, Av tüfeği namlu uzunluğunun saçma dağılımına etkisi ve atış mesafesinin belirlenmesinde önemi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, 2008 7. Kunt, V. Adli Vakalarda Atışın Yeniden Yapılandırılması I, İpucu, Temmuz 2013 8. Hancı, İH. Ateşli silah yaralanmaları. Adli Tıp ve Adli Bilimler. Ankara:Seçkin Yayınları; 2002.s.71-154. 9. Knight B. Gunshot and explosion deaths. In: Foresic pathology. London, Melbourne, Auckland; 1991.p. 222-247. 10. Tugcu H, Yorulmaz C, Karslioglu Y, Uner HB, Koc S, Ozdemir C, Ozaslan A, Celasun B. Image analysis as an adjust to sodium rhodizonate test in the evaluation of gunshot residues: an experimental study. Am J Forensic Med Pathol; 2006 Dec;27(4):296-9 11. Stone IC, Petty CS. Interpretation of unusual wounds caused by firearm. J Forensic Sci 1991;36: 736 40. 12. Molchanov VI, Popov VL, Kalmykov KN. Gunshot wounds and their forensic medicine examination (in Russian), Leningrad: Meditzina 1990.