MÜSLÜMAN ÇOCUĞUN EDEBİ - GÖRGÜ KURALLARI İslâm; doğumdan ölüme kadar hayatın ne şekilde yaşanacağını, davranışların nasıl olacağını, iç ve dış dünyamızın ne şekilde bir yapıya kavuşturulacağını tespit etmiştir. Madden ve mânen sağlıklı bir fert, sağlıklı bir aile ve sağlıklı bir toplumun yolu İslâmın emrettiği hayat tarzını yaşamak ile mümkün olabilecektir. Her hayrın başı Besmeledir! Her hayırlı işe Bismillahirrahmanirrahim ile başlanır. Sonunda da Elhamdülillah denir. Sevgili Peygamberimiz: "Bir işe besmele ile başlanılmaz sonunda da Elhamdülillah denmezse o işte hayır olmaz"buyurmuştur. Çünkü besmele çekerek kul ile Allah arasındaki gerçek alâka kurulmuş olur. Nerelerde besmele çekilir veya çekilmez bir kaç misal verelim: "Yemek yemeğe, abdest almaya ve hayırlı işe başlarken besmele çekmek sünnettir.. Tuvalete girerken besmele çekmek mekruhtur.. Haram olan birşeyi yapmaya başlarken besmele çekmek haramdır. Biz müslümanlar haramlardan kaçınacağız.. Kat'i olarak haram olan bir şeyi işlerken besmele çeken kâfir olur.. Kapıları açıp kapatırken, mutfaktaki yemek kaplarının kapaklarını açarken, yemek yaparken, ocak yakarken, mutfağa girerken besmele çekmek sünnettir.. Süt, su, çay, ilaç içmeye başlarken besmele çekilir.. Sakalı tamamen keserken besmele çekmek câiz değildir. SELAM VERME ADABI: 1. İslam'ın emrettiği selamı unutma. 2. Tanıdığın veya tanımadığın Müslümanlarla karşılaştığın zaman selam vermeyi ihmal etme (Esselamü Aleyküm). 3. Selam verme şekli şöyle: a) Binek üzerinde olan yürüyene, b) Yürüyen oturana, c) Az kişiler çok kişilere, d) Küçükler büyüklere selam verirler. 4. Verilen selama onun misliyle veya ondan daha güzel bir şekilde cevap ver. 5. Konuşmadan önce selam ver. Peygamberimiz bir Hadis-i şeriflerinde şöyle buyuruyor: "Kim selamdan önce konuşmaya başlarsa ona cevap vermeyin" KONUŞMA ADABI Şahsımıza karşı vazifelerimizden biri de dilimizi terbiye ve islah etmektir. İnsan iyi ve kötü bir çok şeyi dilinden bulur. Birçok insan dili sebebiyle en büyük musibetlere uğramışlardır. İnsanları cehenneme sürükleyip götüren de dilleridir. 01. Söylediği sözün nereye varacağını, düşünmek. 02. Dünya ve ahiret için faydası olmayan sözleri söylememek. 03. Sözleriyle kimsenin gönlünü kırmamak. 04. Musibet ve felaket getireceğinden korktuğu şeyi söylememek. 05. Konuşurken başkasının sözünü kesmemek. 06. Bir insanı över veya yererken aşırı gitmemek. 07. Büyüklerin yanında yüksek sesle konuşmamak.
08. Boşboğazlık, gevezelik etmemek. 09. Söylerken ağzını eğip büzmemek, avurt çatlatmamak, ustalık, bilgiçlik satmamak. 10. Konuşurken karşısındakini hiçe sayarak ukalalık yapmamak, onun sözlerinde ayıp ve kusur aramamak. 11. Dilini la'nete, küfüre ve kaba konuşmaya alıştırmamak. 12. Kendisine verilmiş bir sırrı başkasına söylememek.. 13. Yalan yere bir söz vermemek, yapamayacağı bir şeyi söylememek. 14. Yalan söylemekten, yeminden, gıybet etmekten, koğuculuktan sakınmak. 15. Başkalarıyla alay etmemek, kimseye kötü bir ad takmamak. GÜZEL SÖZLER ADABI Söz söylerken güzel söylemek, kabalık yapmamak, karşısındakilerin halini gözetmek, dokunacak sözlerden ve tasavvurlardan sakınmak Müslüman'ın vazifesidir. Kur'an-ı Kerim yedi çeşit insanın peşinden gitmeyi ve onları dinlemeyi yasak etmiştir. 1- Doğruya ve yalana çok yemin eden. 2- Fikir ve düşüncesi düşük olan. 3- Şuna buna söven, la'net eden, daima kusur ve ayıp araştıran. 4- Bir yerde konuşulan şeyleri başkalarına taşıyan. 5- Cimri ve son derece sıkı olan ve insanları iyilikten çeviren. 6- Hakkı tanımayan ve mütecaviz olan. 7- Günaha dadanan, şerefsiz ve soysuz olan. EVE GİRİŞ ÇIKIŞ ADABI 1. Kapının sağında veya solunda durmak. 2. Kapıya 3 defa vurmak, izin verilir ise, içeriye girmek, izin verilmez ise geri dönmek. 3. Eve girince ve çıkarken "Esselamü Aleyküm" diyerek selam vermek. 4. Evden çıkınca "Bismillahi tevekkeltü al-allah la havle vela guvvete illabillah" demek. YEMEK YEME ADABI 01. Sofra hazırlanırken yardımcı olmak. 02. Yemekten önce ve sonra elleri yıkamak. 03. Büyükleri sofraya oturmadan sofraya oturmamak. 04. Besmele çekip, Allah'a vermiş olduğu nimetler için şükür etmek. 05. Yemeğe önce yaşça veya mevkice büyük olan kişinin başlaması uygundur 06. Sağ eliyle yemek. 07. Lokmayı ağza göre almak ve iyice çiğnedikten sonra yutmak. 08. Lokmayı yutmadıkça ikinci lokmaya el uzatmamak. 09. Önündeki yemeği soğutmak için, yemeğin içine üflememek. 10. Başkalarını tiksindirecek, iğrendirecek harekette bulunmamak ve söylememek. 11. Ağızda yemek varken konuşmamak, gülmemek. 12. Başkasının lokmasına ve yediğine bakmamak. 13. Elini yemek kabına silkmemek ve lokmayı ağzına götürürken başını tabağa doğru uzatmamak. 14. Yemek seçmemeye özen göstermek. 15. Yemeği aynı kaptan yeyip, tabağın ortasından değil, kendi önünden yemek. 16. Lokmasını ve aldığı yemeği bitirmek.
17. Tabaklarda artık, sofrada kırıntı bırakmamak. 18. Toplu yemek yenirken herkes yeyip bitirmedikçe sofradan kalkmamak. 19. Yemek bitince "Elhamdülillah" demek. 20. Yemeği yapana teşekkür etmek. 21. Sofra kaldırırken yardımcı olmak. 22. Yemek sonrası elleri yıkamak, dişleri fırçalamak. 23. Sokaklarda yemek yememek ve içmemek. 24. Gezinerek yemek yememek. 25. Helalinden, temiz yemek ve Allah'a şükretmek. 26. Acıkmadan yemek yememek. SUYU İÇME ADABI 1. Besmele çekmek. 2. Suyu bardaktan (veya tasdan) içmek. 3. Suyu oturarak içmek. 4. Bardağı sağ el ile ağıza götürmek. 5. Bardağın içine nefes vermemek. 6. Suyu üç yudumda içmek sonunda Elhamdülillah demek; su içmenin adaplarındandır. Peygamberimiz (s.a.v.) buyuruyor: "Suyu çocuğun memeyi emmesi gibi için. Depodan doldurur gibi içmeyin. Ondan ciğer hastalıkları zuhur eder." TUVALET ADABI 1. Tuvalete girmeden önce Eüzü Besmele çekmek. 2. Sol ayak ile girmek. 3. İhtiyacı ayakta değil, oturarak gidermek. 4. Tuvalette konuşmamak, bir şeyler yememek, oyalanmamak. 5. Tuvaletten çıkmadan temizlik kontrolü yapmak (elleri yıkamak). 6. Sağ ayak ile çıkmak. 7. Çıkınca "Gufraneke" demek, adaptandır. YATMA ADABI 1. Yatmadan önce elleri yıkamak. 2. Dişleri fırçalamak. 3. Kıyafetlerle değil, pijamalarla yatmaya özen göstermek. 4. Giysilere sağdan giymeye başlamak. 5. Besmele çekip sağ tarafa doğru dönüp yatmak. 6. Yatmadan önce dua etmek, adaptandır. GÖZ KULAK GİBİ AZALARIN TERBİYESİ Müslüman'a başkalarının kanı, ırzı, namusu, malı haramdır. Kendisinin olmayan herhangi bir şeye kötü gözle bakmamak, kendi canı, namusu, malı nasıl mukaddes ise, başkalarınınkini de aynı şekilde kabul etmeli, kendini tamamen haramdan ve kendisine ait olmayan her şeyden çekmek İslâm'ın emridir. TOPLANTILARDA ADAB
Kur'an-ı Kerim ve Hazret-i Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bir mecliste nasıl davranılacağını bildirmiştir. 01. Bir toplantıya herkesi iğrendirecek elbise ile, fena kokularla gitmemek, 02. Mecliste daima güler yüzlü olup, ekşi suratlı ve geveze olmamak, 03. İleri geçip oturmamak, hakkı olmadıkça ileriye geçmemek, 04. Kendisinden yaşça ve bilgice yüksek olanlara hürmet etmek, 05. Anası, babası veya hocasına daha çok hürmetli olmak, 06. Oturanlara sıkıntı verecek hallerden sakınmak, 07. İki kişi arasına oturmak lazım gelirse, onların iznini istemek, 08. Sonradan gelene yer göstermek, 09. Kendisinden büyük olanların yanında ayak ayak üstüne koymamak, 10. Ev sahibinin, misafiri uğurlaması, 11. Kalabalık içinde iki kişi arasında gizli konuşulmaması, 12. Esnememek, mecbur olursa eli ile ağzını kapamak, 13. Öksürme veya geğirme ile çevreyi rahatsız etmemek, tiksindirmemek, 14. Meclis ve toplantılarda edebe riayet etmek. Görgüden maksat; bir toplumdaki insanların birbiriyle münasebetlerinde olgun, medenî davranışlar içinde bulunarak, fert ve toplumun huzurunu, rahatını temin eder. Ayrıca bunlar, çok sık karşılaşılan günlük işlerde bir nizam ve intizamın hâkim olmasını sağlar. Böylece toplum, belli bir rahatlığa kavuşur. Türkler, Müslüman olmadan önceki hayatlarında görgüye çok önem vermişlerdir. Obalardan meydana gelen göçebe Türk boyları, beşeri münasebetlerini organize eden seviyeli ve ciddi görgü kuralları geliştirmişlerdir. Diğer bir adı töre olan bu davranışlar, örf ve âdetler olarak toplumda uyulan kurallardır. Uymayanlar çeşitli cezalara çarptırılırdı. Müslüman olduktan sonra, eski inanışlarının yanı sıra, görgülerinden dinimize uygun olmayan tarafları da bırakarak uygun olan davranış şekilleri almışlar, uygun olanlarını ise dinin verdiği aşk ve şevkle iyice pekiştirmişlerdir. Bu bakımdan milletimiz arasında yakın zamana kadar bu kurallar, âdeta yazılı olmayan birer kanun hüviyetini muhafaza etmiştir. Böylece seviyeli, huzurlu ve sistemli bir toplum hayatı yaşanmıştır. Bugün milletimizin çocuklarına büyük bir ihtimamla öğrettiği görgü kurallarının çoğu, asırlar öncesinden gelmektedir. Bunlar kısaca şöyledir: Türk âilesinde evin reisi babadır. Âile fertleri babanın verdiği kararlara uyar ve onun arzu ve isteklerini yerine getirir. Anne, âilenin en saygıya lâyık varlığıdır. Evin iç düzeni ondan sorulur. Çocuklar, her zaman şefkat ile bakılır, iyi yetişmeleri için itina edilir. Dede ve ninelerin de beraber olduğu âilelerde, onların söz hakkı ve kararları daha önce gelir. Görgünün esasını büyüklere saygı ve itâat, küçüklere şefkat ve merhamet teşkil eder. Bu bakımdan her görgü kuralı bu temele göre şekillenmiştir.
Evde küçükler büyüklerin yanında daima edepli bulunur. Yanlarına izin alarak girer ve çıkarlar, kendilerine söyleneni dikkatle dinlerler. Büyüklerin sözüne izin almadan karışmazlar ve sözü lüzumsuz yere uzatmazlar. Kendilerine hitap edildiğinde, Buyurun efendim diye karşilik verirler. Ana babanin yatak odalarina, kapiyi vurup izin almadan girmezler. Kardeşler, birbirine bagli ve saygilidir. Abi, abla şefkatle doludur, kendilerini küçükler karşisinda mesul hissederler. Küçükler de büyük kardeşlerine hürmet gösterir, onlarin isteklerini yerine getirirler. Onlarin sözlerini dikkatle dinleyip peki efendim, baş üstüne diyerek cevap verirler. Birbirinin eşya ve oyuncaklarini izinsiz kullanmazlar. Kendilerinde olanlardan birbirine ikram ederler. Kimseyi rahatsiz etmez, gürültü çikarmazlar. Misafirlige gitmeden önce ev sahibine haber verilir. Kararlaştirilan gün ve saatte gidilir. Evine girerken, kapinin zilini çalarak veya seslenerek, izin istenir! Izin üç defa olur. Ilkinde ses verilmezse, bir dakika kadar sonra, ikinci defa da ses çikmazsa, üçüncü defa zile basmali, yine ses yoksa, 4 rekat namaz kilacak kadar bekledikten sonra gitmelidir! Kapi aralanirsa, aradigini sormadan önce, kendini tanitmalidir. Evde ev sahibinin gösterdigi yere oturulur. Eşyâlar, tablolar, kütüphanedeki kitaplar izinsiz kullanilmaz. Ne ikram ederse, severek kabul edilir. Ev sahibinin o günkü hâline göre, üzüntü veya sevincine ortak olunur. Onun hoşlandigi konulardan konuşulur. Çok fazla oturulmaz. Evin içinin döşenişi, eşyalarin yeri ve durumu tenkit edilmez. Giderken izin istenir, teşekkür edilir, duâ etmesi istenir ve bize de buyurun denilir. Müslümanlıkta Muaşeret Adabı Güler yüz İki mümin karşılaştığında, selam gibi birbirinden esirgememeleri gereken bir incelik de güler yüzdür. Kişinin kişiyi güler yüzle karşılanmasına dinimiz çok değer vermiştir. Çünkü bir yerde asık bir suratla karşılaşmak insanın neşesini kaçırır, moralini bozar. Tersine karşınızdakinde güler yüz ve anlayış görürseniz cesaretiniz artar, kendinize güven gelir. Soracağınızı daha rahat sorar, öğrenmek istediğiniz bir şeyi daha rahat öğrenirsiniz. Bunun için islam karşılıklı ilişkilerimizde güler yüzü gözardı etmemiş, tersine ön plana çıkarmış*tır. Peygamberimiz, "iyilikten hiçbir şeyi küçük görme, mümin kardeşini güler yüzle karşılamak bile olsa" [2] buyurmuştur. Hasta ziyareti En değerli İslami görgü kurallarından biri de hasta ziyaretidir. Hastayla ilgilenmek, hatırını sormak, ona moral vermek, bir ihtiyacı olup olmadığını sormak esastır.
Peygamberimiz, "Sizden biri hasta ziyaretine gitti mi, elini onun eli ve alnı üzerine koysun ve 'Nasılsın? diye hatırını sorsun" demiştir. Kendisi, gayri müslim komşusunu bile hastalığında ziyaret etmiştir. Hasta ziyareti önemli olduğu kadar, hastanın yanında uzun uzun kalarak ona rahatsızlık vermemek, ziyareti kısa kesmek de o kadar önemlidir. Peygamber Efendimiz bu hususla ilgili olarak şöyle buyurmuştur; "İbadetin sevap bakımından en üstü*nü, hastanın hatırını sormaya gidince yanından çabuk kalkmaktır" [3]. İyilik ve yardım Yeri ve zamanı geldiğinde iyilik ve yardımda bulunmak dinde bir görevdir. Burada bizim belirtmek istediğimiz iyilik ve yardımın kendisi değil, biçimidir. Bu, bazen iyiliğin kendisinden bile önem ta*şır. İyilikte görgü, iyiliğin, gizli, gösterişten kaçınarak ve gurur kırmayacak şekilde yapılmasıdır. Bir iyiliğe karışacak en küçük gösteriş, onun değerini, Allah katındaki sevabını siler süpürür. Peygamberimiz, "iyilik üç şeyle tamamlanır: Acele etmek, küçük göstermek ve gizli tutmak'' buyur*muştur. İyilik görmenin iyilik edene teşekkür etmesi de görgüdendir. Birine bir iyilik yapanın bunu konuşması doğru değildir. Ama, iyilik yapılanın bu*nu konuşması, anması teşekkür yerine geçer. İnsanın gördüğü iyiliği gizlemesi ise nankörlük sayılmıştır. Yemekte görgü Dinimizin sofra için, yemek için koyduğu görgü kurallarının bir bölümünün çizgisine modern dünya ancak yakın zamanda gelebilmiştir. Bunlardan biri, yeme içmede ölçülü olmak, hiçbir zaman mideyi tıka basa doldurmamak, sofradan daha iştahı varken kalkmak, biçimindeki kuraldır. Günümüzde tıp ve bilim de aynı anlayışa sahiptir ve gerekliliğini savunmaktadır, "mide derdin, perhiz devanın başıdır" hadisi bu anlayışın kaynağıdır. Yemeğe "besmele" ile başlamak, yemekten sonra "elhamdülillah" demek; yemekten önce ve sonra elleri muhakkak yıkamak; yemek yerken başkalarını tiksindirecek davranışlar*dan kaçınmak da İslami görgüdendir. Suyu bir nefeste içmemek, içilecek suyun içine doğru solumamak da iç*menin görgüsündendir. Görgü kuralı niteliğinde bazı hadisler "Mektuba cevap vermek, selama karşılık vermek gibi bir görevdir". [4] "İki kişi gizli konuşurken sen aralarına girme". [5] "Sohbet edenler üç kişi olursa ikisi üçüncünün önünde gizli konuşmasın. Çünkü bu davranış üçüncüyü tedirgin eder". [6]
"Güzel elbiseler giyiniz, güzel bineklere bininiz, insanların nazarlarına hoşa gidecek şekilde çıkınız."