2. BARAJLAR KONGRESİ NDEN

Ç NDEK LER EDİTÖRDEN 2. Barajlar Kongresi ve Devlet Su İşleri nin 60. Kuruluş Yılı...2 ISSN 1303 2585 İmtiyaz Sahibi Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli i ad na Yönetim Kurulu Baflkan Demir İNÖZÜ BAŞKANDAN Nasıl bir Mühendislik Eğitimi?...3 Yazı İşleri Müdürü Salih Bilgin AKMAN Yayın Kurulu Salih Bilgin AKMAN Munis ÖZER Oktay AKAT Mehmet DÖNMEZ Metin DALGIÇ Pelin ERDOĞAN Yalçın KALAÇ Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği Ahmet Rasim Sokak No:35/2 Çankaya 06550 Ankara Tel: (312) 440 89 70 Faks: (0312) 440 89 72 e-posta: tmmmb@tmmmb.org.tr url: www.tmmmb.org.tr Grafik-Tasarım Yusuf MEfiE (Ajans-Türk) TEMA Sayılarla Türkiye de İnşaat Mühendisliği Eğitimi Gerçeği...4 Mimarlık ve Mühendislik Uygulamaları - Nasıl Bir Eğitim?...10 2. BARAJLAR KONGRESİ NDEN Yüksek Sismisiteli Bölgede SSB Baraj Gövde Tasarımı...14 Basımevi Ajans-Türk Gazetecilik Matbaacılık İnşaat Sanayii A.Ş. İstanbul Yolu 7. Km. İnönü Mahallesi Necdet Evliyagil Sk. No: 24 Batıkent / ANKARA Tel: 0312 278 08 24 - Fax: 0312 278 18 95 www.ajansturk.com.tr - info@ajansturk.com.tr Basım Tarihi 26.03.2014 Basım Yeri ANKARA Dinamik Benzeri Deney Yöntemiyle Beton Performansının İncelenmesi...18 Köprübaşı Barajı Gömülü HES Yapısı Tasarımı...24 ÜYELERİMİZDEN Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu...28 Yayım Türü Yerel Süreli 3 ayda bir yayımlanır Mavi Tünel Projesi...32 Yazıların ve reklamların içeriğinden sahibi sorumludur; TürkMMMB veya Yayın Kurulu sorumlu tutulamaz. Yayımlanan yazıların, her hakkı saklıdır. Kaynak belirtmek koşuluyla, yazılarından, toplamda çeyrek sayfayı geçmeyen alıntı yapılabilir. Bunun dışında, seri olarak çoğaltılması, çeyrek sayfadan fazla alıntı veya kopya yapılması, Yayın Kurulu nun yazılı iznine bağlıdır Dergimiz, 2000 adet basılıp dağıtılmaktadır. KÜLTÜR - SANAT 90. Yılında Cumhuriyet Getirilerine Özet Bakış...36 BİRLİĞİMİZDEN HABERLER...40

Salih Bilgin AKMAN 2. Barajlar Kongresi ve Devlet Su İşleri nin 60. Kuruluş Yılı EDİTÖRDEN... Birincisini Ankara da Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ile birlikte yaptığımız Barajlar Kongersi nin ikincisini İstanbul da Türkiye deki Barajlar ve HES Projelerinde Uygulama Örnekleri konulu olarak 13-15 Şubat 2014 tarihlerinde başarıyla tamamlamış bulunmaktayız. Bu sayımızın teması ÜLKEMİZDE MÜHENDİSLİK VE MİMAR- LIK EĞİTİMİ olarak belirlenmiştir. Eğitimin önemini vurgulayarak tema konumuzla ilgili Sayılarla Türkiye de İnşaat Mühendisliği Eğitimi Gerçeği konulu yazımızda göreceğimiz gibi bizlerin daha çok çalışması ve eğitim için her türlü katkıyı yapmamız gerektiğini sizlerle paylaşırım. Kongre faaliyetlerinin yürütülmesinin yanında, bu yıl DEV- LET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN kuruluşunun 60. Yılı olması Kongre ye ayrı bir önem kazandırmıştır. Ülkemizde SU SEKTÖRÜ NÜN gelişmesinde öncü rol üstlenen Devlet Su İşleri 18 Aralık 1953 tarihinde 6200 sayılı kanunla kurulmuş ve 1954 yılında teşkilatlanmıştır. Bir kamu kuruluşu olarak kendine verilen; taşkın koruma, sulu tarımı yaygınlaştırma, hidroelektrik enerji üretme ve içme suyu temini gayelerini etkin bir şekilde yerine getirebilmesi bakımından, söz konusu dört amacın ortak noktası olan baraj çalışmaları konusunda öncelikli faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu sebeple DSİ Genel Müdürlüğü ülkemizde barajlar yapan bir kuruluş olarak bilinmektedir. Ülkemizin kamu kuruluşlarının en önemlilerinden biri olan DSİ kurulduğu günden bu güne önemli hizmetler yapmış olup bu hizmetlerin en önemlisi SU MÜHENDİSLİĞİ NİN gelişmesine ve teknik konuklarda mesleki eğitime yaptığı katkı olarak görülmektedir. Kuruluş yıllarında Ülkemizin önemli bir sağlık sorunu olan sıtma hastalığının yok edilmesi için bataklıkların kurutulmasında önemli görevler icra etmiştir. Yer altı ve yer üstü su kaynaklarının etkin kullanımı için gerekli tüm planlama çalışmalarını DSİ 2 SAYI31 kendi bünyesindeki mühendislerle veya Müşavirlik sektöründen hizmet satın alarak yapmaktadır. Müşavirlik Sektörümüzün gelişmesi ve sürdürülebilir bir potansiyel olmasındaki katkılarından dolayı bu güzide kamu kuruluşumuzun 60. Yılını Teknik Müşavir Dergisi olarak kutluyor ve nice 60 yıllar diliyoruz. Türk Teknik Müşavirlik sektörünün temsilcileri olarak bizler, Mühendislik ve Müşavirlik hizmetleri konusunda hem ülkemizde, hem de uluslararası pazarda yaptığımız başarılı çalışmalarla gücünü kanıtlamış, geçmişini ve geleceğini bilerek gelecek nesillere daha yaşanabilir bir çevre bırakmak amacıyla çalışmalarımıza duraksamadan devam edeceğiz. Cumhuriyetimizin ve demokrasimizin koruyucusu ve gelişmesini sağlayan bireyler olarak hukukun üstünlüğü, laik bir devlet yapısı, çağdaş insanlık değerlerine sahip bir ülkede yaşamak ve ulusumuzun tüm bireylerini kucaklayarak, Atatürk ün gösterdiği Muasır medeniyetler seviyesine ulaşma hedefimize doğru inançla çalışmak hepimizin hedefidir. Türk Müşavirleri, Mühendisleri ve Mimarları olarak uluslararası platformda ulaştığımız seviyenin önemsenecek değerde olduğunun bilinci içinde sizlere TM-31 dergisini sunmaktayız. 2. Barajlar Kongresi nde sunulan 80 adet bildiriden sadece üç tanesini sizlere sunarak dergimizin bu sayısının yayınlanmasındaki mutluluğu sizlerle paylaşmaktayız. Yüksek Sismisiteli Bir Bölgede SSB Baraj Gövde Tasarımı, Dinamik Benzeri Deney Yöntemiyle Beton Baraj Performansı nın İncelenmesi, Köprübaşı Barajı Gömülü HES Yapısı Tasarımı adlı bildirileri dergimiz sayfalarında bulacaksınız. Ülkemizdeki Mühendislik eğitiminin bugünü ve geleceği konusunda Sayın Prof. Dr. Güney Özcebe Sayılarla Türkiye de İnşaat Mühendisliği Eğitimi Gerçeği başlıklı akademik yazısında, uluslararası mühendislik eğitiminin durumunu açıklayarak ülkemizdeki özellikle inşaat mühendisliği eğitiminin nasıl daha kaliteli ve daha etkin olması gerektiğini, kantitenin değil kalitenin önemini belirtmektedir. Dergimizde Mimarlık ve Mühendislik Uygulamaları-Nasıl Bir Eğitim, Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu, Mavi Tünel Projesi konularını anlatan üyelerimizin yazılarını bulacaksınız. Kültür-Sanat köşemizde ise 90. Yılında Cumhuriyet Getirilerine Özet Bakış konulu yazı dizisinin ikincisini sizlerle paylaşacağız. Sayın Prof. Dr. Güney Özcebe Sayılarla Türkiye de İnşaat Mühendisliği Eğitimi Gerçeği konulu yazısının son bölümünde Diğer ülkelerdeki başarılı örnekler, bu yazının önceki bölümlerinde değinilen olumsuzlukların ortadan kaldırılabilmesi için yararlı dersler ve ipuçları vermektedir. Önemli olan bu dersleri alabilmek, akılcı bir plan ve programla ülkemizdeki inşaat mühendisliği eğitiminde niteliği öne çıkartacak önlemleri hayata geçirmek ve meslek içi denetimi sağlayabilmektir. Aksi halde ne yapılırsa yapılsın boşa kürek çekilmiş olacaktır. diyerek mühendislik eğitiminin önemini gözler önüne sermekte, sayıların değil kalitenin önemini vurgulamaktadır. Kültür ve sanat köşemizde Sayın Erhan Karaesmen in hazırladığı 90. Yılında Cumhuriyet Getirilerine Özet Bakış adlı yazı dizisinin ikinci bölümünde Cumhuriyet in Mühendislik ve Teknoloji Alanlarındaki İzleri başlığı altında Cumhuriyetimizin kurucularının çağdaşlaşma arayışlarının geliştirdiği Cumhuriyet Aklı ilerleme oluşumu çizgisinin 1920 lerden beri habercisi olduğunu belirterek Ulusal Teknolojik Gelişme Çizgisinin Aşamaları konularını dört dönemde değerlendirmekte ve 1920 lerden başlayarak 1990 lardan bu yana ülkemizin gelişiminin bir özetini vermektedir. Yazılarıyla Dergimize katkıda bulunan Sayın Dr. Ersan Yıldız a, Sayın Prof. Dr. Barış Binici ye, Sayın Doç. Dr. Yalın Arıcı ya, Sayın Altuğ Akman a, Sayın Alper Aldemir e, Sayın Prof. Dr. Güney Özcebe ye, Sayın A. Erkan Şahmalı ya, Sayın İsmail Kartal a, Sayın Faik Tokgözoğlu na, Sayın Dursun Tekiner e ve Sayın Prof. Dr. Erhan Karaesmen e teşekkürlerimizi sunarız. Dergimizin yayına hazırlanmasında emeği geçenlere, yayın kurulu üyelerimize, reklam vererek dergimizin yayınlanmasına sponsorluk yapan üyelerimize ve özel sektörümüze teşekkürlerimizi ve şükranlarımızı sunarız. Yayın kurulu olarak, tüm üyelerimizin daha başarılı ve daha kazançlı işler yaparak, müşavirlik sektörünün önemini göstererek birliğimizin etkinliğinin artması en büyük arzumuzdur. Dergimizin yayınlanması sizlerin katkıları ile mümkündür. Teknik Müşavirlik Hizmetleri nin geliştirilmesi için, tüm karar vericilerin ve hizmet sunucuların birlikte sağlıklı ve güçlü bir endüstri kurmalarını dileriz. Teknik Müşavirlik Hizmetleri nin yaşam kalitenizi yükseltmesini dilerken Barajlar Kongreleri nin sürdürülmesi dileklerimizle, DSİ nin kuruluşunun 60. yılını kutlarız.

Demir İNÖZÜ Nasıl bir Mühendislik Eğitimi? Değerli Okurlarımız, Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği (TürkMMMB), müşavir mühendislik ve mimarlık kavramının önemini ilgili kurumlara ve topluma anlatmak, müşavirlik hizmetlerinin ilerlemesine ve gelişmesine çalışmak, uluslararası uygulamaları ülkemize taşımada öncülük ederek, bu konuda en yüksek uluslararası teknolojik ve örgütsel seviyeye erişmek amacıyla, 25 Nisan 1980 tarihinde kurulmuştur. Birlik, bağımsız müşavirlik hizmeti veren mühendis ve mimarları temsil eden dernek statüsünde bir sivil toplum kuruluşudur. TürkMMMB, 1987 yılında Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu FIDIC e ve 2001 yılında Avrupa Müşavir Birlikleri Federasyonu - EFCA ya üye olmuştur. Her iki federasyonun Türkiye deki tek temsilcisidir. TürkMMMB, amaçları doğrultusunda; gelişmiş ülkelerde yaygın ve kurumsallaşmış olarak kabul gören, ancak ülkemizde henüz eksiklikleri olan bağımsız teknik müşavirlik sektörünün geliştirilmesi ve gelişmiş ülkelerdeki uygulamaların Türkiye ye kazandırılması için gerek üyelerine, gerekse toplumun tüm kesimlerine yönelik yoğun çalışmalar yapmaktadır. Ulus la ra ra s ka bul gör müfl ta n m y la FI DIC stan dart la r y la ba m s z mü fla vir mü hen dis lik ya pan fi r ma la r n bir ara ya gel di i ça t ku ru lu flu olan TürkMMMB nin, in fla at sek tö rü nün fark l alan la r n da dene yim li 200 e ya k n üye si bu lun mak ta d r. 2012 2014 Dönemi Yönetim Kurulu Demir İNÖZÜ, Başkan Hamdi AYDIN, Başkan Yrd. Salih Bilgin AKMAN, Başkan Yrd. Sedef ODABAŞI ERDOĞAN, Başkan Yrd. M. Sinan AKER, Başkan Yrd. Munis ÖZER, Sekreter Üye İsmail Hakkı BAYDUR, Sayman Üye A.Süreyya URAL, Üye Orhan ULUDAĞ, Üye Mühendis, en yalın anlamıyla hesap yapmayı bilen demektir. Mühendis, eğitim yoluyla elde ettiği bilimsel bilgileri; hesap yapma becerisi, yaratıcılık ve deneyimle birleştirerek insanların gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak güvenli ve ekonomik bir şekilde uygulamaya dönüştürmeyi meslek edinmiş kişidir. Teknolojinin hızla gelişmekte olduğu çağımızda teknolojiyi insanların yararına kullanan mühendislerden beklentiler de artmakta, bu beklentilere uygun davranabilecek mühendislerin yetiştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Çağımızın mühendisleri doğal kaynakların çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda değerlendirilmesini ve kullanılmasını sağlamalı; matematik, fen ve mühendislik bilgilerini uygulayabilmeli, bilgisayar ve yazılım olanaklarını kullanabilmeli; yaşam boyu öğrenmeye ve araştırmaya açık, yaratıcı, girişimci ve katılımcı olmalı, en az bir yabancı dili iyi düzeyde bilmeli ve meslek yaşamında kullanabilmeli, disiplinler arası ekip çalışmasına yatkın, problem çözme ve yönetim becerilerine sahip olmalı; zamanı iyi kullanmalı; çevresiyle iyi iletişim kurabilmelidir. İyi bir mühendis sadece öğrenmeyi değil bildiklerini öğretmeyi de hedeflemeli, konuları bütüncül ve sistematik olarak değerlendirebilmeli, mesleki sorumluluk sahibi olmalı, ülke ve meslek sorunlarına duyarlı davranmalı, topluma ve yaşadığı çevreye karşı taşıdığı sorumlulukların bilincinde olmalıdır. Türkiye de yeterli sayıda ve kalitede öğretim üyesi olmadan, yetersiz bir altyapı ve mali kaynaklarla üniversiteler açılması, yeterli donanıma sahip olmayan çok sayıda niteliksiz mühendis yetişmesine yol açmaktadır. Türkiye nin eğitim politikaları ile istihdam politikaları, sosyal ve ekonomik politikalar arasında uyumun sağlanması, mühendislik eğitiminin kalitesi ve mezuniyet sonrası istihdam açısından çok önemlidir. Ezberciliğe dayalı bir eğitim sistemi yerine, okuyan, araştıran, yaptığı araştırmayı ve çalışmayı düzgün bir şekilde raporlayabilen öğrenciler yetiştiren bir sistem getirilmelidir. Mühendislerimiz yabancı ülkelerde üretilmiş, onlardan satın alınan teknolojileri kullanmanın yanı sıra, benzer teknolojileri ülkemizde de üretebilmelidir. Bu amaçla üniversitelere araştırma-geliştirme konularında daha fazla kaynak ayrılmalı, kamu ve özel sektörün üniversitelerle birlikte ortak araştırma-geliştirme çalışmaları yapması ve projeler geliştirmesi sağlanmalı, mühendislik programları hazırlanırken endüstrinin gereksinimleri dikkate alınmalıdır. Üniversite eğitimi sırasında pratik uygulamalara daha fazla yer verilmeli, derslerde anlatılan konuların mezuniyet sonrası karşılaşılacak projelerdeki uygulamaları anlatılmalı, teknik geziler ve stajlarla öğrenciler mesleki yaşamlarına en iyi şekilde hazırlanmalıdır. Mühendislerimizin büyük bir bölümünde gördüğümüz önemli bir eksiklik de yabancı dil bilmemelerinin yanı sıra Türkçe konuşma ve yazma becerilerindeki yetersizliktir. Bu nedenle özellikle rapor yazma konusunda büyük sıkıntı çektiklerini görmekteyiz. Üniversitelerimizde yeterli sayıda ve nitelikte öğretim üyesi bulmak konusunda da sıkıntı yaşanmaktadır. Daha fazla sayıda öğretim üyesi yetiştirilmesi için özel çaba sarfedilmeli, ücretlerinin yeterli düzeye getirilmesi gerekmektedir. Türkiye de daha çağdaş bir mühendislik eğitimi verilebilmesi için üniversitelerimizdeki mühendislik eğitim programlarının içeriği ve ders programları, yukarıda belirtilen niteliklerde mühendisler yetiştirme hedefine yönelik olarak, teknolojik gelişmeler de dikkate alınarak akademisyenler, eğitim uzmanları ve meslek kuruluşlarının katkılarıyla uluslararası standartlarda yeniden düzenlenmelidir. BAŞKANDAN... OCAK-NİSAN2014 3

Prof. Dr. Güney ÖZCEBE SAYILARLA TÜRKİYE DE İNŞAAT GİRİŞ İnşaat Mühendisliği mesleği için İngilizler Civil Engineering, Fransızlar Le Génie Civil, İtalyanlar Ingegneria Civile, İspanyollar ise Ingeniería Civil der. Aynı Türkçede olduğu çoğu batı dilinde de iki kelime ile adlandırılan bu mesleğin Türkçe adı ne yazık ki batı dillerindeki adının taşıdığı zenginliği içermemektedir. Yukarıdaki lisanlarda kullanılan kelimelerin ortak köklerden türediğini görebilmek için dil bilimci olmaya gerek yoktur. Bunlardan Civil ya da Civile olarak bilineni askeri olmayan, ya da Türkçemizdeki sivil, anlamına gelen bir kelimedir. Engineering, génie, ingegneria ve ingeniería kelimelerinin ortak kökü ise Latince bir kelime olan genius tur. Genius dâhi anlamına gelmekle beraber, oluşturmak, yaratmak ve üretmek anlamlarını da içerir. Görüldüğü üzere batı lisanlarındaki inşaat mühendisliği tanımı yapımcı, üretici, oluşturucu bir dehayı ifade etmektedir. İnşaat mühendisliği mesleğinin tarihi Haziran 1724 28 Ekim 1792 yaşamış olan John Smeaton ile şekillenmeye başlamıştır. İnşaat mühendisliği mesleğinin babası olarak bilinen John Smeaton, Londra da matematik araç ve gereçlerinin yapımı konusunda eğitim almıştır. Bu sırada edindiği mekanik, matematik ve fi zik bilgilerine ek olarak Les Pays-Bas (ya da Low Countries) olarak bilinen ve büyük bir kısmı Belçika ve Hollanda sınırları içinde olan Kuzey Batı Avrupa kıyılarında yapmış olduğu gözlem ve çalışmalarla kanal, liman, su değirmeni ve deniz feneri yapımı konusunda yetkinlik kazanmıştır. 1756-1759 yılları arasında yaptığı 3. Eddystone Deniz Fenerinin inşaatında kullandığı geçmeli (kilitli) taş blok tekniği dalga etkisindeki yapıların yapımında yeni bir çığır açmıştır. Fenerin tasarımı sırasında su yapılarında kullanılabilecek en iyi harç karışımının öğütülmüş kireç taşının yüksek oranda kil ile karıştırılması ile elde edilebildiğini keşfeden Smeaton böylelikle çimentonun ilk türevi olan hidrolik kireci (hydraulic Lime) inşaat uygulamalarında ilk kullanan mühendis olmuştur 1. Civil Engineering ifadesi ilk kez, John Smeaton tarafından 1768 yılında, kendisi gibi sivil mühendislik uygulamaları yapan çıraktan yetişme mühendisleri Woolwich Kraliyet Askeri Akademisi nden mezun olan askeri mühendislerden ayırt etmek için kullanıldı. O zamanlarda resmi mühendislik hizmetleri yaygın olarak askeri mühendisler tarafından üstlenilmişti ve bu meslek grubu üyeleri Corps of Royal Engineers adını taşıyan bir meslek örgütüne üyeydiler. Kendini ilk sivil mühendis (civil engineer) olarak ilan eden Smeaton, 1771 yılında kendisi gibi meslek icra eden küçük bir grup arkadaşıyla birlikte tarihteki ilk sivil mesleki örgüt olan Society of Civil Engineers adlı birliği kurdu. Ölümünden sonra Smeatonian Society olarak anılan bu örgütle, günümüz İngiltere sinin Institution of Civil Engineers olarak bilinen İngiliz İnşaat Mühendisleri Cemiyeti nin temelleri atılmıştır. 2,3 1768 yılından bu yana inşaat mühendisliği mesleği uygulamalarında çok büyük değişimler yaşanmıştır. Bu hızlı değişim, mesleğin yöneticilerine ve eğitimcilerine mesleğin geçirmiş olduğu gelişim evrelerine dayanarak gelecekteki işgücü ihtiyacı planlarını yapabilmeleri açısından önemli ipuçları verecektir. 1768 de olduğu gibi inşaat mühendisliği mesleği 2768 de de Civil Engineering olarak adlandırılacaktır ancak gerek bilgi birikimi, gerek uygulama alanları ve gerekse demografik yapısı ile günümüzden çok farklı bir yapıda olacaktır. ABD DE İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ İŞGÜCÜNÜN DEMOGRAFİK GELİŞİMİ Bu bölümde inşaat mühendisliği uygulamalarında dünyanın en önde gelen ülkelerinden birisi olan Amerika Birleşik Devletleri nde inşaat mühendisliğinin gelişimine hızlıca bir göz atılacak, tarihten ve doğru uygulamalardan küçük de olsa bir ders almaya çalışılacaktır. İşgücü istatistikleri gelişmiş ülkelerde dahi erişilmesi güç verilerdir. Genellikle birden fazla kurumun dâhil olduğu bu süreçlerde çoğu zaman tek kaynaktan kesin bir bilgiye ulaşabilmek mümkün olmamaktadır. Amerika Birleşik Devletleri nde sanayi devrimini takiben mühendislik mesleğinde hızlı bir gelişme kaydedilmiş ve bugün itibarı ile ABD de mühendislik işgücü meslekler yelpazesinde ilk ve orta öğretim kurumları öğretmenliğinden sonra en yoğun istihdamın olduğu işkolu durumuna gelmiştir, (Grigg, 2000). Grigg in değişik kaynaklardan topladığı verilere göre ABD de 1850-1995 yılları arasında inşaat, makine, elektrik ve diğer mühendislik disiplinlerinin demografik değişimi Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1 detaylı olarak incelendiğinde 20 inci yüzyıl boyunca inşaat ve makine mühendisliği alanlarındaki işgücü sabit ve bir o denli kararlı artış kaydederken, elektrik mühendisliği alanında özellikle 1960 lerden sonra hızlı, ancak dalgalı bir artış gözlenmektedir. Amerika Birleşik Devletleri inşaat mühendisliği işgücü hem tasarım, hem de müteahhitlik sektörlerinde dünyanın en büyük işgücü konumundadır. ABD nin hızlı gelişim süreci olan 1930-1970 yılları arasında inşaat mühendisliği hizmetlerinin sayıları 100-150 bin dolaylarındaki mühendis marifetiyle sağlanmış olması dikkat çekicidir. ABD de bu süre içerisinde inşaat mühendisi talebi 1000 kişilik nüfus için 1 inşaat mühendisi dolaylarındaydı. Bu sayının gelişmekte olan ülkelerin inşaat mühendisi taleplerinin belirlenmesinde yol gösterici bir sayı olmasını beklemek çok yanlış bir beklenti olmayacaktır. 1990 lı yılların sonralarına doğru yapılan bazı tahminler de, milenyumun ilk çeyreğinde ABD deki inşaat mühendisi sayısında benzer bir artışın gündeme gelebileceğini işaret etmekteydi. 4,5 2013 yılında yayınlanan bir Kongre Araştırma Raporundan 6 Tablo 2 de gösterilen verilere ulaşılabilir. Bu veriler önceki kestirimleri doğrular mahiyette olup 2011 e gelindiğinde ABD deki inşaat mühendisliği sayısının 250,000 e ulaştığına işaret etmektedir. Aynı yıllarda ABD nüfusunun 310,000,000 dolaylarında olduğu hatırlanırsa ortalama olarak 1,400 kişilik bir nüfus başına 1 inşaat mühendisi istihdam edilerek ABD deki inşaat mühendisliği hizmetlerini sürdürebilmenin mümkün olduğu görülecektir. Gelişmiş ülkeler yelpazesinin üst dilimlerinde yer alan bu ülkede inşaat mühendislerinin görevi mevcut altyapıyı işler durumda tutmak ve topluma sürdürülebilir bir yapılanmış çevre sağlamakla sınırlıdır. Tablo 1: Amerika Birleşik Devletlerinde Mühendislik İşgücü Bütünleştirilmiş Kayıtlar (Grigg, 2000) YIL Kimya İnşaat Elektrik-Elektronik Makine Diğer İnş.+EE+Mak. Toplam 1850 - * 512 - - - - - 1900-20,000 - - - - - 1910-52,033 15,278 14,514 6,930 81,825 88,755 1920-64,660 27,077 37,689 6,695 129,426 136,121 1930-102,086 57,837 54,356 11,970 214,279 226,249 1950 - - - - - - - 1960-159,809 183,151 160,069 366,687 503,029 869,716 1970 - - - - - - - 1983 50,071 183,823 374,657 219,685-778,165 828,236 1990 48,125 197,191 424,401 232,061-853,653 901,778 1996 49,213 195,656 368,155 228,061 590,586 791,872 1,431,671 * - işareti ilgili meslek dalına dair karşılık gelen yılda veri bulunamadığı ifade edilmektedir. 1 Britannica Ansiklopedisi, http://global.britannica.com/ EBchecked/topic/549458/John-Smeaton 2 http://en.wikipedia.org/wiki/institution_of_civil_engineers 3 http://www.ice.org.uk/about-ice/our-history 4 Grigg, NS, demographics and industry employment of civil engineering workforce, Journal of Professional Issues in Engineering Education Practice, v(126), 116-124, July 2000. 5 U.S. Department of Labor. (1996). Occupational employment statistics, 1994. Bull. 2468, Bur. of Labor Statistics, Washington, D.C. 6 Sargent JF Jr., The U.S. Science and Engineering Workforce: Recent, Current, and Projected Employment, Wages, and Unemployment, Congressional Research Service 7-5700 - R43061, May 2013. 4 SAYI31

MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ GERÇEĞİ TEMA Tablo 2: ABD de 2008-2011 Yılları Arasında İnşaat, Makine ve Elektrik-Elektronik Mühendisi İstihdamı, (Sargent, 2013) Mühendislik Dalı 2008 2011 Fark Değişim Yüzdesi İnşaat 261,360 254,130 7,230-0.90% Elektrik-Elektronik (Bilgisayar hariç) Amerikan İnşaat Mühendisleri Cemiyeti (American Society of Civil Engineers) tarafından yayınlanan bir istatistikte 7 2002-2011 yılları arasında ABD deki mühendislik okullarından mezun olan lisans mezunu sayıları yayınlanmıştır. Bu duruma göre inşaat mühendisliği okullarından 2011 yılında, 2002 yılına kıyasla yaklaşık %50 lik bir artışla 12,154 mezun verilmiş bulunmaktadır. ABD de imza yetkisi kullanabilen inşaat mühendisi olabilmenin birinci ön şartı, kısa adı ABET olan Accreditation Board of Engineering and Technology adlı kuruluş tarafından akredite edilmiş bir üniversiteden lisans diploması almaktır. Mart 2014 tarihi itibarı ile ABD de ABET tarafından akredite edilmiş inşaat mühendisliği programı sayısı 233 tür, 8 yapılan internet araştırmalarında 2010 yılı itibarı ile ABD deki inşaat mühendisliği okullarının toplam sayısının 265 olduğu 9 bilgisine rastlanılmıştır. Bu verilerden hareketle, ABD de sayıları 12,000 e ulaşmış olan inşaat mühendisliği lisans mezunlarının büyük bir çoğunluğunun ABET akreditasyonuna sahip 233 bölümden mezun olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Aynı raporda 2011 yılı itibarı ile ABD deki İnşaat Mühendisliği okullarındaki toplam kayıtlı öğrenci sayısı 53,215 olarak verilmektedir. Bu durumda, ABD deki inşaat mühendisliği okullarının, 2015 yılına kadar yılda ortalama olarak 13,000 mezun vermeye devam edecekleri beklenilmelidir. 294,600 290,560-4,040-1.37% Makine 233,610 238,260 4,650 0.70% giriş sınavından sonra açıkladığı sınav sonuç raporlarından bu bilgileri elde etmek mümkündür. Bir örneğine http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2013/osys/tablo4.pdf bağlantısından ulaşılabilen tablodan görüleceği gibi ÖSYM her sene tüm devlet ve vakıf üniversitelerindeki diploma programlarının puan türlerini, genel kontenjanlarını, bu kontenjanlara yerleşen öğrenci sayılarını ve bu bölümlere giren öğrencilerin en düşük ve en yüksek giriş puanlarını açıklamaktadır. Bu yıl itibarı ile üniversitelerimizden 2009 ve 2010 yıllarında üniversitelere giren öğrencilerin mezun olacakları göz önüne alınırsa önümüzdeki 5-10 yıl içerisinde ülkemizdeki inşaat mühendisi işgücüne ne kadar bir katılım olacağını belirlemek mümkün olabilecektir. ÖSYM nin 2009 yılından bu yana yayınladığı raporlardan derlenen inşaat mühendisliği diploma programları ile ilgili sonuçların özeti Tablo 4 de verilmektedir. Bu tablonun oluşturulmasında kullanılan yöntemin burada kısaca açıklanmasında büyük fayda vardır. Üniversiteye giriş sınavları ağırlıklı olarak mezuniyetlerinden sonra ülkemizdeki işgücüne katılacak olan öğrencilerin girdiği sınavlardır. ÖSYM bu sınav aracılığı ile, ülkemizdeki devlet ve vakıf üniversitelerinin yanı sıra Azerbaycan da 1, KKTC de ise 6 üniversiteye öğrenci yerleştirmektedirler. Yurt dışındaki bu eğitim kurumlarının tümü vakıf üniversitesi statüsünde olup buradan mezun olan öğrencilerin tamamına yakını Türkiye de iş imkânı aramaktadırlar. Bu nedenle ÖSYM kılavuzunda yer alan üniversiteler, Türkiye de ya da yabancı bir ülkede olup olmadıklarına bakılmaksızın devlet ve vakıf üniversitesi olarak sınıflandırılmışlardır. Hatırlanacağı üzere 2009 yılında kabul edilen bir kanunla Türk üniversitelerindeki Teknik Eğitim Fakülteleri Teknoloji Fakültelerine dönüştürülmüş ve bu fakülteler altında da mühendislik eğitimi verilmeye başlanmıştır. Teknoloji Fakülteleri bünyesindeki mühendislik bölümlerine iki ayrı kanaldan kontenjan alınmaktadır. Bunlardan birincisi genel kontenjan diğeri ise Mesleki Teknik Ortaöğretim Kurumlarına ayrılan kontenjandır. Tabloda Mesleki Teknik Ortaöğretim Kurumları kontenjanları Tablo 3: Amerika Birleşik Devletlerinde 2002-2011 Yılları Arasında İnşaat Mühendisliği Dalında Verilen Lisans Mezunu Sayıları (Yoder, 2011) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İnşaat 8,066 8,192 8,142 8,247 8,935 9,402 10,132 10,508 11,027 12,154 Elektrik-Elektronik 2,597 2,782 15,200 15,383 14,740 13,892 13,006 12,053 11,809 12,095 Makine 13,247 13,801 14,182 14,947 16,063 16,701 17,324 17,375 18,391 19,241 Benzer analizleri Avrupa Birliğine bağlı üye devletler için de yapmak mümkün olmakla birlikte, yer kısıtı olması nedeniyle bu analizlere yazıda girilmeyecektir. TÜRKİYE DE MEVCUT DURUM Türkiye İstatistik Kurumu ülkemizde inşaat mühendisliği işgücü hakkında herhangi bir kayıt tutmamaktadır. Bu konuda bilgi alınabilecek diğer bir kaynak ise TMMOB İnşaat Mühendisleri Odasıdır (TMMOB-İMO). Özel sektörde çalışan inşaat mühendislerinin oda kaydı zorunlu olsa da, kamuda çalışan inşaat mühendislerinin odaya kayıt yaptırma zorunluluklarının olmaması nedeniyle oda kayıtları ülkemizdeki inşaat mühendisi işgücünü sağlıklı bir şekilde verebilmekten uzaktır. Diğer taraftan yazarın yapmış olduğu kişisel girişimler, bakanlıklara bağlı teşkilatlarda çalışan inşaat mühendisi sayısına ulaşmanın da mümkün olamadığını göstermiştir. Dolayısı ile günümüz itibarı ile ülkemizdeki inşaat mühendisi sayısı bilinmemektedir. Bu bilgi eksikliğine rağmen TMMOB-İMO nun mevcut üye sayısı ve üniversitelerimizin inşaat mühendisliği bölümlerinin verdikleri yıllık inşaat mühendisi mezunu sayılarından hareketle ülkemizde 100,000 dolaylarında inşaat mühendisi olduğunu söylemek mümkün görünmektedir. Bu yaklaşık bilgi ileriye yönelik inşaat mühendisi ihtiyacımızın planlanması için pek sağlıklı bir başlangıç noktası oluşturmasa da, 77 milyonluk bir nüfusa sahip olan Türkiye de ortalama 750 ila 1,000 kişiye bir inşaat mühendisi düştüğünü söylemek pek de yanlış olmayacaktır. Bu noktadan hareketle yapılabilecek en sağlıklı analiz üniversitelerimizdeki inşaat mühendisliği bölümlerinde gözlenen kontenjan hareketleri ile mümkün olacaktır. Mezun bilgilerinden hareketle ülkedeki inşaat mühendisi sayısını belirlemek mümkün olsa da, tüm mezunların mesleklerini icra etmeyecek olması nedeniyle sektörde aktif olarak çalışan inşaat mühendisi sayısını bilmek hala mümkün olamamaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, TÜİK in işkolu istatistikleri içerisinde inşaat mühendisliği yer almadığından, ülkemizdeki inşaat mühendislerinin demografik yapısını tahmin edebilmek için geriye kalan tek yol, üniversitelerin mezun sayılarından hareketle bir kestirim yapmaktır. Üniversitelerimiz mezun sayılarını yıllık faaliyet raporlarında belirtmelerine rağmen, herhangi bir bütünleşik mezun veri tabanı henüz araştırmacıların ya da planlamacıların kullanımına açılmamıştır. Bu yüzden bu yönde atılacak en sağlıklı adım üniversitelerin inşaat mühendisliği bölümlerinin kontenjanları üzerinden olabilir. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezinin (ÖSYM) her sene yapılan üniversite M.T.O.K. olarak gösterilmektedir. İkinci Öğretim olarak da, inşaat mühendisliği bölümlerinin normal diploma programı dışında yürüttükleri ikinci öğretim programları ifade edilmektedir. Bu açıklamalardan sonra Tablo 4 ün yorumlanması bir seri grafik ile yapılacaktır. 7 Yoder B, «Engineering by the Numbers, http://www. asee.org/papers-and-publications/publications/collegeprofiles/2011-profile-engineering-statistics.pdf 8 http://main.abet.org/aps/accreditedprogramsearch.aspx, 9 http://www.educationnews.org/career-index/civil-engineering-schools/ OCAK-NİSAN2014 5

Prof. Dr. Güney ÖZCEBE Tablo 4: 2009-2013 Yılları Arasında Öğrenci Alan Devlet ve Vakıf Üniversiteleri İnşaat Mühendisliği Programları ile ilgili Özet Bilgiler 2009 2010 2011 2012 2013 İnşaat Mühendisliği Eğitimi 49 56 72 91 105 Veren Toplam Bölüm Sayısı Toplam Kontenjan 5,582 6,815 7,979 10,250 10,861 Boş Kontenjan 0 325 390 952 856 Devlet Üniversitelerindeki 39 44 51 59 68 Toplam Bölüm Sayısı Toplam Kontenjan 5,077 5,932 6,497 7,842 8,132 Boş Kontenjan 0 0 16 a 155 b 68 c Vakıf Üniversitelerindeki 10 12 21 32 37 Toplam Bölüm Sayısı Toplam Kontenjan 505 883 1,482 2,408 2,729 Boş Kontenjan 0 325 d 374 e 797 f 788 İkinci Öğretim Veren Üniversite 26 29 36 40 h 39 i Sayısı g Toplam Kontenjan 2,021 2,307 2,586 3,142 2,951 Boş Kontenjan 0 0 0 97 48 Teknoloji Fakültesi 0 2 j 3 k 4 l 5 m Toplam Kontenjan 0 46 71 112 372 Boş Kontenjan 0 0 0 0 0 İngilizce Eğitim Veren 6 6 7 9 12 n Devlet Üniversiteleri Toplam Kontenjan 509 571 612 705 808 Boş Kontenjan 0 0 0 0 0 İngilizce Eğitim Veren 5 10 12 21 24 Vakıf Üniversiteleri Toplam Kontenjan 314 817 842 1,488 1,574 Boş Kontenjan 0 325 288 633 o 547 M.T.O.K. 2 3 5 p 6 r Toplam Kontenjan 68 105 310 167 Boş Kontenjan 68 16 155 s 48 t a b c d e f g h i j k l m KTÜ ve SAKÜ M.T.O.K. programlarında DÜZÜ, FIRÜ ve SAKÜ M.T.O.K. programlarında FIRÜ Mühendislik Fakültesine bağlı İnşaat Mühendisliği Bölümünün 27 kontenjanının 20 si boştur. DÜZÜ, FIRÜ ve SDÜ nün Teknoloji Fakültelerine bağlı bölümlerde ise toplam 48 kontenjan boş bulunmaktadır. Tümü KKTC Üniversitelerinde KKTC Üniversiteleri, 3 TR Vakıf Üniversitesi 2012 yılında KKTC üniversitelerinin tümünün içinde yer aldığı kontenjanları dolmayan Vakıf Üniversitelerinin toplam kontenjanı 1,559 olup bu üniversitelerin ortalama doluluk oranı %49 dur. İnşaat Mühendisliği İkinci Öğretim Programı olan bölümlerin tümü devlet üniversitelerinde yer almaktadır. 40 devlet üniversitesinin mühendislik ve teknoloji fakültelerine bağlı 45 ayrı diploma programda mevcuttur. Sakarya Üniversitesinin TF-MTOK programında da ikinci öğretim verilmektedir. KTÜ ve YTÜ ikinci öğretim programlarını sonlandırırken Atatürk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümünde, Süleyman Demirel Üniversitesi ise Teknoloji Fakültesi altında yer alan tüm İnşaat Mühendisliği programlarında ikinci öğretime başladı. Gazi Üniversitesi ve Sakarya Üniversitesi Teknoloji Fakülteleri altında İnşaat Mühendisliği ve M.T.O.K. GAZÜ, KTÜ, SAKÜ FIRÜ, GAZÜ, KTÜ, SAKÜ Bu kategoride FIRÜ, GAZÜ, KTÜ, SAKÜ, SDÜ üniversitelerinde yer almaktadır. FIRÜ, SAKÜ ve SDÜ de ayrıca ikinci öğretim programı da mevcuttur. 12 devlet üniversitesinde 14 ayrı İngilizce program yürütülmektedir. Bu programlardan ikisi GÜ ve İTÜ ABD üniversiteleri ile ortak yürüttükleri diploma programıdır ve bu iki programın toplam kontenjanı 50 dir. Ayrıca Gaziantep Üniversitesinde birisi İkinci Öğretim olmak üzere iki İngilizce lisans programı bulunmaktadır. 378 boş kontenjanla KKTC üniversiteleri başı çekmektedir. DÜZÜ, FIRÜ, GAZÜ, KTÜ, SAKÜ üniversitelerinde İnşaat Mühendisliği M.T.O.K. kontenjanı mevcuttur. Bu üniversitelerden DÜZÜ, FIRÜ ve SAKÜ de M.T.O.K. ikinci öğretim programı da mevcuttur. SDÜ nin de kalıtılımı ile İnşaat Mühendisliği M.T.O.K. kontenjanı mevcut olan üniversite sayısı 6 ya çıkmıştır. Bu üniversitelerden DÜZÜ, FIRÜ, SAKÜ ve SDÜ de M.T.O.K. ikinci öğretim programı da mevcuttur. 155 boş kontenjanın 97 si M.T.O.K. ikinci öğretim programlarına aittir. DÜZÜ, FIRÜ ve SAKÜ nün toplam 115 olan İnşaat Mühendisliği M.T.O.K. ikinci öğretim kontenjanının yalnızca 18 i dolmuştur. DÜZÜ ve FIRÜ M.T.O.K ikinci öğretim programlarına yalnızca 1 er kişi kayıt hakkı kazanmıştır. DÜZÜ, FIRÜ, SAKÜ ve SDÜ İnşaat Mühendisliği M.T.O.K. ikinci öğretim programlarının toplam kontenjanı 58 olup bu kontenjanların 48 i boş kalmıştır. FIRÜ M.T.O.K ikinci öğretim programına baş vuran olmamıştır. Şekil 1 2009-2013 yılları arasında ÖSYM aracılığı ile inşaat mühendisliği bölümlerine öğrenci yerleştirilen devlet ve vakıf üniversitelerinin sayılarındaki değişimi göstermektedir. Bu süre içerisinde hem devlet, hem de vakıf üniversitelerindeki inşaat mühendisliği diploma programları sayılarında doğrusal artış gözlenmiştir. Dört senelik bir süreçte devlet üniversitelerindeki inşaat mühendisliği bölümlerinin sayısı %75 lik bir artışla n o p r s t Şekil 1: 2009-2013 yılları arasında inşaat mühendisliği bölümlerinin sayısındaki artış Şekil 2: 2009-2013 yılları arasında inşaat mühendisliği bölümlerinin kontenjanlarındaki artış 39 dan 68 e, vakıf üniversitelerindeki bölümlerin sayısı ise %270 lik bir artışla 10 dan 39 a çıkmıştır. Toplamda gerçekleşen artış oranı ise %115 olmuştur. Beş sene içerisinde üniversitelerimizdeki inşaat mühendisliği bölüm sayısının iki katına çıkması çok dikkat çeken bir gelişme olup, bu makalenin yazarı yaşanan bu artışın tamamen talebe yönelik olarak şekillenen, plansız ve programsız bir büyümenin işareti olmasından endişe duymaktadır. Şekil 2 de üniversitelerimizdeki inşaat mühendisliği programlarının kontenjanlarının 2009-2013 yılları arasındaki değişimi verilmektedir. Bu süre içerisinde devlet üniversitelerinin birinci ve ikinci öğretim programları olan inşaat mühendisliği programlarının toplam kontenjanı %60 lık bir artış ile 5,077 den 8,132 ye çıkmıştır. Aynı dönemde vakıf üniversitelerindeki inşaat mühendisliği programlarının sayısındaki yaşanan %270 oranındaki artış, bu bölümlerin kontenjanlarına daha da büyük oranda bir oranda yansımıştır. 2009-2013 döneminde vakıf üniversitelerindeki inşaat mühendisliği bölümlerinde gözlemlenen kontenjan artış oranı %440 olarak tecelli ederek 505 ten 2,729 a çıkmıştır. Bu artışlarla 2012 ve 2013 senelerinde üniversitelerimizin inşaat mühendisliği programlarına kabul edilen öğrencilerin sayılarının 10,000 in üzerine çıktığı belirlenmiştir. 2014 yılında ise bu sayının 11,000 i aşması beklenilmektedir. Bu aşamada bir genel değerlendirme yapmakta fayda görülmektedir. Türkiye de sayıları 105 olan inşaat mühendisliği bölümüne 10,861 öğrenci alınmaktadır. İki ila üç sene içerisinde bu okullarımız her yıl 10,000 in üzerinde mezun vermeye başlayacaktır. Sayıları bugünkü büyüklüklerle sabitleyecek olursak, Türkiye deki 105 inşaat mühendisliği bölümünün önümüzdeki yıllarda yılda takriben 10,000-11,000 mezun vermesi beklenmelidir. Diğer taraftan, bir önceki bölümde, ABD de 233 inşaat mühendisliği bölümünün yılda 12-13 bin dolayında mezun vermekte olduğu belirtilmişti. Bu iki durumdaki mezun sayıları benzer büyüklüklerde olmasına karşın ABD de bu üretimi yapan üniversite sayısının Türkiye dekinin iki katı olması ülkemizdeki üretimin nitelikten çok niceliğe yönelik olduğunu göstermektedir. Türkiye deki okullarda okuyan inşaat mühendisliği lisans öğrencileri, Amerika daki akranlarına göre ortalama olarak iki katı kalabalık sınıfl arda ders almak zorundadırlar. Bu acı gerçeğin üniversitelerimizde yaşanan alt yapı sorunları ile birleştiği düşünülürse, ülkemizdeki inşaat mühendisliği eğitiminin ortalama kalitesinin evrensel standartların 6 SAYI31