BÖLÜM 14 DIfi KUVVETLER DIfi KUVVETLER 1- F Z KSEL (MEKAN K) PARÇALANMA : Günlük ve y ll k s cakl k fark n n fazla oldu u bölgelerde kayalar n ufalanmas d r. Çöllerde, yüksek da larda ve karasal iklim bölgelerinde etkilidir. Ülkemizde Do u Anadolu, ç Anadolu ile Güneydo- u Anadolu bölgelerinde etkilidir. 2- K MYASAL ÇÖZÜLME : Ya fl ve nemin fazla oldu u bölgelerde görülür. Ekvatoral bölge, Muson ve okyanus iklimleri ile deniz k y lar nda etkilidir. Ülkemizde Karadeniz Bölgesinde etkilidir. Toprak oluflumu : Toprak oluflumu üzerinde iklim, bitki örtüsü, anakayan n özellikleri, yerflekilleri ve zaman n etkisi vard r. Topraklar oluflumlar na göre ikiye ayr l r. 5- Tundra : So uk nemli Tundra iklim bölgelerinin yar donmufl verimsiz topraklar d r. Ülkemizde görülmez. b) Kurak Bölge Topraklar 1- Çernozyomlar (Kara topraklar) : Orta kufla- n yar nemli step sahalar nda oluflan humus bak m ndan zengin topraklard r. Ülkemizde Erzurum-Kars Bölümünde görülür. 2- Kestane ve Kahverengi bozk r : Yar kurak bozk r sahalar n n az verimli topraklar d r. Ülkemizdeki en yayg n toprak türüdür. ç Anadolu, Güneydo u Anadolu ile Trakya da görülür. 3- Çöl : Çöl iklim bölgelerinde oluflan çok verimsiz topraklard r. Kimyasal ve biyolojik ayr flman n yetersizli i toprak oluflumunu engellemifltir. Ülkemizde görülmez. A - Tafl nm fl Topraklar 1- Alüvyonlar Akarsular n tafl y p biriktirdi i topraklard r. 2- Lösler Rüzgârlar n tafl y p biriktirdi i topraklard r. 3- Morenler Buzullar n tafl y p biriktirdi i topraklard r. Alüvyonlar farkl bölge topraklar n n kar fl m ndan olufltuklar için verimlidirler, bulunduklar bölgenin iklimi hakk nda bilgi vermezler. B - Yerli Topraklar a) Nemli Bölge Topraklar 1- Lateritler : S cak nemli bölgelerin y kanm fl verimsiz topraklar d r. Ülkemizde Do u Karadeniz k y lar nda görülür. 2- Terra Rossa (K rm z ) : Akdeniz iklim bölgesinde kireçtafl üzerinde geliflen k rm z renkli topraklard r. Ülkemizde Akdeniz ve Ege k y lar nda görülür. 3- Kahverengi orman : Il man nemli iklim bölgelerinin ormanl k alanlar nda oluflan verimli topraklard r. Ülkemizde Karadeniz k y lar nda görülür. 4- Podzoller : Serin nemli iklim bölgelerinin i ne yaprakl orman alanlar nda oluflan topraklard r. Ülkemizde Bat Karadeniz k y lar nda görülür. Heyelâna neden olan etkenler 1- Bol ya fl (Kayaçlar n suya doymas ) 2- E imin fazla olmas 3- Tabakalar n e im do rultusunda uzanmas 4- Kayaçlar n yap s 5- Yamaçta do al dengenin bozulmas Ya fl bol, kayaçlar killi yamaç e imleri fazla oldu- undan heyelan en çok Karadeniz Bölgesi nde görülür. Topra n suya doygun hale gelmesi nedeniyle ilkbaharda heyelan olaylar nda büyük art fl olur. Heyelan Erozyona yol açan etmenler 1- klimin yar kurak olmas 2- Bitki örtüsünün tahrip edilmesi 3- Engebeli arazi yap s ve e im fazlal 258
4- Meralarda afl r otlat lma yap lmas 5- Topraklar n nadasa b rak lmas 6- H zl nüfus art fl (Bitki örtüsü tahribi, yanl fl arazi kullan m ) 7- E imli yerlerde tarla aç lmas ve tarlalar n e ime paralel sürülmesi Erozyonun zararlar 1- Tar m topraklar yok olur. 2- Meralarda verim azal r. 3- Baraj ve göller toprakla dolar. 4- Akarsular kirlenir. 5- Do al denge bozulur. (Hayvan ve bitki türleri azal r, tar msal verim azal r.) Erozyonu önlemenin yollar 1- Bitki örtüsü tahribini azaltmak, a açland rma yapmak 2- Mera hayvanc l yerine ah r hayvanc l n yayg nlaflt rmak 3- E imli yamaçlar basamaklar haline (taraça) getirmek 4- Nadas yerine, nöbetlefle ürün ekimi yapmak 5- Uygun olmayan alanlarda tar m yapmamak, e imli alanlarda tarlalar e ime dik sürmek 6- Halk bilinçlendirmek, h zl nüfus art fl n önlemek. 7- Meralar slah etmek 3- AKARSULAR Akarsuyun Havzas : Bir akarsuyun kollar yla birlikte sular n toplad alana o akarsuyun havzas denir. Havzan n büyüklü ü yerflekillerine ve akarsuyun uzunlu una ba l d r. Sular n denize ulaflt ran havzalara aç k havza, ulaflt ramayan havzalara ise kapal havza (Tuz Gölü çevresi, Van Gölü çevresi, Göller Yöresi, Aras Havzas ) denir. Akarsuyun Ak m (Debisi) : Akarsuyun enine kesitinden 1 saniyede geçen su miktar d r, m 3 /sn olarak ifade edilir. Akarsuyun ak m, iklim özelliklerine (ya fl miktar ve flekli, s cakl k vs.) havzan n büyüklü üne, arazinin geçirimlilik yap s na, akarsuyun beslendi- i kaynaklara ve insanlar n etkisine ba l d r. Akarsuyun Rejimi : Akarsu ak m n n y l içerisinde gösterdi i seviye de iflikliklerine denir. Bir y l içerisinde su seviyeleri (debileri) aras nda fark azsa rejimi düzenli, (Ekvatoral iklim, Karadeniz) çoksa rejimi düzensizdir. (Akdeniz, Muson) Akarsuyun rejimi üzerinde iklim özellikleri (ya- fl rejimi, ya fl flekli, s cakl k vs.) ve beslendi i kaynaklar etkilidir. Türkiye deki Akarsular n Özellikleri 1- Havzalar dard r. (Üç yandan denizlerle çevrili olmas, engebeli yerflekilleri, da lar n k y - ya parelel uzanmas ) 2- Rejimleri düzensizdir. (Her mevsim ya fl olmad ndan) 3- En fazla su tafl d klar dönem genelde ilkbahard r. (Kar ve buz erimesi, ya fl) 4- Hidroelektrik üretimine uygundurlar. (Derin ve e imli vadilerde akt klar ndan) 5- Tafl mac l a uygun de illerdir. (Rejimleri düzensiz, yatak e imleri fazla, a zlar alüvyonla dolmufl) 6- En çok yararland m z alanlar; enerji üretimi, tar mda sulama ve içme suyu teminidir. 7- Denge profiline ulaflamam fllard r. (Genç yap l arazi oldu u için) 8- Yatak e imleri fazla oldu undan h zl akarlar, bol alüvyon tafl rlar. 9- Da lar n uzant s nedeniyle genelde do u-bat uzan fll d rlar. 10- Ya fl miktar na ba l olarak genelde az su tafl rlar. Akarsu Afl nd rmas Akarsular n afl nd rmas nda en önemli etken e im fazlal (h zl ak fl)d r. Ayr ca tafl d su miktar, bitki örtüsü, arazi yap s ve tafl d yük miktar da afl nd rma üzerinde etkilidir. 259
Akarsu Afl nd rma fiekilleri 4- Peneplen (Yontukdüz) 1- Vadiler : En yayg n afl nd rma flekilleridir. Deniz 1 Çentik (Kertik) Vadi Kanyon Vadi Bo az (Yarma) Vadi Genifl tabanl vadi Deniz 5- K rg bay r 2 6- Denge profili Menderes Vadi (E imin azald n n kan t d r.) P s 2- Dev Kazan R t A B C 1 1 s t 2 Ça layan Deniz Deniz Ça layan fiekil : Dev Kazan n n oluflumu 3- Peri bacalar Yumuflak tüfler Sert kayaçlar 1 Dev Kazan 1 - Bafllang ç safhas 2 - Oluflum sonras safhas 2 Denge Profili = Bir akarsuyun bir yamaç üzerinde yata n afl nd rmas ve zamanla denge profiline ulaflmas P = Kaynak, R = A z st = Denge profili (A, B, C = Afl nd rma profilleri) Akarsu Biriktirmesi Akarsuyun biriktirmesinde en önemli etken e im azalmas d r. Ayr ca tafl nan su miktar n n az olmas ve yük miktar n n artmas da biriktirmeye neden olur. Akarsu Biriktirme fiekilleri 1- Birikinti Konisi I II fiekil : Peribacalar n n meydana gelifli : I. Peribacalar n n bafllang ç safhas II. Peribacalar n n oluflum sonras safhas 260
2- Da ete i ovas 6- Taraça (Seki) Taraça Da ete i ovas Kaynak Çeflitleri 3- Da içi ovas Da içi ovas 1- Yamaç (vadi) Kayna Vadi C kaynak kaynak 4- Irmak ada ve setleri Akarsu Yata 2- Fay Kayna kaynak Irmak adalar Irmak setleri Fay 3- Karstik kaynak 5- Deltâ Ovalar : Akarsuyun denize döküldü ü yerde tafl d alüvyonlar üçgen ( = deltâ) fleklinde biriktirmesiyle oluflur. Bir k y da deltâ oluflabilmesi için; K y da gel-git ve ak nt lar n etkili olmamas, K y n n s (az derin) olmas, Akarsuyun bol alüvyon tafl mas gerekir. Karstik kaynak (Sular bol kireç içerir.) kaynak 4- Artezyen kayna DEN Z DEN Z Akarsu Bafllang ç Deltâ ovas Geçirimli tabaka Geçirimsiz tabaka Artezyen Kayna 261
5- Gayzer kayna Ülkemizde rüzgârlar n en etkili oldu u yer ç Anadolu Bölgesinin Karap nar yöresidir. Rüzgâr Yönü Dulda Mantarkaya Kum tepeleri Barkan Suç kan Gayzer kayna Karstik Yerflekilleri Kalker, jips ve kayatuzu gibi kolay eriyen kayaçlar n yayg n oldu u yörelerde afl nd rma (Lapya, Dolin, Uvala, Polye = Gölova, Obruk, Düden, Ma- ara) ve biriktirme (Sark t, Dikit, Sütun, Traverten) sürecine ba l olarak meydana gelen yerflekilleridir. Ülkemizde karstik flekillerin en yayg n oldu u bölge Akdeniz dir. Kör vadi Düden (Subatan) Dolin Obruk Polye fiekil : Bafll ca Karstik fiekiller Uvala Dolin Kanyon vadi Ma ara 5- BUZULLAR : Kutup bölgeleri ve yüksek da larda yeryüzünü flekillendiren en önemli d fl kuvvet buzullard r. Ülkemizin flekillenmesinde en az etkisi olan d fl kuvvettir. Erimeden, ertesi y la kalan kara kal c (daimi) kar, karalar üzerinde hareket eden buz tabakalar na ise buzul ad verilir. Kal c kar ve buzullar n yükselti s n r Ekvatordan kutuplara do ru gidildikçe deniz seviyesine do ru alçal r. Buzullar n etkisiyle hörgüçkayalar, tekne vadiler, sirk gölleri, fiyort ve skyer tipi k y lar (afl nd rma) ve morenler (biriktirme) meydana gelir. Kanada n n kuzeyi, Kuzey Avrupa ve skandinav yar madas nda buzullar n flekillendirici etkisi belirgindir. Ülkemizde ise; Hakkari çevresinde Cilo ve Sat Da lar ile A r, Süphan, Munzur, Kaçkar, Erciyes, Alada lar ve Uluda üzerinde buzul flekillerine rastlan r. 4- RÜZGÂRLAR : Çöllerde, bitki örtüsünden yoksun kurak ve yar kurak alanlarda ve k y kumsallar nda en etkili flekillendirici d fl kuvvet rüzgârlard r. Rüzgâr n etkisiyle mantarkaya (afl nd rma), barkan, kum tepeleri, lös ve kumullar (biriktirme) meydana gelir. 262
90 K 80 K (0 metre) 60 K 30 K 0 30 G 60 G 70 G (o metre) 90 G 500 m 1200 m 2200 m 4500 m 5000 m 4500 m 5000 m 4500 m 1500 m 1000 m 400 m Daimi kar s n r en yüksek Kar ya fl az S cakl k yüksek Daimi kar s n r subtropikal kuflaktan düflük Yüsek nemlilik ve atmosferin yo unlu u nedeniyle Daimi kar s n r en yüksek Kar ya fl az S cakl k yüksek Daimi kar s n r yüksek enlemlerde 0 metreye iner. Güney Kutbu O lak Dön. Yengeç Dön. Kuzey Kutbu So uk (Kutup) Kufla Il man (Orta) Kuflak Subtropikal Kuflak subekvatoral Kuflak Subtropikal Kuflak Il man (Orta) Kuflak So uk (Kutup) Kufla Daimi kar s n r n n yükselti s n r ndaki de iflimler Daimi Kar (Tokto an Kar) S n r Ekvatordan Kutuplara Do ru Gidildikçe Afla lara Düfler Enlem etkisi Göller Karalar üzerindeki durgun su kütlelerine göl denir. Bir gölün d flar ya ak fl (gidegeni) varsa sular tatl, ak fl yoksa sular tuzludur. Göller oluflumuna göre; 1- Tektonik Göller : znik, Manyas, Ulubat, Tuz, Hazar 2- Karstik Göller : Salda, Sö üt, Avlan, Su la (Akdeniz Bölgesi) 3- Buzul (Sirk) Gölleri : Yüsek da larda 4- Volkanik Göller : Meke, Nemrut 5- Set Gölleri a) Heyelân Seti : Abant, Yedi göller, Uzungöl, Tortum, Sera (Karadeniz Bölgesi) b) Alüvyon Seti : Eymir, Mogan, Bafa, Marmara c) K y seti (Lagün) : Büyük ve Küçükçekmece, Terkos d) Lav Seti : Van, Ç ld r, Erçek, Nazik, Haçl (Do- u Anadolu) e) Yapay Set (Baraj gölleri) : Keban, Atatürk, Karakaya, Dicle, Hirfanl, Sar yar v.s. Göllerimizden; enerji üretimi (hidroelektrik), tar mda sulama, içmesuyu temini, tuz üretimi, turizm ve su ürünleri avc l amac yla yararlan l r. Göllerin su seviyesi iklim koflullar na ba l olarak mevsime göre de iflebilir. 6- DALGA VE AKINTILAR Dalgalar n oluflumunda rüzgâr, deprem ve volkanizma ile gel-git etkili olurken, ak nt lar n oluflumunda rüzgâr ve yo unluk fark etkili olur. Dalgalar n etkisiyle falez = yal yar (afl nd rma) k - y oku (Fethiye Ölüdeniz) Lagün = deniz kula (Büyük ve Küçük Çekmece Gölleri), Tombolo = Sapl ada (Kap da yar madas ) meydana gelir. 263
Lagün Kara Tombolo K y oku Ada Deniz Dalga ve ak nt lar n etkisiyle oluflan yerflekilleri Dalga Falez (Yal yar) Dalga Limanl k y lar 3- Limanl K y : Su basmas na u rayan alçak bölgelerin önünün k y oklar ile kapanmas sonucu oluflan k y lard r. Ukrayna n n Karadeniz k y lar fiekil : Bir yal yar n (Falez) meydana gelifli K y Tipleri Boyuna k y lar 1- Boyuna K y : Da lar n k y ya paralel uzand, girinti ve ç k nt n n az oldu u k y lard r. (Karadeniz ve Akdeniz k y lar ) Dalmaçya tipi k y lar 4- Dalmaçya k y : Denizin k y ya paralel uzanan da s ralar aras ndaki vadilere dolmas sonucu oluflan k y lard r. Da lar k y önünde k y ya paralel adalar oluflturur. (Kafl-Finike aras ) Enine k y lar 2- Enine k y : Da lar n k y ya dik uzand bölgelerde çöküntü alanlar n n sular alt nda kalmas yla ortaya ç kan çok girintili ç k nt l k y lard r. (Ege Bölgesi k y lar ) Rial k y lar 5- Rias k y : Akarsular n plâtolarda açt klar derin vadilerin sular alt nda kalmas yla oluflan k y lard r. (Çanakkale ve stanbul Bo azlar, stanbul Halici, Güney Ege k y lar ) 264
Fiyord tipi k y lar 6- Fiyort K y : Buzul vadilerin sular alt nda kalmas yla oluflan çok girintili ç k nt l körfezlerdir. (Norveç k y lar - Türkiye de görülmez.) Skyer k y 7- Skyer K y : Deniz ilerlemesi sonuçu hörgüçkayalar n irili ufakl binlerce adaya dönüfltü ü çok girintili ç k nt l k y lard r. (Kanada ve skandinav yar madas k y lar - Türkiye de görülmez.) Haliçli k y lar 8- Haliçli (Estuar) K y lar : Gel-git olay n n görüldü- ü k y larda akarsu a zlar n n temizlenmesi sonucu oluflan k y lard r. (Kuzeybat Avrupa k y lar : Londra, Hamburg, Amsterdam, Anvers - Türkiye de görülmez.) ÖZETLE Fiziksel (mekanik) çözülme çöl iklimi ve sert karasal iklim tiplerinde çok etkilidir. Ülkemizde heyelân olaylar n n ço unun ilkbaharda görülmesi kar ve buz erimelerine ba l olarak topra n suyla doygun hale gelmesinden kaynaklan r. Bitki örtüsünden yoksun alanlarda hem akarsu hem de rüzgâr erozyonu etkili olur. Alüvyon, buzultafl ve lös gibi tafl nm fl topraklar n ortak özelli i verimli olmalar d r. Ülkemizde deltâ ovalar n n bulunmas, k y lar - m zda gel-git olay n n etkili olmad n n bir kan t d r. Bir akarsuda mendereslerin artmas yatak e iminin az olmas na ba l d r. Bir bölgede ya fl n olmad dönemde akarsular n bol ak ml olmas ; Kar ve buz erimesi Yeralt su kaynaklar ve Baraj gölü ile beslenmesine ba l d r. Kapal havzalar n oluflumunda en önemli etken yerflekilleridir. Akarsular m z n denize döküldükleri yerlerde deltâ ovalar oluflturmalar çok alüvyon tafl - d klar na en iyi kan tt r. Gel-git, deniz ak nt s ve akarsular n oluflumuna katk da bulunduklar yerflekli haliçtir. Akdeniz Bölgesinde obruk, düden, ma ara, polye, uvala, lapya gibi oluflumlar n yayg n olmas karstik arazinin genifl yer tutmas ile ilgilidir. Bir kaynak suyu yerin derinliklerinden geliyorsa, s cakl y l boyunca fazla de iflmez. Karstik kaynaklar n suyu bol miktarda kireç içerir. Bir akarsudan sulama amac yla y l n ancak belirli bir kesiminde yararlan labiliyorsa, akarsuyun rejimi düzensizdir. Alüvyon, kahverengi orman ve çernozyom en verimli, çöl, tundra ve lateritler ise en verimsiz toprak türleridir. Ülkemizde rüzgâr afl nd rmas n n en çok görüldü ü bölge ç Anadolu, en az görüldü ü bölge ise Karadeniz dir. 265
Peribacalar n n oluflumunda, sel sular, akarsular, rüzgâr, volkanik arazi yap s ve bitki örtüsünün azl etkili olmufltur. Haliç gel-git genli inin fazla oldu u k y larda, deltâ ise gel-git genli inin az oldu u k y larda görülür. Bir akarsuda tafl mac l k yap labilmesi için yata n n denge profiline ulaflmas rejiminin düzenli olmas ve bol su tafl mas gerekir. Ülkemizde erozyonun en etkin oldu u bölgeler bitki örtüsünün c l z, ya fl miktar n n az oldu- u ç Anadolu ile Güneydo u Anadolu dur. Yerflekillerinin benzerli ine ra men Akdeniz Bölgesinde heyelân olaylar Karadeniz Bölgesi kadar yayg n de ildir. Nedeni ya fl azl ve karstik arazi yap s d r. Göllerimizin ortalama yükseltisi bat dan do uya gidildikçe artar. Karadeniz Bölgesi nde heyelân set gölleri, Do u Anadolu Bölgesinde volkanik göller, Akdeniz Bölgesinde karstik göller, Ege Bölgesinde alüvyal set gölleri, Marmara Bölgesinde ise tektonik ve k y set gölleri yayg nd r. Göl bak m ndan en zengin bölgelerimiz Do u Anadolu ve Akdeniz, en fakir bölge ise Güneydo u Anadolu dur. Do u Anadolu akarsular nda kar ve buz erimesiyle beslenme belirgindir. Fay kaynaklar Ege ve Marmara, karstik kaynaklar ise Akdeniz Bölgesi nde yayg nd r. Yükselti azl nedeniyle Ege ve Marmara Bölgesi nde buzullara rastlanmaz. Artezyen ve gayzer kaynaklarda su yüzeye f flk rarak ç kar. Aktif volkanizma olmad ndan ülkemizde gayzer kayna bulunmaz. Ülkemizde toprak çeflitlili inin fazla olmas, iklim çeflitlili ine kan tt r. Taraça (seki) ve menderes oluflumunda hem afl nd rma hem de biriktirme etkili olmufltur. Genç arazi yap s nedeniyle ülkemizde denge profili ve peneplen gibi yerflekilleri azd r. K y n n s, dalga ve ak nt n n az etkin olmas nedeniyle deltâ ovalar n n en yayg n oldu u bölge Ege dir. Bütün y l ya fll geçen bir bölgede tar mda sulama amac yla baraj yapmaya gerek yoktur. Yerflekillerinin engebeli olmas nedeniyle ülkemiz komflu ülkelere oranla baraj gölleri yap - m na uygundur. Abant, Uzungöl, Yedigöller, Van Gölü gibi göllerimizden turizm amac yla yararlan l r. ç Anadolu, Ege, Güneydo u Anadolu ve Marmara Bölgesi nde sulama ve içmesuyu sa lamaya, Do u Anadolu da ise hidroelektrik üretimine yönelik barajlar yayg nd r. Kapal havza olduklar için Van ve Tuz Göllerinin sular tuzludur. Bu nedenle tuz elde edilir, içme suyu temini ve sulamada yararlan - lamaz. Bafra, Çarflamba, Silifke ve Çukurova deltâ ovalar na örnek verilebilir. Hidroelektrik üretimine en elveriflli bölgemiz Do u Anadolu, en az elveriflli bölgemiz ise Marmara d r. Buna yükselti ve yerflekillerinin farkl l neden olmufltur. Ya fl olmad halde Akdeniz Bölgesi akarsular n n yaz mevsiminde bol ak ml olmas n n sebebi karstik kaynaklarla beslenmedir. Göller Yöresi nin kapal havza olmas nda bölgenin karstik yap s etkilidir. Falezler s rada lar n yüksek ve k y ya paralel uzand bölgelerde yayg nd r. Gel-git ay n çekim etkisiyle oluflur. Haliçli k y tipi oluflturur. Ülkemizde fiyort ve skyer k y ile haliç k y yoktur. Bir akarsuyun bir kaç kol halinde akmas ve biriktirme flekilleri oluflturmas e iminin az oldu- unu gösterir. Da lar n k y ya paralel uzand bölgelerde; K y da girinti ç k nt azd r. Falezler yayg nd r. fielf sahas dard r. K y ile iç kesimler aras nda ulafl m zordur. Da lar n k y ya dik uzand bölgelerde; K y da girinti ç k nt fazlad r. fielf sahas genifltir. K y dan yararlanma kolayd r. K y ile iç kesimler aras nda ulafl m kolayd r. 266
BÖLÜM 14 D fl Kuvvetler - Çözülme - Erozyon - Heyelân TEST 37 1. fiehir Mu la Kayseri Trabzon A r Ocak ort. S c. ( C) 5.4 1.5 7.4 10.0 Yukar daki tabloda s cakl k ve ya fl de erleri verilen flehirlerin hangi ikisinde fiziksel parçalanma en fazlad r? A) Mu la Kayseri B) Kayseri Trabzon C) A r Kayseri D) Mu la Trabzon E) Trabzon A r 2. Fiziksel (mekanik) parçalanma afla dakilerden hangisiyle do ru orant l olarak artar? A) S cakl k farklar yla B) Ya fl fazlal yla C) Nemlilik oran yla D) Bitki örtüsünün zenginli iyle E) Akarsu zenginli iyle Temmuz Y ll k Ya fl Ort. S c. ( C) (mm) 26.0 22.7 22.6 21.0 1220 366 822 528 3. Çok nemli ve çok s cak tropikal bölge topraklar - d r. Buralarda bitki örtüsü gür olmakla beraber yüksek s cakl k ve bol ya fl n neden oldu u afl r y kanma, topraktaki mikroorganizmalar n fazlal nedeniyle "humus birikimi " olmaz. Yukar da özellikleri verilen toprak türü afla - dakilerden hangisidir? A) Lateritler B) Tundralar C) Podzoller D) Çöl topraklar E) Çernozyumlar 4. Türkiye'de yer kaymalar n n en fazla görüldü ü yerlerden biri de Do u Karadeniz Bölümü'dür. Bu bölümde yer kaymalar n n fazla olmas nda afla dakilerden hangisinin etkisi yoktur? A) Yamaç e imlerinin fazla olmas n n B) Bitki örtüsünün zengin olmas n n C) Ya fl ve suyun bol olmas n n D) Tabakalar n uzan fl do rultusunun E) Kayaç tabiat ve toprak cinsinin 5. Y ll k s cakl k farklar yüksek Ya fl rejimi düzensiz Bitki örtüsü fakir olan bir bölge ile ilgili hangi yarg ya kesinlikle var lamaz? A) Fiziksel parçalanma belirgindir. B) Rüzgar afl nd rmas etkilidir. C) Nemlilik oran azd r. D) Deniz k y s ndad r. E) Akarsular ulafl ma elveriflli de ildir. 6. Rüzgar afl nd rma ve biriktirmesi sonucu oluflan yerflekillerine afla daki ülkelerin hangisinde yayg n olarak rastlan r? A) ngiltere B) Endonezya C) Kanada D) M s r E) Brezilya 7. D fl kuvvetlerle ilgili afla daki yarg lardan hangisi yanl flt r? A) Ekvatoral bölgede kimyasal ayr flma çok etkilidir. B) En verimli tafl nm fl topraklar morenlerdir. C) Dalga afl nd rmas en fazla dik k y larda etkili olur. D) Mekanik çözülme en fazla çöllerde ve kutuplarda etkilidir. E) Akarsular n en yayg n afl nd rma flekilleri vadilerdir. 267
- Çözülme - Erozyon - Heyelân 8. Topraklar n özellikleri ile ilgili afla daki yarg - lardan hangisi yanl flt r? A) Podzoller, nemli, so uk bölgelerin topraklar - d r. B) Terra Rossa'lar bileflimlerindeki demir oksitler nedeniyle k rm z renk kazan rlar. C) Çok nemli ve çok s cak tropikal bölgelerin topraklar olan lateritler humusça çok zengindirler. D) Çöl topraklar, yüzeydeki tuz ve kireç birikmesi nedeniyle en verimsiz topraklard r. E) Kutba yak n sahalar n ve yüksek da lar n topra Tundralard r. 11. Afla dakilerden hangisi Türkiye'nin bugünkü jeomorfolojik görünümünü kazanmas nda en az etkili olmufltur? A) Da oluflumu B) Buzullaflma C) Volkanizma D) Akarsu afl nd rmas E) K ta oluflumu 12. Günlük ve y ll k s cakl k fark n n fazla oldu u bölgelerde fiziksel ufalanma etkilidir. 9. Afla da verilen yöreler ile yayg n toprak türleri efllefltirmelerinden hangisi yanl flt r? Ekvator I II III V IV A) Akdeniz Terra Rossa B) Do u Karadeniz Lateritler C) ç Anadolu - Kahverengi step D) Marmara Podzoller E) Ege Terra Rossa 10. E imli yamaçlar n varl na ra men ç ve Güneydo u Anadolu bölgelerinde heyelan olaylar na pek s k rastlan lmaz. Bu bölgelerimizde heyelan olaylar n n bu denli az görülmesinde afla dakilerden hangisi daha çok etkili olmufltur? A) Ya fl miktar n n az olmas B) Geçirimsiz kayaçlar n yayg n olmas C) Bitki örtüsünün zengin olmas D) Akarsu kaynaklar n n az olmas E) Ya fl rejiminin düzenli olmas Buna göre, yukar daki haritada numaralarla gösterilen yerlerin hangisinde fiziksel ufalanma en fazla etkilidir? A) I B) II C) III D) IV E) V 13. Afla dakilerden hangisi "Erozyonu önlemek ve topra korumak için ne gibi önlemler al nmal d r." sorusuna cevap olamaz? A) Yamaçlar basamakland rmak B) Topra nadasa b rakmak C) Orman tahriplerinin önüne geçmek D) Yanl fl arazi kullan m n önlemek E) Gerekli yerleri a açland rmak 268
- Çözülme - Erozyon - Heyelân 14. Yerflekilleri benzer olmas na ra men Akdeniz Bölgesi'nde yer kaymalar Karadeniz Bölgesi kadar fazla de ildir. Bu farkl l n ortaya ç kmas nda Akdeniz Bölgesi'nin hangi özelli i daha çok etkili olmufltur? A) Bitki örtüsünün çok gür olmas B) Yamaç e imlerinin çok az olmas C) Ya fl ve suyun az olmas D) Kayaçlar n geçirimsiz olmas E) Ekili dikili arazinin fazla olmas 17. Türkiye de heyelan olaylar n n en fazla ve en az görüldü ü co rafi bölgeler afla dakilerden hangileridir? A) Karadeniz Güneydo u Anadolu B) Ege Güneydo u Anadolu C) Marmara ç Anadolu D) Akdeniz Marmara E) ç Anadolu - Do u Anadolu 15. Y kanman n en fazla oldu u toprak tipi afla - dakilerden hangisidir? 18. Bölgelerimize göre toprak da l fl ile ilgili seçeneklerden hangisi yanl flt r? A) Terra Rossa B) Laterit C) Çernozyum D) Podzol E) Kahverengi step A) Ege Bölgesi Terra rossa B) Bat Karadeniz Podzol C) ç Anadolu Kahverengi Step D) Do u Karadeniz Laterit E) Güneydo u Anadolu Tundra 16. Afla daki bölgelerin hangisinde kimyasal ayr flma en fazlad r? A) Kutuplarda B) Akdeniz ülkelerinde C) Karasal iklim bölgelerinde D) Ekvatoral bölgede E) Çöl bölgelerinde 269
TEST 38 D fl Kuvvetler - Akarsular BÖLÜM 14 1. Akarsular n yatak e imlerinin azald yerlerde, afla daki yerflekillerinden hangisi oluflmaz? A) Irmak adas B) Menderes C) Delta ovas D) Alüvyal tabanl vadi E) Dev kazan 2. "Bir akarsuyun y l içerisinde gösterdi i ak m de iflikliklerine o akarsuyun rejimi denir." Buna göre afla daki iklim bölgelerinin hangisinde akarsu rejimi daha düzenlidir? A) Muson B) Ekvatoral C) Karasal D) Çöl E) Akdeniz 3. Sadece y ll k ya fl miktar ve mevsimlere da- l fl gözönüne al nd nda, afla daki akarsular m zdan hangisinin rejimi daha düzenlidir? A) Büyük Menderes B) Seyhan C) Gediz D) Ceyhan E) Çoruh 4. I. Tafl nan yük miktar n n az olmas II. Yatak geniflli i III. Yatak e iminin az olmas IV. Bitki örtüsü zenginli i Akarsular n biriktirme faaliyetinde en önemli etken yukar dakilerden hangisidir? A) Yaln z II B) I ve IV C) Yaln z III D) Yaln z IV E) I ve II 6. Bat Anadolu'da akarsular n ak m yükselmeleri nisan may s aylar na rastlarken, Do u Anadolu'da akarsular n ak m yükselmeleri may s haziran aylar nda olmaktad r. Do u Anadolu bölgesi akarsular ndaki ak m yükselmesinin bir ay gecikmeyle meydana gelmesinde bu bölgenin hangi özelli i daha fazla etkili olmufltur? A) Bitki örtüsü B) Yerflekilleri C) Ortalama yükseltisi D) Ekvatora uzakl E) Denize göre konumu 7. I. Yata n n uzun olmas II. Rejiminin düzenli olmas III. Havzas n n geniflli i IV. Denge profiline ulaflm fl olmas Bir akarsuyun tafl mac l a elveriflli olmas yukar dakilerden hangisine ba l d r? A) I ve III B) Yaln z IV C) II ve IV D) Yaln z II E) I ve II 5. Afla dakilerden hangisi, denge profiline ulaflm fl bir akarsu yata nda görülebilecek bir özellik de ildir? A) Enerji üretimine elverifllidir. B) Yatak e imi iyice azalm flt r. C) Derine do ru afl nd rma sona ermifltir. D) Ak fl h z iyice yavafllam flt r. E) Deniz seviyesinden yüksekli i azd r. 8. Ege Bölgesi akarsular n n menderesler çizerek akmas afla dakilerden hangisine kan t olamaz? A) Rejimlerinin düzenli oldu una B) Derine do ru az afl nd rma yapt klar na C) Ak fl h zlar n n yavafl oldu una D) Yataklar n n genifl oldu una E) Biriktirme faaliyetlerinin fazla oldu una 270
- Akarsular 9. 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 Ak m(m 3/sn) O fi M N M H T A E E K A Aylar Yukar daki grafikte Kuzey Yar mküre deki bir akarsuyun aylara göre ak m miktarlar verilmifltir. Grafikteki bilgilere dayan larak, bu akarsu ile ilgili hangi yarg ya var lamaz? A) Ak m maksimumu ilkbahardad r. B) En az su tafl d ay aral k't r. C) Ak m minimumlar sonbahar mevsimindedir. D) lkbahar ortalama ak m 1400 m3/sn'dir. E) Ekvatoral iklim bölgesindedir. 12. 13. Yukar da görülen yerfleklinin meydana gelmesinde afla dakilerden hangisinin etkisi yoktur? A) K y derinli inin B) Dalga ve ak nt lar n C) Buzul afl nd rmas n n D) Gel git genli inin E) Akarsuyun bol ak ml olmas n n II IV V Yukar da denizlerimiz ile adalar n k y uzunluklar verilmifltir. I ve III numara ile s ras yla hangileri gösterilmifltir? I Deniz III 10. Bir bölgedeki akarsulardan nehir tafl mac l nda yararlan l yorsa o bölge ile ilgili hangi yarg - ya kesinlikle var labilir? A) Ya fl rejimi düzenlidir. B) Bitki örtüsü bozk rd r. C) Yerflekilleri engebelidir. D) Ortalama yükseltisi fazlad r. E) Topraklar verimlidir. 11. Afla daki toprak tiplerinden hangisinin oluflumunda akarsular n etkisi en fazlad r? A) Lös B) Moren C) Tundra D) Alüvyon E) Terra rossa 14. I III A) Akdeniz Karadeniz B) Adalar Akdeniz C) Marmara Ege D) Ege Karadeniz E) Karadeniz Ege Üst Yukar da bir akarsuyun tafl y p biriktirdi i materyalin dikey kesiti verilmifltir. Buna göre bu akarsu ile ilgili yarg lardan hangisi do rudur? Alt A) Üç kez alçalma olmufltur. B) ki kez yükselme olmufltur. C) Üç kez yükselme olmufltur. D) ki yükselme, iki alçalma olmufltur. E) Bir alçalma, üç yükselme olmufltur. 271
- Akarsular 15. "Akarsu yata nda e imin azald ya da akarsuyun geniflledi i alanlarda kum, çak l veya mil y - lmalar ile oluflurlar." Yukar da tan mlanan yerflekli afla dakilerden hangisidir? A) Vadi B) Dev kazan C) Peribacas D) Lapya E) Irmak adas 18. Afla da ak m grafikleri verilen ve yaln zca ya mur sular yla beslenen Güney Yar mküredeki befl akarsudan hangisinin bulundu u bölgede, k fl mevsiminin en kurak oldu u söylenebilir? A) Ak m (m 3 /sn) 400 300 200 100 1 23456789101112 D) B) 400 300 200 100 Ak m (m 3 /sn) 400 300 200 100 Ak m (m 3 /sn) C) 400 300 200 100 1 23456789101112 1 23456789101112 E) Ak m (m 3 /sn) Ak m (m 3 /sn) 400 300 200 100 1 23456789101112 1 23456789101112 16. Afla daki akarsulardan hangisinin havzas di- erlerine göre daha büyüktür? A) Gediz B) Ergene C) F rat D) Bak rçay E) Çoruh 17. Afla dakilerden hangisi Türkiye akarsular n n çok alüvyon tafl d klar na iyi kan t olabilir? A) K y larda delta ovalar n n oluflmas B) Karstik arazinin yayg n olmas C) S k s k deprem görülmesi D) Akarsular n menderesler çizerek akmas E) Buzul göllerinin fazla olmas 19. Afla da baz yerflekilleri ile oluflumlar nda etkili kuvvetler verilmifltir. Buna göre hangisi yanl flt r? A) Barkan Rüzgâr biriktirmesi B) Tombolo Dalga biriktirmesi C) Dev Kazan Akarsu afl nd rmas D) Lapya Karstik afl nd rma E) Mantarkaya Buzul afl nd rmas 272
BÖLÜM 14 D fl Kuvvetler TEST 39 1. I. Delta ovas II. Menderes III. Taban seviyesi ovas Yukar daki yerflekillerinin yayg n olarak görüldü ü bir bölgenin akarsuyu ile ilgili hangi yarg ya kesin olarak var lamaz? A) Yatak e imi azalm flt r. B) Biriktirdi i malzeme fazlad r. C) Akarsu yata genifltir. D) Rejimi düzenlidir. E) Ak fl h z azd r. 2. Afla da verilen co rafi bölgelerin hangisinde karstik kaynaklar daha yayg nd r? A) Marmara B) Karadeniz C) Akdeniz D) Do u Anadolu E) Güneydo u Anadolu 3. Afla daki grafikte Kuzey Yar mküredeki bir akarsuya ait y ll k ak m grafi i verilmifltir. 4. Bir akarsuyun flekildeki gibi menderesler çizerek akmas nda temel etken afla dakilerden hangisidir? A) Bitki örtüsünün c l z olmas B) Yerflekillerinin engebeli olmas C) E imin az olmas D) Tafl nan suyun fazla olmas E) Tafl nan malzemelerin az olmas 5. Türkiye akarsular ile ilgili afla daki yarg lardan hangisi yanl flt r? A) Hidroelektrik enerji potansiyelleri yüksektir. B) Ak fl yönleri genellikle do u bat yönündedir. C) Da s ralar n aflarken derin bo azlar olufltururlar. D) Genelde az su tafl rlar. E) Derine do ru afl nd rmalar çok azd r. 1 2 3 4 5 6 7 8 Aylar Ak m (m 3 /sn) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 9 10 11 12 6. Çöller ile Orta Kuflak karalar n n iç kesimlerinde fiziksel parçalanman n çok etkili olmas nda afla dakilerden hangisi daha çok etkili olmufltur? A) Ya fllar n fazla olmas B) S cakl k farklar n n fazla olmas C) Bitki örtüsünün zengin olmas D) Topra n afl r kullan lmas E) Su kaynaklar n n zengin olmas Grafikten yararlan larak bu yöreyle ilgili afla - daki bilgilerden hangisi elde edilemez? A) Ak m n mevsimlere da l fl B) Akarsuyun yatak e imi C) Ak m n en fazla oldu u ay D) Ak m n aylara göre de iflimi E) Ak m n en az oldu u ay 7. Afla dakilerden hangisinin oluflumunda dalga ve ak nt lar n etkisi yoktur? A) Tombolonun B) Falezin C) Dev Kazan n n D) Haliçin E) K y okunun 273
8. Akarsu ve sel sular n n tafl yarak bir yerde biriktirdi i çok ince unsurlardan oluflan topraklara alüvyal toprak denir. Buna göre afla dakilerden hangisi bu tür topraklar n görüldü ü ovalara iyi bir örnek oluflturmaz? A) Ergene B) Bafra C) Silifke D) Büyük Menderes E) Antalya 9. Türkiye'deki tektonik çöküntü gölleri hangi seçenekte do ru verilmifltir? A) Van, Tuz, znik, Abant, Erçek B) znik, Tuz, E ridir, Beyflehir, Manyas C) Sapanca, Tortum, Ulubat, Eber, Manyas D) K. Çekmeçe, Bafa, Hazar, znik, E ridir E) Nemrut, Köyce iz, Ulubat, Beyflehir, Hazar 10. Da lar n k y ya paralel uzand klar yerlerde denizin da lar ve tepeler aras ndaki vadileri, çukurluklar kaplamas yla, k y ya parelel bo azlar kayalar ve ada s ralar meydana gelmifltir. H rvatistan n Atlantik k y lar nda çok güzel örnekleri olan bu k y lara... tipi k y lar denir. Bofl b rak lan yere afla dakilerden hangisi gelmelidir? A) Dalmaçya B) Fiyord C) Skyer D) Haliç E) Liman 12. Gel git olay n n temel nedeni afla dakilerden hangisidir? A) Okyanus ak nt lar B) Dünya n n eksen e ikli i C) Ay' n çekim gücü D) Sürekli rüzgarlar E) Depremler 13. Afla daki grafikte Güney Yar mküredeki bir akarsuya ait y ll k ak m grafi i verilmifltir. 125 100 75 50 m 3 /sn 25 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112 Aylar Afla dakilerden hangisi, bu grafikten ç kar labilecek bir sonuç de ildir? A) Ak m n en yüksek oldu u mevsim sonbahard r. B) Y ll k ak m miktar 600 m 3 /sn den fazlad r. C) Rejimi düzensizdir. D) Ekim-kas m ve aral k aylar n n ak m ayn d r. E) K fl mevsiminde kar ya fl nedeniyle ak m azalm flt r. 11. Afla da verilen göllerimiz ile oluflum flekilleri aras ndaki efllefltirmelerden hangisi yanl flt r? A) Van Gölü Volkan seti B) Tortum Heyelan seti C) znik Tektonik D) Nemrut Krater E) Büyük Çekmece Lav seti 14. Deniz suyunun s cakl afla da verilenlerin hangisine ba l olarak de iflmez? A) Enleme B) Mevsime C) Gel - gite D) Ak nt lara E) Derinli e 274
15. Afla da y ll k ak m grafi i verilen akarsulardan hangisi Kuzey Yar mküresi Akdeniz iklim tipine aittir? A) 3 Ak m (m /sn) B) 3 Ak m (m /sn) 18. Yanda bir akarsuyun y l boyunca tafl y p biriktirdi i ma- Üst OOOOOOOOO OOOOOOOO OOOOOOOOO teryallerin dikey kesiti verilmifltir. OOOOOOOOO OOOOOOOO OOOOOOOOO Alt Buna göre bu akarsuyun y ll k ak m grafi i afla dakilerden hangisidir? 1 2 3 4 5 6 7 8 9101112 Aylar C) Ak m (m 3 /sn) 1 2 3 4 5 6 7 8 9101112 Aylar D) Ak m (m 3 /sn) A) C) m 3 /sn m 3 /sn B) Aylar D) m 3 /sn m 3 /sn Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Aylar E) Ak m (m 3 /sn) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Aylar E) m 3 /sn Aylar Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 910 1112 Aylar Aylar 16. Afla daki toprak türlerinden hangisinin bulundu u bölgede Akdeniz iklim tipinin görüldü ü söylenebilir? A) Tundran n B) Çernozyomun C) Lateritin D) Podzolün E) Terra rossan n 17. Afla da verilen akarsu - döküldü ü deniz efllefltirmelerinden hangisi yanl flt r? A) Çoruh Karadeniz B) Büyük Menderes Ege C) Seyhan Akdeniz D) Sakarya Marmara E) Meriç Ege 19. Karadeniz Bölgesi akarsular, di er bölgelerle karfl laflt r ld nda y l içinde tafl d klar su miktarlar nda daha az de iflme oldu u gözlenir. Bölgenin afla daki özelliklerinden hangisi bu durumun temel nedeni olarak gösterilebilir? A) Buharlaflman n az olmas B) Her mevsim bol ya fl düflmesi C) Ormanlar n genifl yer kaplamas D) Nehir sular n n sulamada az kullan lmas E) Buzul göllerinin yayg n olmas 275
TEST 40 D fl Kuvvetler BÖLÜM 14 1. Afla daki yarg lardan hangisi yanl flt r? A) Yeryüzünü flekillendiren en önemli d fl kuvvet akarsulard r. B) Türkiye akarsular n n en bol ak ml olduklar mevsim ilkbahard r. C) Akarsu afl nd rmas nda, e im temel etkendir. D) Yamaç e iminin azald yerde biriktirme belirginleflir. E) En düzenli rejime sahip akarsular Akdeniz Bölgesi'ndedir. 2. Afla dakilerden hangisi Türkiye deki set göllerine örnek verilemez? A) Van B) Büyük Çekmece C) Tuz D) Bafa E) Eymir 3. Afla da verilen bölgeler ile etkili flekillendirici etmenleri aras ndaki efllefltirmelerden hangisi yanl flt r? 5. Afla da oluflumunda d fl kuvvetlerin etkili oldu u üç farkl yerflekli verilmifltir. I II III Bu yerflekillerini oluflturan d fl kuvvetler hangisinde do ru olarak verilmifltir? I II III A) Buzullar Akarsular Rüzgârlar B) Rüzgârlar Akarsular Dalga ve ak nt lar C) Akarsular Rüzgârlar Fiziksel parçalanma D) Dalga ve ak nt lar Buzullar Akarsular E) Kimyasal ayr flma Dalga ve ak nt lar Buzullar 6. I. Akdeniz II. Ege Her iki bölgede de bulunan toprak çeflidi afla- dakilerden hangisidir? A) Tundra B) Podzol C) Laterit D) Terra Rossa E) Çernozyum A) Kurak ve s cak bölgeler Rüzgâr B) Yüksek da lar Buzullar C) Nemli ve ya fll bölgeler Depremler D) Ekvatoral bölge Kimyasal çözülme E) Deniz ve okyanus k y lar Dalga ve ak nt lar 4. Afla da verilen d fl kuvvetler ile meydana getirdikleri flekil, efllefltirmelerinden hangisi yanl flt r? A) Buzullar Hörgüçkaya B) Akarsular Dev kazan C) Rüzgar Mantarkaya D) Akarsular Deltâ E) Buzullar Peribacas 7. Bat Toroslarda afla daki oluflumlardan hangisine rastlanmaz? A) Lapyaya B) Doline C) Düdene D) Krater Gölüne E) Ma araya 8. Akt klar bölgelerin iklim özellikleri gözönüne al nd nda, afla daki akarsular n hangisinde kar ve buz erimeleriyle beslenme en belirgindir? A) F rat B) Büyük Menderes C) Dalaman D) Sakarya E) Ergene 276
9. Afla da verilen denizlerin hangisinde tuzluluk oran en azd r? A) Akdeniz B) K z ldeniz C) Marmara D) Ege E) Balt k 10. Afla daki bölgelerin hangisinde k y çeflitlili i en fazlad r? A) Do u Karadeniz B) Marmara C) Güney Ege D) Do u Akdeniz E) Bat Karadeniz 11. I. Yatak e imi II. Rejimi III. Debisi IV. Derinli i Bir akarsudan ulafl m amac yla yararlanabilme, akarsuyun yukar daki özelliklerinden hangisine ba l d r? 14. I. Delta, Dev Kazan, Taraça II. Graben, Antiklinal, Senklinal III. Moren, Hörgüçkaya, Fiyort K y IV. Falez, Tombolo, K y oku V. Traverten, Lapya, Uvala Yukar daki oluflumlardan bir grup yap ld nda hangisi d flar da kal r? A) V B) IV C) III D) II E) I 15. Afla daki bölgelerin hangisinde rüzgâr n flekillendirici etkisi en azd r? A) Afrika'n n kuzeyinde B) Orta Asya da C) Avusturalya'n n bat s nda D) Arap Yar madas nda E) Bat Avrupa k y lar nda A) Yaln z II B) I ve IV C) Yaln z III D) Yaln z I E) I, II, III ve IV 16. Bir akarsudan ulafl m amac yla bütün y l yararlan l yorsa, afla dakilerden hangisi kesinlikle söylenemez? 12. Afla da verilen ak nt lar ile etkiledikleri k y efllefltirmelerinden hangisi yanl flt r? A) Benguela Güneybat Afrika k y lar B) Golf Stream Kuzeybat Avrupa k y lar C) Oya fiiyo Brezilya k y lar D) Labrador Kanada'n n do u k y lar E) Humbolt (Peru) Güney Amerika'n n bat k - y lar A) Ak m yüksektir. B) Rejimi düzenlidir. C) Yatak e imi azd r. D) Derine do ru afl nd rma fazlad r. E) Yata genifltir. 17. Y l boyunca s cakl nda fazla de iflme görülmeyen bir yeralt su kayna ile ilgili yarg lardan hangisi en do rudur? 13. Afla daki ovalardan hangisinin oluflumu di- erlerinden farkl d r? A) Çarflamba B) Çukurova C) Bafra D) Bursa E) Silifke A) Yüzeye yak nd r. B) Kar ve buz sular yla beslenir. C) Derinlerden gelmektedir. D) Karstik arazide yer al r. E) Bol miktarda kireç içerir. 277