ÖZEL EGE ORTAOKULU DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ KAZA VE KADER Ödevini Hazırlayan: EKİN MADAN 8-E 162 İzmir 2014 1
İnsan İradesi ve Kader Akıl ve irade sahibi olan insan; düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır. İnsan, bu özgür irade ve akıl sayesinde iyiyi kötüye, doğruyu da yanlışa tercih edebilir. İnsanın iradesi denildiğinde genel olarak en az iki seçenekten birini tercih etme gücü anlaşılır. İnsan yaratılış bakımından diğer varlıklardan farklıdır. Özellikle tercih hakkı onu diğer varlıklardan ayırır. Özgür iradesiyle seçim yapabilen insan, bundan dolayı işlediklerinden sorumlu tutulmuştur. Allah, peygamberler göndererek nelerin iyi ve nelerin kötü olduğunu insanlara açıklamıştır. Bu konuda Kur an da şöyle buyrulmaktadır: Ona iki yolu (iyi ve kötüyü) gösterdik. ( Beled suresi, 10. ayeti) İnsan, irade ve seçme hürriyetiyle dilediği davranışı gerçekleştirir. Kur an da iyi-kötü, doğru-yanlış olan söz ve davranışlar açıklanmıs, bunların seçimi ise insana bırakılmıştır. Bu hususla ilgili bir ayette insanın tercih özgürlüğüne şöyle vurgu yapılmıştır: Kim doğru yolu seçerse bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur, kim de doğruluktan saparsa kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü üstlenmez (İsrâ suresi, 15. ayeti) Dinimiz akıl sahibi olmayı sorumluluğun şartlarından saymıştır. Bu bakımdan akıl ve özgür irade sahibi insan, sorumluluğu başkasında aramaz. Yaptıklarının kendisine ait olduğu bilinciyle sonucuna katlanamayacağı davranışlardan uzak durur. Trafik kazaları konuyla ilgili dikkat çekici bir örnektir. Günümüzde birçok trafik kazası olmaktadır. Trafik kazalarının en önemli sebepleri arasında alkollü araç kullanmak ve aşırı hız yapmak gelir. Bu durumunda kişi,öncelikle suçu kendinde aramalıdır. Çünkü akıl ve irade sahibi insanın trafik kurallarını ihlal etmesi kendi tercihidir. Bu nedenle insan yaptıklarından sorumlu tutulur. İnsanın kaderi, Allah ın evrende belirlediği yasalarla düzenlenmistir. Buna bağlı olarak insanın eylemleri,zorunlu ve seçime dayalı olmak üzere iki kısımdır. Kalbimizin atışı, nefes alıp vermemiz, sindirim sisteminin çalışması bizim irademiz dışında gerçekleşir. Ne zaman, hangi anne ve babadan dünyaya geleceğimiz,cinsiyetimizin ne olacağı, göz rengimizin nasıl olacağı, nerede ve ne zaman öleceğimiz gibi konular bizim tercihimize bırakılmamıştır. Tüm bunlar,allah ın yarattığı yasalar çerçevesinde gerçekleşir. Bundan dolayı kendi seçimimize dayalı tercihlerimizi, irademiz dışında gerçekleşenlerden ayırt etmeliyiz. 2
İnsana düşen gayret etmek, sebeplere sarılmak, çalışmak ve araştırmaktır. Sonucu takdir edecek olan Allah tır. İnsan elde ettiği güzelliklerden dolayı Allah a teşekkür etmeli,karsılaştığı darlık ve zorluğun üstesinden gelmesini bilmelidir. İnsan, Allah ın kendisine akıl ve hür irade verdiğini unutmamalı, karşılaştığı olumsuzlukları alın yazısı ve talih diyerek kadere yüklememelidir. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu İnsanın özgürlüğü, zorlama ve baskı olmadan kendi iradesiyle karar vermesidir. Sorumluluk ise verdiki karar sonrasında doğan sonuçları kabul etmesidir. İslam dini söz ve davranışlardan sorumlu tutulmayı akla ve özgür iradeye bağlı kılmıştır. Akıl ve irade sahibi olmayan diğer tüm canlılar yaptıkları davranışlardan sorumlu tutulmazlar. Yüce Allah, insanın sorumluluğunu gücüyle sınırlı tutmuştur. Bu durum Kur an da Allah,hiç kimseye gücünün üstünde bir şey yüklemez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır (Bakara suresi, 286. ayeti) Bundan dolayı dinimiz, insanın gücünü aşan konuları, sorumluluk alanı dışında tutar. İnsanın sadece kendi yaptıklarından sorumlu tutulacağı, Kur an-ı Kerim de söyle dile getirilir: Hiçbir kimse başkasının günahını yüklenmez ( Zümer suresi, 7. ayeti) Allah adalet sahibidir ve kullarına asla zulmetmez. İnsan, aklı ve özgür iradesiyle ortaya koyduğu söz ve davranışlarından sorumlu tutulur. İnsan kendi iradesiyle karar verir ve seçimini yapar. İyi tercihin karşılığında sevap, kötü tercihin karşılığında ise günah kazanır. Allah, insanoğluna akıl ve irade yanında iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırt etmesi için rehber olarak ilahî kitaplar ve peygamberler göndermiştir. Din seçiminde ise insanı özgür bırakmış ve bu konuda şöyle buyurmuştur: Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır ( Bakara suresi, 256. ayeti) Yüce Allah bütün insanların inanmasını istemekle birlikte iman konusunu insanın özgür iradesine bırakmıştır. Allah, Kur an da gerçekleri ve doğruları açıklamış ve insanın, tercihlerinin sonuçlarına katlanması gerektiğini söyle bildirmiştir: Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik. İster şükredici olsun ister nankör. ( İnsan suresi, 3. ayeti) İnsan, sarfettiği sözlerde ve sergilediği davranışlarda sorumluluk bilinciyle hareket etmelidir. Bu bakımdan akıl ve iradesini, iyi ve doğru olanı tercih etme yönünde kullanmalıdır. Kaderim böyle diyerek sorumluluktan kurtulmanın mümkün olamayacağı gerçeğini bilmelidir. Çünkü insan özgür iradesiyle islediklerinden sorumludur. 3
İnsanın Çabası: Emek ve Rızık İnsan, gücü nispetinde kendisine, ailesine ve topluma faydalı olmaya çalışır. Hayatında mutlu,huzurlu ve başarılı olmak için çaba gösterir. Dinimiz çalışkanlığı övmekte, insanın, çalışmadan ve gayret etmeden isteklerine ulaşmasının mümkün olamayacağını ifade etmektedir. Derslerde başarılı olmak ancak düzenli çalışmakla mümkündür. Dünya ve ahiret mutluluğuna ulaşmanın yolu da çalışmaktan geçmektedir. İslam dini, insanın her alanda çaba göstermesini istemiştir. Yüce Allah bir ayetinde çalışmanın gereğini söyle vurgulamıştır: Gerçekten insan için kendi çalışmasının karşılığından başka bir şey yoktur. ( Necm suresi, 39. ayeti) Bir başka ayette ise herkesin kazancının karşılığını alacağı söyle dile getirilir: Allah, gökleri ve yeri yerli yerince yaratmıstır Böylece herkes kazancına göre karşılık görür. Onlara haksızlık edilmez. ( Câsiye suresi, 22. Ayeti ) Allah ın insanlara örnek olarak gönderdiği peygamberler, emekleriyle geçimlerini sağlamışlar ve çalışmanın karşılıksız kalmayacağı bilinciyle hareket etmişlerdir. Hz Âdem çiftçilik, Hz Musa çobanlık, Hz İdris terzilik, Hz Davut demircilik ve Hz Muhammed ise ticaret yapmıştır. İslam, çalışmadan kazanmayı ve üretmeden tüketmeyi hoş karşılamaz. Bu nedenle emeğe dayanmayan tefecilik ve kumar gibi kazançlar da dinimizce haram sayılmıştır. Dinimiz, Rızkı veren Allah tır. diyerek çaba ve gayret göstermeden başkalarından bir şey beklemeyi ve dilenmeyi uygun görmez. Peygamberimiz bu konuyu söyle dile getirir: Sizden herhangi birinizin sırtına bir bağ odun yüklenip satması, dilenmesinden hayırlıdır ( Buharî, Zekât, 50, 53; Müslim, Zekât, 106.) Hacı Bektas Veli de çalışmadan geçinenler bizden değildir. (4 http://huham.com) diyerek çalışmanın önemine dikkat çekmiştir. İnsan, çalışmalı ve rızkını helal yoldan temin etmelidir. Ayrıca kazancını Allah ın uygun görmediği yerlerde harcamamalıdır. İsraf etmeden dünyalık nimetlerden faydalanmalıdır. Bu konuda Allah söyle buyurur: Allah ın sana verdiğinden (onun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu işte; ama dünyadan da nasibini unutma Allah ın sana iyilik yaptığı gibi sen de (insanlara)iyilik et (1 Kasas suresi, 77. ayeti) Tüm canlılara rızık veren Allah, bizleri de rızıklandırır. Bize düşen, rızkımızı temin etmek için çaba sarf etmektir. Nitekim kuşlar, karıncalar ve arılara baktığımızda onların da rızıklarını temin için gayret ettiklerini görmekteyiz. 4
Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür Her canlının sahip olduğu yasam süresine ömür denir. Bu yaşam serüveni ecelle noktalanır. Yeryüzü ölümlerle hüzünlenirken diğer taraftan doğumlarla neşelenir Bir tohum tanesi uygun iklim şartlarında fidan olur. Gelişerek çiçek açıp meyve veren ağaç olur. Zaman geçer sararıp kuruyarak toprak olur. Dünya hayatı Allah ın evrende yarattığı ilahî düzen ve ölçü içerisinde sürüp gider Kur an-ı Kerim de geçen, Allah ın izni olmadan hiçbir kişi ölmez (Ölüm) Belirli bir süreye göre yazılmıştır. ( Âl-i Imrân suresi, 145. Ayeti) ayeti hayatın ve ölümün Allah ın elinde olduğunu bildirir. Varlıkların sonlu olması yasası gereğince her insanın da ömrü bir gün son bulacaktır. Allah bu konuda söyle buyurur: Her can, ölümü tadacaktır Sonunda bize döndürüleceksiniz. ( Ankebût suresi, 57. ayeti) İnsan için belirlenen ömür bittiğinde ecel gelir ve ölüm olayı gerçekleşir. Bu durum bir ayette söyle açıklanır: O (Allah), sizi bir çamurdan yaratan, sonra size bir ecel, (bir ömür süresi) tayin edendir ( En âm suresi, 2. ayeti) Dünyada yaşayan varlıkların kendilerine biçilmiş birer tabii ömrü olduğu gibi uçsuz bucaksız evrenin de bir sonu vardır. Kur an, evreni oluşturan varlıkların da sonlu olduğuna şöyle işaret eder: (Güneş ve aydan) her biri, belirlenmiş bir süreye kadar hareketlerini sürdürürler ( Fatır suresi, 13 Ayeti) Dünya hayatının sona erip yeni bir hayatın başlamasına kıyamet denir. Kıyametin vaktini belirleyen de Allah tır. Kıyametin vaktini ancak Allah bilir. Bu konu Kur an da şöyle açıklanır: Kıyametin ne zaman kopacağı hakkındaki bilgi, ancak Allah ın katındadır ( Lokman suresi, 34. Ayeti) Yüce Allah; kendisine inanmanın, güzel söz sarf etmenin ve iyi davranış sergilemenin karşılıksız kalmayacağını söyle dile getirir: Allah, inanıp iyi isler yapanları ödüllendirir. Onlar için büyük bir bağışlanma ve güzel bir rızık vardır. ( Sebe suresi, 4. ayeti) İnsan, hayatın bir sonunun olduğunu bilerek Allah ın kendisine bağışladığı ömrü iyi degerlendirmelidir.müslüman, hayatın her anında güzel davranışlar sergilemeye çalışmalı ve çevresine faydalı bir insan olmaya gayret etmelidir. 5
Allah a Güvenmek (Tevekkül) Tevekkül; Allah a teslim olmak, güvenmek, dayanmak ve ona sığınmak demektir Dinî bir terim olarak tevekkül, bir işi yaparken elinden gelen gayreti göstermekle birlikte kalben Allah a bağlanıp ona güvenmek, sonucu ondan beklemek demektir. İnsan, tarlayı sürer, tohumunu eker, gerekli sulama ve bakımı yaptıktan sonra gerisini Allah a bırakır. İslam dininde tevekkül inancının önemli bir yeri vardır. Kur an da bu konuda şöyle buyrulur: Kim Allah(ın yasakların) dan sakınırsa (Allah) ona bir çıkış (yolu) gösterir. Ve onu ummadığı yerden rızıklandırır. Kim Allah a dayanırsa Allah, ona yeter ( Talâk suresi, 2, 3. ayetleri) Bir ayette ise tevekkül edip Allah a inanmak mümin olmanın gereklerinden sayılarak söyle buyrulmuştur: Eğer müminler iseniz ancak Allah a güvenin ( Mâide suresi, 23. ayeti) İslam a göre yalnızca Allah a tevekkül edilir. Yüce Allah bu konuda söyle buyurmuştur: İnananlar yalnız Allah a dayanıp güvensinler. ( İbrahim suresi, 11. ayeti) Bir diğer ayette ise güvenip sığınacağımız varlığın ölümsüz ve daima diri olan Allah olduğu söyle ifade edilir: Ölümsüz ve daima diri olan Allah a güvenip dayan ( Furkân suresi, 58. ayeti) Gerekli tedbirleri aldıktan sonra Allah a dayanıp güvenmek gerekir. Örneğin hastalıktan kurtulmak için öncelikle hastaneye başvurmalı, hastalığın teşhis ve tedavisi doktor gözetiminde yapılmalıdır. Bereketli ve bol kazanç isteyen esnafın önceliği ise dürüst davranmak olmalıdır. Herkesin kendi işini en iyi şekilde yapması Allah a olan tevekkülün gereğidir. Bir adam Peygamberimize gelerek, Hayvanımı bağlayarak mı yoksa serbest bırakarak mı Allah a tevekkül edeyim? diye sormuştu. Peygamberimiz ona, Bağla ve tevekkül et! buyurdu.( Tirmizî, Kıyamet, 60) Peygamberimiz, yaşadığı birçok olayda öncelikle tedbirini almış sonra Allah a tevekkül etmiştir. Örneğin Hendek Savaşı nda sahabeden Selman-ı Farisi nin teklifini kabul etmiş, Medine şehrinin etrafına hendek kazdırmıştır. Böylece düşmanın girmesine engel olunmuştur. Bizler de bir ise başlamadan önce gerekli tedbirleri almalı ve uzman kimselere danışmalıyız. Sonrasında kararımızı verip sonucun hayırlı olması için Allah a güvenip ondan yardım istemeliyiz. Kaynaklar: 8.Sınıf Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 6