TOKAT, ZİLE, ACISU KÖYÜ MEZARLIĞINDA, ANŞABACILI SIRAÇLARI (BEYDİLİ ALEVİ TÜRKMENİ) NA AİT MEZAR TAŞLARI

TOKAT, ZİLE, ACISU KÖYÜ MEZARLIĞINDA, ANŞABACILI SIRAÇLARI (BEYDİLİ ALEVİ TÜRKMENİ) NA AİT MEZAR TAŞLARI Özet Orhan Yılmaz Iğdır Universitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 76100, Iğdır. İletişim: zileliorhan@gmail.com Tel: +90-476-2261314/2015, Fax: +90-476-2261251 Zile Anadolu daki en önemli tarih ve kültür merkezlerinden birisidir. Zile nin Irak ta hüküm süren Ninova Kraliçesi Semiramis tarafından kurulduğuna inanılmaktadır. Hititler Zile ye Anziliya adı vermişler ve onlardan sonra Romalılar tarafından yönetilmiştir. Roma İmparatoru Sezar ve Pontus Kralı Farnake M.Ö. 47 de Zile yakınlarında büyük bir meydan savaşı yaparlar. Savaşı Sezar kazanır ve Geldim, gördüm, yendim tarihi sözünü söyler. Zile de çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır ve Sıraç Topluluğu bunlardan birisidir. Sıraçlar, Oğuzların Beydili Boyuna bağlı, etnik olarak saf Türklerdir. Sıraçlar Alevi (Kızılbaş) inanışına bağlıdır. Sıraç inanışında Hubyar ve Anşabacılı olmak üzere iki kol bulunmaktadır. Zile ye bağlı Acısu Köyü, Sıraçların Anşabacılı kolu inanışının doğduğu yer ve merkezidir. Bu köyde Anşabacılılara ait bir türbe bulunmaktadır. Anşa Bacı ve eşi Veli Babanın mezarları bu türbe içindedir. Türbenin etrafı, Anşabacılı koluna inanan kişilerin mezarlarının bulunduğu bir mezarlık ile çevrilidir. Mezarlıkta hemen hemen her mezarın başında, her birinin tarzı, şekli ve rengi farklı mezar taşları bulunmaktadır. Bu çalışma, Acısu Köyündeki bu mezar taşlarını tanıtmak amacı ile gerçekleştirilmiştir. Anahtar kelimeler: Zile, Acısu Köyü, Anşa Bacılı, Sıraç, mezar taşı. GRAVESTONES OF ANSABACILI SIRAC COMMUNITY (BEYDILI ALEVI TURKS) IN TOKAT, ZİLE, ACISU VILLAGE Abstract Zile is the one the most important historical and cultural area in Anatolia. It is believed that Zile was established by Queen of Ninoveh of Semiramis ruled in Iraq. Hittite called Zile as Anziliya and then Romen ruled this city. Romen Imperor of Sezar and King of Pontus of 1

Pharnake made a big war near Zile in B. C. 47. Sezar won the war and said his famous words of Veni, Vidi, Vici (I came, I saw, I defeated). In Zile there are various kinds of ethnic groups and Sirac People is one of them. Siracs are ethnically pure Turks belonged to Beydili Oguz Turks. They are in Alevi (Qizilbash) belief. In Sirac believe there are two main ways which are Hubyar and Ansabacili ways. Acisu is one of village of Zile and at the same time this village is the centre and origin of Ansabacili way. In Acisu village there is a shrine belonged to Ansabacili. Graves of Ansa Baci (Sister Ansa) and husband of her, Veli Baba (Father Veli) are in the shrine. The shrine is surrounded by a graveyard in where bodies of followers of Ansabacili way buried. In the graveyard almost all grave has a gravestone which have characteristic style, figures and colours. This study was carried out to explain the grave stones of Acisu village. Anahtar kelimeler: Zile, Acisu village, Ansa Bacili, Sirac, gravestone. Giriş Zile, Ninova Kraliçesi Semiramis tarafından kurulmuştur ve Anadolu'nun en eski yerleşim yerlerinden birisidir. Tokat ilinin 67 km batısında yer alır. Yüzölçümü 1512 km 2, rakımı 710 metredir (Yılmaz 2004). Zile Kalesi, Bergama Kalesi gibi, Anadolu nun nadir toprak dolgu kalelerinden birisidir. Anadolu daki amfi tiyatroların hemen tamamı Ege ve Akdeniz sahillerinde yer alan antik yerleşim yerlerinde inşa edilmiştir. Zile Kalesinin doğu yamacında yer alan amfi tiyatro ise, Anadolu nun iç kesimlerinde inşa edilmiş tek amfi tiyatro özelliğini taşımaktadır. Hititlerden kalma birçok pişirilmiş kil tablette, Anzilia (Anziliya) adı geçmektedir (Akdoğan 2008). Zile, birçok farklı kültürü bünyesinde barındıran bir bölgedir. İlçe sınırları içinde Yörük, Alevi, Sıraç, Sünni Kürt, Alevi Kürt, Yörük, Çerkez, Balkan ve Doğu Muhaciri, Gürcü, Papaklı adları ile anılan çeşitli ırk ve inanışlardan kişiler barış içinde yaşamaktadır. İlçede Sıraç olarak adlandırılan topluluk, Oğuzların Beydili Boyuna mensup ve Alevi inanışına sahip özbeöz Türklerden meydana gelir. Tokat merkezli olan Sıraçların günümüzde Hubyar ve Anşabacılı olmak üzere iki ana kolu bulunmaktadır. Anşabacılı Kolunun çıkış yeri ve merkezi Zile ye bağlı Acısu Köyüdür (Yılmaz 2009). 2

Zile Sıraçları Zile de çeşitli etnik ve dini gruplar olmakla birlikte, 18 adet Sıraç Köyü mevcuttur. Bu köyler Acısu, Armutalan, Bacul (Yaylayolu), Bultu (Uzunköy), Çamdere, Çapak, Çayır, Elmacık, Emirdolu, Gölcük, Karacaören, Karşıpınar, Kervansaray, Kuruçay, Kuzalan, Sofular, Üçkaya ve Yaylakent (Gederük) Köyleridir. Tüm Sıraçlar kendilerinin Horasan dan geldiğini kabul etmektedirler (Yılmaz 2009). Zile Sıraçları, dışarıya karşı son derecede kapalı bir toplumdur. Anadolu daki en katı ve tavizsiz Alevi Topluluklarından biri olarak bilinir. Diğer Alevi ve Bektaşilere karşı da kapalıdırlar. Alevi-Bektaşileri alaca veya alabağarsuk diyerek, kendilerinden ayırırlar. Diğer Alevi-Bektaşilere gelin vermezler ve gelin almazlar. Bu yolla akrabalık bağı dahi kurmazlar. Ancak son yıllarda gelişen şehre göç olgusu ile bu geleneklerinden taviz vermeye başlamışlardır (Cebecik 1991). Zile Sıraçlarının bazılarında, Orta Asya Türklerinden kalma bazı Şamanist gelenekler hâlâ sürdürülmektedir. Cenaze mezara konmadan önce, altına yatak serilir. Yastığı konur. Cenaze, en güzel elbiseleri giydirilerek yatağa yatırılır. Üstüne yorganı örtülür. Yatağın çevresine, mevtanın en sevdiği eşyalar konur. Bunlar saz, giyecek, ziynet veya günlük kullanıma ait bazı özel eşyalar olabilir. Titizlikle sürdürülen bu gelenek yüzünden, cenazelerine yabancıları almazlar. Gizliliğe riayet için, cenazeyi bazen sabah erkenden, bazen ise gece hava karardıktan sonra defnederler (Yılmaz 2009). Türk Tarihinde Mezarlar Günümüz Avrupa uluslarının hemen hiç birinin milli dil ve yazısı bulunmadığı bir dönemde Göktürkler ileri bir dil ve yazı ile tas üzerine yazı yazarak, bize çok değerli belgeler bırakmışlardır. Aslında Göktürk hükümdarlarının, VI. yüzyılda Çin İmparatorluğu na Türkçe olarak mektuplar yazdığı biliniyor. Bunların ancak Çince çevirileri günümüze ulaşabilmiştir. Yenisey mezar taşları ise daha da eski tarihlere çıkar. Türkçenin ilk yazılı belgeleri Orhun Anıtları ndan önce meydana getirilmiştir. Fakat kesin olarak tarihlendikleri, binlerce 3

kelimeden oluştuğu ve konuları çok önemli olduğu için, Türkçenin, tarihi bilinen en eski yazılı belgeleri, Orhun Anıtları kabul edilmektedir (Barthold 1927). İçindeki degerli esyalar, dolayısıyla pek çogu tarihin çesitli dönemlerinde yağmalanmış olan eski Türk kurganlarında (mezar), Göktürk yazısı ile donatılmış birçok esyalar bulunmaktadır. Bu açıdan M.Ö. V. Veya IV. yüzyıla ait olduğu tahmin edilen Kazakistan'daki Esik Kurgan ı bize iyi bir örnek vermektedir. Bu mezarda bulunan bir genç cesedinin üzerindeki altın kaplama zırh, kemer ve yine altınla süslenmiş eyer, kama, kamçı sapı, ok ve yaylar; o zamanki Türk uygarlığının yüksek seviyesini göstermektedir. Bu esyaların içinde bulunan bir çanaktaki Göktürk harfleriyle yazılmış bir cümle, bize bu yazının ve yazılı dilin ne kadar eskiye gittiği konusunda bir fikir vermektedir (Ergün 2008). Son yıllarda yapılan araştırmalar; Göktürklerin Orhun anıtları dışında mezar tasları, dağlardaki sabit kayalar, ağaçlar, kemikler, madenler, toprak ev araç gereçleri, silahlar ve süs esyaları vs. üzerine pek çok yazı yazdıklarını ortaya koymuştur (Ünalan ve Öztürk 2008). İslam öncesinde değişik ölü gömme gelenekleri bulunmaktadır. Eski Anadolu'da ölülerin evlerin içine, döşemelerin altına, höyüklere, kuyu biçiminde kazılmış yerlerde özel küplere, odacıklara veya taştan oyulmuş yerlere gömüldüğünü gösteren buluntular mevcuttur (Durdu ve Durdu 1998, İnan 1972). Eski Türklerde ölüleri toprağa gömme âdeti olduğunu, gömüldükten sonra mezar üzerine, duvarlarında ölünün resmi ve hayatında yaptığı savaşları anlatan tasvirler bulunan yapılar kurulduğunu belirtmektedir. İslam dininde ise ölü önce yıkanır, kefen giydirilir, cenaze namazı kılındıktan sonra tabut adı verilen sandıklarda taşınarak bazı yörelerde tabut ile bazı yörelerde ise tabutsuz olarak mezara konur (Örnek 1971, Boratav 1994). Mezar Taşları Mezar ölünün defnedildiği, mezarlık ise mezarların topluca bir arada bulunması için ayrılmış alanlardır. Mezarlıklarda ölünün yakınlarının mezarlarına bakması, mezarı çiçeklerle süslemesi ve başucuna bir mezar taşı dikmesi gibi kültürden kültüre değişen ve yasla beraber ölüyü unutmamayı da simgeleyen gelenek ve görenekler vardır. Mezar taşları, altında yatan mevta hakkında birçok bilgi veren bir belge gibidir. Ayrıca, mezar taşları yapıları itibariyle birer sanat eserleridir. (Anonim 2011). Mezar taşları mermer, granit, bazalt, kireç taşı, dökme beton 4

gibi birçok malzemeden yapılabilir (Yaşar ve Erdoğan 2001). Mezar taşları aynı zamanda bağlı bulunduğu kültür ve medeniyet için de bir göstergedir. Mezar taşlarının şekline ve bilinebiliyorsa yaşlarına bakılarak, hangi medeniyet devrinden kalmış olduğu anlaşılabilmektedir (Kut 1979, Çayırdağ 1984, Çoruhlu ve Çakır 2000, Öcalan 2009). Gerçekleştirilen bir araştırmada, Türklerin ölüm korkusu duyup, duymadıkları araştırılmıştır. Araştırmada mezar taşı yazılarındaki kitabeler incelenmiş ve araştırmanın sonuçlarına göre, Türklerin ölüm korkusunu fazlaca hissetmedikleri ve Türk insanının ölümü kolay kabul ettiği sonucuna varılmıştır (Akça ve Köse 2008). Mezar taşları aynı zamanda depremin şiddetinin ölçüldüğü elemanlardan birisidir. 12 farklı şiddet ile tarif edilen depremlerin 8. şiddetinde mezar taşları devrilir (Işın 2004). Mezar taşları, sahip olduğu mevtanın mesleğine göre çeşitlere ayrılırlar: 1. Yeniçeri teşkilatı, devlet ve saray teşekkülleri 2. Umumi askeri teşkilat 3. Spor teşekkülleri 4. Erkek ve kadın sanatçılar 5. Hattatlar, âlimler, şairler 6. Tarihçiler 7. Tarikat mensupları (İşcan 1980). Mezar taşları ayrıca rumuzlu ve rumuzsuz olmak üzere ikiye ayrılır. Rumuzlu mezar taşları tırabzan babası, nalıncı keseri, ters kılıç, Zülfikar, çarkıfelek, çıkrık, kuyu, çifte makas, nalın, üç topuz, pala, kırmızı köpek, merdiven, süpürge, üstünde kuş bulunan servi ağacı, minare alemi, ok, fil ve tulumba gibi rumuzlar içerir (İşcan 1980). Bir Osmanlı mezar taşında, belirli bazı bölümler vardır. Mezar taşının üst kısmına başlık adı verilir. Başlık fes, sarık, kavuk vs. gibi çok çeşitli şekillerden meydana gelebilir. Başlığın altında taşın ana gövdesi yer alır. Gövdenin en üst kısmına serlevha adı verilir. Serlevhanın altında bir satır yazı ile ölen şahsın kimlik bilgileri yazılır. Kimlik bilgilerinin altında şahsın isminin yazıldığı satır bulunur. İsim satırının altında ise o şahsa dua edilmesinin 5

istendiği bir dua cümlesi yer alır. Dua cümlesinin altında, yani mezar taşı ana gövdesinin en alt kısmında ise mevtanın öldüğü tarih yazılır (Sezer 2010). Anadolu mezar taşları genelde üç grup altında incelenebilir: 1. Doğu Anadolu Mezar Taşları: Bu bölgenin karakteristik mezar taşları Malatya, Erzurum, Muş, Malazgirt, Tatvan, Ahlat ve Gevaş ta bulunmaktadır. Bilhassa Ahlar mezar taşları bu bölgenin en güzel mezar taşı örneklerini barındırır. 2. Orta Anadolu Mezar Taşları: Afyon, Akşehir, Ankara, Kırşehir, Konya, Seyitgazi, Sivas ve Tokat mezar ve mezar taşları yönünden oldukça zengin bölgelerdir. 3. Batı Anadolu Mezar Taşları: Aydın, Bergama, Bursa, İznik, Manisa, Milas ve Tire gibi yerleşim yerlerinde, en eskisi XI. yüzyıla ait mezar taşları bulunmaktadır. Eski tarihi medeniyetlerden günümüze ulaşan mezarlar arkeolojik yönden sınıflandırıldığında, mezar taşları çok çeşitli şekillerde olabilir. 1. Tonoz örtülü mezar 2. Tonoz örtülü anıtsal mezar 3. Yığma mezar 4. Pithos mezar 5. Taş sanduka mezar 6. Yuvarlak mezar 7. Kaya mezarı (Girginer 2003, Köroğlu ve Konyar 2005). Örneğin Balıkesir in Burhaniye İlçesinin Ören Kentinde arkeolojik devirlerden kalma Adramytteion antik kenti nekropolündeki bir mezarın yapılış şekli şöyledir: Mezarların hepsi çatı kiremitlerinin yan yana getirilmesi suretiyle oluşturulmuştur. Kiremitler dikdörtgen bir mezar oluşturacak şekilde özensiz olarak bir araya getirilmiş ve üzerleri yine çatı kiremitleriyle kapatılmıştır. Kapakların konulmasından sonra mezarların üzerleri toprakla doldurulmuştur. Ayrıca mezarlarda kafanın geleceği yere farklı boyutlarda taşların dizilmiştir (Sezer 2010). 6

Bitlis in Ahlat ilçesinde, yöresel ismiyle Ahlat taşı (ignimbrit), konut yapımından cami minaresine kadar çeşitli alanlarda duvar ve kaplama malzemesi olarak kullanılmıştır. Selçuklular döneminde Ahlat taşından yapılmış yaklaşık 700 yıllık mezar taşları ve kümbetler günümüzde hala özelliklerini korumaktadır. Bu taşlar, açık kahverengi, koyu kahverengi (kestane) ve kül gibi çeşitli renklerde bulunmaktadır. Yöredeki binalarda yaygın olarak koyu kahverengi taşlar kullanılmıştır (Şimşek ve Erdal 2004). Ahlat taşları, toprak altından çıkarıldıklarında kısmen yumuşak olup, açık hava etkisiyle sertleşmektedir. Yumuşak haldeki Ahlat taşına el veya makine ile istenilen şekiller kolayca verilebilmektedir. Ahlat ilçesinde, Ahlat taşından yapılmış 3-4 katlı yığma yapılar mevcuttur. Ayrıca, boşluklu yapısından dolayı Ahlat taşının, su emmesinin önlenmesi halinde bir ölçüde yalıtım özelliği gösterebileceği tahmin edilmektedir (Çelebi 2001). Alanya ve yöresindeki köylerde, mezarın baş ve uç tarafına dikilen ve yatan kişi hakkında bilgiler yazılan mezar taşlarına, bu bölgede hece taşı denilmektedir (Türktaş 1998). Afyon daki mezar taşları üzerinde bulunan işlemelerde geyik sembollerine de rastlanmaktadır (Tanyu 2007). Mezar taşlarına hayvan sembollerinin işlenmesini insanların hayvanlarla daha önce değindiğimiz çeşitli sebeplerden dolayı ilişki kurma çabalarıyla açıklanabilir. Özellikle dinî temelli inanışlarda geyik kutsal bir varlık olarak kabul edilmiştir. Bu noktadan hareketle, geyik sembollü mezar taşlarının sahiplerinin dinî özellikleriyle öne çıkmış şahıslar olduğunu düşünmek de yanlış olmayacaktır. Bu geyik sembolleri bir bakıma bereketinde sembolüdür (Tanyu 2007). Osmanlı öncesi döneminde Boşnaklar ayrı bir mezhebe mensuplardı. Bu mezhebin adı Bosna Kilisesi idi ve bu din ne Katolik ne Ortodoks mezhebiydi. Bu mezhebe ait olanlar Bogumiller (Tanrı ya sevimli olanlar) adını taşıyordu. Bosna Devletinin hükümdarlarının çoğu da bu mezhebe aitti. Bogumil mezhebinin İslâm dini ile ortak noktaları olduğu tahmin ediliyor. Eski İran dan gelen Mani inançlarının etkisinin altında da kaldığı ileri sürülmektedir. Dualizm-ikililik inançlarına göre insanlar, dünyaya iyi ve kötü güçleri hâkim olduğuna inanmışlardır. Boşnakların ataları olan Bogumillerin büyük küpler şeklindeki mezar taşları söz konusu dönemden kalma anıtlardır. Hatta Bosna-Hersek in bazı yerlerinde toplu halde mezarlıklar olarak bulunmaktadır (Zacinovic 2003). 7

Osmanlı Türklerinin gelişinden sonra Boşnaklar tümüyle İslâm dinini kabul etmiştir. Bunun yanı sıra Boşnaklar Osmanlı kültürünü de benimsemişlerdir. Ancak bu arada Ortaçağ Bosna kültürünün izlerini de takip etmek mümkündür. Meselâ Osmanlı öncesi Bosna da bir alfabe mevcuttu ve Kiril harflerinin bir versiyonu olan ortaçağ Bosna alfabesiydi. Boşnakların atalarına ait büyük küpler şeklindeki mezar taşlarının üstünde bu alfabeyle yazılmış olan yazılar vardır. Bunun yanı sıra Boşnaklara ait Osmanlı tarzında yapılan bazı mezar taşlarının üstünde de Bosna alfabesiyle yazılmış olan yazılar bulunmaktadır. Bu dönemde Boşnaklara ait obelisk şeklindeki mezar taşları vardır ve Boşnakların atalarına ait büyük küpler şeklindeki mezar taşlarının Osmanlı tarzında yapılan mezar taşlarına geçiş şeklidir. Osmanlı tarzında yapılan mezar taşlarının üstünde büyük küpler şeklindeki mezar taşlarının üstündeki gibi resimler vardır (Zacinovic 2003). Türk Kültürünün en güzel öğelerinden birisi mani geleneğidir. Artun (1997) un yaptığı araştırmaya göre, örneğin Adana da mani söyleme kültüründe 14 farklı söylenme amacı, yeri, zamanı, şartı ve ortamı bulunmaktadır. Bunlardan birisi ise Mezar taşı manileri dir. Aşağıdaki mani, Adana mezar taşı manilerine güzel bir örnek olabilir. Bu mezarı bildin mi? Ömründe hiç güldün mü? Aylak yaşayan gafil Sen ölmeden öldün mü? (Artun 1997) Mezar ve mezar taşları atasözlerinde de kendine yer bulmuştur. Aşağıdaki atasözleri bunlara örnektir: Mezar taşı ile övünülmez. Ölü kimdi ki, mezara koyan kim olsun (Altun 2004). Alevi-Bektaşi Kültüründe Mezar Taşı Alevi Bektaşi Kültüründe yedi dilimli mezar taşı karakteristiktir. Niğbolu da Musa Baba Türbesi bulunmaktadır. Musa Baba Balkan Alevilik ve Bektaşilik tarihinin önemli temsilcilerinden bir erendir. Türbesi Şumnu (Şumen) ilinin Yenipazar ilçesinin Tekkekozluca 8

(İzbul) mevkiinde bulunmaktadır. Türbeye ulaşılan merdivenin başında, iki taraflı olarak yedi dilimli iki mezar taşı mevcuttur. Musa Baba Türbesi nin karşı tarafında bulunan İsa Baba Türbesi de bir ahşap yapı olup türbe içerisindeki mezarın başında yedi dilimli bir mezar taşı bulunmaktadır. Niğbolu Mumcular köyünde Balkan Alevi, Bektaşi tarihinin önemli isimlerinden Demir Baba Türbesine mevcuttur. Demir Baba XIII. yüzyılda Sarı Saltık ile Balkanlarda temsil edilmeye başlayan düşüncenin XVI. yüzyıldaki temsilcilerindendir. Türbedeki mezarın başındaki mezar taşının üstünde yedi dilimli taç yer almaktadır. Türbe de yedi köşelidir. Niğbolu da başka bir tarihi mekân, Otman Baba Türbesi dir. Haskovo Tekkeköy de bulunan Otman Baba Türbesi Bulgaristan Aleviliği ve Bektaşiliğinin temel merkezlerinin başında gelir. Yedi köşeli bir yapı olan Otman Baba Türbesi nin içinde, mezarın başında, yedi dilimli bir mezar taşı bulunmaktadır (Kökel 2004). Acısu Köyü Acısu Köyü Zile'nin güneydoğusunda kalan bir köydür. Köy, Oğuzların Beydili Boyundan ve "Sıraç" olarak adlandırılan kesiminin, Anşabacılı olarak anılan kolunun doğduğu yerdir. Anşabacılı kolunun kurucusu Anşabacı ve eşi Veli Baba bu köyde yaşamış ve ölmüştür. Köyün il merkezine uzaklığı 99 km, ilçe merkezine uzaklığı 32 km.dir. Köyün 2000 yılı nüfus sayımına göre nüfusu 817 kişidir. Köyde yaşayanların Orta Asya'dan geliş tarihi tam bilinmemektedir. Köye gelişin, Yavuz Sultan Selim dönemi olduğu köy büyüklerince söylenmektedir. Acısu ya ilk gelenlerin Hasan Kâhyalar (Demirelli), Himmetler (Demirel), Yanazoğulları (Eser), Kartaloğulları (Kartal-Demircan), Ali Kâhyalar (Duran), İbolular (Candan), Kurtoğulları (Akkurt, Karakurt, Bozkurt, Delen, Bulut), Çil Üsükler (Doğan), Çafçular (İşbilirler ve Durmazlar) olmak üzere dokuz aile olduğu söylenmektedir. Geliş tarihleri kesin olarak bilinmemektedir (Anonim 2010). İlk gelenler Kova Çeşmesi nin başına, Kara Dede nin eteğine çadır kurarak yerleşmişler. Geçimlerini hayvancılıkla sağlamaya başlamışlar. Zamanla tarımcılıkta gelişmiş ve nüfus artmıştır. Tarım alanları yetersiz gelmeye başlamıştır. Halk geçimini sağlamak için gurbete gitmeye başlamıştır. En çok İstanbul a gidilmektedir. İstanbul a gidenler kendiişlerini kurmuşlardır. Köylerine artık yaz mevsiminde gelmektedirler. Yaz mevsimi gelince köyün nüfusu 2000 i bulmaktadır (Anonim 2010). 9

Anşabacılı Sıraçları Sıraçların Anşabacılı kolu, Zile ye 32 km uzaklıktaki Acısu Köyünde 1800-1864 yılları arasında yaşayan Velî Baba adıyla bilinen dedenin zamanında ortaya çıkmıştır. Dini terminolojide Dede tanımını kullanan klasik Alevi terminolojisine aykırı olarak, kendilerini Babalılar olarak da adlandırırlar. Nadir olarak da Veli Baba kolu olarak adlandırılırlar. Hıdırşeyh Kolunun tarikatı yozlaştırıp, bozduğuna inanmaktadırlar (Yılmaz 2009). Veli Baba gençliğinde haşarı bir delikanlıdır. Fakat daha sonra hocası Sofuoğlu ndan mukaddes emanetleri almış ve tarikat önderi olmuştur. Bu yıllarda Hubyar neslinden gelen dedeler Sivas ta oturmaktadır. İddiaya göre, Osmanlı idarecileri ile işbirliği yapmakta, tarikatı saptırmakta, Sünniler ve diğer Alevilerle kaynaşmaktadırlar. Bu nedenlerden dolayı, Veli Baba dedeliğini ilan etmiş ve Hubyar neslinden gelen dedelerle mücadeleye başlamıştır. Kısa zamanda birçok Sıraç köyünü kendisine bağlamıştır (Yılmaz 2009). Ancak Veli Baba genç yaşta öldüğü için, tarikatın liderliğini hanımı Ayşe Bacı devralmıştır. Uzun yıllar boyunca tarikatın liderliğini yapan Ayşe Bacı, rivayet edildiğine göre, Osmanlı döneminde çeşitli cezalara çarptırılmıştır. Bir ara Şam a sürülmüştür. Orada da birçok mürit edinen ve eşinden daha fazla itibar kazanan Ayşe Bacı, sürgün cezasının bitiminden sonra, çok ihtişamlı bir şekilde tekrar Acısu Köyüne dönmüştür (Yılmaz 2009). Bu kolun günümüzdeki dedeleri, dedelik makamını müşterek olarak yürüten, Zile ilçe merkezi ile köylerinde ikamet eden Kurt ailesidir. Kurt Ailesi, Veli Baba vasıtası ile Ahmet Yesevi Hazretlerinin torunları olarak kabul edilmektedir. Sofuoğlu ve Veli Baba nın deyişleri çok kutsal sayılmakta ve günümüzde de yaşatılmaktadır. Bilhassa Çekerek ve Zile de bu kola bağlı müritler oldukça fazladır. Hıdırşeyh Kolu ile Anşabacı Kolu arasındaki itikat bakımından bazı farklıklılar vardır. Buna göre, Anşabacı Koluna mensup olanlar; 1- Düğünde davul-zurna çalmazlar. 2- Dergâhta içki içmezler. 3- Kurban eti ile içki içmezler. 4- Bazıları, Allah ın Hz. Ali suretinde dünyada göründüğü inancını taşırlar. 5- Dedeye baba veya ağa derler. Hıdırşeyh kolunda ise, dedeye dede olarak hitap edilir. 10

6- Eci olmak için, evli olmak gerekir. Hıdırşeyh kolunda ise, bakire kızlar da eci olabilir. Bazı köylerde her iki kola mensup aileler de bulunmaktadır. Fakat bu aileler birbirlerinin görgülerine ve dini törenlerine, yani cemlerine katılmamaktadırlar (Yılmaz 2009). Acısu Köyü Mezarlığı ve Mezar Taşları Acısu Köyü, Sıraçların Anşabacılı Kolunun kurucusu Veli Baba ve onun hanımı Anşa (Ayşe) Bacının köyüdür. Veli Baba ve Anşa Bacı bu köyün girişinde bulunan mezarlık bahçesinin içinde bulunan türbede gömülüdürler. Türbe içinde yatan kurucu Davulcu Dede ile Anşa Bacı tahminen 1860 yıllarında vefat etmişler. Köydeki mezarların yaklaşık 1,5 asırlık olduğu söylenebilir (Yılmaz 2010). Mezarlıktaki mezar taşları çok zengin bir kültürü yansıtmaktadır. Eski mezarların yumuşak bir çeşit taş ile yapıldığı görülmektedir. Ama yeni mezarlar, genellikle beyaz mermerden yapılmışlardır. Mermer mezar taşlarında en çok görülen süslemelerden birisi kırmızı güldür. Bazı mezarların beton ile şekil verilerek kaplandığı ve kahverengi bir boya ile boyandığı dikkat çekmektedir. Son yıllarda inşa edilen bazı mezar taşları ise mozaik beton ile yapılmıştır (Yılmaz 2010). Eski mezar taşlarında ayyıldız, uçları aşağı ve iç içe geçmiş üç adet üçgen, iç içe geçmiş iki baklava şekilli eşkenar dörtgen, bir çember çerçeve içinde dört, beş ve altı yapraklı yonca, yedi uçlu yıldız, güneş, sivri çatılı çadır, Hz. Ali nin Zülfikar kılıcı, uçları aşağı kıvrık çanta şekilleri en sık görülen şekillerdir. Bunların haricinde daha değişik şekiller içeren mezar taşları da bulunmaktadır. Mezarların baş tarafındaki taşın üst kenarı yuvarlak, ayakucundaki taşın üst kenarı ise sivri uçludur. Mezarlardaki süsleme şekillerinin rengi genellikle ya turkuvaz mavisi-kırmızı, ya da sadece yeşil renklidir. Diğer renkler çok seyrektir. Bazı mezar taşlarında kısa dörtlükler bulunmaktadır. Bunlardan bir dörtlük aşağıdaki gibidir; Bu dünyadan gider olduk, Kalanlara selam olsun. Bizim için hayır dua, Edenlere selam olsun (Yılmaz 2010). 11

Fotoğraf 1. Yurdun çeşitli bölgelerinden mezar taşı örnekleri: Ardahan, Hanak, Çavdarlı Köyü Köyü Fotoğraf 2. Yurdun çeşitli bölgelerinden mezar taşı örnekleri: Artvin, Şavşat, Pınarlı 12

Köyü Fotoğraf 3. Yurdun çeşitli bölgelerinden mezar taşı örnekleri: Konya, Çomra, Karkın Fotoğraf 4. Yurdun çeşitli bölgelerinden mezar taşı örnekleri: Iğdır Karakoyunlu Selçuklu mezartaşları. 13

Fotoğraf 5. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. Fotoğraf 6. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. Fotoğraf 7. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. 14

Fotoğraf 14. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. Fotoğraf 15. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. 17

Fotoğraf 19. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. Fotoğraf 20. Acısu Köyü mezarlığı, Anşabacılı Sıraçlarına ait mezartaş örneği. 19

Sonuç Sıraçlar, Oğuzların 24 boyundan birisi Beydili (Begdili) boyuna mensup Türklerdir. Alevilik inancına bağlı olan bu kapalı toplum üyeleri, Tokat Zile de yaşamaktadırlar. Sıraçlar, halen eski Türk adetleri ve Şamanizm in izlerini taşıyan bazı adetlere sahiptirler. Ölülerini gömerken, elbise ile gömmeleri, ölünün yanına bazı şahsi eşyalarını koymaları gibi adetler, tarihten beri gelen adetleridir. Mezar taşlarını süslemeleri ve çeşitli şekil ve motifler yerleştirmeler, klasik Anadolu mezar taşlarından farklı bir formattadır. Mezar taşları üzerinden olan şekil ve figürlerin hepsinin birer anlamı bulunmaktadır. Bu şekiller, konuya ilgi duyan ve konu ilgilisi diğer akademisyen araştırmacıların ilgisine muhtaçtır. Kaynaklar. Akça, F. ve Köse, Y. A. 2008. Ölüm Kaygısı Ölçeğinin Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Klinik Psikiyatri Dergisi, 11: 7-16. Akdoğan, R. 2008. Anzili (Zile) Şehir Adının Belgelendiği Maşathöyük Hitit Tabletleri. Çağıltı dergisi, 1:8-9. Altun, M. 2004. Atasözleri Üzerine Sentaktik Bir İnceleme. Akademik Araştırmalar Dergisi, 6 (21):79-91 Anonim. 2010. Tokat, Zile, Acısu Köyü. http://tr.wikipedia.org/wiki/ac%c4%b1su,_zile (erişim 14.06.2010) Anonim. 2011. Mezarlık. http://tr.wikipedia.org/wiki/mezarl%c4%b1k (erişim 17.12.2011) Artun, E. l997. Adana'da Mani Söyleme Geleneği, VII. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri, Eskişehir. Barthold, W. 1927. Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. Evkaf Matbaası, İstanbul. Boratav, P. N. 1994. 100 Soruda Türk Folkloru, Türk Halk Bilim II, Gerçek Yayınevi. 100 Soruda Dizisi: 40, İstanbul. Cebecik, K. 1991. Sarıköy Köyü Folkloru. (Basılmamış doktora tezi) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 21

Çayırdağ, A. 1984. Kayseri'de Selçuklu ve Beylikler Dönemine Ait Bazı Kitabe ve Mezar Taşları. Tarih Dergisi, 34. Çelebi, C. 2001. Yaşayan Kültür Ahlat. Kültür Bakanlığı Yayınları: 2711, Kültür Bakanlığı HAGEM, Ankara. Çoruhlu, Y. ve Çakır, Ö. 2000. Ordu nun Mesudiye İlçesi Kale Köyü nde Bir Türkmen Kalesi, Mezar Taşları ve Üç Mezar Anıtı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Prof. Dr. Fikret Işıltan Hatıra Sayısı, s.81-136. Durdu A. ve Durdu, B. K. 1998. Geçmişten Günümüze Ölüm Adetleri ve Kemaliye Köyünde Ölüm. Türk Halk Kültürü Araştırmaları-1997. Kültür Bakanlığı Yayınları:2176, HAGEM Yay:275, Süreli Yayınlar Dizisi:36. Ankara. Duyar, İ. ve Atamtürk, D. 2006. Adramytteion (Örentepe) İskeletleri. 22. Arkeometri Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çanakkale. Ergün, M. 2008. Türk Egitim Tarihi, http://egitim.aku.edu.tr/tet00.htm, (erişim 17.12.2011) Eyice, S. 1955. Yunanistan da Türk Mimari Eserleri. Türkiyat Mecmuası. 12 (5): 217-218. Girginer, K. S. 2003. Adana Yüzey Araştırmaları 2003: Tufanbeyli-Saimbeyli, 19. Arkeometri Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara. Işın, G. 2004. Deprem: Suçlu Kim? Pivolka Dergisi, 3(13): 7-12. İnan, A. 1972. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Basım Evi. Ankara. İşcan, N. 1980. Anadolu Mezar Taşları Süslemeciliği. Ülkü Matbaası. Eskişehir. Kökel, C. 2004. Bulgaristan da Yaşayan Alevilik ve Bektaşilik Üzerine. Hacı Bektaş Veli Dergisi, 69: 1-17. Köroğlu, K. ve Konyar E. 2005. Van Gölü Havzası nda Erken Demir Çağı Problemi. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 119: 25-38. Kut, T. 1979. Ülkemizde Yangın Tulumbasını İlk Kez İmal Eden Gerçek Davud un ve Bazı Tulumbacıların Mezar Taşları. İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 32: 771-788. Öcalan, H. B. 2009. Seyyid Usul Dergâhı ve Meşayıha Ait Mezar Taşları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2): 267-283. 22

Örnek, S. V. 1971. Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara Üniversitesi DTC Fakültesi Yayınları: 218. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. Sezer, B. 2010. Ödemiş Sungurlu Mezarlığındaki Eski Yazılı Mezar Taşları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. Şimşek, O. ve Erdal, M. 2004. Ahlat Taşının (İgnimbrit) Bazı Mekanik ve Fiziksel Özeliklerinin Araştırılması. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 17(4):71-78. Tanyu, H. 2007. Türklerde Taşlarla İlgili İnançlar. Elips Yayınları, Ankara. Türktaş, M. 1998. Alanya ve Köylerindeki Türbe Yatır ve Adak Yerleri II. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 4. Ünalan, S. ve Öztürk, H. 2008. İslamiyet ten Önce Türklerde Egitim ve Öğretim. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 13 (2): 89-109. Yaşar, E. ve Erdoğan, Y. 2001. Toprakkale Bazaltının Doğal Taş Endüstrisinde Kullanımı. 4. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 18-19 Ekim 2001, İzmir. Yılmaz, O. 2004. Her Yönüyle Tokat Zile Küçüközlü (İsa) Köyü. Pano Ofset. Ankara. Yılmaz, O. 2009. Sıraçlar (Anşabacılı ve Hubyarlar) Beydili Alevi Türkmenleri. Veni Vidi Vici Yayınevi. Zile. Yılmaz, O. 2010. Zile Sıraçlarında Mezar Taşı Geleneği. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 282: 30-31. Zacinovic, N. 2003. Bosna Kütüphanelerindeki Eski Türkçe Gazetelerin Dili. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara. 23